De bijekening

Petearen mei domeny Grootjan

De arbeider Goaitsen Meinema koe langer feitlik gjin arbeider mear neamd wurde. Mei trije kij op hied er wol de rang fan komelker helle. Mei help fan in timmerman hied er syn skuorre útwreide ta in lyts bûthús en nêst syn eigen oardel pûnsmjitte greidlân hied er hjir en dêr wat hierde kampkes. Foar Bouwe Caesar Hommema syn hûs rûnen wolris fjouwer of fiif fan syn skiep, mar Gelske, syn frou, kaam net mear om se te melken. Hy hie syn kij en de skiep wiene der foar de wolle en foar it fleis dat de minsken yn oare lannen sa lekker fûnen. De tiden waarden der net better op, mar Goaitsen, flitich en kundich as er wie, fûn altyd wol oanslach foar de oeren dat er net op syn eigen bedriuwke hoegde te wêzen.

De bijekasten by Bouwe Caesar Hommema fersoarge er mei in soad nocht, mar tagelyk mei oanhâldende argewaasje oer Hommema syn hâlden en dragen. Dat dy ek syn inerlike spanningen kwytwurde moast by de bijen, lei bûten Goaitsen syn sûn mar beheind boereferstân. Hja rûnen foar it earst goed yn 'e boegen op in dei nei it trelit om Peter, dêr't Goaitsen fansels neat fan ôfwist. Goaitsen foel út: jo bringe hjir ûnrêst Hommema, ik wit

[p. 70]

net krekt hoe, mar ik fernim it altyd wer as ik jo hjir sjoch. Goaitsen switte fan de alteraasje; de bijen swermen as wylden. Hommema hie him noch nea sa falsk oansjoen. It binne myn bijekasten Goaitsen en ik haw folle djipper ynsjoch as jo yn alles wat mei de bijen te krijen hat. Hja witte dat ik in bûnsmaat bin, hja fiele it en hja rûke it; dat makket ek ûnrêstich, dat jout opteinens, Goaitsen. Goaitsen koe der net iens om laitsje; it lei him op dat stuit by, dat it op de iene of oare wize net goed kaam. Ik sil der mei notaris oer prate, ik lit it der net by sitte; oars moatte de bijekasten hjir mar wei.

Doe sei Bouwe Caesar: As jo dat besykje, Goaitsen, helje ik in pistol en sjit jo dea. It wiene de grutste wurden dy't hy, man fan de harmony en de sêfte krêften, ea sprutsen hie. Frjemd genôch sakken Goaitsen syn lilkens en bangens ynienen wei. Hy loek oan de skouders. De man wie ommers net wiis.

Neitiid rûn Bouwe Caesar de reed del nei de grutte wei; it wie ûnoarderlik wurden yn syn holle en syn tinken moast wer op 'e regel komme. It wie fredich rûnom. Der bloes wat wyn troch syn sulverskier hier, der bâlten kij yn de fierte en fan in boerehiem kaam it byljen fan in hûn. Op 'e wei stapte in man fan de fyts, sette dy tsjin in hikkepeal en begûn wat te sykjen by de bjirm lâns. Hommema koe him wol, al hied er nea mei him praat. It wie domeny Grootjan. Dy wachte net oant Bouwe Caesar wat sei. Der is krekt in kwartsje út myn bûse fallen, ik seach it noch rôljen. Bouwe Caesar wie hielendal net fan doel om him te helpen, mar doe't er wat blinken seach tusken it gers died er dochs mar ris in taast. It wie it kwartsje. Domeny wie in tankber man doe't Hommema him it jildstikje joech. No sjedêr, tige tank. Myn jasbûse sil wol wat stikken wêze. Binne jo net mynhear Hommema? Ik bin domeny Grootjan. Hja fûstken.

En doe die Hommema wat er oars net sa gau die: hy noege domeny op in kop kofje. Hy hie ynienen in grut ferlet om mei immen te praten. Dat wie it begjin fan de wat ûngewoane relaasje tusken twa minsken dy't achte wurde moasten moai fier fan mekoarren ôf te stean. Mar foar in man dy't sa lang gewoan mitsel-

[p. 71]

der west hie, foel it net ta altyd domeny te wêzen. It wie yn alle gefallen net om in sigaar dat er kaam, want sigaren waarden der by Bouwe Caesar net jûn. It wie ek net om Berber har kofje, want dy wie ûnskealik en laf. It sil licht sa west hawwe, dat domeny Grootjan wolris prate woe mei in man dêr't er fan wist dat dy dochs net te bekearen wie, wylst Bouwe Caesar ferlet hie fan immen dy't nei him harkje woe sûnder oanstriid om him oer fouten of tekoarten geweken te nimmen. Nammers hja wiene it, sa't it like, lang net altyd ûniens.

Bouwe Caesar seit: de minsken tille harsels yn 'e hichte en dan sjogge hja by harsels op. It giet him fansels om oaren en net om himsels. Domeny Grootjan hat der gjin ferlet fan dat te begripen. Neffens him stroffelje de minsken oan ien tried wei, mar dêr is de leafde dy't har altyd wer rêdt. Bouwe Caesar fan syn kant hat gjin oanstriid om dêr wer djipper op yn te gean. Ik sis jo domeny, der is earne in grutte harmony dy't hja net fine wolle. (Hy tinkt: ik sil dy harmony fine.) Domeny knikt. De minsken jouwe tefolle om ierdske dingen. Mar ienkear komt de grutte harmony; nei folle leed en striid. De wite troanje fan Hommema knikt ferheftich. Sis dat wol, nei folle leed en striid. Hy bedoelt: myn leed en striid.

It is in wûnder hoe moai hja by mekoarren lâns prate kinne. Domeny Grootjan fernimt fansels skoan hoe tige Bouwe Caesar Hommema in god is yn syn eigen gedachten. En Bouwe Caesar fan syn kant mient wer hiel bêst te begripen hoe't domeny Grootjan de lytse lju yn de besnijing hâlde moat oant de dea útkomst en blydskip yn it hjirneimels bringt. De lytse lju, jawis. Bouwe Caesar heart net by de lytse lju. Ienkear sille de minsken witte, dat hy in profeet is.

Ik skriuw in boek oer de bijen, in soarte fan ensyklopedy, mar mei in djippe betsjutting. Der is in soad wiisheid yn de bijen. As de minsken mar sa as dy mei mekoarren omgyngen. Domeny Grootjan hat gjin muoite om dat ta te jaan. Alles yn 'e libbene wrâld is fol tekens. Mar de minsken binne blyn of dôfhûdich; hja moatte der op wiisd wurde, altyd wer. De bibel docht dat ek,

[p. 72]

op elke bledside. Dat liket in gefaarlik punt, de bibel. Bouwe Caesar syn bibel, dat binne de wurken fan Peter Kropotkin. Mar Bouwe Caesar wol yn goedens. Hy wiist op syn kiste en hat it oer de skriften. De skriften moatte it him dwaan, domeny. Ik haw in kiste fol, allegearre ta heil fan de wrâld. Faaks krije jo se nochris te lêzen; dat sil in opskuor jaan, dat sil in freugde jaan.

Och, domeny Grootjan sit sa noflik en sa sûnder euvelmoed foar it rút. Der leit in kampke lân foar mei in mannich skiep der yn en oan 'e oare kant de wei is útsjoch op in ikelhiem. Wolkeskaden skowe oer it lân en der liket dochs mear fredigens te wêzen as domeny wolris útkomme lit yn syn preken. Fan de Skrift moatte wy it hawwe, mynhear Hommema en fan alles wat de grutte geasten ús dêrfan fertelle. Wolle jo wol leauwe dat ik gjin romte genôch haw om alles te bergjen? Ik moat ek mar ris in kiste oantúgje, dan hoecht it net fuort.

Sa likernôch petearen domeny Grootjan en Bouwe Caesar Hommema, dy earste kear en letter noch wolris. By de lytse lju fan de wiken en paden gyng der yn it begjin praat fan dat Hommema ris yn it lokaal Bethel by in tsjinst komme soe. Op it boerelân bliuwt neat ferburgen. Want al koe nimmen fan de grutte wei ôf domeny Grootjan by Hommema efter it rút sitten sjen, syn hege fyts tsjin de hikkepeal wie foar elkenien sichtber. Mar Bouwe Caesar kaam net by de preek en domeny Grootjan hie it ek net ienris graach wollen. By Hommema hoegde er neat te jaan en, bûten wat sloppe kofje, neat te krijen. Hy hoegde net te tidigjen op in snies aaien of in stik spek, hy hoegde ek gjin spize te jaan foar geast en siele. Hja koene goed prate oer de grutte stêd; beide hiene hja gâns tsjin op 'e grutte stêd. Neffens domeny Grootjan binne dêr de boarnen fan geast en libben ferstoppe. Bouwe Caesar hie net sokke bêste ûnderfinings meinommen út Toronto yn Kanada. Fjochtsje om jild, mar ien stik earmoede oan begryp en oan wurdearring foar de evenminske, domeny. Elkenien giet dêr syn hurde gong en as men net meirint is men samar hosk.

Wat wist domeny Grootjan fan de grutte stêd? Ien ding foar-

[p. 73]

goed: dat hy nea dêrhinne beroppen wurde soe; hy hie der lykwols ek in soad ferkeards oer lêzen. Mar sels yn Kampen, dat gjin grutte stêd is, hied er ûnderfûn, hoe't it mûlripe folk jin yn de bedelte triuwe koe. By him wie it net slagge, al hie it net folle skeeld. De grutte stêd, mynhear Hommema, in poel fan ferdjer! Dêr stiet in minske boppe en tsjin himsels en hy ropt, hy ropt. Mar der is wolris sein dat dy lûde en fûle stimmen winlik skreauwen binne om help en erbarming. Bouwe Caesar hie it oer Sydney yn Austraalje. In grutte stêd, domeny; alle Australiërs binne nammers stedfolk, al libje hja ek witwêr op 'e romte. Hja wolle allegearre tsjin mekoarren ryk wurde. Ik haw doe al tsjin de minsken sein: sjoch nei de bijen dy't meimekoarren en ienriedich har skatten sammelje. Ik sil it jo wol sizze domeny, de Australiërs frette har wrâlddiel leech oant der neat mear oer is. En wat hawwe hja dan oan it deade jild?

It deade jild. Domeny Grootjan wist wat it betsjutte as men it net hie. Bouwe Caesar Hommema wist it ek. Syn kiste bleau ticht mei alle skatten oan wiisheid dy't dêryn fergearre wiene. Hoe soe it mooglik wêze om de geast it winne te litten fan it jild? Dat wie in kwestje dêr't Calvyn en Kropotkin gjin rûzje oer hoegden te meitsjen. De macht fan it gouden keal moast brutsen wurde; yn in freedsume geastlike omkear as it wurd revolúsje dan party minsken wat te bot wêze mocht. De omkear moat him foltsjen yn de herten fan de minsken, miende domeny Grootjan. Bouwe Caesar sei it noch wer oars. It wrâldsk gesach hat it folk altyd ûnder de kwint holden en it sa yn tinken en dwaan op ferkearde paden brocht. Dêrtroch is ek de wrede en satanyske macht fan it jild ûntstien. Pas as dy twang ferdwynt, kinne de minsken har wiere ropping fiele en wurdt de tiid ryp foar de ienriedigens fan de bijekoer. Dat er foar sa'n omkear earst de bijen har geheim ûntfytmanje moast, tocht er al, mar sei er net. Hy sei wol dat ek de mycheamelders in maatskippij hiene dy't oandacht en stúdzje fertsjinne.

Dan wiene der noch de bern om oer te praten. Domeny Grootjan hie in moaie keppel. Ik bring se net grut foar de grutte wrâld,

[p. 74]

mynhear Hommema. Ik bring se grut foar in earlik berop. Hessel, de âldste, is al ûnderwizer. Ja, kwekeling mei mar in bytsje lean, mar hy is op wei. In oare jonge is op 'e ambachtskoalle en in treddenien wol boer wurde. Oer it boereberop wurdt wolris wat te min tocht, mynhear Hommema. Boeren moatte langer in soad witte. En de famkes ferpleechsters of sa, och, witte jo, famkes trouwe der letter wol út. Hommema hie minder muoite as er wold hie om te fertellen dat Peter op 'e HBS soe. 't Is yn de famylje ferpraat, domeny. Ik wie der net sa foar, want wat se dêr leare is boekewiisheid, neat oer libben en stribjen en de mienskip kriget net heal har gerak. Mar men hat net folle kar. En de dochter fan Camstra Simonides sil der ek hinne, dan binne der teminsten twa út dizze kontrei.

Dat hied er dan dochs noch even sein. Domeny Grootjan loek in wat soer gesicht. Oh ja, it fanke fan dy hynsteman fan it Mienskar. Ik haw in pear boerkes fan him yn 'e tsjerke, mar dy poche net oer him.

Och, domeny Grootjan hie it wol nei't sin yn it gea Trimbeets. Hy sei ekris in kear tsjin Bouwe Caesar Hommema: de wrâld is fol sûnde en ferdjer, mar hjir moetet men de satan net.