Opwaartsche Wegen

[p. 109]

11 Gerrit Kamphuis
Portret van een voormalig jong-protestant

In een gereformeerd milieu te Zwolle, doorademd met de geest van dr. Abraham Kuyper, kwam Gerrit Kamphuis op 8 mei 1906 ter wereld. De emancipatie van het orthodox-protestantse volksdeel - naast die van de rooms-katholieken en de socialisten - werkte door op alle gebieden van kerk, staat en maatschappij, overeenkomstig het beginsel: de ere Gods ‘op alle terreinen des levens’.

Dit alomvattende calvinistische reveil, waartoe Kuyper als ‘klokkenist’ zijn ‘kleine luyden’ had opgewekt en waarmee hij het tijdperk van de verzuiling inluidde, vond weerklank in het leven van de familie Kamphuis.

Mijn grootvader, die zich in 1884 als timmerman-aannemer in Zwolle had gevestigd, was de gereformeerde orthodoxie toegedaan. Hij werd uit de Nederlandse Hervormde Kerk gezet toen bleek dat hij diaken was bij de ‘dolerenden’, zoals de volgelingen van Kuyper werden genoemd die in 1886 met de Doleantie waren meegegaan. De ‘kleine luyden’ werden groter; mijn vader -eveneens een Kuyperiaan - breidde de zaak van zijn vader verder uit en had zitting in diverse besturen van verenigingen en organisaties op gereformeerde grondslag. In de boekenkast stonden werken van Kuyper, prachtige banden met titels als De gemeene gratie, E voto Dordraceno, Voor een distel een mirt en Om de oude wereldzee, en zijn portret hing aan de wand van vaders werkkamer.

Behalve het dagblad De Standaard en de weekbladen De Heraut en De Reformatie lazen we thuis ook de NRC; door het letterkundig bijblad van Johan de Meester bleef ik goed op de hoogte met de moderne literatuur van die tijd.

Het klimaat waarin ik ben opgegroeid was bepaald niet ‘kulturfeindlich’. Het beeld dat sommige moderne auteurs, wanneer ze over hun gereformeerde jeugd schrijven, oproepen van het calvinisme als een kleinburgerlijk en anti-cultureel milieu, is onjuist. Zij vereenzelvigen de bekrompen omgeving waarin ze zijn opgegroeid met het calvinisme. Om te weten wat het calvinisme cultureel betekent, moet je terug naar de zeventiende eeuw, naar mannen als Marnix, Huygens en Revius.

Mijn vader had kunstzinnige aanleg. Hij speelde orgel en zong bas in ‘Toonkunst’. In mijn jeugd heb ik alle mogelijke oratoria gehoord en als kind kreeg ik orgel- en later zelfs pianoles, een in gereformeerde kring ‘werelds’ instrument. Bovendien waren mijn ouders lid van een Zwols leesgezelschap, ‘Uno Animo’. Naast stichtelijke blaadjes als Pniël en Timotheüs bevatte de lees-portefeuille ook bladen als Den Gulden Winckel, Stemmen des Tijds en Opwaartsche Wegen.

Na de zevenjarige lagere school doorliep Kamphuis de christelijke HBS - zijn vader zat in het bestuur-, waar hij mede-oprichter en secretaris was van een letterkundige club. Op negentienjarige leeftijd, terwijl hij zich voorbereidde op het staatsexamen, begon Gerrit Kamphuis poëzie te schrijven.

In het begin dweepte ik met Gossaert en schreef verzen in zijn stijl. Wat later leerde ik Rilke kennen en raakte ik onder de indruk van de plasticiteit en vormbeheersing uit zijn middenperiode. Echt poëtisch wakker werd ik pas na het lezen van het sublieme gedicht ‘Het lied der dwaze bijen’ van Nijhoff in het jaarboek Erts 1926. Het religieuze element in zijn poëzie en de bijzondere plastiek spraken mij zeer direct aan. In mijn vroege werk is zijn invloed duidelijk aanwijsbaar.

Daarnaast heb ik jarenlang de vormende kracht van de bijbel als taal-, cultuur- en letterkundig monument ondergaan. Mijn vader las na elke maaltijd een gedeelte uit de bijbel voor. Ik kreeg er zo een verbeeldingswereld bij. De grondige bijbelkennis die ik al luisterend opdeed, is mij bij mijn studies Nederlandse literatuur en

[p. 110]

kunstgeschiedenis, met name over de zeventiende eeuw, goed van pas gekomen. Maar alle kerkgang en catechisatie ten spijt, ben ik er nooit toe gekomen belijdenis des geloofs af te leggen.

In het elfde nummer van de vierde jaargang, januari 1927, debuteerde Gerrit Kamphuis als dichter in Opwaartsche Wegen. Van de vijf gedichten die hij in de zomer van 1926 naar de redactie van het tijdschrift had ingezonden, werden er twee geplaatst: ‘Heete middag’ en ‘Het late najaar’. Van oktober 1926 tot september 1927 bezocht Kamphuis de school voor reserve-officieren van de infanterie te Kampen. Het gedicht ‘Soldatenkamer’ herinnert aan de oude Van Heutzkazerne aldaar.

Toch werden er in deze beginperiode per jaargang slechts enkele gedichten opgenomen: in de vierde jaargang twee, in de vijfde drie, in de zesde zes, waarvan één onder het pseudoniem G. Willemsz, en in de zevende acht, met eveneens één onder dezelfde schuilnaam. De gedichten die werden afgewezen, kreeg ik terug met een summiere motivatie als: ‘Het loopt wel aardig, maar het gedicht is ons inziens niet sterk genoeg’. Nadat ik Van Ham, eindredacteur van Opwaartsche Wegen, een nadere motivering vroeg, schreef hij mij - met redenen omkleed - dat dit niet mogelijk was. Suggesties voor eenvoudige verbetering van dichtregels, zoals ik die kreeg van M. Nijhoff (De Gids) en D.A.M. Binnendijk (De Vrije Bladen) werden niet gegeven, omdat vóór 1931 niemand in de redactie het dichterlijk métier kende of een moderne versgevoeligheid bezat.

Na het regime van het soldatenleven was de Amsterdamse studentenwereld een verademing. Kamphuis studeerde Nederlandse taal- en letterkunde en geschiedenis aan de Vrije Universiteit en later kunstgeschiedenis aan de Gemeentelijke Universiteit. Hij was mede-oprichter en redacteur van Tuba, het orgaan van het studentencorps van de VU en werkte mee aan studentenalmanakken. Ook was hij in het academiejaar 1931-1932 ab-actis van het studentencorps. Op de Pinksterconferenties van het Verbond van Christelijk Letterkundige Kringen in Nederland, welke hij af en toe bezocht, ontmoette Kamphuis andere jonge dichters die aan Opwaartsche Wegen meewerkten en sloot er literaire vriendschappen, onder andere met Gerrit Achterberg en Martin Leopold.

Op instigatie van het hoofdbestuur van het Verbond -bij monde van Laura Olivier - hebben Jan H. de Groot en ik op 28 september 1929 de Christelijke Auteurskring opgericht. De Auteurskring was enerzijds bedoeld als vakvereniging, die de leden-auteurs bij hun schrijverswerkzaamheden ‘morele en materiële’ steun kon verlenen, waarbij W.G. van de Hulst wegens zijn grote ervaring met uitgevers zich zeer verdienstelijk maakte als voorzitter en adviseur; anderzijds om de band tussen de auteurs onderling te bevorderen door het op gezette tijden houden van vergaderingen en lezingen van zijn leden voor de NCRV-radio en de christelijke literaire kringen. Tot de opheffing in 1941 ben ik secretaris geweest. Helaas is het eerste notulenboek, dat ik bij mijn mobilisatie in 1939 heb overgegeven aan Hein de Bruin, verloren gegaan. Het tweede en belangrijkste boek heb ik nog altijd in mijn bezit. De meeste leden van de Christelijke Auteurskring waren als redacteur of medewerker bij Opwaartsche Wegen betrokken.

Met Opwaartsche Wegen, in 1923 ‘meer uit verlangen dan kracht’ opgericht en in haar naam het ‘omhoogstreven’ en ‘opworstelen’ van de jonge protestantse beweging weergevend, begon de protestants-christelijke letterkunde haar ‘manco’ te ontgroeien. In elke nieuwe jaargang verschenen namen van jonge dichters, voor het merendeel van protestantsen huize. Zij werden naar analogie met de jong-katholieken tot jong-protestanten gedoopt.

De wijze waarop de toenmalige redactie meende de achterstand van de literatuur van en voor het orthodox-protestantse volksdeel te moeten opheffen en jonge dichters aan te moedigen, werd door een aantal van hen - waaronder Kamphuis - als onbevredigend ervaren.

Opwaartsche Wegen was aanvankelijk een bijna leeg vat; in de loop der jaren druppelden de dichters er bij wijze van spreken binnen. Bovendien zaten er geen dichters in de redactie, maar schoolmeesters van wie weinig bezieling uitging. De redactie moest steeds het oog gericht houden op een literatuurbehoeftige christelijke achterban, was min of meer braaf-didactisch bezig en wilde tegelijk de opkomst van een protestants-christelijke literatuur stimuleren. Maar men kan geen twee heren dienen. Ik vond het blad te gezapig, te huiselijk en te weinig artistiek. Het ontbrak mijns inziens vooral aan elan, aan doelgericht beleid, ook toen er geen sprake meer was van een ‘manco-vraagstuk’. In mijn correspondentie met Van Ham heb ik herhaaldelijk gepleit voor het er bij betrekken van de beeldende kunst. Opwaartsche Wegen was destijds bepaald geen periodiek, waarin wij als jongeren onze eigen problemen en idealen

[p. 111]

1
G. Kamphuis (^o1906), omstreeks 1925.

2
Gedicht, verschenen in januari 1928 (jrg. v, nr. 11) en door de redactie van Opwaartsche Wegen ‘een van de beste gedichten van onze jaargang’ genoemd. Het werd gebundeld in zijn eerste bundel Het duistere licht (1930).

3
G. Kamphuis met zijn echtgenote B. Kamphuis-Simons Cohen op bezoek bij Willem Hessels te Hulshorst, augustus 1933.

voor het voetlicht konden brengen. Bij literaire jonge-rentijdschriften als De Vrije Bladen en De Gemeenschap lag dat heel anders. Wat aan de redactie ontbrak was een bezielende leider, een figuur als Marsman of Van Duinkerken.

In het voorjaar van 1930 kwam een aantal jongeren openlijk in opstand tegen de redactie van Opwaartsche Wegen en het gevoerde redactiebeleid. De negentienjarige Gabriël Smit had gesproken met de Amsterdamse uitgever H.J. Paris over een nieuw op te richten literair tijdschrift - dat Kruistochten zou gaan heten en overigens nooit verschenen is - en de inhoud van het eerste nummer werd in beginsel vastgesteld. Op 17 mei 1930 stuurde Gabriël Smit, met mede-ondertekening van de overige ‘malcontenten’ G. Achterberg, Arie Dekker, Han G. Hoekstra, J.D. Ietswaart, G. Kamphuis, Martin Leopold en Wouter Paap, de redactie een ultimatieve brief met als belangrijkste eis - naast bezwaren ten aanzien van het opnamebeleid en de vormgeving van het tijdschrift - het opnemen van drie jongeren in de redactie.

De reactie van de redactieleden was er een van woede en ontsteltenis. Van Ham zag mij als initiator van deze ‘samenzwering tot koerswijziging’ van het redactiebeleid. Ik had van hem een boze brief ontvangen, waarin hij mij - in vage bewoordingen, maar toch duidelijk genoeg - beschuldigde heimelijk tegen Opwaartsche Wegen te hebben geageerd en zelfs medewerkers voor een nieuw tijdschrift te hebben gezocht, zoals mijn vrienden Jan H. Eekhout en W. Hessels. Op onze wensen en eisen kwam al na enkele dagen een afwijzend antwoord, en hoewel Van Ham later deze zaak badinerend voorstelde als een onbesuisd optreden van enkele onrijpe jongeren, bleek onze rebellie de redactie wel degelijk aan het schrikken te hebben gemaakt. In 1931 trad de tot het Barthianisme bekeerde dichter Roel Houwink - voormalig redacteur van De Vrije Bladen en vriend van Marsman - tot de redactie toe en een jaar later, toen dr. C. Tazelaar en A.J. van Dijk aftraden, kwamen Hein de Bruin en Klaas Heeroma voor hen in de plaats. Zo kreeg Opwaartsche Wegen toch nog drie dichters in de redactie.

Inmiddels had Kamphuis zijn naam als dichter gevestigd. In 1930 verscheen zijn eerste dichtbundel Het duistere licht. Na het conflict met de redactie van Opwaartsche Wegen in datzelfde jaar sloeg hij zijn poëtische vleugels uit. Hij publiceerde gedichten in De Gids, De Vrije Bladen,

[p. 112]

Het Korenland, De Delver, Helikon, De Werkplaats en in jaarboeken als Erts en Balans. Van 1931 tot 1934 was hij mede-redacteur van het algemeen literair tijdschrift Het Venster. Als secretaris van de Christelijke Auteurskring had Kamphuis zitting in de redacties van de lustrumboeken Het heerlijk ambacht (1934) en Verzeild bestek (1939). Samen met Bert Bakker en Barend de Goede vormde hij de redactie van de poëziebloemlezing Spectrum (1936) en de essaybundel De weegschaal (1937). Behalve een bloemlezing uit de poëzie van de dichter van de Contra-Reformatie Joannes Stalpart van der Wiele, die hij tevens van een inleiding voorzag, gaf hij in hetzelfde jaar samen met Jan H. Eekhout de bloemlezing Rilke in Holland uit. Ook verscheen - na Het wondere verbond (1934) - zijn derde dichtbundel Aardsch seizoen, die voor Simon Vestdijk aanleiding was Kamphuis, samen met G. Achterberg, Jan H. Eekhout, Jan H. de Groot en Willem Hessels, te rekenen tot de begaafdste jong-protestantse dichters (NRC, avondblad van 3 juli 1937).

In de strijd die de jong-protestantse beweging voerde om de ‘buitenwacht’ enerzijds en de ‘huisgenoten des geloofs’ anderzijds opmerkzaam te maken op haar bestaan en te overtuigen van haar betekenis, werd overmatig gebruik gemaakt van het ‘wapen’ van de bloemlezing. Met Stille opvaart, Christelijke dichters van dezen tijd, Het derde Réveil, Spectrum, Werk, De kinkhoorn, Moderne Nederlandsche religieuze lyriek, Reünie van jong-protestantse dichters en Protestantse poëzie na '80 werden beide kampen bestookt. Al deze bloemlezingen bevatten poëzie van Gerrit Kamphuis, behalve Het derde Réveil van K. Heeroma.

Slechts tien dichters achtte Heeroma het predikaat ‘Kristelik dichterschap’ waardig. Opvallend is wel dat zeven van hen zich van de opvattingen die hij in zijn inleiding heeft ontvouwd, hebben gedistantieerd. De bloemlezing zelf had hij voortreffelijk samengesteld. Mij wilde hij, evenals Gerrit Achterberg, de verantwoordelijkheid van het christelijk dichterschap nog besparen. In Het Korenland, het blad van het Nederlands Jongelingsverbond waarvan Jan H. de Groot secretaris was, heb ik in augustus 1934 Het derde Réveil besproken. Idee en term ‘derde Réveil’ vond en vind ik historisch onjuist en tamelijk dwaas, het Réveil en de Doleantie kennend, de laatste van huis uit. Er was in het begin van de jaren dertig immers geen sprake van een religieuze opwekking die op het maatschappelijke en culturele leven van grote invloed is geweest, zoals bij de vorige bewegingen het geval was, met andere woorden:

4
Karikaturaal zelfportret van G. Kamphuis, 1937.

5
G. Kamphuis in officiersuniform, 1939. Als reserve-officier werd hij in april 1939 opgeroepen en werd hij in Holterhoek geplaatst als commandant van een grenswacht. Door zijn mobilisatie zag hij zich genoodzaakt in december 1939 als redacteur terug te treden.

een ‘derde Réveil’ heeft helemaal niet bestaan, behalve in de fantasie van Heeroma. Het derde Réveil leidde tot een conflict binnen de redactie van Opwaartsche Wegen. Enkele redacteuren namen openlijk afstand van de opvattingen van hun mederedacteur, hetgeen de persoonlijke verhoudingen niet ten goede kwam en de interne tegenstellingen verscherpte. Het artikel ‘Heeroma en het derde Réveil’ van H. van der Leek in Eltheto van oktober 1934, waarin hij de achtergronden naspeurt van Heeroma's idee van de dichter als een bijzondere gelovige, die door zijn inspiratie de mogelijkheid tot profetische waarheidsopenbaring heeft en door het christelijke dichterwoord een leider in de gemeente kan zijn, was voor Heeroma aanleiding in december 1934 uit de redactie van Opwaartsche Wegen te treden.

De conclusie van Van der Leek, als zou Heeroma onbewust beïnvloed zijn door de niet bepaald christelijke idee van Fichte, die de ‘mens als scheppend middelpunt van de wereld’ ziet, was voor Heeroma de spreekwoordelijke druppel geweest. Van der Leek had kunnen volstaan met het verwijzen naar de leermeester van Heeroma aan de Leidse universiteit, Albert Verwey, die de romantische opvatting uitdroeg van de dichter als leider, wetgever en profeet.

Van Ham, W.A.P. Smit en Haantjes zijn Heeroma gevolgd en in 1936 werd door hen De Werkplaats opgericht. Heeroma wilde eveneens uit de Christelijke Auteurskring treden naar aanleiding van de kritiek, die Rijnsdorp geuit had in een radiolezing op 20 juli 1934 voor de NCRV en in de Rotterdammer van 28 juli en 4 augustus 1934. In het conflict tussen Rijnsdorp en Heeroma heb ik nog bemiddeld en de zaak in der minne kunnen schikken.

[p. 113]

6
G. Kamphuis aan Hein de Bruin, 14 juli 1939. Op zijn mobilisatiepost bekijkt Kamphuis Opwaartsche Wegen eens van een afstand. Hij voelt veel voor ingrijpende veranderingen.

7
Pagina's uit Het wondere verbond (1934), Kamphuis' tweede verzenbundel. Linosnede: J. Minderaa.

Rijnsdorp was indertijd bepaalde neo-calvinistische gedachten toegedaan, die door de VU-hoogleraren Dooye-weerd en Vollenhoven waren ontwikkeld en neergelegd in de ‘wijsbegeerte der wetsidee’. Kamphuis kende deze opvattingen uit de eerste hand; als eerstejaarsstudent had hij de verplichte colleges daarover van prof. dr. D.H. Th. Vollenhoven gevolgd.

De gedachte van de eigenwettigheid van de poëzie, die ‘soeverein in eigen (wets)kring’ is en niet gezien moet worden als dienstmaagd van de theologie, beïnvloedde zijn kijk op de relatie tussen kunst en religie, zoals blijkt uit de door Kamphuis geschreven inleiding tot de bloemlezing Spectrum: ‘En voorts bedenke men, dat de poëzie der jong-protestanten geen zaak is van dogmatiek of moraal, of ingedeeld zou kunnen worden naar protestantsch-kerkelijke groepeeringen, maar een in vrijheid, d.w.z. naar eigen wetten bloeiend gewas op het gebied van het protestantsch-christelijke leven [...]’.

Deze bloemlezing uit de poëzie van jong-protestantse dichters was bedoeld als reactie op Het derde Réveil en wilde, zoals de titel Spectrum aangeeft, zoveel mogelijk alle kleuren tonen die het prisma van het protestantse dichterschap destijds opleverde, waarbij het de bedoeling was de dichters zelf te laten spreken en niet een theorie of systeem tussen hun woorden en de lezer in te schuiven.

De term ‘eigenwettigheid’ van de poëzie werd door critici als dr. C. Tazelaar niet begrepen en opgevat als een verdediging van het ‘l'art pour l'art’, maar door Heeroma wel, zoals blijkt uit het lemma dat hij over mij schreef in de Moderne encyclopedie der wereldliteratuur, waarin hij zegt dat het accent bij mij meer lag op het artistieke dan op het programmatische.

Op 4 juni 1936 werd Kamphuis door Roel Houwink schriftelijk uitgenodigd zitting te nemen in de redactie van Opwaartsche Wegen. De redactie bestond na de ‘Barthiaanse inbraak’ uit H. de Bruin, H. van der Leek, P.H. Muller en Houwink. De afsplitsing van De Werkplaats had zijn weerslag op het functioneren van het tijdschrift en Kamphuis had - zoals vroeger met Van Ham - met eindredacteur Houwink op diens verzoek correspondentie gevoerd over de mogelijkheden tot verbetering van het blad.

In mijn antwoordbrief van 6 juni 1936 heb ik enkele principiële en praktische kwesties aan de orde gesteld, alvorens te beslissen of ik de uitnodiging wel of niet zou

[p. 114]

aanvaarden. Wat het principiële betreft was ik bang dat de Barthiaanse beginselen zouden domineren. Houwink had indertijd in een recensie mijn tweede bundel Het wondere verbond als onchristelijke poëzie gekarakteriseerd. Verder was ik van mening, dat enkele verzen die gedurende de laatste jaren in Opwaartsche Wegen waren gepubliceerd, misschien wel uitingen waren van christenen, maar nauwelijks poëzie mochten heten. De praktische zaken hadden onder meer betrekking op de compositie van de afleveringen en de vormgeving, uitvoering en verzorging van het blad.

Op 17 oktober 1936 had er ten kantore van Uitgeversmaatschappij Holland te Amsterdam een bijeenkomst plaats van redactie en uitgever. Een van de punten die ik daar naar voren bracht, was dat de door de redactie gevolgde beleidslijnen te zeer theologisch-kritisch waren. Men lette meer op het ‘christelijk-zijn’ van het gedicht - en dan vooral in Barthiaanse zin - dan op de poëtische waarde en de kracht van de expressie. Verder liet ik blijken meer te voelen voor een algemeen cultureel tijdschrift. Na rijp beraad heb ik Houwink op 22 oktober 1936 geschreven mijn benoeming te aanvaarden, zij het niet geheel van harte. Bert Bakker en Jan H. de Groot hadden het mij afgeraden, maar ik vond dat het lafhartig zou zijn te weigeren, nadat ik zo vaak kritiek op Opwaartsche Wegen had geuit. Op de redactievergadering van 11 april 1937 deelde uitgever Van Ulzen mee, dat Opwaartsche Wegen een kleine vierhonderd abonnees had en er slechts met een gering verlies gewerkt werd, in tegenstelling tot De Werkplaats, dat met veel minder abonnees op het punt stond te verdwijnen. Op de redactievergaderingen bleken we als redacteuren lang niet op één lijn te zitten. Met name Tom de Bruin en Van der Leek waren Barthiaanse scherpslijpers die meer filosofisch-theologische maatstaven lieten gelden, dan artistieke.

Op de zaterdag voor Pasen 1939 werd Kamphuis als reserve-officier opgeroepen en tot 10 mei 1940 was hij commandant van een grenswacht in Holterhoek. Door zijn mobilisatie kon hij niet meer aan de redactiewerkzaamheden deelnemen. Daarom berichtte hij in december 1939 aan Roel Houwink dat hij zich terugtrok als redacteur.

Wel in de redactie zitten en er niets voor doen, dat was niets voor mij. Bovendien traden op voorstel van Roel Houwink in februari 1940 alle redacteuren af, waarna de uitgever Hein de Bruin en Houwink vroeg een nieuwe redactie samen te stellen. Deze werd gevormd door De Bruin, Heeroma, Houwink en Rijnsdorp, terwijl voor mij een plaats open werd gehouden. Opvallend is, dat in deze samenstelling de drie voornaamste richtingen in de toenmalige protestants-christelijke letteren verenigd zijn: Rijnsdorp als neo-calvinist, Houwink als Barthiaan en Heeroma met zijn ‘dichterschap in de gemeente’, waarbij H. de Bruin enigszins aarzelend tussen deze geprononceerde figuren staat. Het is een pluriformiteit, die destijds mijn ideaal was voor een protestants-christelijk letterkundig tijdschrift.

Na het vallen van het doek voor Opwaartsche Wegen was Kamphuis betrokken bij pogingen het tijdschrift voort te zetten en zat hij, samen met K. Heeroma en H.M. van Randwijk in de redactie van het jaarboek Wachtvuur. Door de tijdsomstandigheden kon de publikatie van zowel het tijdschrift als het jaarboek geen doorgang vinden.

Met het ter ziele gaan van Opwaartsche Wegen werd een belangrijke en creatieve periode in het leven van Gerrit Kamphuis afgesloten. ‘De springvloed van de oorlog overspoelde de literaire kastelen en verwijderde vrienden van voormalige vrienden. Leven en dood begonnen in de groep huis te houden.’ Met deze woorden vatte Rijnsdorp in zijn In drie etappen de gevolgen van de donkere oorlogsjaren voor de jong-protestantse beweging pregnant samen.

De rol van Kamphuis als verzetsdichter en initiator van het eerste Nieuw Geuzenliedboek (anoniem uitgegeven met Jan H. de Groot en H.M. van Randwijk in 1941), de uitgave van Pro Patria (bloemlezing uit de vaderlandse poëzie, samen met K. Heeroma, verschenen in 1942, geantedateerd 1941), zijn vierde dichtbundel Carmina sparsa (in de Schildpadreeks, 1943) en zijn directe betrokkenheid bij de illegaliteit enerzijds en het doorstane oorlogsleed anderzijds, vormden voor hem eenpersoonlijke doorbraak naar een wereld zonder gereformeerde begrenzingen.

Aan de hergroepering van christelijke auteurs na de Tweede Wereldoorlog in het ‘Contact van Protestants-Christelijke auteurs’ - met als exponent het letterkundig en algemeen-cultureel maandblad Ontmoeting - heeft Gerrit Kamphuis niet meer meegedaan.

as