De bijekening

[p. 58]

Bylden út it leechlân

By it gea Trimbeets hearde ek it leechlân, in fiks stik bûtlân mei in tippe fier nei it noardwesten. It wie in wat skealik lizzen bleaune lape nei it grutte dykjen fan de foarige ieu. Yn 'e winter stie it almeast splis en yn de simmer kaam der ien sneed gers ôf. Oer de wiken en wjitterings leine dan barten dy't yn 'e hjerst wer ophelle waarden om't se oars yn 'e wiete tiid fuortspielden. Hjoed de dei sjocht it der hiel oars út en dat hat benammen it wurk west fan Sibbele Hoekstra, de pionier.

Anders van Keimpema wie gjin pionier. In moai stik fan it leechlân wie sines, mar hy hie genôch oan de iene sneed blaugers. En hjerstmis en winterdeis hied er syn wille oan de guozzen dy't by tûzenen taholden bylâns de lange stripen dêr't lân en wetter yn elkoar oergyngen. Hy observearre se graach troch de fierker en koe der elk jier wer net oer út, dat dy mannichten fan moaie fûgels har paad fûn hiene oer hege bergen en wylde seeën om hjir har rêstplak foar de winter te finen.

It wie noch droech yn it leechlân op dy moaie oktoberdei, doe't Anders van Keimpema der hinne ried om syn barten op te heijen. It moat wol in woansdei west hawwe, want nêst him foarop sieten Peter en Tsjerk en efter harren op in bankje Joukje, de dochter fan Goaitsen en Gelske, en Maaike, famke fan de goefrou Rike Meindersma. Maaike wie faak by Van Keimpema, want har heit, dy't yn smarseltsjes tsjin feesykten reizge, wie noch faker fan hûs as har mem. Maaike frege: hoe komt men by Sibbele Hoekstra? Dêr moat ús mem fan 't winter hinne. It soe har net iens tafalle, ornearre Van Keimpema. Jimme mem moat har dûbel waarm oanklaaie; en dan moat hja noch in tekken meinimme om har yn te bewuoljen. Hja moat by Sibbele yn 'e skou. Oer it wetter, in oar paad is der net.

Peter sei earst net folle. It rûkte sa nuver by harren thús. De lucht kaam út de skuorre, mar dreau sa altemets ek it hûs yn. Heit die frjemde dingen mei hunich. Hy liet wat dripkes yn in buiske fal-

[p. 59]

le, struide der wat poeier oer en hold it buiske dan boppe in flam. It joech in bitter-swiete rook, mar it stonk ek wolris frijwat. Soms rikke it gielich. Peter fûn it net noflik, mar mem sei: Jimme heit wol in libbensriedling oplosse. Hy docht it foar it minskdom. Hy hat ta apteker leard.

Der leine ek angels yn de wein. Anders van Keimpema hie se der yn dien. Der wiene moaie petten yn it leechlân, neffens him fol fisk. Under de bedriuwen troch koene de bern dan wat fiskje. It wie him fergetten dat Bouwe Caesar Hommema fiskjen in wrede sport achte te wêzen, dêr't yn in harmonyske wrâld gjin plak mear foar wie. Peter wist it wol en hy hie ek noch tsjin syn mem sein dat Van Keimpema angels meinimme woe. Mar Berbers iennichst beskie hie west: stil Peter, gean mar Peter, heit mei net steurd wurde. Berber woe gjin spul en nei alle gedachten fongen de bern dochs neat.

Frits hjitte it swarte hynder. It brocht de wein fier it leechlân yn. Van Keimpema prate wat. Moai waar, droech waar, seldsum. Sjogge jimme dêr dy kij? Se lykje grut, mar dat komt om't se op Sibbele Hoekstra syn dykje steane. Sibbele Hoekstra diket en donget. Hy wol dat elkenien hjir diket en donget. Mar wy hawwe dêr gjin nocht oan. Wat seistû, Frits! Prate hy tsjin de bern of prate hy sa mar wat yn de oktoberdei? Och, Van Keimpema donge genôch op 'e hege grûn. Ja bern, der moat ek wat plak bliuwe foar de guozzen. De guozzen binne ús mei-skepsels, of net miskien?

En de fisken dan, Van Keimpema? It wie Peter dy't it frege. De boer seach him oan. Begjinstû ek al Peter. De fisken binne ús jûn om opiten te wurden. De heale libbene wrâld bestiet fan fisk en dochs bliuwe der fisken genôch oer. Ik haw der faak oer prakkesearre, mar sa moat it wêze. It paad fan de beskaving is fluorre mei fiskbonken. En noch sitte de petten fol fisk. As it leechlân bedike wurdt, kinne wy ek wol ôfskied nimme fan de fisk om't der gjin plak mear foar is. It fangen binne se treast. It dykjen giet tsjin de beskaving yn, it fiskjen net. Sis dat jimme heit, Peter. Nee, ik sil it him sels wol sizze.

[p. 60]

Van Keimpema lei trije angels út yn in petgat. Yn in lange rige strewellen, dy't winterdeis net ûnder wetter kaam, wiene noch wat toarnbeien. Der wiene dêr ek nijsgjirrige fûgels te sjen en Joukje joech ynienen in needgjalp: in slang, in slang. It bist wie net hastich; Van Keimpema kaam der gau by en sei dat it in ringslang wie; ûngefaarlik want dit soarte hie noch nea in minske biten. Maaike, moai op in distânsje, sei dat as gefaarlike slangen de minsken oansjogge, dy neat mear dwaan kinne: earms en skonken lykje ferlamme. Van Keimpema moast laitsje om dat frouljusbyleauwe en de jonges rôpen dat it net koe, ha ha. Letter fisken se noch; Joukje fong in moaie reafin en krekt doe't hja fuort soene helle Peter der noch in grouwe bears út. Hy doarst de fisk net iens fan de heak te heljen en de boer bearde wakker: noch nea belibbe, dû fiskest mei koekedaai en fangst in bears. Mar it riedling wie gau oplost, want yn de bek fan de bears blykte noch in wytfiskje te sitten. Ja Peter, sa is 't, fisk fret fisk, wêrom soene wy dan gjin fisk fange meie?

Doe, nei dy fredige pear oeren, kaam noch it geheister mei de barten. Mar Van Keimpema, dy't as 't der op oan kaam wol in fernimstich man wie, hie dêr syn eigen methoade foar: earst loek Frits de barten oer de balken oan 'e kant en dan oer deselde balken skean op 'e wein. Der stiene blokken foar de tsjillen en de bern moasten de houten dingen wat rjocht hâlde. It moast twa kear en der bleauwen hege wâlhouten efter. Tsjerk swetste dat hy dêr maklik oerhinne ljeppe koe, mar dat hiene de oare bern wolris sjen wollen. Sittend op de barten kamen hja sjongend werom. Hja hiene frijwat bekyk want hja hiene de troanjes mei toarnbeisop ynsmard. Joukje naam de fisken mei nei hûs.

Peter hat letter noch faak weromtocht oan dy fredige oktober-middei yn it leechlân. Mar it koe dêr ek oars wêze. Op 'e moaie hjerst folge in frijwat kâlde winter. Bouwe Caesar Hommema skipe wer wat yn de kâlde skuorre, dêr't er as in moderne alchemist mei frjemde middels it geheim fan de libbensharmony út de bijehunich helje woe. Hy moast in skoft lizze en skreau op in houten boerd mei geheime tekens de útkomsten fan syn prôven

[p. 61]

op. Ek wurke er, sittend op bêd, út en troch oan syn bijeboek. Ja Berber, ik bin op wei. Alle grutte ûntdekkings wurde dien ûnder sykte, tsjinstuit en tsjinwurking. Mar myn lichem mei swak lykje, myn geast is izersterk. Hy hie der ornaris in boek by, dat er wei die as dokter Groothof kaam. Mar dy mocht wol La vie des abeilles fan Maeterlinck sjen dat goed dúdlik op syn skriuwtafel lei.

It wie yn it earste begjin fan dy kâlde rite dat frou Meindersma, Maaike har mem, nei Sibbele Hoekstra en har moast op 'e pôle yn it leechlân; want dêr wie it safier. Sibbele hie syn molke moarns noch mei de skou nei de wei bringe kinnen en frou Meindersma koe moai mei werom. Underwilens wie de kâlde wyn frijwat oanboaze en it djippe wetter siet fol grûniis dat as lym oan de skou klibbe. Rike Meindersma hie in iismûtse om 'e earen en in tekken om en krige al gau foar it ferstân dat it in reis wurde soe om te ûnthâlden. It leechlân wie ien iisflakte en dêr't Sibbele moarns lâns kommen wie, sieten de skossen al wer fêst oan mekoarren. Sibbele die syn bêst, mar op in stuit seach er nei frou Meindersma mei bange eagen. Hy koe net mear foar of efterút. Frou Meindersma, hoe moatte wy hjir mei oan? No, in pear planken mei en dan yn 'e goedichheid mar oer it iis. Mar it is noch net heal fertroud frou Meindersma. Net seure Hoekstra, wy moatte trochsette.

Trije planken hiene hja, ien foar elk om op te rinnen en in treddenien om iderkear foarút te lizzen. It kreake wol ûnder de planken, mar it hold. Doe lykwols fertsjustere de sinne en ynienen sieten hja yn in swiere sniebuoi. Hoekstra, sjogge jo wat foar jo út? Sjogge jo wat, frou Meindersma? Hoekstra, ik sjoch allinne mar stjerkes en myn triennen befrieze. Frou Meindersma, wy moatte foarút mei de wyn oan de rjochterkant. De pôle leit de noardkant út. Wy moatte mar krûpe oer it iis, Hoekstra, en de planken foar ús út skowe.

Sa avensearren hja fierder, sûnder wat te sjen en heal ferklomme. De tekken wie al lang earne op de flakte lizzen bleaun. Hoekstra, hear ik dêr wetter? Dat kin, frou Meindersma, dêr

[p. 62]

earne moat in wjittering wêze. Ja, it wetter stoot al oer it iis hinne. De sniebuoi hold like hurd op as er kommen wie. Fuortby drige de wjittering mei swarte weagen. Fierderop lykwols like er ticht te lizzen. Mar wer oerein, mar wer skowe mei planken. Kinne wy der oerhinne, Hoekstra? Wy moatte it besykje, frou Meindersma. Skowe mei planken oer swartich iis. It koe noch net hâlde. Hoekstra rekke der oerhinne, mar frou Meindersma har planke gyng der kreakjend troch. It slagge Hoekstra noch krekt, har en har tas der sawat droech oer te lûken. De planke moat der wer by Hoekstra. Lit mar, frou Meindersma, it lân is hjir wat heger. Iis mei gers der troch, it knapte en kreake en die, mar de ein wie tichteby. Ien sleat noch, de lêste; gjin betroud iis, mar allinne Hoekstra helle in wiete foet. Doe wiene hja ek op de dyk fan it polderke, Sibbele Hoekstra, Rike Meindersma en de tas.

Frou Meindersma stjoerde de mâl bearende frou Hoekstra daliks op bêd, mar hie noch genôch tiid om by de kachel in bytsje by te kommen. Middeis rêde hja mei it fangen fan in fikse jonge. De nacht bleau hja oer, in betûfte help foar mem en bern. Frou Meindersma har weromreis joech gjin swierrichheden om't it iis ûnderwilens sterk genôch wurden wie. Hja siet op in lange ljedder yn 'e lijte fan de molkbussen. Hoekstra loek de hiele fracht. Underweis fûnen hja de tekken ek werom, mar de skou soe in beaken bliuwe oant it teiwaar waard. Werom nei syn pleats naam Hoekstra de kreamheinster mei. Beide reizen prate er allinne mar oer it skandaal, sa't de mienskip de meiminsken yn it leechlân feitlik omkomme liet. Wêrom net mei man en macht dykje, wêrom net de foarútgong tsjinje wolle? Mar as 't der op oan kaam wied er wakker foldien, want frou Meindersma soe har aventoer fansels rûnom oerfertelle en hy soe it beleaven ek net litte. Elkenien dy't it witte woe en it witte moast, soe it hearre. Op 'e tromme soed er slaan op sa'n wize dat de hiele wrâld begriep dat it sa net langer koe.