Werken. Deel 5. Vanden twaelf beghinen

Regelnummers proza verbergen

De tribus donis, quae merito passionis suae Deus suis confert electis, et de tribus modis amoris perfecti. C. LXXVII.

6Die ierste gave die hi sinen vercoernen gheeft, dat is ghewarich 7ghelove sonder twivel. Kersten ghelove is een fondament 8alre heylicheiden en̄ dogheden. Die mint en̄ gheloeft in 9Gode, hi ghevoelt in sinen gheest onbeweechde salicheit, die 10hem niemen nemen en mach. Die ander gheestelike gave die 11God sinen ghelovighen gheeft, dat is hemelsche wijsheit, die 12leert alle waerheit, die doet versmaden die werelt en̄ al dat 13hinderen, letten ofte verbeelden mach inden inkere Gode 14te minnene, en̄ te bekennene, en̄ te besittene in eenvoldigher 15simpelheit⁽¹⁾. Die derde gave dat is inwendighe stercheit, die 16verwint alle ongheordende liefde; ende si ghevet ‧iij‧ wisen 17van minnen, die den mensche verheffen tot Gode, en̄ stieren, 18en̄ volmaken in allen wisen van docchden en̄ van heylieheden 19naden liefsten wille Gods.

20Die ierste wise dat is ghevoelike liefde te Gode, die versmaet 21lost en̄ smake, en̄ al dat ongheordent is in oefeninghen 22toter liefden Gods. En̄ si set den mensche in ene oetmoedighe

(1) Sur. quae omnem docet veritatem, et mundum hune et quicquid introversioni impedimentum, aut obicem, aut imagines parere queat, quominùs in ea Deus uniformi quadam simplicitate ametur, cognoscatur ac possideatur, facit habere despectui.

[p. 243]

1nederheit, en̄ in een mishaghen sijns selfs; en̄ si doet hem 2roepen met ynnigher begheerten: ‘Here, hulpt my dat ic u 3minne.’ Soe hi meer roept en̄ begheert, soe hi meer mint; 4soe hem meer lust te minnen, soe hi meer smaect. Lost en̄ 5smaec doergaen hert en̄ sin, siele en̄ lijf. God eyscht ende 6ghebiet allen menschen hem te minnene; die sine stemme 7horen ende hem ghehoirsam sijn, si antwoerden: ‘Here, 8ghevet my u ghenade, ende helpt my dat ic u minnen 9moghe.’ Die mint, en is gheen mercenarys; hi en soect 10loen noch gheen ghewin, mer hi mint om dat hi mint: soe 11hy meer gaven Gods onfeet, soe hi armere is, want alle⁽¹⁾ 12gaven eyschen weder gheven⁽²⁾. Soe hi meer et hemelscher 13spisen, soe hem meer honghert; soe hi meer drinct, soe hem 14meer dorst. Soe hi meer smaect, soe hem meer lust, want die 15minnende herte blivet ydel, onghepayt en̄ onghecust; maer 16dat ontſaen en̄ dit weder gheven is een beghin der minnen 17seden⁽³⁾. Die vloet der gaven is soe groet, dat si overvloyt 18dat sinlie leven: die weelde der sielen en connen die sinne 19niet ghedraghen; maer die minnende herte begheert te stervene 20om die ere Gods en̄ orbore der heyligher kerstenheit. 21Dat sinlike leven is dronken, ende en heeſt ghene besceydenheit; 22mer soe hi dronkere⁽⁴⁾ is, soe die verstendighe redene 23claere⁽⁵⁾ is en̄ wisere. Si versmaet allen eyghenen wille, en̄ 24scecht: ‘Here, doet al met mi dat ghi wilt:’ en̄ si en verkiest 25noch leven noch sterven, noch niet eyghens. Daer ghebreken 26die sinne in weelden, en̄ in ghevoelne en̄ in loste, en̄

(1) D en F. kwalyk, allen.

(2) Sur. quandoquidem dona omnia, ut retribuamus exigunt.

(3) Aldus onze dry Hss. Surius vertaelt: Accipere autem istud et retribuere, initium quoddam est amoris, foris sese prodentis. Wy vatten het woord seden op in den zin van gewoonte, het latyusche habitus, en minnen als een genitivus daervan afhaugende.

(4) F. dronckender. G. dronckenre.

(5) F. claerder. G. claerre.

[p. 244]

1vallen neder in onmacht; want si en moghen niet begripen 2die vloeden der gracien Gods. Die redelike siele verghet 3haers selfs en̄ alre doghede met onderscede, en̄ valt neder 4voir de werdicheit Gods. Si en weet anders niet dan ghevoelike 5lieſde en̄ werdicheit tot Gode. Dit is die ierste wise in 6oeſeninghen van minnen in een gheestelic leven: al dat God 7gheven mach sonder hem selven, des en acht si niet; want 8si hevet haer selven en̄ alle dinc ghelaten, en̄ een vercoren 9dat haer ontvliet⁽¹⁾.

10Hier beghint die ander wise in oeſeninghen van minnen. 11Dan spreet die gheest Gods in die minnende siele aldus: 12‘Gheſ mi, ic gheve di.’ Dan valt die siele in ene oetmoedighe 13nederheit haers selfs onder al dat ghescapen is, en̄ 14sprect: ‘Here, niet mijn ere, maer dijn ere moet ghescien.’ 15Die oetmoedighe nederheit, dat es die woninghe Gods met 16allen sinen gaven; en̄ hi toent der minnender sielen sine 17ewighe hoecheit boven alle gaven en̄ alle ghescapenheit. Die 18leven wilt den rade Gods boven die ghebode, hi moet sijns 19selfs vertien, en̄ hem selven laten onder alle creaturen in 20die oetmoedighe nederheit, daer Christus in leeſde en̄ wi met 21hem. Christus leven was en̄ is octmoedighe nederheit: die 22hem leeft, hi leeft den gheeste der stercheit, en̄ hi verwint 23alle dine, en̄ blivet onbeweecht in sinen gronde van lieve 24ende van leede, van ghewinne en̄ van verliese. Hi en versmact 25nieman, en̄ hi is selve gherne versmaet; hi draecht en̄ 26verdraecht alle dine onbeweecht in sinen moede. Christus 27woent in hem, ende daer omme brinet hi grote vrucht van 28doechden, en̄ toent hem sijn ongheëinde hoecheit, daer hi 29met Christus woent in Gode boven alle gaven, en̄ boven alle 30doechden, en̄ boven alle ghescapenheit van creaturen. Die

(1) Sur. et unum elegit, quod tamen ipsi elabitur.

[p. 245]

1oefeninghe die daer toe hoirt, dat is lof en̄ dane, en̄ reverencie 2ende werdicheit te Gode. En̄ dat en can hi niet volbringhen, 3want sijn gheest ghebrect in minnen en̄ sterft in Gode: en̄ 4hi en wert niet te niete; mer hi vernuut altoes weder in die 5selve oefeninghe, sonder onderlaet. Dat is die hoechste wise 6van minnen en̄ van oefeninghen tote Gode. In die oetmoedighe 7nederheit, verwint hi die werelt en̄ alle sonden, want Christus 8leeft in hem metten gheeste sijnre stercheit; en̄ inde ongheeinde 9hoecheit levet hi met Christo in Gode, en̄ ghevoelt in 10hem enc onbeweechde salicheit. Dit is dic ander wise volmaecter 11minnen naden liefsten wille Gods, die altoes blijft en̄ 12niet en mach vergaen in tijt noch in ewicheit.

13Hier na volghet die derde wise van minnen, die verborghen 14is allen menscen die niet en sijn verniet in oeſeninghen 15van minnen. Hier in leert ende vertoent die gheest 16der wijsheit Gods⁽¹⁾, en̄ doet ghevoelen wat si eenheit in 17minnen met Christo in Gode, en̄ anderheit met Christo voerstaende 18in ewigher weerdicheit voir Gode⁽²⁾. Eenheit in 19minnen en mach anderheit niet werden, en̄ anderheit en 20mach eenheit niet werden⁽³⁾: aldus sijn si beide ghedeilt in 21enen gheest⁽⁴⁾. Anderheit is salich in sinen voirstane aensiende 22Gode in ewigher werdicheit⁽⁵⁾; eenheit in minnen met 23Gode is salicheit, rasten en̄ ghebruken met Gode in ewicheit.

24Dit is die hoechste wise diemen ghevoelen mach, hier 25inder tijt, overmits gracie en̄ die ghenade Gods; en̄ si is vol-

(1) F. had Gods geschreven, maer heeft de s doorgehaeld en er eene e naestgesteld. D en G. hebben Gode, als regimen van vertoent. Niet te min moet Surius Gods hebben gelezen, want hy vertaelt: Hîe spiritus sapientiae Dei docet ac ostendit. En zoo zal 't wel moeten zyn.

(2) Sur. diversitas cum Christo, aeterna cum reverentia ac veneratione assistens coram Deo.

(3) Deze laetste zinsnede is in D. vergeten.

(4) Sur. sieque utraque in codem spiritu discreta ac distincta est.

(5) Sur. Diversitas beata est, dum assistendo Dcum cum acterna reverentia ac veneratione contuetur.

[p. 246]

1maect en̄ ewich met Gode inde glorie Gods. Alle die uut 2Gode gheboren sijn, dat sijn erfkindere ende wittighe sonen 3Gods; si sijn ghedoept inden heylighen Gheest, in dat 4levende bloet ons Heren Jhesu Christi: ende alsoe sijn si 5anderwerf gheboren, en̄ leven met Christo in Gode. Maer 6die bastaerde, die uut den vleysche en̄ uut den bloede gheboren 7sijn, die sijn Gods bastaert sonen. Al sijn si gheboren 8toten rike Gods, si versmaden Gode en̄ dat rike der hemele, 9en̄ verkiesen die werelt en̄ al dat verganclijc is; want si en 10sijn niet anderwerf gheboren uut den heylighen Gheest: 11daer om en moghen si dat rike Gods niet sien noch daer in 12comen; want si versmaden en̄ haten die wittighe sonen die 13uut Gode gheboren sijn. Dit moghedi merken van beghinne 14der werelt. Adam hadde ‧ij‧ sonen: die quade haete den goeden 15om sine doecht. Abraham hadde ‧ij‧ sonen: die bastaert 16Ysmael hate Ysacke den ghetrouden sone⁽¹⁾. Ysaac hadde 17twe sonen Esau ende Jacob: Esau haette en̄ versmaedde 18Jacoppe om sine doecht. Jacop hadde vele sonen, die haten 19en̄ versmaden Josephe om sine doghet. Die bastaerde vechten 20ende striden onderlinghe omme dat rike der werelt. Dene 21conine stridet jeghen den anderen, dene stat jeghen dandere, 22deen gheslacht jeghen dat andere, dene ghebure jeghen den 23anderen, deen mensche jeghen den anderen. Die mechtich en̄ 24rijc sijn, si hebben bastaert sonen en̄ knechte⁽²⁾, en̄ si versmaden 25dicwile den onnoselen sonder redene, en̄ spreken tote 26haren bastaerden en̄ tote haren knechten: ‘Gaet, en̄ slaet 27hem sinen voet ave, sine hant af steect hem sijn oghen 28uut; nemt hem sijn leven en̄ al dat hi heeft.’ Dit es der 29bastaerde leven die mechtich en̄ rijc sijn boven andere menschen; 30sy sijn fel en̄ onghenadich ghelijc den duvelen: cume 31selen si ghenade soeken ofte vinden.

(1) Sur. Isaac justa uxorc natum odio habuit.

(2) famulos, zegt Sur.

[p. 247]

1Die wittighe sonen Gods, die uut Gode gheboren sijn, die 2en doen niemen onrecht; si sijn onnosel, ende doghen en̄ 3verdraghen al datmen hem misdoet; si bidden en̄ begheren 4vore hare viande en̄ alre menschen salicheit: en̄ daer omme 5leven si in vreden en̄ in rasten met Gode, in tijt ende in 6ewicheit.

7Alle menschen die hoirs selfs ghestorven sijn in Gode, 8eyghens willen en̄ alder eyghenheit inden lieſsten wille Gods, 9si hebben in hem vonden ewich leven ende ongheeinde 10salicheit. Si sijn verheven boven afkeer en̄ toekeer⁽¹⁾, boven 11alle doghede en̄ oefeninghe van minnen, in een onghebeelde 12ledicheit; daer hebben si ontfaen grondelose rijcheit ende 13onbedwonghene vriheit, alsoe dat si uut moghen keren in 14allen goeden werken, en̄ inkeren in allen dogheden en̄ in 15oefeninghen van minnen, en̄ inwonende bliven onbeweecht, 16ghestedicht met Gode in eenheit van minnen, die hem nieman 17nemen en mach. Want si wonen in Gode en̄ God in hem; 18daer om sijn si versekert ewichs levens, want si sijn hem selven 19ontvloten in minnen, in ene ewighe verlorenheit, die 20nieman hervolghen⁽²⁾ en mach: daer sijn si versekert ewichs 21levens, dat hem nieman nemen en mach. En̄ si en moghen 22niet vallen in dootsonden overmits die inwoninghe Gods, 23die si bevonden hebben, in hem besitten⁽³⁾ ende ghevoelen 24nacht en̄ dach. En̄ alle hare daghelixe sonden verberren⁽⁴⁾ 25inden minliken inkere in Gode, dair si besitten minlike 26eenheit onghehindert met Gode, die hem nieman nemen en 27mach. Dese hoghe wise van levene en machmen niemene

(1) Sur. supra aversionem et conversionem.

(2) Sur. siquidem à seipsis in amore in aeternam quandam, quam nemo assequi possit, diffluxêre amissionem, enz.

(3) Versta, die zy in zichzelven bezitten, enz.

(4) conflagrant, zegt Surius.

[p. 248]

1leren: si is verborghen en̄ onbekent; mer diense God gheeft, 2die daer toe hebbelic sijn, die moghense ontfaen die, overmits 3die gracie Gods, haers selfs vertien en̄ in Gode sterven 4en̄ in onghebeelde weselike minne. Si vinden dat rike Gods 5in hem; want in haren gheeste levet die openbaringhe Gods, 6en̄ in hare verhavene onghebeelde ghedachte vertoent hem 7God: en̄ dat heet een scouwende leven. Daer is die rijcheit 8groot sonder mate, daer verclaert der minnen dach⁽¹⁾, die 9God gheeft allene⁽²⁾, dien hier nieman ghewaerden⁽³⁾ en 10mach. Volmaecte caritate heeft ‧ij‧ wisen: en̄ dit is die hoechste 11wise van minnen diemen leven mach, ghelijc dat vore 12verclaert is. Hier is minne volbracht, en̄ in Gode ghemint 13oneindelic.

14Hier toe behoirt een ander wise van levene en̄ van minnen, 15die God eyscht en̄ ghebiet allen menschen: dat is dat hi 16ghemint moet sijn boven al dat hi ghescapen heeft. Die wise 17van minnen die levede Christus nader menscheit; die heeft 18hi ons gheleert met woerden en̄ met werken; en̄ daer in is hi 19ghestorven, en̄ die heeft hi ghevoert inden hemel. En̄ die 20oefenen inghelen en̄ heylighen ende alle goede menschen, en̄ 21die sal ewelike dueren. Volmaecte caritate is in Gode ghewortelt 22en̄ ghefondeert, en̄ die heylighe Gheest selve is haer 23fondament. Die redelike siele verstect dat wel van naturen: 24redene leret en̄ blote nature, en̄ die heylighe Scrifture en̄ 25alle creaturen, dat God is die minne boven al⁽⁴⁾. Die redelike

(1) Sur. et charitatis illuceseit dies.

(2) Sur. quem solus pracbet Deus. Versta derhalve dien, ai hebben onze Hss. die.

(3) Dat is, bewoorden of met woorden uitdrukken. Sur. nec potest hîc ullis exprimi verbis.

(4) Sur. Deum esse diligendum super omnia. Men ziet dat Surius niet gelezen heeft die minne, maer te minnen, gelyk het schynt te moeten wezen.

[p. 249]

1siele die Christum verkiest te minnen boven al, Christus 2levet in hare met minnen en̄ met allen sinen gaven, en̄ leret 3hare waerheit ende alle doghede. Karitate tote Gode is so 4zwaer, dat si verweecht alle dinc; en̄ si behaghet Gode soe 5wale, al gave hi hare al dat hi ghescapen heeft, hi en hadde 6haer niet ghenoech gheloent en̄ en mocht haer niet ghenoeghen, 7si en hadde den ghenen dien si boven al mint. Die 8redelike siele is ghelijc enen coman⁽¹⁾ die sueket edele perlen; 9en̄ alsoe hi vint ene precieuse perle, soe vercoept hi al dat hi 10heeft, en̄ copet die preciose margarite. Die Gode mint boven 11al, die hevet die peerle vonden; hi versmaet lichtelie al dat 12hi minnen mochte ende letten⁽²⁾ Gode te minnen boven al. 13Gode te minnen boven al, dat is die scat der inghele, ende 14der heylighen, ende der volmaecter menschen: die is verborghen 15inden acker der wijsheit Gods. Die gave der wijsheit 16Gods die toent den scat der minnender sielen, die⁽³⁾ die 17wijsheit der werelt niet vinden en mach; want die wijsheit 18der werelt is sotheit voir Gode, en̄ die metter tijt vergheet in 19ewigher droefheit. Die wijsheit Gods leert ewighe minne, 20ende si ghevet glorie en̄ ewighe salicheit.

21Die redelike siele hevet drie wisen, dair si Gode in leeft: 22die hoeehste wise dat is blote minne, daer die puer gheest 23Gode in gheenicht is. Hi is uut Gode ghcboren en̄ wederboecht 24in Gode⁽⁴⁾, en̄ hi heeft vonden ewighe salicheit: hi 25en mach niet vallen in dootsonden. Die ander wise der redeliker 26sielen, die is op gaende tote Gode met danke, met love, 27met werdichcden. In die oefeninghe en mach si occ ghene

(1) F. coopman. Maer coman is ouder.

(2) Versta, en dat hem beletten mogt.

(3) Versta wederom dien, in accusativo.

(4) Sur. et reflectitur in Deum.

[p. 250]

1sonde doen. Si gheliket wel den goeden boem, die enghene 2quade vruchte bringhen en mach; want ane Gode cleven met 3minnen, met eren ende met reverencien, dat is ewich leven, 4dat Gode onfeet en̄ niet versterven en mach⁽¹⁾. Die redelike 5mensce die Gode meint en̄ mint, en̄ begheert te levene den 6liefsten wille Gods in allen dogheden na besceidenheit, hi is 7in Gode gheplant ende uut Gode gheboren: hy brinct vele 8vruchten in dogheden, ende in minnen, en̄ in oefeninghen; 9want Christus levet in hem met sijnre ghenaden, ende werct 10met hem ghebode en̄ rade⁽²⁾. Sijn beghin is oetmoedighe nederheit, 11willeghe⁽³⁾ ghehoirsamheit, saechtmoedighe goedertierenheit, 12onnosel, gherecht, ghierich en̄ gherechte te volbringhene⁽⁴⁾ 13den liefsten wille Gods, nieman scale noch 14wreet⁽⁵⁾. Inkeer met minnen in Gode es hem ghereet, die 15leeft in caritaten: watmen hem doet, hi en mach niet haten; 16hi mach onghelijc sonder murmureren verdraghen; hi mach 17alle dinc liden en̄ ghedoghen. Hi moet altoes in minnen en̄ 18in dogheden toenemen en̄ hoghen; hi mint den sondare en̄ 19haet die sonden: dat is Gods gherechticheit⁽⁶⁾. Hi is allen 20menschen ghenadich, gheradich, weldadich; want in hem 21levet die gheest der ontfermicheit. Hi is ynnich en̄ enich in 22Gode gheewicht: daer hevet hi vonden vrede en̄ salicheit. Hi 23en mach niet sterven, no bederven, noch vallen in dootsonden; 24want hi levet in Gode en̄ God in hem onwandelbaer⁽⁷⁾. 25Sijn daghelijcs sonden, si werden hem licht 26vergheven; want sijn oefeninghe is ewichs levens⁽⁸⁾.

(1) Sur. vita est aeterna, quae Deum suscipit, nec potest emori.

(2) Sur. efficitque ac operatur in eo tum praecepta, tum consilia sua.

(3) D. kwalyk, welle.

(4) F. alleen, ende ghierich te volbringhene, enz. Surius vertaelt: et magna aviditas gratissimam exequendi Dei voluntatem.

(5) Sur. nullique callidum, aut versutum, aut asperum se praebet.

(6) Sur. id enim justitiae est.

(7) Sur. quandoquidem in Deo vivit et Deus in ipso incommutabiliter.

(8) Sur. siquidem ejus exereitatio vitae est aeternae.