De bijekening

[p. 55]

Ferhoalen krêften

It hat der in skoft op like dat de brân by Reitse Jochums Walstra boarne waard fan in leginde yn it gea Trimbeets. Oer de spoekerij waard tefoaren al praat. Doe't de skuorre der net mear stie, kamen dêr gau de ferhalen fan de brânwacht by: oer de stjonkerij sa lyk as jo noch wolris liezen, dat de duvel dy efterliet as er wer ris syn slach slein hie. Wa leaude noch oan de duvel? Wat wie de duvel feitlik? Wied er in tsjinpoal fan God of wied er it kwea dat yn alle minsken libbet? En spoeken, ha ha ha. Of moast men der mar net om laitsje?

Dat, sa likernôch, is it materiaal dêr't de leginde út ûntstiet. Ek as der gjin duvels mear út te bannen binne en as men de spoekerij op in pypfol hat, dan betsjut dat noch net dat der gjin ferhoalen krêften wêze soene. Der wiene dingen bard dy't de polysje net ferklearje koe. Gjinien dy't dat better wist as Hette Kromsigt. Hy hie der net foarwei kinnen en skriuw yn syn rapport in rigelmannich oer sa'n ding as in foargesicht dêr't er fan heard hie oan de singel en it praat oer spoekerij foar de brân. Mar de justysje hie dêr gjin oandacht oan jûn. De justysje wol feiten en gjin praterij. Boargemaster Van Nauta hie noch in aparte reden om him wat katoen te hâlden. Want it hie drok west by de feart op 'e jûn fan de brân, mar Sixtus van Nauta hie yn gjin fjilden en wegen te bekennen west. Dat koe ek net, want hy wie op dat stuit by in feestje mei wat âlde striidmaten út de mobilisaasjetiid, dy't hy meimakke hie as reserve-luitnant. Gjin rare tiid, feitlik wol moaije jierren. Mar dat yn 'e kranten stie, dat de gemeente-ar-chitect de lieding hân hie by de brânbestriding troch ôfwêzigens fan de boargemaster, wie him doch net noflik oankommen.

De rêst kaam net daliks werom. Yn it lokaal Bethel preke domeny Grootjan oer it gefal. Hy seach der de finger Gods yn, straffend en moanjend. Hy stie wat stiif en houten op 'e preekstoel, as hied er wat te min romte; de man dy't as mitselder it hurde libben yngien wie en letter mei in soad help nei Kampen slagge.

[p. 56]

Hoefolle striid it him koste hie om op syn fjirtichste jier it foech fan domeny te beheljen wisten mar inkelden; de spoaren wiene lykwols op syn troanje efterbleaun. Frou en bern hiene al dy tiid soberearje moatten en oan 'e ein syn triomf yn bliidskip mei belibbe. Mar rykdom wie der net op folge en wol by syn tsjerkgongers in stil ealgjen, dat de wrakseling wat tefolle fan syn krêften frege hie. Dochs, yn Trimbeets hied er it lytse folk fan de wiken en de paden al gau efter him krige. As preker koed er net meunsterje tsjin syn foargonger Johan Konradi, mar hy wist folle mear fan de minsken har noed en need. Yn it gea wied er langer in bekende figuer, steil op 'e fyts en foarsichtich jiske tippend fan de krige sigaar.

De finger Gods: domeny Grootjan hie Reitse Jochums namme net neamd, mar dat hoegde ek net, want elkenien hie him kennen. It like hast in bibelske parabel: de man, dy't ryk seinige wie mei ierdsk goed, mar dy't God net sjen woe en syn gebod net ferstean en dy't lang om let yn hannen fallen wie fan in Delila, mei alle gefolgen. Der waard dan wol grute fan tsjoenderij en oare wûnderlikheden, mar de finger Gods hie neat ûndúdliks foar dy't it boadskip ferstie en in foarbyld begriep.

Domeny Grootjan lykwols preke mar foar in beheinde skare en de weach fan ûnrêst, twivel en praatnocht, dy't him fan de singel út ferspraat hie, koe min dearinne yn it lokaal Bethel. Anders van Keimpema oan de grutte wei lake der wol om, mar dochs net sa fan herten. Hy hie der in petear oer mei Bouwe Caesar Hommema. Bouwe Caesar ornearre, dat der in wat ûndúdlike romte is tusken wat de minsken binne en wat hja wêze moasten. Yn dy romte komme de spekulaasjes op oer ferhoalen krêften. Troch tinkwurk, mar ek troch natuer- en skiekundich ûndersiik, moat dy romte opfold wurde. Hy is dwaande dêr syn diel oan by te dragen en sa dy saneamde ferhoalen krêften út te baljen. Foar Anders van Keimpema leine de dingen wat ienfâldiger. It wie hiel gewoan sjesa: Walstra hie syn hûn net fuortdwaan moatten. Oeral dêr't se spoaren fine fan âlde beskavings komme ek hûnebonken boppe de grûn. De hûn hat altyd in freon west fan de

[p. 57]

minsken en mei de hûnen binne wy opgien nei in hegere libbenssteat. En no sa'n Reitse Jochums, krekt as hy nei in wat ûngeregeld libben swierrichheden kriget, wit er fergemy neat betters te dwaan as syn hûn te ferstjitten. Ferstjitte, ja, dat is it goede wurd. En dan komt it ûnk oer him, want der is gjin hûn dy't bilet. Hette Kromsigt hat wat yn 'e rekken hân, hy is in baas man, mar it sinjaal hat hy dochs mist.

Hommema wie fan betinken dat it petear op dizze wize op in leger nivo kaam, mar dat liet er Van Keimpema net witte. Hy woe fatsoenlik bliuwe. Hy hie it noch wer oer de grutte harmony, dy't oan alle byleauwe en strideraasje in ein meitsje soe, mar sei der by dat dêr fansels ek in plak yn wêze soe foar it hynder en de hûn. De ferhalen kamen ek de minniste pastorij yn en de domeny, juffer Ingwersen, woe der net oer swije. Hja hie it net oer Gods finger, mar wol oer it ferkeard brûken fan de middels en talinten dy't God ús taskikt hat. Dêr is it kleare ferstân by dat alle spoekeleauwe nei it heidensk ferline tebekwiist; dêr is ek it kristlik gewisse dat ús der ta bringe moat it eigen genietsjen en it eigen stoflik besit minder te achtsjen as it mienskiplik sykjen nei nije maatskiplike grûnslaggen: de oarloch ferballe, de earmoed ferballe, de sinleaze rykdom ferballe en fan gefolgen ek de ûndeugd ferballe. It wie ien fan dy preken dy't der mar matich ynfoelen by de meast wolstelde bruorren en susters dy't nammers wol faker har ûnnoflik ôffregen, oft domeny Ingwersen faaks by in net sa heechachte partij hearde, alteast neffens de geast.

Ja, dan koe domeny Kalverboer ek net efterbliuwe; mar hy seach de saak wer fan in oare kant. Hy hie it oer it kristlik meilijen dat minskebern takomt dy't troch it needlot ta ferbjustering slein binne. Hy wie de barmhertichste fan de trije, mar doe't hy syn preek hold, wie it al algemien bekend dat it mei Reitse Jochums Walstra net wer goedkomme soe. Oer de tsjoenderijpraatsjes ferlear hy gjin wurden.

Dochs hat it noch in skoft sa west dat de bern jûns amper op 'e strjitte doarsten en yn stegen, tusken beammen of op oare tsjustere plakken lûd songen om har bangens te ferdriuwen.