De bijekening

[p. 35]

It boask fan de skippersdochter

De hjitting is dat it âldste diel fan Trimbeets de grutte wei is, dêr't yn 'e midsieuwen boeren út it wetterlân har nei wenjen set hawwe. Letter yn 'e tiid fan de hege feanterij is de feart der kommen. Doe binne ek de wiken groeven mei de paden der nêst, dêr't arbeidersfolk út alle wynstreken wei syn klinten boude. Yn deselde jierren is de buorren fan Trimbeets ûntstien as in soarte keapmansrepublyk: in tichte bebouwing oan in feart, dy't mei syn brêgen in stedsgrêft like, mar de kêsten fan de stêd, dy't hannel en ambacht regelen en beheinden, gouwen der net. De frije boargers dy't dêr wennen diene al ier oan Nutswurk, lieten Multatuli komme om te sprekken en foar te lêzen út syn wurk en wiene letter yn de njoggentjinde ieu ûntfanklik foar de sosialistyske ideeën dy't doe opkamen.

It wie in ûntjouwing dy't stykjen bleau op it punt dat it tinken waard. De keapman hie almeast wol brutsen mei de tsjerke, sûnder him yn wêzen ôf te kearen fan it liberalisme. Dochs bleau it odium fan readens lizzen op de Trimbeetster buorren en de lju wiene der earder wiis mei as oarsom. Fangefolgen holden de autoriteiten der in skalk each op, benammen sûnt yn de hjerst fan 1918 de revolúsje sa driigjend de kop opstutsen hie. Der wie genôch twivel mooglik oan boargemaster Sixtus van Nauta syn kundigens, mar grif net oan syn fêste hâlding foar alles wat op opstannigens like oer.

De minniste boargers en grutte boeren wiene in stille keppel, lyk as hja dat al ieuwen west hiene. Mar de lytse bodders fan de wiken en de paden wiene net sa stil; útsoarte net de lju dy't fan Domela Nieuwenhuis en syn opfolgers it ‘gjin god, gjin master’ leard hiene. Lykwols, ek it folk fan Bethel sprong in inkelde kear yn kâlde maartmoannen, as alles op wie en de froast mar net út 'e grûn weilûke woe, wolris út de bân. En oer de geastlike spjalt hinne lei altyd de ûnsichtbere ferbûnens fan earme minsken, ta utering kommend benammen yn it nea witten en nea útbringen

[p. 36]

fan mekoarrens gnobberijen en lytse skelmerijen yn de minne tiid.

Suster Feddes bea wolris help oan minsken yn dat diel fan Trimbeets, mar allinne op fersiik fan de dokter of de earmmaster. De gemeente betelle. Bytiden kamen fantasyen by har op: hoe moai it wêze soe bywannear't hja as grutte dame de minsken mei fan alles helpe koe: klean foar de bern, tekkens foar de bêden, ris wat goeds te iten. Wat soene dy lju har dan tankber wêze, wat soe hja yn de geunst stean, wat soene se stil tsjin mekoarren lústerje as hja foarby kaam: dêr is dy goeddiedige en meilydsume frou.

Hindrikje Feddes, in skippersdochter en al jong wees: it skip Hoop op Zegen wie op in novimberdei by Urk yn de stoarm fergien en allinne in broer, dy't swimme koe, hie it oerlibbe. Hjasels wenne yn dy tiid by minsken op 'e Lemmer dêr't hja op 'e skippersskoalle gyng. Hja hie it letter net maklik hân. Wol wie hja op alderlei wizen wat holpen, mar nea sa fan herten en feitlik altyd ûnder it stille ferwyt dat har heit dochs better nei it waarberjocht ynformearje moatten hie ear't er him op sa'n wylde hjerstdei mei it skip op 'e Sudersee weage. Har broer siet al jierren yn Amearika, hja wist net wêrsanne, wat ek kaam om't er amper de pinne tille koe. Sels wie hja mei in pear feardige hannen en in wearze tsjin goeddwaan fan oaren yn de ferpleging kommen. Sels goeddwaan, dat like al better!

Hindrikje Feddes, breid fan domeny Johan Konradi. Ik hjit Henriët, hie hja sein. De maatskippij hie twa nivo's; op it lege stiene de Jannen en de Hindrikjes, op it hege de Johannen en de Henriëttes. Johan Konradi wie mei ham en gram yn har fûke swommen, mar doe't it op in trouwen tagyng, kaam der by him dochs wol wer twivel. Jawis, hy hie in goede frou nedich; jawis, Henriët koe har nei alle kanten rêde. Mar út de papieren die it bliken dat Henriët like folle oer de tritich wie as hy der ûnder. Tichte by de tritich hie hja sein, mar net: oan de ferkearde kant. Sân jier âlder as hy, dat pakte wol nuver út. Mar syn breid hold faasje. Wat jout dat, Johan, wy kinne noch bêst in moaie húshâlding

[p. 37]

krije. It swierste geskut hold hja noch benefter. Dat brûkte hja pas doe't Johan syn famylje beswieren makke. Doe sei hja ûnder alle triennen dy't hja der útparsje koe, dat it trochgean moast om't hja yn ferwachting wie. Hy leaude it, de man dy't sa moai preekje koe en sa'n bytsje ôfwist fan it libben. Henriët yn ferwachting: hy wist dat it mooglik wie en as in pleechsuster it sei, soe it ek wol sa wêze. Hy hie net yn 'e rekken dat in pleechsuster letter ek maklik wer sizze koe, dat it oerbettere wie.

It houlik moast no wol trochgean en ek moai hastich. It koe net oars of God hie it sa wollen. Der wie in stúdzjefreon fan domeny oerkommen foar de ynseining yn Bethel, mar it folk wie kjel en stil. Sawat om deselde tiid krige domeny in berop nei in plak yn it Lân fan Altena, de protestantske úthoeke fan Brabân. Dêrhinne ferteach it pear al nei in wykmannich, ûnder gâns foartekens fan ûnk en wee. Want der hie him krekt tefoaren noch in nuver trelit ôfspile. It kaam hjirop del, dat de molkefarske mefrou Konradi strieljend fan freonlikens oan de wiken ferskynd wie mei wat kleanspul dat hja ferparte ûnder dy't it it meast nedich hiene. Dat guod hie hja by winkels yn de buorren loskrige tsjin in mannich aardige tekeningen en akwarellen. Op himsels wie dat fansels in earlike ruilhannel, mar Kromsigt hie in dei letter in artistike jongkeardel by him oan 'e doar krige dy't sei dat mefrou moai waar spile hie fan syn keunstwurkjes. Hy hie se allinne mar even by har litten om't hja sei der faaks wol gadingmakkers foar te witten. No woe hja hawwe, hy hie se har jûn, mar dat wie perfoarst net wier.

Foar Kromsigt wie it wol dúdlik; yn rjochtstaal levere dit it misdriuw fan oplichting op. In oarenien as hy hie grif, nei mefrou goed ûnderstien te hawwen, in proses der oer opmakke foar de boargemaster. Mar dizze fjildwachter mei in fin mear as in bears, hie it oars oanpakt. Hy hie syn eigen opfettings oer minsken dy't út it goede spoar rekken en wat dêr oan te dwaan; hy skreau der sels oer yn in blêd, dat boargemaster Van Nauta net lies. Hy prate al mei mefrou Konradi en uterstee net freonlik, mar hy hie doe foargoed aan krige fan de spanningen en drigin-

[p. 38]

gen ûnder it oerflak fan har prille houlik. Har triennen hied er wol as echt taksearre en wa sil sizze oft hja op dat stuit net ris de hillige Katrine fan Siena foar eagen hân hat, dêr't domeny Kalverboer har in boekje oer jûn hie: in hiel libben foar siken en swakken, sa't hja it net wold hie. Oan 'e ein hie Kromsigt har de goede rie jûn en doch sokke dingen yn al har libbensdagen net wer.

Feitlik hied er ek oer it jild prate moatten dat de skilder takaam, mar mefrou Henriët siet al genôch yn 'e lytse loege en hy hie in eigen oplossing by de hân. Der bestie in lyts rûntsje fan minsken dy't út en troch by mekoarren kamen om te filosofearjen oer misdied, hoe it foar te kommen en hoe it oan te pakken. Kromsigt hie it oprjochte, en der hearden lju by as dokter Groothof, notaris Hiddinga, domeny Kalverboer, Anders van Keimpema en noch in pear oaren, mar net Sixtus van Nauta. Ut de kas fan dat rûntsje hie Kromsigt de skilder fiifentritich gûne betelle. De jongkeardel fûn it net folle, mar hie dochs tankber de kwitânsje tekene en it jild oannommen. Sa wie dat gefal stil ôfdien, al wie de bûtewrâld der net hielendal ûnkundich fan bleaun.

Under ditsoarte bjustere omstannichheden wie it houlik ta stân kommen en út 'e ein set. Suster Feddes hie har domeny mar de Bethel-gemeente wie him kwyt en it Griene Krús moast ek oars omsjen. Der fytste lykwols al gau wer in suster Landmeter troch it gea.

By de griffermearden gyng it sa hastich net. Gjin jongenien woene hja wer hawwe, hoe moai oft er preke; der moast ien komme dy't wat begriep fan it skeamele folk yn har lytse behuzinkjes oan 'e wiken en yn it fjild, in hoeder en in helper mear as in ferkundiger. Sa foel lang om let de kar op domeny Grootjan, in man dy't al bern hie, doe't er út it mitseldersfak wei syn stúdzje yn Kampen begûn wie. Der wie hjir en dêr wat ôfwaaid praat oer de healsliten man dy't er wêze soe; lykwols hied er it dochs mar moai fier brocht sûnder ferwachtsje te kinnen der ea ryk fan te wurden. Him seagen de minsken doe ek al gau troch it gea fytsen, steil sittend op it seal; en as er in sigaar oan hie, dan hied er

[p. 39]

dy grif krigen. Want it traktemint wie mar lyts en hy hie in húshâlding mei fjouwer opgroeiende bern.

It swierst hiene de minnisten it mei it finen fan in opfolger foar Roelof ten Brink, dy't gjin domeny mear wie. Wied er fuortgien om't er him fan suster Feddes sawat bedrige fielde? Somliken woene it hawwe; mar der wie dochs ek it betinken dat hy wat tefolle om de fûgels en te min om de minsken joech. No sochten de foarmannen om in domeny dy't evenredich wie en sêftmoedich en helpensree, mar wol fêst yn syn foargong en net te warber yn dingen bûten de tsjerke. Mar hja fûnen sa'n ien net en op 't lêst wie it de gemeente wol dúdlik, dat hja net út de romte tarre koe en mar nimme moast dy't hja krije koe. En dat wie in juffer Wybranda Ingwersen, immen mei in goede oplieding en moaie stúdzje-risseltaten. Mar wie hja evenredich, wie hja helpensree, wie hja sêftmoedich? En foaral: soe by har it gemeentelibben yn alles foarop stean? Der gong wat praat oer har politike belangstelling de radikale kant oer. Oer sokke dingen waard hja wol befrege, mar hja woe allinne mar anderje dat hja har betsjinning neikomme soe neffens de bêste minniste tradysjes en dat har wurk op in oar mêd as dat fan 'e tsjerke dêr fansels nea mei yn striid wêze koe. Dêr moasten de grutte boeren en rêstige boargers it mei dwaan.

Dejingen dy't al dy feroarings sjen woene as fuortkommend út suster Feddes streuptochten om in domeny koene yn alle gefallen tinke dat de boarne fan de ûnrêst en har slachtoffer no wennen op in feilige distânsje. Mar libbenspaden hawwe bytiden in nuver berin.