Boeck van surgien

Capm. .xvi. van scrofelen ende van gla[n]dulen.

Scrofelen comen gheerne in den hals onder die kele ende onder de oxele ende boven tghemachte ende comen van quaden digestien. Ende Avicenna seit datse nerghent om en siin gheheeten scrofelen dan datse veel ghevallen den verkenen om haer geellicheit ende om des wille [dat] van een waster vele. Ende als onder die scrofulen wassen int smenschen lichaem onder dinghen die den scrofelen gheliic siin als glandelen nodus bubo testudo bocium cancer. Ende haer der alder differencie wil ic u doen

[p. 115]

verstaen in dien dat ghi ghenoech doet denghenen dier [u] af vraghen. Daerom seg ic u dat die scrofelen hebben tbeste diverse van den glandulen want scrofelen houden hem al te gader ende si en siin niet ghesceiden van den vleesche maer si siin daerin ghewonden alte male ende met groten sweer. Glandulen dat siin clieren dier isser luttel goet int ghetal. Ende al tast mense si en doen niet seer. Ende men doese gaen van der eender stat tot der ander [als] of si van den vleijsche gesceyden waren want si en hebben gheen wortelen noch beginsel int vleesch. In die glandulen is meer flegmon dan melancolie. Ende [in] die scrofelen regneert meer melancolie [dan] flegmon. Ende ghi sult weten dat nodus heet in dietsche overber ende is ghesceiden van den anderen ende coemt alre meest in den rugghe of in die hande of in die voeten. Ende oec comet geerne in die wonden van den gheweere ende daerom en hevet gheen ghevoelen ende en doet enen niet (zere). Ende het is ront ende herder dan enich van den anderen sonder cancer. Testudo heeft oec besceidenis van allen den anderen die voergheseit siin want het is meerder ende moruwer. Ende dat meeste deel daeraf coemt van fleuma ende dat minste deel daer het af comen mach is melancolie. Bubo heeft oec besceidenis van alle den anderen. Want ten is niet ghesceiden van den vleesche mer het is daerin ghewonden sterkeliic als die cancer ende en coemt nergent elre dan onder doxele ende nevent tghemacht ende is gheheeten bubo na den voghel ule om datter veel heeft ende een groot hooft ende bi nachte vliecht ende des daghes leghet verborghen in siin holen. Alsoe heeft deze aposteme een hooft uutgaende ende diep int vleisch verborghen ende houter in herde vaste ende comet in die verkens stede als onder doxel ende neven tghemachte. Bocium heeft oec besceidenisse van alle den anderen want het coemt alle weghe onder die kele ende wast ende meerdert dat die ander niet en doen [ende het wast] van overtoligher couden versche vleesche ende fleumatiick is dat coemt vanden hersenen dalen drupende onder die kele van reuma ende die aposteme ge\valt

[p. 116]

meest in die landen die droeghe siin ende viscous ende luttel wiins drincken ende water herde cout ende dat drincken sonder wiin. Ende dat is int gheberchte ende in calaberen ende in dier ghelike. Ende dairom suldi weten ende merken dat van allen desen apostemen die voer ghenoemt siin soe si moruwer siim soe si meer hebben van fluijmen. Ende oec siin sulc dat si houden van bloede ende die siin rootachtich ende sweeren zeerder dan dander doen ende die ripen dicke ende trecken te quade ende die ghenesen. Cancer heeft oec groot besceidenisse te bekennen tegen alle die ander die voerseit siin ende dat vindi int capittel van cancer. Nu hebdi wel ghehoert die differencie van allen den apostemen ende haerder alder cueren sonderlinghe. Ende nu wil ic u scriven die proper cueren van den scrofelen ende eerstwerven sonder sniden. Ende ghi sult oec weten over waer dat een ghe[recht coninc] is in vranckeriick dat ghi metter cracht van gode al ghenesen doet. Ende daerom seit men alle kerstenheit dore dats coninx onghemac van vranckerike. Nochtan en scrivet[gheen] auctoer in sinen boeken. Mer ic hebber menich ghesien overbarch die ghenesen waren des coninx weghen van vranckerike.