Journaal van Hugo en Cornelis van Ryck betreffende hun reis naar Jeruzalem (1561-1562)

Hoofdstuk VI: Van Jerusalem naar Cyprus [49b-57b]

[10 september 1561]

Den X^en septembry syn [wy] te clock ontrent acht uuyren gegaen by de poorte van Jerusalem, daer onsse beesten al gereet stonden, om van daer te ryden, ende syn opgeseten ende syn soe uuyt die heylige stadt Jerusalem gereden.

[50a] Inden eersten syn wy gecomen neffens tsepultuer van Samuel ende stonden daer een weynich stille ontrent een halff uuer.

Ten tweden reden wy verby [dat] casteel van Eemaus dat seer vervallen is ende daer staen noch veel oude fondamenten van verwulffde kelders diemen noch besceylicken syen mach ende is [eene] groote Duytsche myle van Jerusalem.²³² Ende reden soe voort tot Rama ende quamen daer een uuyer voor son[nenonderganck] ende traden van onsse esels ende muylen ende gingen in onse olde logement etende, drinckende van het selffde dat [50b] daer te coep compt. Ende rusten ons daer want wy seer vermoeit waeren.

Jan Scorel, De Jeruzalemvaarders (Frans Hals Museum)

232 Bedoeld is Emmaus bij Qubeiba, dichtbij Nebi Samwîl. Het is de plaats (9 à 10 km ten noordwesten van Jerusalem) die de kruisvaarders Mont Joye hadden genoemd omdat ze daar voor het eerst Jerusalem konden zien liggen. Zie Vilnay (1978), 188.

[11 september 1561]

Den XI^[en] septembry soe hebben wy onsse vederen gecoft wanter zeer veel te coop quam want sy seer goede coop syn, ende worden noch nae om benden ghegeven doen sy alle ghecoft hadden.²³³ Ende lagen daer te Rama in dat vervallen cloester ses nachten ende vyff dagen op een matte op daerde neder.

233 Jan van Scorel heeft deze veren - in het reisverhaal van Jan Govertsz van Gorcum wordt gesproken van ‘palmen’, dus (veervormige) palmtakken - afgebeeld op zijn schilderij Twaalf leden van de Ridderlijke Broederschap van den Heiligen Lande te Haarlem (Haarlem, Frans Halsmuseum, ca. 1528).

[16 september 1561]

Den XVI^en septembry syn wy smorgens vroech op onsse esels ende mulen geseten ontrent [51a] 6 uueren ende syn soe gereden naer Jaffa ende syn daer gecomen ontrent 10 uueren ende syn wederom gegaen in die oude verwulffde kelder daer tniet zeer wel en roeck. Ende hebben daer onsse leger gemaect ende hebben wat gegeten van tselffde dat wy hadden met ons genomen van Rama, ende droncken daer water toe want onsse wyn uuyt was.

[17 september 1561]

Den XVII^en septembry savons doe de zon onder was gingen daer dry van onsse alder siecste pelgrims sceep metten cappeteyn ende Vyvyanus zoon van Veneetghen die het scip [51b] toecompt, ende wy andere pelgrims lagen daer noch 3 nachten ende 2 daegen ende daer en quam doe niet veel te coep.

[19 september 1561]

Den XIX^en septembry syn smorgens vroech by daeghe beyde die booten an lant gecomen om ons te haelen en die patroon quam by ons ende woude van ons eerst hebben, eer wy te sceep gingen, 18 medynen²³⁴die eensdeels van onsse pelgrims beloeft hadden. Ende wy en wildens niet geven ende sy accordeerdent in [t]scip te geven om dat wy uuyt de Turcks handen raecken solden en quamen [52a] soe tsceep, god danck, ontrent 9 uyeren voer middach.

234 De maidyn was een der courante munten in de Turkse gebieden.

[20 september 1561]

Den XX^en septembry hebben wy noch stille geleghen voor Jaffa ende die patroon sont den trossma[n] tot ons om dat gel[t] dat 18 madinen was. Ende wy en wildens niet geven om dat hy ons veel ongelycks gedaen hadde ende oeck dat hy te Baroyte²³⁵ wilde vaeren ende wy kevender zeer thegen ende wilden naer Ciperen vaeren.

235 Beiroet.

[21 september 1561]

Den XXI^en septembry syn wy snachs ontrent een ofte twe uueren tseyl gegaen van Jaffa [52b] ende syn soe geseylt naer Baroyte ende hadden smorgens inde wint ende liepen soe over ende weder over ende hielden al inde wint.

[22 september 1561]

Den XXII^en septembry hebben wy noch inde wint ghehadt ende doen saeghen wy den berch Tabor die zeer ront van ons lach om zyen²³⁶ daer Petrus seyde: ‘Heer, laet ons 3 tabernakelen timmeren’.²³⁷

236 Versta: die van ons uit gezien zeer rond was.

237 Mattheus 17: 4.

[23 september 1561]

Den XXIII^en septembry hebben wy noch inde wint geseylt ende syn savonts gecoemen by een stedeken genoemt Cesaria Palestina daermen seyt dat Sinte [53a] Peeter eerst gepredicht heeft, ende was zeer vervallen soe wy sijen conden.²³⁸ Ende daer stont noch een toeren buyten die voergenoemde stadt alleen ant water ende seylden soe voorts inde wint daer verby.

238 In Caesarea Palestinae heeft Petrus de centurio Cornelius tot het geloof bekeerd. Zie Hand. 10: 34-46.

[25 september 1561]

Den XXV^en septembry hebben wy noch inde wint gehadt ende de wint was noerden ende laveerden over ende weder over ende en bedreven niet²³⁹, ende saegen van verde een kasteel twelck men hiet tkasteel pelgrimy.²⁴⁰

239 Maar we kwamen niet vooruit. Zie WNT II, kol. 1231.

240 Castellum Peregrinorum, 4 km landinwaarts gelegen.

[26 september 1561]

Den XXVI^en septembry hebben wy geseylt verby den berch Helia daer Helia met een vuerighe wagen wech gevoert [53b] werde²⁴¹, daer wy wel 3 daegen neffen heenen gehengelt hadden over ende weder over lopende ende en bedreven niet.

241 Bedoeld is de berg Karmel, waarmee de figuur van Elias nauw verbonden is - de Carmelieten beschouwen hem als de stichter van hun orde - maar diens hemelvaart in een vurige wagen wordt niet daar, maar nabij de Jordaan. gesitueerd. Zie 4 Koningen 2: 11.

[27 september 1561]

Den XXVII^en septembry. Voorts soe hebbe wy effen om den hoeck vanden berch Helyas gesien een stadt genoemt Chaifhas die Caiphas eerstmael gefondeert heeft.²⁴² Voorts een weynich van daer sagen wy een stadt genoempt Akeris die in voor tyden geheten heeft Ptollemeis, twelck hier voormaels een groote stadt gheweest is, soemen noch syn mach an veel fondamenten die buyten [54a] der voorgenoemde stadt stonden, ende seylden daer verby.²⁴³

242 Bedoeld is Caifa, thans Haifa. De relatie met de hogepriester Caiphas komt in veel reisverhalen voor: hier als stichter en bij Van Ghistele bijv. als suzerein. Zie Gaspar (1998), 710.

243 Bedoeld is de stad Akko, Acon of Acry, ook genaamd Ptolemais. De vroeger zo indrukwekkende welvaart is beschreven door Ludolf van Suchem, cap. 25. Zie Deycks (1851), 39-41.

[28 september 1561]

Den XXVIII^e[n] septembry hebben wy noch al neffens de stadt geweest want wy al inde wint hadden ende niet en vorderden, want wy snachs soe veel neer dreven als wy daechs sey[l]den, ende dat en is niet dan hoech geberchte.

[1 oktober 1561]

Den I^en october hebben wy gesyen smorgens ontrent 9 uuren een stadt genaemt Tyrus die zeer groot geweest is, soe ghy syen moecht ande olde muragien die daer om ende in lagen. [54b] Ende wy saghen daer veel toernen in staen ende is zeer gedestrueert soe wy sagen ende leyt dicht ander zee, ende seylden daer verby.²⁴⁴

244 Over de vermaardheid van het oude Tyrus of Sur leest men o.a. bij Justinus, XVIII, 3, 4-5 en vooral bij Willem van Tyrus, XIII. Zie resp. Lemaire (1823) en Migne, Patr. Lat., 201. Maar reeds in 3 Koningen 5:1 wordt Tyrus als koninkrijk vermeld.

[2 oktober 1561]

Den II^en october syn wy verby een stadt gevaren dat nu genoempt is Sagitta²⁴⁵, des morgens. Ende van Sidon recht op leyt die berch Libanus die nu genoempt is Librys²⁴⁶, ende is een zeer hoechge berch ende oeck seer lanck streckende alverby Baroiten. Van desen berch neempt den Jordaen syn oorspronck ende loept in dat Doode Meer [55a] soe ghy syen moecht inde caerte vant Heylige Lant.²⁴⁷ Ende sagen noch tsavens die toren van Baroeten ende waren daer dicht by.

245 Saytton of Sayten was de Arabische naam van de stad Sidon, zoals ook Ludolf en Suchem, cap. 24, meedeelt. Zie Deycks (1851), 35-39.

246 Deze naam Librys voor Libanus is nergens gedocumenteerd. Wellicht is hier sprake van een onjuiste lezing van de notatie Libas met abbreviatuurteken. Vgl. eenzelfde geval hierboven inzake Julias voor Julianus.

247 Hugens van Ryck heeft hier ongetwijfeld de Tabula geographica Marini Sanuti voor ogen heeft gehad. Op deze oude kaart van het Heilig Land is de kustlijn onderaan en horizontaal getekend en het daarboven liggende land is verdeeld in rijen van telkens zes kwadranten. Uiterst links, in de eerste rij kwadranten, is Mons Libanus loodrecht boven Sidon genoteerd, zoals ook Hugens van Ryck correct aangeeft: ‘Ende van Sidon recht op leyt die berch Libanus’.

[3 oktober 1561]

De III^en october syn wy smorgens te 9 ueren gecomen voor Baroite ende hebben onsse seylen gestreken ende hebbent ancker inde gront laten vallen, God danct.

[4 oktober 1561]

Den IV^en october hebben wy terstont beginnen tladen assche²⁴⁸ die welken coempt van Damasscho daermen glaessen van bact ende daermen seepe van maect. [55b]

248 Bedoeld is de potas, nodig voor de vervaardiging van het befaamde Venetiaans glaswerk en voor de zeepfabricage waarvan Venetië in de 15^e en 16^e eeuw een der centra van Europa was.

[5 oktober 1561]

Den Ven october hebben wy een pelgrom verloren welke was een Duytssche ende was een joncker, genaempt Frederyck van Buchelt.²⁴⁹ Welke pelgrom wy brochten ant lant in dat cloester vande mijnores tot Baruiten daer hy begraven is inden kerck onder die kerck²⁵⁰ van die mynores dat nu in heeft een bischop vande moeren twelck is toe gelaeten vanden paeus van Romen. Ende sy²⁵¹ hebben geechten wyven ende celebriren benaest als wy.

[Hierna ontbreken 6, 7, 8, 9, 10, 13, 14, 15, 17, 18, 19, 20, 23 en 24 oktober]

249 Bij Röhricht (1889), 249 en 254 luidt zijn naam echter Max Friedrich von Thüngen (aus Franken).

250 Onder die kerck zou bedoeld kunnen zijn als nadere precizering van de grafplaats, maar waarschijnlijker is, dat hier een fragment is weggevallen waarin te lezen was dat in de benedenkerk een altaar stond waar de maronieten (moeren) hun kerkdienst verrichten. Deze maronieten hadden een eigen, door de paus erkende patriarch. Zie Gaspar (1998), 38 en 63.

251 Bedoeld zijn de priesters.

[11 oktober 1561]

Den XI^[en] hebben wy den eersten reghen ghehadt op dat schip.

[12 oktober 1561]

[56a] Den XII^en october worden ons twe ancker touwen ontween geseylen soe dat wy nae by ant lant gedreven, maer wy worden dat ontwaer ende twas oock een byster weder van storme regen by ons, maer op dat geberchte haegeldet ende sneeuwde. Op desen selffden dach was tsonnendach ende ick ginck met myn soon met den gardiaen van de minores van Jerusalem ende andere van onsse mede bruederen metten trossman tot Sint Joris kercksken buyten Baruyten. Ende den selffden gardiaen celebreerde daer misse welcken wy hoorden met devocy alsoe [56b] ons God gaff. Wy verlichten den heylighen martelaer Sint Joris met 5 was kaerskens, welcke lichten wy wederom namen doen de misse gedaen was datter over bleeff. Daer worden ons geseyt dat wie dat cranck was ende daer drie dagen ende nachten inde kerck bleeff met devotien, die werde gesont, daer de moeren veel aff houwen, maer daer en is geen cyerheyt in; datmen aen brengt tis al verdestrueert.²⁵² Oock worden ons gewesen daer Sint Joris den draeck stack ende de plaetsse daer de coninx dochter stonde van Baruijten, ende worde van den heyligen man Sint Joris verlost met Goodts hulpe ende meer andere plaetsen.²⁵³

[57a] Baruyten leecht an een clein berch, comende ande zee, responderende an de hoge bergen Libano, ende is een redelicken coopstadt twelcken wel eer een coninckryck geweest is ende seer vruchtbaer. Daer van daen quam ontrent dat hout dat een deel an Salomons tempel getimmert worde. Voorts deesen coninck van Baruyten worde bekeert met alle syn volck vanden heylighen man Sint Joris.²⁵⁴

252 Deze laatste drie zinsneden hebben in het bijzonder betrekking op christelijke beelden die door de moslims (moeren) vernietigd werden.

253 De tekst lijkt hier bedorven te zijn, blijkbaar óók volgens de afschrijver, want die heeft verlost tussen correctietekens geplaatst, kennelijk met de bedoeling dit woord achteraan de zin de plaatsen.

254 Legenda aurea, cap. 58. Zie Ryan (1993) I, 238-242.

[16 oktober 1561]

Den XVI^en octobry syn wy ontrent middaghe tscepe gevaeren want wy qualicken langer der straten mochten gaen [57b] om dat wy haer comanscap niet syn en souden die de Veneecianen doen metten Turcken.

[21 oktober 1561]

Den XXI^en octobry syn wy smiddernachts ontrent 11 uueren tseyl gegaen van Baruyte met eenen goeden wint.

[22 oktober 1561]

Den XXII^en octobry is de wint gaen leggen.