Brabant in 't verweer. Bijdrage tot de studie der Zuid-Nederlandsche strijdliteratuur in de eerste helft der 17e eeuw

Bijdrage tot de studie der Zuid-Nederlandsche strijdliteratuur in de eerste helft der 17e eeuw

[p. 133]

VIII. De Inneming van Breda door Spinola in 1625 - Bréauté's en Grobbendonck's

Prins Willem Van Oranje moest, volgens de Pacificatie van Gent, Breda in zijn bezit krijgen. Daar er aan dit besluit geen gevolg werd gegeven, belegerde hij de stad en veroverde ze in 1577. In 1581 ging ze weder naar de Spanjaarden over. In Maart 1590, na de bekende verrassing met het heimelijk binnen de vesting gebrachte turfschip kwam Breda opnieuw in handen van de Prinsen van Oranje. De toen 23-jarige Prins Maurits oogstte daarbij heel wat roem.

In 1624 begon Spinola haar te belegeren en nam ze in, na 11 maanden, op 2 Juni 1625. Ze bleef in Spaansch bezit tot in 1637 Frederik Hendrik er zich meester van maakte, op 6 October.

De inneming door Spinola in 1625 ten voordeele der Aartshertogen werd langs Brabantsche zijde in hooge stemming gevierd.

In 1626 gaf B. Moretus de Obsidio Bredana van Herman Hugo uit¹.

Dit boek is een lofzang op den overwinnaar Markies Spinola. Het vertelt zeer uitvoerig het verloop van de belegering. Technische en anecdotische bijzonderheden bevinden er zich naast elkander en meer dan een beschouwing geeft ook blijk van psychologisch inzicht in de persoonlijkheid van de hoofdacteurs van het krijgsbedrijf vóór de veel omstreden Brabantsche stad.

In het begin is het bij Prins Maurits en de Hollanders een overmoedig zelfvertrouwen. In Holland vertoonde men kluchten en boerden om Spinola, ‘den Spaanschen boecha’² belachelijk te maken. Men bracht onder het volk een

1 In 1629 verscheen een tweede druk; in 1627 een Spaansche en in 1631 een Fransche vertaling.

2 Hispanica Bombomachia.

[p. 134]

TITELBLAD VAN DE ‘OBSIDIO BREDANA’
(B. Moretus, 1626)
Gravure van C. Galle, naar de teekening van P.P. Rubens.

[p. 135]

spotprent in omloop, den Spaanschen koning voorstellende, met een lantaarn op zoek naar Breda, naast den Markies Spinola, die wanhopig in de haren krabde omdat de onderneming niet slaagde. Prins Maurits bleef voorloopig in den Haag, volstrekt zeker, dat er voor Breda geen gevaar was. Hij beweerde, dat Spinola beter zou doen, naar Gheel te gaan, waar men de gekken geneest, dan wel naar Breda¹.

Maar weldra zag het er anders uit. Na vruchteloos gepoogd te hebben de belegeraars te verdrijven, werd Prins Maurits wanhopig. De ziekte, die hem toen steeds heviger en heviger kwelde, wordt door H. Hugo toegeschreven aan het mislukken van zijn pogingen tot ontzet van Breda. ‘De spijt daar niets te kunnen aan veranderen ondermijnde hem langzamerhand’, schrijft de Obsidio, ‘en veroorzaakte, naar men zegt, een tering, die den Prins zou

PENNING
geslagen bij de innemmg van Breda in 1625.

wegsleepen’. Wat verder wordt die beschouwing nog herhaald: ‘Prins Maurits stierf in den. Haag, gelukkig nog, dat hij het verlies van zijn stad Breda niet overleven moest. Men zegt dat de laatste woorden, die hij uitsprak, een vraag waren naar het lot van Breda: waaruit men gemakkelijk kan opmaken, dat hij stierf van verdriet geen hulp te kunnen bieden aan deze plaats, waarvan de verovering weleer het begin was van zijn overwinningen en zijn faam’².

Wat er ook van zij, het beleg voor Breda was de groote bekommering van Prins Maurits op het einde van zijn leven³.

Aan het hoofd van 18.000 man was de geduchte Spaansche veldheer de Brabantsche stad komen omsingelen. Niettegenstaande de merkwaardige versterkingswerken, die Maurits als zijn meesterstuk op dat gebied beschouwde; niettegenstaande de ervaring en den moed van de bezetting onder het bevel van den gouverneur Justinus van Nassau; werd de toestand van Breda

1 Obsidio Bredana (1629), p. 17.

2 Id. id., p. 93.

3 P.J. Blok: Geschiedenis van het Nederlandsche Volk, Deel II, p. 523 e.v.

[p. 136]

MAURITS VAN NASSAU, PRINS VAN ORANJE,
gravure van P. de Jode.

[p. 137]

hachelijker met den dag. Het Staatsche leger was opgerukt met 30.000 man, aangevoerd door den Prins, om Breda te ontzetten. Spinola wist zich echter zoo goed in te graven en zijn positiën met overstroomingen en aardwerken zoo te versterken, dat de Staatschen er niet in slaagden om hem te verdrijven.

Dit ontmoedigde Prins Maurits, wiens krachten intusschen meer en meer slonken ten gevolge van een leverziekte, waaraan hij sedert lang reeds leed. Hij zag zich genoodzaakt het leger te velde te verlaten en naar Den Haag terug te keeren.

De pogingen tot ontzet van Breda, werden nu voortgezet onder leiding van Maurits' broeder, Graaf Ernst Casimir, die in deze onderneming niet fortuinlijker was. Zijn leger werd geteisterd door ziekte en het ongunstige weder verhinderde zijn krijgsverrichtingen. Zelfs de medewerking van Ernest van Mansfeld¹, die met ongeveer 20.000 man uit Engeland was overgekomen, en van Christiaan de Jongere, hertog van Brunswijk, bisschop van Halberstadt, bijgenaamd ‘der tolle Halberstädter’², bracht geen gunstigen keer in den toestand.

Prins Maurits voelde zich zoo verzwakken, dat hij zijn broeder Frederik Hendrik bij zijn ziekbed liet komen en hem den dringenden raad gaf om zoo spoedig mogelijk een huwelijk aan te gaan ten einde de belangen van den Staat en van het huis Nassau te verzekeren.

Frederik Hendrik, die toen reeds meer dan veertig jaren oud was, huwde een paar weken nadien Amalia van Solms, en werd door zijn broeder in overleg met de Staten tot kapitein-generaal in het leger benoemd.

Op 23 April 1625 overleed Prins Maurits.

Buiten zijn kommer om het lot van Breda en zijn ziekte, had de Prins gedurende de laatste jaren van zijn leven nog allerlei andere redenen tot misnoegen en moedeloosheid. De staatslieden, die hem moesten helpen en steunen, bleken niet altijd op de hoogte van hun taak. Zijn populariteit verminderde met den dag en zijn harteloos gedrag tegenover Oldenbarnevelt wierp voor velen op zijn gansche persoonlijkheid een donkere schaduw.

Deze gemoedsgesteldheid van Prins Maurits en de benarde toestand, waarin Breda zich bevond, worden geschetst in een Brabantsch gedicht, dat

1 Ernst van Mansfeld stond vroeger in Oostenrijkschen dienst en behoorde tot den katholieken godsdienst. In 1610 was hij naar het protestantisme overgegaan en voerde met de opslandelingen in Bohemen strijd tegen Graaf Bucquoy. In 1625, met een door Fransch en Engelsch geld aangeworven leger, op weg naar Duitschland, nam hij gedurende korten tijd deel aan het beleg voor Breda.

2 Christiaan van Brunswijck (1599-1626), bisschop van Halberstadt, streed in dienst van Prins Maurits in de Nederlanden. Trad in dienst vanden Pfalsgraaf Frederik toen deze de kroon van Bohemen aanvaardde. Werd in 1622 door Tilly verslagen te Höchst. Trok dan met Ernst van Mansfeld naar den Elzas en later naar de Nederlanden, waar hij weer in dienst trad van de Staten Generaal.

[p. 138]

OVERGAVE VAN BREDA,
door Velasquez (Madrid, Prado).

[p. 139]

in populairen vorm dezelfde opvattingen ontwikkelt, die wij in de Obsidio Bredana hebben aangeteekend.

I. Ziehier de titel van het bedoelde gedicht: Den PALATIN troost MAURITIUS Prince van ORANGNEN, stervende van droefheyt, om dat hy syn stadt van Breda, belegeert (sic) siet, en niet en can ontsetten: ende om die Staten van Hollant die hem niet toe en willen loeten slach te leveren, den Prince hem seer beclaecht (zonder plaats- noch drukkersnaam)¹.

Het is een samenspraak tusschen den Pfalsgraaf Frederik V en Prins Maurits op zijn ziekbed.

De Palatijn begint:

Wat ist hier dat u let / seght my waer hebdy pijn
Leghdy nu sieck te bedt / ist tijdt om sieck te sijn?

Wildy u schoon Breda nu in den noot verlaten

Wat hopt ghy van die macht van u Heeren Staten?

Die u soo gunstich sijn dat sy met Goet ende Bloet
U bystant sullen doen / verliesdy soo den Moet?

Zult gij den ‘Genevois’, Spinola, toelaten ‘twee vliegen in eenen lap’ te slaan, Breda en u zelf? Zult gij door uw getreur den Oranje-boom, die in zijn fleur was, nu doeu ‘verslunsen’? Komaan, zet nog eens ‘uw groene pluym’ op, en vat goeden moed! Al was Breda nog een koninkrijk, een Prins als gij mag om haar verlies geen droefheid laten blijken. De Spanjaard zou te veel ‘in zijn vuist lachen’.

Gij hebt mij zelf zoo dikwijls getroost, zegt de Pfalsgraaf, toen ik op de genade van vreemden moest leven. Toen ik mijn eenjarig koninkrijk verloor, was ik alles kwijt; zoo gij Breda verliest, dan hebt gij nog heel Holland, dus geen reden om te treuren.

Op al die vragen en beschouwingen antwoordt Prins Maurits met een lange klaagrede, die de kern van het heele gedicht uitmaakt.

De Prins begint met een psychologische overweging:

Sulcx is altijdt geweest het leven vande menschen

Wat rijckdom dat hy heeft sal noch om meerder wenschen.

Van eersucht noyt versayt maer willende altijdt
Opclimmen naer die Son voor eenen cleynen tijdt

Het wanckelbarich Rat d'welck hem op t'leste steygert

Op eenen oogenblick al t'hooch opclimmen weygert.

1 Verzameling Thysius. Cataloog Petit, n^r 1469.

[p. 140]

A. SPINOLA,
door Antoon van Dyck

[p. 141]

Daarna gewaagt de Prius over de vermindering zijner populariteit en over de moeilijkheden met de Staten, die hem in al zijn plannen niet volgen. Zij dragen de schuld, beweert hij, van zijn mislukking bij Breda, de zoo geliefde stad, die hem gaat ontsnappen.

Dees Staten die ick heb gedient nu al myn leven

Nu my die saeck¹ aengaet siet hoe sy my begeven.

Siet hoe ick mijn Breda dat ick soo seer bemin
Verlies om dat ick heb gevolcht der Staten sin

Noch Breda niet alleen doet my die Doot verkiesen

Die Huysen schoon verciert die ick daer moet verliesen.

Noch d'lustich Ruyten-Bosch gheen Eeuwe noch geplant
Ick achte elcken Boom soo vele als eenen Tant.

Het Lies en Masten-Bosch het eenich in dees Landen

Het eene wort vervoert het ander moet verbranden.

De schrijver van dit gedicht was blijkbaar goed op de hoogte van de topographie der Bredasche omstreken. Met het Ruytenbosch bedoelt hij het Reigerbosch, vroeger gelegen achter het bekende kasteel van Breda, thans militaire Academie. Dit bosch werd omgehakt tijdens het beleg der stad in 1624. Het Liesbosch en het Mastbosch bestaan nog heden, met dien verstande dat zij beiden door hernieuwde aanplantingen steeds in stand zijn gehouden. Het Mastbosch is gedurende de belegeringen van Breda in 1624 en 1637 herhaaldelijk verbrand, terwijl een deel van het hout gebruikt werd door de belegeraars om versterkingen op te werpen. Het Mastbosch ligt ten Zuiden van de stad, het Liesbosch meer westelijk tusschen Princenhage en Leur².

Dan gaat het verder over de ondankbaarheid der Hollanders.

Dit is al mijnen loon dit is al mijnen danck
Die heb ick trouwelijck gedaen my leefdach lanck

Ick heb al mijnen tijdt en ionge ieucht versleten

Als eenen cloecken Capiteyn in alles my gequeten,

Int dienen van een Landt soo vol ondanckbaer volck
Dat sy allen mijnen dienst maer achten als een wolck.

En dan komt hij te spreken over den benarden toestand van Breda:

Nu om een arme Stadt van my soo seer bemint
Wie daer tot sulcken lof en bolwerck heeft gedient

Om dat sy mijne is die moet ick sien vernielen

Want een ontalbaer volck sien ick daeromme krielen,

1 Ontzet van Breda.

2 Mededeeling van den heer J. Mynssen, archivaris te Breda.

[p. 142]

 

Begraven wel soo sterck dat al die gansche macht

 

Die ick van Oost en West daer teghen heb gebracht

 

Want ick om mijn Breda gedaen heb sulcken wonder

 

Die werelt omgekeert dat boven was is onder.

 

Den Frans en Engelsman heb ick gebracht te velt

 

Den Dullen¹ is te peert / gewapent is Mansfelt.

 

Maer al met cleyen moet het archste noch van allen

 

En weten sy niet waer den Leger aen te vallen.

 

Soo moet ick elders sien te vinden een soo coen

 

Al waert tot inde Hel om bystant ons te doen.

Dan spreekt hij over zijn dood en uiterste wilsbeschikking. Hij verlangt te sterven vóór Breda zich aan een ander heer overgeeft. Hij benoemt zijn broeder tot zijn opvolger en hoopt dat deze de stad beter zal weten te behoeden. Hij zou, volgens het gedicht, aan zijn onwettige kinderen al zijn goed schenken en op de laatste ure hun moeder trouwen. Dit komt met de werkelijkheid niet geheel overeen. Prins Maurits bedacht met een aanzienlijk legaat zijn beide natuurlijke zoons Willem en Lodewijk, alsook hun moeder Vrouwe van Mechelen. Van een huwelijk in extremis was er geen sprake. Verder schonk hij nog geldelijke legaten aan vijf andere zijner bastaardkinderen². Daarop beveelt hij zijn ziel aan den Heer en hoopt, dat hij in den hemel zal komen en er een plaats vinden naast ‘Barnevelt den Sant daer hy sidt sonder Hooft’.

Adieu Breda Adieu want sterven wille ick eer
Eer ick u inde macht sien van een ander Heer

Ick maeck mijn erfgenaem Graaf Henrick myaen broeder

Die sal van nu voortaen toch wesen u behoeder

Maer geeft hem beter loon dan ghy my hebt gedaen
Ons steden die u sijn wilt beter die bystaen.

Al mijn vercregen goet myn Kinders sullent houwen

Want in dees leste ure wil ick haer Moedertrouwen,

Nu siele treckt vry uyt want Breda ben ick quyt
Mijn Breda en ick wy nemen ons afscheyt

Myn siel ghy sijt verlost verlreckt uyt slichaems banden

Int scheyden wilt die Heer ontlanghen in syn handen

By Barnevelt den Sant daer hy sidt sonder Hooft

Wy hebben doch altijd! in een Geloof ghelooft.

Op dit gedicht volgt een Graf-gheschrift op den Prins, waaruit wij afleidden, dat ook het besproken stuk na den dood van den Prins werd uitgegeven.

1 Halberstadt.

2 C.M. Van der Kemp: Maurits van Nassau, Deel IV, p. 167. P.J. Blok: Geschiedenis van het Nederlandsche Volk, Deel II, p. 531.

[p. 143]

NAAMLOOZE SPOTPRENT
bij: Treurfeest der Calvinisten.

[p. 144]

 

Hier in dees coude aerde leyt eenen Prins begraven

 

Die sieck wort als de hulp der Staten hem begaven.

 

T'belegh van sijn Breda soo sterck rontom beschanst

 

Met blijven op de Mee heeft by t'onset vercanst

 

Nu hy met t'Swerelts macht gheen bystant can verworven

 

Is in den Staten spijt van groolen rou gestorven.

Het toeschrijven van de mislukking van het ontzet aan het te lange vertoeven te Mede, een dorp op een paar mijlen afstand van Breda, was langs Spaansche zijde algemeen. Het is de uitlegging die ook gegeven wordt door H. Hugo in zijn Obsidio Bredana¹. Daar wordt o.a. verteld, dat er over dat lange talmen te Mede, tusschen de Staten en Prins Maurits oneenigheid ontstond, zoodanig dat de Prins met ontslag dreigde².

II. F. Muller maakt in zijn Beredeneerde Beschrijving van Nederlandsche Historieplaten melding van een Brabantsche spotprent met gedicht op de inneming van Breda in 1625 (Deel I, n^r 1524)³. Treur-feest der Calvinisten, midtsgaeders de wtvaert van Breda, T'Samen-sprekinghe tusschen eenen Brabander, ende Hollander. Naam van graveur en drukker ontbreken, doch de uitgave draagt als adres: Men vindtse te koopen te Antwerpen in de Huydevetterstrate, in onse L. Vrouwe.

De prent toont eerst [A] een postbode, die de goede tijding van de inneming van Breda aanbrengt en geld krijgt van de verheugde Brabanders. Verder zien wij er de uitvaart van de stad Breda [B], voorgesteld door een turfschip (zinspeling op de verrassing der stad in 1590) met rouwdoek omhuld [E], omringd door kalveren (Calvinisten), die brandende kaarsen dragen; gevolgd door de afgevaardigden van de Calvinistische Liga, die den katholieken koning bestrijdt; en voortgetrokken door twee ezels, bereden door ‘Mansfeldt den verrader’ [F] en ‘den dullen Halberstadt’ [G]. De groep [D] stelt de verhongerde gemeente Breda voor; [H] het garnizoen en de kranken uit het gasthuis van Breda; [I] Prins Frederik Hendrik met een brandende schoof (zinspeling op den bijnaam van ‘brandstichter’, dien de Brabanders hem gaven); [K] ‘Hendrik Bocxhorinck⁴, Predicant van Breda, met Sybil sijne oude concubijn’; [L] de Hollandsche gemeente in oproer bij het vernemen van het verlies van Breda; en [M] de stad Breda alsook een groepje Spaansche ruiters, die den begrafenistocht met vreugde bekijken.

1 Obsidio Bredana (1629) p. 43.

2 Obsidio Bredana (1629) p. 76.

3 's Rijks Prentenkabinet, Amsterdam.

4 Hendrik Boxhorn of Bocherinc, geboren te Brussel in 1545, overleden te Leiden in 1631. Hij was pastoor van S^t Germanus te Thienen en ging naar het protestantisme over. Hij was predikant te Breda in 1625 en Sibylla Stijns met wien hij in den ecbt was getreden onderscheidde zich gedurende het beleg door de bevolking aan te zetten om het beeld der O.L. Vrouw in de kerk te vernielen (Zie volgend Hoofdstuk).

[p. 145]

Het gedicht onder de prent is voorgesteld als een samenspraak tusschen een Hollander, die vol vertrouwen is in het weerstandsvermogen van Breda, en een Brabander, die reeds van den val der stad heeft gehoord. Toen hij te Antwerpen aan de Schelde wachtte om zijn reis naar Holland voort te zetten vernam hij daar de tijding. Men verkocht daar langs de straat ‘den Brief’, die het nieuws meldde. Hij had er zich een aangeschaft om onder weg te lezen.

De Hollander en de Brabander gaan samen in het gras zitten om hem te bekijken en te lezen. Het gedicht beschrijft dan de spotprent, die er zich boven bevindt.

De Baer die ghy hier siet / is d'VVt-vaert van Breda
Ghestelt op het Torf-schip, en die daer ryden na /
Zijn al de Princen hoogh en Staten adherenten /
Met 't Calvinisch ghedruys / die onlanghs hunne tenten
Hebben tot groot confuys in Brabant aenghebracht;
Maer hebben noyt bestaen te proeven's Koninghs macht /
Oft noyt ghekent soo kloeck / om 't Convoy te beletten /
Veel min dat sy met kracht souden Breda ontsetten.
Dies komen achter t'Baer, bedeckt met rouw kappruynen /
Naest hun een magher schaer, die als vervaste ruynen
Den Bijbel met Toeback alleen daer brenghen uyt.
En want daer onder t'dack bewaert wierdt de Torf schuyt
Tot een ghedenckenis / dat vijf en dertien jaeren
Gheleden / sy de Stadt ghebracht heeft in dangier,
Komt nu in dees triomph te pas tot vrolijck vier

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Die twee die aen de baer met Esels zijn ghespannen /
Mansfeldt en Halberstadt twee seer vermaerde mannen
Alsoock de dieren zijn / daer sy op zijn gezeten;
Gaen nu met Calis-bend verstooten en versleten.
Mansfeldt boos instrument / ghelyck verraders pleghen /
Met sijn Melaetsche Klep gheeft hem in alle weghen
Daer wat te halen is / profijt dat is de kans.
Van dierghelyck alloy is oock den Dullen Hans,
Onnutter als een gans / soeckt dach en nacht te suypen
Gaet om den vrijen brom voor de Kaes' camer druypen.

Over Prins Frederik Hendrik zegt de Brabander het volgende:

Den Prince van Nassou, veel eer en lovens weerdt /
Die onlanghs naer 't verkrygh van dit Gouvernement /
De Kerek van Oosterhout met branden heeft geschendt:
Ghelyck over dry jaer / hy oock in Brabandt dede /
Van waer hy koe en kalf en schapen brachte mede.
'Tis een seer vromer Heldt / daer boeren zijn te straven.

[p. 146]

ANTON SCHETZ, BARON VAN GROBBENDONCK
gravure van Bern. van Soemeren.

[p. 147]

Predikant Bockxhorn wordt op zijn beurt met bitterheid geteekend:

Dat is Bockxhorinck snoot / vol valscheydt en bedroch /
Die eerst met syn Sybil droock van het Luthers soch /
Maer korts door boosen wil / hem by de Calvers paerde
Ghelyck den Weer-haen drayt / nu d'arme hanen gaerde /
Nu werde Gommarist, ontrouwich en meineedich
Als dees kans is ghemist / maeckt hem alleen onledich
Om te stillen t'oproer van dees versufte natie
En troosten d'avontuer met de Predestinatie.

De Hollander vindt dat het heele gedicht maar een klucht is, doch raadt den Brabander aan zijn ‘Brief’ voorzichtig op zak te houden om in Holland geen onaangenaamheden op te loopen.

Gedurende de belegering van Breda in 1625 deed zich een geval voor, dat een nieuwe populariteit schonk aan een wapenfeit, dagteekenend van voor vijf en twintig jaren en waarop de Brabanders en de Vlamingen al dien tijd en nog lang nadien in gedichten en verhalen zeer prat gingen. Wij bedoelen het gevecht op de Vuchter Heide bij 's Hertogenbosch, op 5 Februari 1600, tusschen Gerard Abrahams, bygenaemd Leckerbeetjen, en den Heer van Breauté¹, en hun gevolg.

Opgehitst door de onophoudende tergingen van den kapitein Breauté, in Hollandschen dienst te Geertruidenberg, verlangde de luitenant G. Abrahams van zijn bevelhebber den Heer van Grobbendonck² te 's Hertogenbosch, de toelating om zich in een gevecht van man tot man met zijn uitdager te meten. Er werd besloten dat twee en twintig Brabanders³ zouden vechten tegen twee en twintig Franschen in Staatschen dienst.

G. Abrahams sneuvelde, zijn broeder Autoon en zijn schoonbroeder ook, maar de overwinning bleef aan de Brabanders, die ook den Heer van Breauté doodden.

Den Graef⁴ setter dry Lackerbeetken /

Seffens aen synen mondt /
Lackerbeetken is doodt gheschoten /
Synen neef wiert seer door-wondt /
Synen broeder en ginck niet loopen /
Daer blevender dry terstondt.

1 Pierre de Breauté (zoon van Adriaan, Luitenant Generaal van Normandië) kapitein der ruiterij in Staatschen Dienst. - Zijn zoon Adriaan-Pierre, van wien verder sprake, werd geboren op 8 Januari 1599. Hij sneuvelde in den leeftijd van 19 jaren.

2 Antonius Schetz, baron van Wesemaal, kapitein der kurassiers in dienst der Aartshertogen, Gouverneur van 's Hertogenbosch en Leuven. Te zijnen voordeele werd de heerlijkheid van Grobbendonck op 4 Meert 1602 tot baanderij verheven, en op 3 Juli 1637 werd hij tot graaf van Grobbendonck benoemd. Hij stierf in 1640.

3 Er was een Waal bij uit het land van Artois: Jean de l'Epine.

4 Breauté,

[p. 148]

HET GEVECHT VAN LEKKERBEETJE,
teekening van Sebastiaan Vranckx, gravure van Johannes a Doetecum.

[p. 149]

 

Doch en lieten sy haren moet niet sincken /

 

Al wast daer soo vergaen /

 

Men hoorden de sweerdekens klincken /

 

En teghen malcanderen slaen /

 

Men sacher daer sesthien sincken /

 

Van die Hollandsche vaen¹.

In dit feit vonden de Zuid-Nederlanders de gelegenheid om den krijgsmoed der hunnen hoog te roemen en telkens zij het noodzakelijk achtten een bewijs van hun dapperheid te geven, wezen zij op het gevecht op de Vuchter Heide. De schilder- en graveerkunst zoowel als de volksliteratuur maakten zich van dat onderwerp meester. Daar het gevecht van Leckerbeetken buiten de tijdruimte valt, waarin wij onze strijdgedichten gingen zoeken, weiden wij hier over de graphiek en de literatuur betreffende dit onderwerp niet uit. Wij vestigen alleen de aandacht op de prent, die Joannes à Doetecum graveerde naar Sebastiaan Vranckx, en C. Visscher in 1631 uitgaf; alsook op het boekje Den Slagh van Leckerbetjen teghens den Heers van Breauté, voorgevallen op de Vughter Heyde ontrent s' Hertogen-Bossche den 5 Februari 1600, nog in 1772 uitgegeven te Mechelen bij J.F. Van der Elst². Deze beide documenten bewijzen hoe lang de herinnering aan Leckerbeetje levendig bleef³ en op het volksgemoed voortwerkte.

In welken geest de volksliteratuur over dit geval schreef, toonen ons treffend de volgende regels, die wij uit het Mechelsche drukje van 1772 overnemen:

‘Wynighen tydt naer dit gevecht zijn in het licht gekomen verscheyde Liedekens ende Rymdichten, verheffende grootelyckx de kloeckmoedigheyt der Brabanders, spottende met den hoogen moedt der Franschen, de welcke in het jaer 1581 binnen Parys eene Comedie hadden gespeelt (die in druck uytgaet) daer sy waeren soeckende naer het hert der Brabanders⁴, welcke voorsyde Liedekens dienden tot antwoorden, dat het hert der Brabanders

1 Een nieu Liedeken van de Historie ende den Slagh van Lacker-beetken, op de wijze: Als Susanneken suer siet, etc. (Los blad, Universiteitsbibliotheek te Gent, Acc. 6765).

2 Museum Plantin-Moretus, B. 3660.

3 Zie over het gevecht op de Vuchter heide: ‘Bulletins de l'Académie royale’, 1843, 1^e Deel - ‘Bulletins de la Commission royale d'Art’, 1^e Serie, Deel VI, blz. 301. - Dr. C.R. Hermans: Bijdragen tot de Geschieden is van Noordbrabant (Deel I, blz. 426, 427, 439, 447, 447), gedichten op Lecker-beetjen, Breauté en Grobbendonck in het Nederlandsch en in het Fransch. - Dr. P. Leendertz: Het Geuzenliedboek, Deel I, p. 79, een lied. - Ch. Verreyt: ‘Tijdschrift voor Noordbrabantsche Geschiedenis’, Deel III, blz. 161: Klaegh-gedicht over de Doot van G. Abrahams. - P. Bor: Gelegenheyt van's Hertogen-Bosch ('s Gravenhage 1630, blz. 71), jaardicht op den dood van Breauté. M. van Dalen: Recueit van de notabelste besoignes ende resolutien, die in den Krijgs-Raede deser Landen voorgevallen ende genomen zijn, sedert den 13 Martii 1597, bij de Greffiers Antoni van Dalen (synen vader ende groot-Vader) sorghvuldighlyck opgesocht ('s Gravenhage, 1675, blz. 53) - R. Verstegen: Epigrammen en genuchelycke Epitaphien (Mechelen, H.Jaey, 1617, n^r 91): Epitaphie van den Vromen Gerard Abrams. - J. Bochius grafschrift op G. Abrahams in L. Beyerlinck Opus Chronogr.: A. van Meerbeeck; en J.F. Foppens: Hist. Episcop. Silvaeducem.

4 Zie ons hoofdstuk XI. De hier bedoelde comedie vonden we niet terug.

[p. 150]

gevonden was in het jaer 1583 den 17 Januarij tot Antwerpen, wanneer den Hertogh van Alencon aldaer wird uytgeslaegen, mede in 't jaer 1600 op den 5 Februarij op de Vuchter Heyde in het gevecht waer van hier is gesproken¹.

De herinnering aan dat alles werd in 1625 weer opgefrischt door een gevecht, dat ongeveer in dezelfde voorwaarden werd geleverd vóór Breda, tusschen een groep Staatsche en een groep Aartshertogelijke soldaten. Uitgedaagd namens de Fransche adellijke officieren uit het Hollandsche leger, begaf zich de Graaf van Nassau met Kapitein Steenhuys, en twee officieren der ruiterij, Kapitein Botberghe en de jonge luitenant Grobbendonck, zoon van den bevelhebber van 's Hertogenbosch in 1600, vier ruiters van de vijandelijke troepen te gemoet, waaronder de zoon van Breauté, die onder de oogen van Grobbendonck vader gevallen was. De jonge Breauté was het, die aan Spinola geschreven had om dit gevecht aan te vragen ten einde zijn vader te kunnen wreken.

Ziehier hoe H. Hugo in zijn Siège de la ville de Breda het verloop van het gevecht schildert: ‘Le comte de Nassau s'estant attaché à l'un des soustenants, receut un coup de pistolet dans l'arcon devant de la selle de son cheval, dont la flame luy frisa la teste. Breauté, haut à la main & en courage, se prit à crier tout pour un coup: A moy, à moy, qui voudra, à Breauté: voicy voicy le, iour qui vengera la mort de mon père. Et puis poussa son cheval contre le lieutenant du ieune Grobendonck, auquel il porta à faux son coup de pistolet; mais l'autre ne le manqua pas, car il luy mit le sien dans les flancs de si bonne façon, que perdant aussi tost le caquet, & se tenant avec la main au pommeau de la selle, il fit la culbute du haut de son cheval: ainsi les deux Grobendoncks, père & fils, ont triomphez des Breautez, père & fils, qui, de gayeté de coeur, estoient venus deffier leur réputation’².

1 Het Mechelsche drukje van 1772 (J.F. Van der Elst) maakt ook gewag van een Lettre de Briauté, Gentilhomme Normand, Capitaine de Cavalerie, autrefois en Garnison à Gertrudenberg écrite de l'autre monde à Messieurs les Plénipotentiaires François l'ann, 1710. Naar de auteur verzekert werd deze briet overhandigd aan de Fransche gevolmachtigden D'Huxelles en Abbé de Polignac op hun bijeenkomst op het einde van den Spaanschen successie-oorlog voor het bespreken van den vrede te Geertruidenberg met de Staatsche gezanten Buys en Van der Dussen, die op geen enkel punt aan de verlangens van den Franschen koning wilden toegeven. (Blok: ‘Geschiedenis van het Nederlandsche Volk’, Dl. III, blz. 334). In dezen brief wordt zoogezegd door Breauté zelf o.a. het gevecht op de Vuchter Heide verteld. Wij halen eenige kenschetsende passages aan: ‘Je sentis d'abord que j'avois eu tort de dire que les Brabançons n'étoient que des lourds yvrognes, & qu'il ne falloit qu'un François pour en terrasser trois’. Bréauté verlelt, dat hij gevangen genomen werd door den eenigen Waal uit de Grobhendoncksche groep, en voegt daar bij: ‘Les Brabançons furent un peu mortifiez de voir que l'honneur de me prendre étoit tombé sur un Walon, il y a un peu d'émulation entre les Walons & les Flamans - Si je fusse tombé entre les mains d'un Flamand, je crois qu'il ne m'auroit pas donné de quartier; en effet; tandis que Jean l'Epine me le donnoit, ils lui crioient: à pleine têete, assommez le, les Walons sont moins emportez & plus humains que les Flamands; Jean l'Epine sans s'émouvoir de ces cris me donna quartier & me traita honnêtement; & même il témoigna du déplaisir, quand il vit qu'on m'assomoit aux portes de Bois-le-Duc...’.

2 H. Hugo: Le Siège de la Ville de Brenda (Antw. Officina Plantiniana, 1631, blz. 47).