De bijekening

De boer en de duvelbanner

Yn 'e tiid dat Peter Hommema noch in jonge wie en Hette Kromsigt noch fjildwachter yn Trimbeets spile him it tsjustere gefal ôf fan de boer Reitse Jochums Walstra oan 'e feart, in man dy't oant fier oer de fyftich frijfeint bleaun wie en doe, nei it ferstjerren fan syn mem, it bestien hie noch in houlik oan te gean mei in jong frommis út de Snitser kontreien. It wie in Teatske, dy't der kreas genôch útseach, mar om wa't fan 't begjin ôf de twiveleftige rook hinge fan de lichte brigade, in wolk, glimswiet en wiidfiemich.

Reitse Walstra hie foarsitter west fan de iisklub en fan doarpsbelang en ek noch in skoft lid fan de rie, nei't sein waard fan de behâldende partij. As ealachtbere hied er der net safolle fan makke, mar foar de iisklub en doarpsbelang hied er syn nut hân om't er net deun wie; in ding nammers dat er wol witte woe. En yn de septimbermoanne, nei de lytse ûngetiid, koed er samar de sosialisten of de ûnthâlders permisje jaan om op syn lân sprekkerijen te hâlden en har findels te swaaien sûnder dat er der jild foar frege. Hette Kromsigt taksearre him as ien dy't graachris neamd waard, lyk as in filmheld. It boerewurk liet er oer oan in betûften arbeider en noch wat mear personiel. Syn mem wie de boerinne, sa lang't hja libbe.

Yn syn frijfeintetiid waard algemien grute, dat er nêst syn libben yn Trimbeets noch in oar libben hie. Hy wie bytiden wiken fan hûs en nimmen koe sizze wêr't er wie. Dat er graach froulju lije mocht, wist elkenien wol. En doe, in moanne of wat nei't syn

[p. 50]

mem dea en begroeven wie, kaam er thús mei de jonge en kreaze Teatske. En noch in wike of trije letter wiene hja troud, net op kondysjes, sadat de pleats, de grûn en alle kaptaal mandegoed wurden wiene.

In dei yn 'e iere hjerst: Peter komt fan skoalle en sjocht oan 'e kant fan de wei in man stean dy't er ken. Jonge, seit de man, wol hy even by Kromsigt oangean en sizze dat ik him graach te wurden, wol? Kromsigt moat net te lang wachtsje. En pas op, praat der mei nimmen oer. Syn fyts stiet tsjin in hikke en sûnder op antwurd te wachtsjen stapt er der op en karket fuort. In bytsje fan de wize bringt Peter it boadskip oer: frou Kromsigt, dy man fan de singel, dy Jisk Binnebear, wol mei Kromsigt prate. En ik mei it gjinien fertelle. Frou Kromsigt knikt him freonlik ta. No Peter, dat soe ik dan ek mar net dwaan. As Peter fuort sil, komt him noch wat yn 't sin. O ja, hy sei ek noch dat Kromsigt net te lang wachtsje moat.

Jisk Binnebear, wa hat him net kend yn de Trimbeetster kontreien? De kening fan de singel waard er wol neamd, al wennen hy en syn frou ek mar op in pleatske mei allinne wat lytsfee en in kampke ierappels. Kening Jisk: hy sil wol De Jong of De Vries of Klynsma hjitten hawwe, mar yn alle gefallen hied er somlike ûngewoane talinten. Dat de duvelbannerij langer in bytsje yn ferfal rekke, brocht Jisk net folle skea; hy helle it oer mei wat wiersizzerij. Mar út en troch bespriek er noch wol siik fee en faak joech er ried oan minsken dy't him better betrouden as de dokter by wa't hja feitlik wêze moasten. Gesichten hied er ek. As jonge hied er it grutte skip fêstsitten sjoen op 'e pier by Hoek fan Hollân dêr't safolle minsken by omkommen binne; hy hie in trein ferûngelokjen sjoen by Weesp; hy hie de reek fan in bûterfabryk driuwen sjoen foardat dat fabryk bestie; hy hie meanmasjines yn de mieden sjoen doe't de mieren der noch har deistige foege pûnsmjitte ôfsloegen.

Streupen died er ek wol oan, mar yn it skiklike en datselde gou nammers foar it hiele singelfolk dat him hold oan it stil akkoart mei Kromsigt om yn it belang fan alle partijen it jachtfjild goed

[p. 51]

te hâlden. It paste ek yn de sede dat it singelfolk net by de polysje kaam en de polysje net by harren.

En dan komt dochs yn it tsjuster Kromsigt by Jisk Binnebear efterom. Hy set de fyts wat út it sicht del en giet nei in pear foarsichtige kloppen op 'e doar der yn. As er feilich binnendoar is, docht Jisk Binnebear syn ferhaal. Sjoch, in polysjeman docht syn dingen en dy geane him, Jisk, net oan en hy hat syn affearens, dêr't de polysje neat oan gelegen leit. No is der lykwols wat, dêr't er him net oer stilhâlde wol. It giet oer Reitse Jochums Walstra dy't hawwe wol, dat it by him spûket. Der is in tikjen op 'e ruten, der is gerommel op 'e souder, it hea falt samar út it fek nei ûnderen en mear fan dy grapmakkerijen. Neffens Reitse Jochums hat er ek in wite ferskining sjoen, sweevjend en wat driigjend nei't it him talike. No binne dat op himsels dingen, dêr't hy, Jisk, him wol mei rêdt. Hy wurdt der ek goed foar betelle. Mar der is wat oars.

It is even stil. De frou seit dan: Fertel it no mar leaver, Jisk. Jisk sjocht Kromsigt oan. Dy Teatske, hen. Dat Reitse dy te Snits yn in kroech by de feemerk opdien hat, seit op himsels noch neat en dat hja in oere yn de wyn op stjonkt nei minne lodderein likemin. Ek hoecht it net sa te wêzen dat as in jong frommis mei in folle âldere keardel trout om it jild, dêr daliks nuvere dingen út fuortkomme. Mar hjir doocht wat net en hjir driget wat.

Kromsigt sjocht him oan. Wat driget? Dan praat de frou. Myn man waard justernacht ynienen wekker, sprong fan bêd ôf en sei: Walstra syn skuorre brânt. Hy hat him hastich oanklaaid, hat in ein fuort west op 'e fyts, mar seach doe wol dat der neat wie. It is wer stil. Kromsigt giet oerein. In foargesicht, Jisk? Jisk Binnebear knikt. Sis tsjin gjinien, dat ik it jo sein ha. Mar Teatske spoeket wat út, ik tink mei in helper. It koe wolris om Reitse Jochums syn libben gean. En no doch ik fierder gjin bek iepen, tsjin jo net en tsjin nimmen net.

In min putsje, wist Kromsigt, doe't er nei hûs ta sette. Hy koe fansels nei boargemaster Sixtus van Nauta gean en dy wat oer it gefal fertelle, mar hy wist foarút dat dy âlde liberaal skealik lait-

[p. 52]

sje soe en him op syn bêst minne rie en misse ynstruksjes jaan. Lju as Jisk Binnebear wiene foar him túch fan de richel, net ree ta ien wier wurd en net bekwaam ta ien ferstannige oanwizing. It ferhaal oer in foargesicht soed er nei alle gedachten mei nocht nei harkje, al wie it allinne mar om it op de soasjeteit oerfertelle te kinnen. Sels loek er, as ferljochte geast, oan 'e skouders oer bjusterbaarlikheden en wûnders, dingen dy't neffens him hearden ta de fantasywrâld fan de earmen fan geast.

Kromsigt koe ek min nei Reitse Jochums Walstra gean en freegje wat der oan de hân wie. Want Reitse hie him net roppen en Teatske koe him faaks mar better net sjen. Mar in dei letter hold er Walstra al op strjitte oan en frege him wêrom't er syn hûn fuortdien hie; want dat wist er. Och, de frou, moatte jo rekkenje, sei Walstra, mar doe seach er de polysjeman wat nuver oan. Wat hawwe jo mei dy hûn út te stean? Ja, wat hie Kromsigt mei dy hûn út te stean? It erchtinken yn Reitse Jochums wurden ûntgyng Kromsigt net. In hûn, Walstra, jout wat feiligens. Ik kin it jo net krekt útlizze, mar der binne de lêste tiden dingen dy't my net oansteane. Mear koe Kromsigt net sizze, mar it soe genôch wêze kinne. De boer naam lykwols de wink net oan. Doe't ik frijfeint wie, hawwe jo jo nea om myn feiligens bekroade. No't ik in frou haw, binne der twa dy't oppasse. En hy grommele der noch wat efteroan. De hûn is op in goed adres, jawis, in goed adres. Ja, 't muoit my al, mar 't is net oars.

It wie Reitse Jochums dochs net noflik te moede. Mar Kromsigt kaam dêr net folle fierder mei. Op snein, tocht er, op snein, dan binne de feinten fuort, dat is Reitse Jochums syn drokste dei. In stille jûn. De wyn bloes noch wat neisimmermyldens út it easten oan, mar it waard dochs al ier tsjuster. Kromsigt wie yn 'e skimer nei de feart ta set mei in fieling fan driigjend ûnk. Wat koe er dwaan? Hy seach Teatske oer de brechjes rinnen nei Liezinga by de slûs. Dêr yn de herberge hie hja gauris har kommen, wist Kromsigt, en dan rûkte de hiele jachtweide. Teatske net thús, dus. By Walstra syn pleats brânde it ljocht yn it foarhús en yn it bûthús. Heech boppe it reidtek stie in stik moanne. Even

[p. 53]

kaam it by Kromsigt op hoe't hy tinke koe dat sa'n fredich taferiel samar fersteurd wurde koe. Wie't net healwiis hjir yn 'e jûn om te strunen? Hy seach de fêste arbeider Wytse op 'e fyts stappen. No moast Walstra allinne wêze. Noch gjin kertier letter gyng al it ljocht út. Soe Reitse Jochums no ek nei Liezinga ta sette?

Efternei koe Kromsigt net mear sizze oft er wat heard hie, in plof of in gjalp. Faaks hat er it him allinne mar ferbylde. Mar wol hied er dúdlik sjoen dat ynienen reek opkrinkele út it tek, witich en boartlik yn it ljocht fan de moanne. Der binne letter in soad priizjende wurden sprutsen oan Hette Kromsigt syn adres: hoe gau't er de brânwacht mei de spuit der by hie en de dokter en fansels boargemaster Sixtus van Nauta; en hoe gau't er yn 'e rekken hie dat Walstra noch yn de skuorre wie. Ja, Reitse Jochums lei dêre, fan in ljedder fallen, alhiel bûten westen. Hy libbe noch al, mar dokter Groothof koe sawat neat mei him wurde. Pas yn it sikehûs died er de eagen wer iepen; sizze koed er yn 't earstoan lykwols suver neat en witte died er al likemin wat, doe net en letter net. Syn holle wie wat skansearre, hied er in klap hân of hied er him fûl stjitten? Yn alle gefallen, Kromsigt hie him rêden. Sûnder Kromsigt hied er der net mear west.

Fan de skuorre, dy't fol hea siet, wie neat oerbleaun. Buorlju hiene in mannich keallen en bargen op 'e tiid nei bûten helle. De kij wiene noch yn it lân. Teatske kaam der pas by, doe't it fjoer al heal út wie. By Liezinga hiene hja har in skoft op in distânsje holden; fij, pas troud en dan dit. Hja snokkere mei stjittende skouders en rôp om har leave man. Doe't hja hearde dat hy noch libbe, bearde hja net sa mear.

Brânstifting? Yn syn hert wie Kromsigt der fan oertsjûge. Mar yn Jisk Binnebear syn foargesicht siet dêr gjin bewiis fan. En bewiis moast der wol komme foar sa'n swier misdriuw as brânstifting mei it doel der immen yn deakomme te litten.

Ien ding wie Kromsigt bybleaun: de nuvere lucht yn 'e skuorre doe't er Reitse Jochums fûn, noch krekt foar't it fjoer oan him ta wie. It wie sa'n lucht dêr't men foar tebekskrille of de noas

[p. 54]

krêftich foar tichtknypte; en in brânlucht wie it perfoarst net. De lju fan de brânwacht hiene it ek foargoed rûkt en him taroppen dat hjir de duvel sels de hân yn hie. En ja, noch in lytse bysûnderheid: nêst de skuorre hied er in heal oprookte sigaar fûn, in bytsje fertrape, in bytsje wiet en dochs farsk.

De oare moarns op it paad nei de singel kaam er Jisk Binnebear tsjin, as hie dy him ferwachte. Botte praatsk wied er net. It muoide him dat syn foargesicht útkommen wie, mar dat hie ek hast wol sa moatten, oars hied er it net hân. O just, hie Kromsigt wat rûkt. Dat wie spul fan de murd dêr't er wat foarrie fan hie; in middel tsjin saneamde spoeken. As dy it oer har krigen rûkten de hierren noch in wike en de klean noch in moanne. Genôch om it ôf te learen.

Mear krige Kromsigt der net út en mear siet der faaks ek net yn. As der in dieder wie, dan moast er noch rûke. Letter frege Kromsigt Teatske noch út, mar út dy har eagen striele blanke ûnskuld en har alibi wie izersterk. Oft hja ek freonen hie? O heden, by't seksje. Mar freonen soene har dochs net sa yn 't ûngelok bringe! De arbeider en de feinten koene ek neat sizze, hja hiene der net by west. Sa koe Kromsigt neat oars as in meager rapport skriuwe. As der in dieder wie moast er rûke. En wa hie in eintsje sigaar fuortsmiten? Wat foar it polysje-laboratoarium.

De justysje hat der neitiid noch wat stedsresersjeurs efteroan setten, mar it levere neat op. Wol wie de sigaar ien út Reitse Jochums syn kistke. Reitse Jochums waard net wer better. Hy hat al gau alles ferkocht en Teatske har gong gean litten mei de helte fan it jild. Sels ferfear er nei in pension yn Ljouwert. Hette Kromsigt syn wachens waard fan alle kanten priizge, mar sels hied er nea ûntefredener west. Hy hie it oars oanpakke moatten. Mar wa wit sprong it tafal him nochris by. Fan de pleats bleau allinne in leech foarhûs oer.