De bijekening

[p. 91]

Hommema en de professor

Der barde in lyts wûnder. Bouwe Caesar Hommema hie de brosjuere, dêr't er yn ôfweefde mei it hiele systeem fan opfieding en oplieding oan in útjouwer stjoerd dêr't er tafallich de namme ris fan yn de krante lêzen hie. En sjoch, dy man woe it dokumint wierlik printsje, foar syn eigen rekken, goed begripe! Want dat lêste, dat wie it him fansels. Bouwe Caesar hie in kiste fol hânskriften, tapassingen en fantasyën, almeast nei oanlieding fan Kropotkin syn ideeën oer minsken en har dwaan en oer himel en ierde, mar der wie gjin stikje by dat in útjouwer op syn noed nimme wollen of doaren hie. Wat fan him printe wie, hied er sels betelje moatten en dêr wie in ein oan kommen mei dat de rjochter him op fersiik fan de famylje stêdskyn makke hie. Der stiene wat fan dy boekjes ûnder yn syn kast. Dat kaam faaks ek om't er der net mear sa heech by opseach. De wittenskip giet syn gong en de geast ûntdekt nije fiergesichten, al bliuwt Kropotkin de profeet.

Yn syn brosjuere hied er net allinne de klam lein op de frijheid by opfieding en oplieding, mar ek op oansluting by wat de natoer leart. Wat Kropotkin, wat Jean Jacques Rousseau, Hommema struide graach mei sitaten en dochs wied er hielendal gjin goede lêzer of fersteander. Hy socht wat him noaske en lei alles op syn wize út. De útjouwer ornearre dat syn sjenswize in soad rom tinkende minsken wol oansprekke soe. Bouwe Caesar koe, doe't er it brief lêzen hie, hast net op 'e stoel sitten bliuwe; hy skeukte hinne en wer en syn wite troanje wie sawier wat reafallich. Krekt wat ik altyd sein haw, Berber. Ik skriuw foar rom tinkende minsken dy't de frijheid priuwe wolle. De measte útjouwers tinke allinne mar om it jild en net om it ideäal. Mar der binne dochs ek noch oaren.

Hy fantasearre der noch in skoft op troch. Mei wat goede oankundigings geane der fan sa'n brosjuere faaks wol hûnderttûzen de doar út. En wa wit biede har minsken oan om sa'n stik oer te

[p. 92]

setten yn frjemde talen; want ek bûten de grinzen sitte de minsken oer oplieding en opfieding yn it laberint en myn ideeën binne universeel. Bouwe Caesar wie sa optein, hy wie alhiel oerstjoer. Nee Berber, ik hoech der net folle oan te fertsjinjen. Mar in miljoen eksemplaren en in pear sinten it stik, dan mept it dochs wol oan.

Berber wie net sa moedich. Hja wie noch altyd ree om yn him in grut man mei profetyske jeften te sjen, mar hja wist mar al te goed hoe't it gien wie mei syn eardere boekjes, al wie dat fier foar har trouwen. Ja Hommema, ienkear sille de minsken witte wa't jo binne en jo alle eare jaan. Ik bin der wis fan dat jo rjocht dien wurde sil, no of letter. Hja sei net: by ús libben of nei ús libben, mar hja tocht earder oan it lêste.

In koarte triomf nei jierren fan argewaasje. De printkladden kamen: sa'n lytse letter, Berber; sa'n tinne letter, Berber. Moast sok wurk net foars ôfprinte wurde? Dan allinne ommers koe der krêft en oertsjûging fan útgean. Ik sil it de man skriuwe; ik sil him ek skriuwe oer de romme propaganda dy't er meitsje moat, want dy fertsjinnet sa'n dokumint. Hy sil fan my hearre! Woe Bouwe Caesar dat wierlik of hied er de moedfearren al wer hingje litten? Och, doe't er de brosjuere in wykmannich letter yn 'e hûs krige, wie it mar in nearzich ding fan goed tweintich siden; it eage net en Bouwe Caesar achte de titel: Underwiis en opfieding - en de frijheid, efternei net suggestyf genôch. Yn it ûnderwiis en de opfieding lyk as dy wiene, gyng de frijheid om in luchje: alle ealens, alle klearsicht, alle leaf de jawis, stoar yn de drilskoallen mei har ferkearde boeken en har ferkearde geast. Dat stie allegearre wol yn de brosjuere, mar it hie yn de titel dúdliker en ferheftiger útkomme moatten. Lykwols, dat koe altyd noch yn de folgjende printingen.

De útjouwer skreau in skoft neat; mar lang om let kaam der in brief dêr't yn stie, dat der wol fraach wie nei de brosjuere en dat hy alle hope hie der mei it jild út te springen. It foel Berber net iens ôf en einliks Bouwe Caesar ek net, al paste hy wol op om it te sizzen. Sa'n boekje moast fuortfleane, mar faaks kaam it dochs

[p. 93]

op plakken dêr't it hearde. De brosjuere wie oankundige yn de kranten, de famylje moast it lêzen hawwe en notaris Hiddinga hie it lêze kinnen. En stadichoan kamen der ek wat oare brieven, fan frije sosialisten en frijtinkers dy't net alles priizgen wat Hommema skreaun hie, mar dochs seine bliid te wêzen, dat de rop fan de wiere frijheid wer ris klonken hie.

En doe hold der op in snein foar de reed in auto stil der't earst in âlde hear útstapte en doe noch in twadde man, nei't it like de sjauffeur. De âlde hear wie min op 'e gong en line op in stok, de oare paste op dat it goed gyng. Peter kundige de besiker oan: hjir is in mynhear dy't seit, dat er professor is, hy wol mei heit prate. In professor: Berber wie alhiel fan de wize en Bouwe Caesar fûn suver gjin wurden. Kom der yn professor, nim in sit professor. Wat soe dit wêze? In tige âld man, dizze professor, dy't de autobestjoerder hjitte oer oardel oere werom te kommen en him doe bekend makke as Rollingswier, foarhinne heechlearaar yn Wageningen. Ja minsken, al fyftsjin jier pinsioen, wat giet it hurd foarby en wat naait it der mei de wrâld in koerts út.

Bouwe Caesar seach him oan, doe't er siet. Professor Rollingswier? Mar dan haw ik in jier of wat lyn ris in brief fan jo hân. Dat wie nei't ik dat stik oer de keunstdong yn de krante hân hie. De âld man knikte. Ja, dat wie in goed stik, mar ik haw soarch, dat it net safolle holpen hat. De lju sjogge net mear foarút. Hja pakke wat hja hjoed krije kinne en ferjitte, dat der ek noch in moarn is. Dy auto's ek, allegearre bedjer, hja moasten tûzen meter ûnder de grûn bedobbe wurde. Fansels, ik bin ek mei de auto, mar wat moast ik? Ik woe doch ris mei jo prate, it rinnen giet my net linich mear ôf en myn fytsen is ôfrûn.

Wolle jo kofje, mynhear professor, wolle jo koeke? Mynhear professor knikte Berber ta, mar dêr wied er net foar kommen. Hy fertelde, dat er yn Bakkefean wenne by syn dochter en dat dy him út de krante wat foarlêzen hie oer mynhear Hommema syn brosjuere. No is't fansels al sa, fan it ûnderwiis doocht gjin sprút en it soe in wichtich ding wêze as der mear oansluting yn kaam op 'e natoer. Mar it útgongspunt moat dan al wêze dat it minsk-

[p. 94]

dom dwaande is om de natoer te ferkrêftsjen en de grûn te ferpesten, lyk as mynhear Hommema dat earder yn syn krantestik alris oantsjutten hie. Alle bestean hinget ôf fan de plantewrâld en de hjoeddeiske generaasje is al aardich op wei om dy te ferdjerren en nei de ûndergong te dongjen. Goed begripe: mei wat hja keunstdong neame, dat spul dat langer alle libben op ierde bedriget.

Winlik hie it net safolle út te stean mei wat Bouwe Caesar yn syn brosjuere wrâldkundich makke hie, mar it sleat wol oan by syn miening lyk as er dy ek oerbriefke hie oan syn sweagers yn it fiere Austraalje. De minsken wolle de lessen fan de natoer net leare, professor. Ik bin te set mei in bije-ensyklopedy en hoopje wat oan it ljocht bringe te kinnen oer it geheim fan de harmony yn de bije-maatskippij. Mei wat skrik tocht er der oan, dat er feitlik dat wurk wat ferslofkje litten hie de lêste tiid. Wis, hy moast der daliks wer mei fierder. De professor lykwols skodholle even: nijsgjirrich, nijsgjirrich, mar ik hie it oer de grûn. Dy moat mei natuerlike middels fruchtber en libben holden wurde en wat dogge de boeren? Hja struie der sâlt oerhinne, iderkear mar mear; en dan sil it waakse!

Sâlt? It wie Peter, mei sân pear earen harkjend, dy't it frege. Efter de bolle brilleglêzen fan professor Rollingswier wiene de eagen nuver blauwich en triennerich. Soe de man noch wol goed sjen? Ja jonkje, sâlt. Gjin sâlt lyk as jimme mem dat yn 'e keuken brûkt, mar spul dat út it fabryk komt en net út it bûthús of fan de strjitten. Spul mei skiekundige formules, mar sûnder organysk libben: bakteary's en oare mikro-organismen. No is dat mikro-spul net samar dea te krijen, mar mei genôch sâlt sil it nei ferrin fan tiid sûnder mis skoan slagje. Dan bin ik der al net mear, mar de oare minsken, jonge en âlde, sille it ek net lang mear úthâlde.

Dat wie taal dy't Hommema as lij wetter yn 'e earen rûn. Kropotkin hie dy dingen noch net sa krekt witten, mar hy wie in ferneamd geölooch en soe it grif ûntdutsen hawwe as hy noch tiid fan libjen hân hie. Bouwe Caesar leaude elk wurd fan de profes-

[p. 95]

sor en achte dy syn ferhaal in treflike oanfolling fan syn eigen libbensskôging. Alles rint ferkeard, professor. Wy wurde ús djipste wêzen ûntrou, wy wurde de natoer ûntrou. Soksoarte dingen haw ik al folle earder skreaun. Mar wêrom skriuwe jo gjin fûleindich boek oer de dea troch it sâlt dy't ús allegearre bedriget?

Professor Rollingswier mike troch syn bril. De dea troch it sâlt, dat is goed sein. De wrâld fol sâltpylders lyk as de frou fan Lot. Witte jo, ik kin amper mear skriuwe fanwege myn minne eagen. En sprekke mei ik net fan de dokter om't it hert it wat sitte lit en ik my net mear tjirgje mei. Boppedat wol myn lûd wolris stûkje. Net bêst foar in man dy't noch safolle te sizzen hat. Mar jo, mynhear Hommema, jo sizze it noch fris en fûl op, haw ik begrepen. Jo moatte de sliependen wekje en de stillen de skrik op it liif jeie. Jo binne de man!

Berber skeukte wat ûnrêstich op har stoel; hja wie ynienen net sa optein mear. Peter wie read fan opwining. Bouwe Caesar rôp: ik sil it dwaan; en doe swei hy stil. Der wie foar him noch safolle te dwaan. De bijen. It ûnderwiis. Mar dizze professor wie by him kommen om in opdracht oer te jaan dy't er sels net mear neikomme koe. Hy, Bouwe Caesar Hommema, wie dêrfoar de oanwiisde man, hy koe der net foar wei, hy moast.

Der folgen noch lange petearen. Berber woe no wol, dat de professor mar fuortgyng. Naam Bouwe Caesar net tefolle by de ein, no't er dochs al miende in stik lêst en leed fan de hiele wrâld op syn noed te hawwen? As dit mar goedkaam.

Doe't professor Rollingswier einlings opstapte, seach er mei syn healbline eagen nei Peter. Witst wol, dat alles net heal sa grien mear is as foarhinne? Hast wolris blebberbeien socht yn 'e bosk? Lyts en soer n't wier? Yn myn jongestiid wiene se sa swiet en sa grut as prommen. Peter seach him nei sa't er foarsichtich en wat ûnwis nei de hikkedaam gongele dêr't de auto al wachte. Blebberbeien as prommen? Der kaam wat twivel op by Peter. It wie in sinnige oktoberdei, wat koel al, mar de greiden wiene noch moai grien en ek it ikelhiem yn de fierte wie de hjerst amper oan

[p. 96]

te sjen. Minne eagen: de professor seach it faaks net mear goed en prate in bytsje nei't er seach. Peter, earst sa optein, wist net rjocht mear wat er der fan tinke moast.