Werken. Deel 5. Vanden twaelf beghinen

Regelnummers proza verbergen

[p. 251]

Ut vitae aeternae exercitatio tres habeat modos. C. LXXVIII.

1Oefeninghe ewichs levens hevet drie wisen: twee gheestelike 2wisen, ende ene sinlike wise. Die drie wisen levede 3Christus, en̄ lerese⁽¹⁾ sinen discipulen in sinen tiden; en̄ die 4leert hi noch hem allen die hem na volghen en̄ haers selfs 5vertien. Hi leydt sine discipule met hem inden hemel te sinen 6hemelschen Vader, en̄ die leert hem⁽²⁾ dat si kiesen ende 7verkiesen met hem en̄ in hem, alsoe hi vercoren is, en̄ si alle 8met hem en̄ in hem, in dat ewich leven. Hi leert hen dat si 9met hem danken en̄ loven, dienen en̄ minnen sinen hemelschen 10Vader met ewigher werdicheit; en̄ dat si, met hem 11ende met sinen hemelschen Vader, besitten ende ghebruken 12eenheit des heilichs Gheests in ewigher salicheit. Dat is der 13minnen slot, onghebeelde ghedachte ende blote minne in 14ewigher ledicheit.

15Dit is die ierste gheestelike wise die ons Christus leert, 16daer wi besitten die hoghe nature der godheit⁽³⁾. Die ander 17gheestelike wise leidt ons Christus neder met hem⁽⁴⁾, en̄ 18leert ons sterven ons selfś, ons eyghens willen inden vrien 19wille Gods, in oetmoedigher nederheit, alsoe dat ons nieman 20vinden en moghe scale noch wreet. Christus gheeft sinen 21gheest, sijn leven en̄ sijn doechsaem ghevoelen, die hem 22dienen in dogheden, sonder vercuelen.

(1) Versta, teerde ze, gelyk F. heeft.

(2) Aldus onze dry codices. Lees echter en̄ hi leert hem. Surius vertaelt: docetque eos, enz.

(3) Sur. quo (modo) celsissimam divinitatis naturam possidemus.

(4) Surius heeft gelezen of evenwel verstaen in die ander gheestelike wise, want hy vertaelt: In altero spiritati modo Christus nos secum deorsum dueit.

[p. 252]

 

Sijn gheest es allen lieden ghemeine,

 

Die hem van sonden houden reine,

 

En̄ hem dienen in weerdicheit:

 

Ewich leven is hem bereyt.

5

Sijn leven is Gode leven⁽¹⁾, en̄ al onghelijc verdraghen

 

Sonder murmureren en̄ claghen:

 

Dat ghevet hi hem, diet can ghedraghen⁽²⁾.

 

Sijn doechsam ghevoelen⁽³⁾ es onder allen menschen

 

oetmoedighe nederheit,

10

Bidden en̄ begheren alre menschen salicheit;

 

Leven en̄ sterven om te volbringhene Gods gherechticheit.

 

Die hem alsoe volghen, die sijn hem ene ghelijcheit⁽⁴⁾.

 

Hi wilt dat wi sijn ghehoirsam, ghevoelsam⁽⁵⁾, ghebroec-

 

sam⁽⁶⁾ en̄ ghedoechsam toter doot:

15

Die hem alsoe leven, haer spise is hemels broet.

 

Hi wilt dat wi sijn eersam in seden

 

En̄ in goeden werken mede:

 

Soe hebben wi altoes met hem vrede.

 

Hi wilt dat wi sijn redelic en̄ besceden:

20

Soe selen ons alle ondoghede verleden⁽⁷⁾;

 

En̄ dat wi sijn leerlijc⁽⁸⁾, en̄ die woerde Gods gherne horen van buten en̄ van binnen:

 

Soe moghen wi daer mede jeghen die sonden striden, en̄ alle doghede ghewinnen.

(1) Sur. Ejus vita est vivere Deo.

(2) Sur. Hanc (vitam) praestat illis, qui eam ferre nôrunt.

(3) Sur. Denique virtuosum ejus sentire, est, enz.

(4) Sur. ei assimiles sunt.

(5) F, G. ghevuelsam. Surius vertaelt: morigeri, waeruit men opmaken mag dat hy ghevolchsam gelezen heeft, en te regt naer ons inzien.

(6) Versta, buigzaem, in 't latyn flexibilis. Zie ons Glossarium op het Tabernakel.

(7) Sur. ut vitia omnia nobis fastidio sint.

(8) dociles, zegt Surius.

[p. 253]

1Hi wilt dat wi sijn met allen goeden menschen ghesellijc, 2eenwillich en̄ eendrachtich in minnen: soe moghen wi met 3hem alle waerheit en̄ alle doghet bevinden⁽¹⁾. Wi en selen 4niet sijn suer noch stuer, maer sachte van moede, blide 5inden gheeste, milde van herten, met dogheden en̄ met goeden 6werken, hem allen die ons behoeven: alsoe ghevet 7hi ons den gheest sire ghenadicheit, die overvloyt met vele 8rivieren. Die daer af drinken, sijn goedertieren; si en moghen 9nieman onredelic versmaden, bedrucken noch verladen, 10noch onrecht doen, noch verdroeven: mer alle dinc ten 11besten voeghen.

Dit sijn die discipulen ons Heren,
Die ander menschen moghen wisen en̄ leren, castien, troesten en̄ regheren;
Die berispen, en̄ te allen dogheden gheraden,
Want si sijn vervult met Gods ghenaden.
Christus verdraecht en̄ ghedoecht den sondare in sinen sonden;
Die goetwillighe sijn mit hem in minnen verbonden.
Die sondare die ghenade soect en̄ begheert,
Hi es met Gode lief en̄ weert⁽²⁾.
Mer die sondare die Christum en̄ sine ghenade versmaet,
Die alsoe leeft tot in sijn inde,
Hi en mach in Gode ghene ghenade vinden.
Ander menschen sijn die draghen enen gheesteliken schijn,
En̄ wanen Christus discipulen sijn:

(1) Aldus onze dry Codices. Surius vertaelt het woord door experiri; doch waerschynlyk heeft er bekinnen gestaen, rymende met het vorige minnen.

(2) Adjeetiva of verba de achting of waerde uitdrukkende waerin iemand by een ander staet, werden oudtyds met het voorzetsel met verbonden. Zie het Glossarium op den Rymbybel, in voce Vercoren.

[p. 254]

 

Die zwaermoedich, weemoedich⁽¹⁾ en̄ ondrachelijc sijn,

 

Si hebben lief en̄ leet;

 

In vele dinghen sijn si scale en̄ wreet,

 

En̄ sclke sonderlinghe⁽²⁾.

5

Si hebben dicwile doghen en̄ verdriet:

 

Waren si simpel van moede, si en haddens niet.

7God onse hemelsche Vader hevet in die menschelike 8nature, vriheit en̄ macht allen menschen ghescapen ende 9ghegeven, alsoe dat si moghen vrilic verkiesen afkeer ofte 10toekeer, goet ofte quaet: dit is die hoechste edelheit in onser 11naturen. God wilt, en̄ alle sine heylighen, ende alle sine 12inghelen dat wi tote hem keren in minnen, danken en̄ loven; 13en̄ hi wilt ons sine gracie gheven op dat wi dat vermoghen. 14Hi wilt ende ghebiet dat wi hem danken en̄ loven, soe si 15wi⁽³⁾ sine discipulen, en̄ hi gheeft ons ewich leven. Die sinen 16wille, en̄ sijn ghebod, en̄ sine ghenade versmaden, en̄ den 17duvel en̄ der werelt en̄ haren vleysce dienen, dien gheloeft 18sine gherechticheit ewich vier en̄ helsche pine. Hier is 19ondersceit tusschen goet en̄ quaet, afkeer en̄ toekeer der 20discipulen Gods, en̄ der discipulen Sathanas. Voirt ghevet 21God sijn ghebod allen menschen dat si onderlinghe minnen⁽⁴⁾, 22onderlinghe trouwe en̄ gherechticheit hebben. Dese 23wet en̄ dese loye hevet haer beghin in Gode, en̄ blivet in

(1) Surius heeft amari, vaecordes et impatientes; maer Kiliaen vertaelt het woord weemoedig door lugubris, lachrymabundus, ad lachrymas pronus. En ondrachelijk zal hier ook wel eerder onverdragelyk zyn dan impatiens, dat is onverduldig.

(2) Sur. multaque eos nune gaudio, nunc maerore afficiant, sintque versuti, torvi ac asperi, idque nonnulli speciatim. Men ziet dat de vertaler den volzin anders afdeelt en opvat; maer de woordvoeging onzer dry Hss. schynt zulks niet toe te laten.

(3) Versta, zoo zyn wy.

(4) F. alleen, dat sy melcanderen onderlinghe minnen.

[p. 255]

1ewicheit. Die Gode ghemint hebben en̄ gheëert, en̄ ane ghebeet 2hebben van beghinne, die hebben vonden en̄ beseten 3die ewighe salicheit. Die afghekeerde, die anebeden en̄ eren 4stoc en̄ steen, en̄ beelden die si maken, die sijn verdoemt in 5ewicheit. Die alle menschen minnen tote Gode en̄ te sijnre 6ghenaden, dat sijn die discipulen ons Heren, vol gracien ende 7ghenaden. Mer Sathanas discipulen die sijn vol onghenaden 8en̄ quaetheden; si roeven, si moerden, si stelen, sy striden, 9si sijn vol quader daden. Selke draghen enen gheesteliken 10scijn ende willen Christi discipulen sijn, die sijn scale en̄ 11wreet, zwaermoedich en̄ weemoedich, en̄ tote allen dogheden 12onbereet: si scelden, si belghen, si vechten, si lieghen, si 13vloeken, si zweren; hare quaetheit en moghen si niet ontberen⁽¹⁾. 14Ander sijn noch, die ander menschen in onweerden 15hebben; en̄ dat toenen si mit woerden, met wisen, met 16zwighene, met tekenen en̄ met onweerdighen ghelate; en̄ 17dit sijn al ydel vate van gracien, en̄ vol sonden. Si hebben 18Gode ghelaten: dit sijn alle Sathanas discipulen, ende van 19Gode verwaten.

20Christus ghebiedt sinen discipulen, die hem minnen ende 21dienen, dat si al onghelijc doghen en̄ verdraghen, sonder 22murmureren ende claghen: soe moghen si in Gode alle 23salicheit vererighen en̄ met allen heilighen ewelic verbliden. 24Selke discipulen sijn, die noch niet in Gode verstorven en 25sijn; dat rike Gods is hem verborghen; si hebben noch vrese 26en̄ sorghe, en̄ van velen dinghen groet verdriet: waren si volmaecte 27discipulen, sy en haddens niet. Si en willen niemanne 28arch doen, noch scande noch scade beraden, noch in 29achterspraken niemanne⁽²⁾ minderen noch hinderen, noch 30versmaden; maer si sijn crane en̄ licht verladen.

(1) Sur. nee suam nôrunt deserere improbitatem.

(2) D, F. kwalyk, niemaren.

[p. 256]

1Christus ghehiedt sinen discipulen sine ghenade; hi wilt dat 2si erdsche dinghe versmaden en̄ volghen sinen rade, en̄ dat 3si hem selven nauwe merken, haer sonden laten en̄ castien: 4soe mach sijn gheest in hem ghedien.

Si selen hem selven mishaghen,
Ende vore Gode haer sonden claghen,
En̄ den priesteren tonen
Sonder bedecken ofte versconen,
En̄ sonder twivel hem ghetrouwen:
Dit is een teyken van rechten rouwe.
Si selen hem, met ongheveinsder minnen,
Danken, loven en̄ doghet beghinnen.

13Die alsoe pleghen, haer leven is sonder einde⁽¹⁾. Hi toent 14hem sine grondelose goetheit, en̄ sine uutvloyende ghenadicheit, 15en̄ sijn inwonen met hem in ewicheit: alsoe meerdert 16in hem ghewarich rouwe, hopen en̄ ghetrouwen, en̄ si 17oefenen voir sijn aenschijn berrende minne in weerdicheit, 18en̄ si bekennen alle waerheit, en̄ minnen alle menschen met 19hem toter ewigher salicheit.

Si en moghen jeghen nieman striden noch crighen;
Maer al ghedoghen en̄ ghezwigen.
Die alsoe doen, sijn wijs en̄ vroet;
Si hebben tot allen dogheden spoet.
Die menschen die hebben hoghen moet,
En̄ onbedwonghen eyghen bloet,
Si werden licht gherenen; en̄ die hem dies ghewenen⁽²⁾,
Al haer leven is jeghen spoet.

(1) Sur. qui sic se gerunt, vitam obtinebunt sempiternam.

(2) Sur. et qui ita assuescunt.

[p. 257]

 

Die Gode niet en meynen noch en minnen,

 

Si sijn blint in haer bekinnen.

 

Si en moghen hem selven niet verwinnen;

 

Al haer leven es onvroet.

5

Die hem selven niet en mishaghen,

 

En̄ vremde sorghe gherne draghen,

 

Haer ghevoelen is dicke lief en̄ leet⁽¹⁾.

 

Si sijn tote alle dogheden onbereet.

 

Si hebben dicke doghen ende verdriet:

10

Waren si haers selfs ghestorven, si en haddens niet.

 

Si moghen over andere menschen clagen⁽²⁾:

 

Waert dat si hem selven saghen,

 

Si souden zwighen en̄ al verdraghen,

 

En̄ leven hem selven en̄ Gode,

15

En̄ al ghedoeghen⁽³⁾ sonder verdriet.

 

Die hem selven mishaghen,

 

En̄ haer sonden claghen en̄ besien,

 

Die wilt God ghebenedien.

 

Jhesus hevet ons sine doot ghegeven;

20

Daer mede hevet hi ghecocht ewich leven:

 

Die selen wi offeren onsen hemelschen Vader;

 

Alsoe sijn wi alle Gods kinder van ghenaden.

 

Vele menschen sijn, die hem selven hoghen,

 

En̄ boven hem niemanne en moghen ghedoghen:

25

Si hebben eyghenen hoverdighen wille,

 

En̄ haer goet dunken boven andere menschen goetdunken minnen⁽⁴⁾.

(1) Sur. ii saepè lactis ac tristibus afficiuntur.

(2) Sur. Esto, conquerantur de aliis.

(3) D. verghedoeghen.

(4) Men ziet de verzen loopen in den war, zoo wel voor het rym als voor de maet. Surius vertaelt: propria eaque superba pleni sunt voluntate, et suum judicium aliorum judicio anteponuut et chariùs amplectantur. Itaque, enz.

[p. 258]

 

Die en sijn niet uut Gode gheboren.

 

Si leven selden⁽¹⁾ sonder verdriet ende toren;

 

Want si willen boven andere menschen domineren, leren, wisen⁽²⁾,

 

En̄ si willen datmen hem in haren goetdunken volghe:

5

En̄ doemens niet, si sijn verbolghen.

 

Alsi te gadere comen metten ghenen die hem in ondogheden gheliken,

 

Dan moeten si scelden, striden; want die ene en wilt den anderen niet wiken.

 

Gherne claghen;

 

Niet verdraghen,

10

Dit is haer vite;

 

Lieghen, drieghen, onwerdeghe ghelate,

 

Vloeken, zweren; want si sijn ydel vate.

 

Onghetrouwe en̄ sonder rouwe, dat is leven jeghen caritate.

 

Maer Christus dochter Oetmoedicheit, si is haers selfs ghestorven, wijs en̄ vroet;

15

Si hevet die werelt ghetorden onder voet.

 

Si mach al onghelijc verdraghen en̄ ghedoeghen:

 

Daer om moet si altoes in dogheden hoghen.

 

Si hevet haer eyghen cruys gheladen,

 

En̄ volcht Christum na met weldaden⁽³⁾.

20

Si mach al gedoeghen, en̄ Christum na volghen tot der doot:

 

Die alsoe doen, haer loen is groot.

 

Si selen beiden, en̄ hem ghereiden toten inde;

(1) D, G. kwalyk, selve. Surius vertaelt: et vix unquam taedio, molestia et ira vacant.

(2) Sur. Aliis enim dominari appetunt, alios regere, instituere, informare moliuntur.

(3) Sur. et sequitur Christum benè agendo.

[p. 259]

 

Si selen met Christo ewich leven vinden.

 

Si bliven van allen dinghen ongherenen.

 

Si sitten vaste,

 

Met Gode in rasten,

5

En̄ dat en mach hem nieman nemen.

 

Si hebben tot alder menschen noot ontfermen:

 

Daer om sijn si ghemint van riken en̄ van armen;

 

En̄ Christus gheloeft hem ewich leven:

 

Hi en mach niet lieghen, hi salt hem gheven.

10

Die sijn milde en̄ rike voir Christus oghen,

 

Die den armen dienen met al dat si sijn en̄ vermoghen.

12God onse hemelsche Vader es ene grondeloese fonteine 13van ghenade; hi hevet ghescapen hemel ende erde, en̄ alle 14creaturen; hi hevet sinen Sone ghesent in onser naturen, 15dat hi ons van sonden puere, ende met hem in sine glorie 16voere⁽¹⁾. Christus onse ewighe vrient, hi hevet ons met sijnre 17doot ghedient; sine verdiente wilt hi ons gheven, eest dat wi 18met hem ghenaden pleghen. Sine vite is ons bescreven, sijn 19woerde, sine leringhe en̄ sijn leven: hi wilt dat wi hem na 20volghen sonder sneven⁽²⁾. Sijn sinlic leven was onnoselheit, 21hongher, dorst, hitte en̄ coude, pine en̄ arbeit. Sijn inwendighe 22leven was wijsheit, aensiende met onderscede alle 23waerheit, sijn trouwe, sine minne, uutvloyende ghenadicheit⁽³⁾. 24Sijn scouwende leven was boven alle verhavenheit, 25sinen Vader dancken en̄ loven, eren en̄ minnen met ewigher 26werdicheit. Sijn ghedoechsam leven⁽⁴⁾ was onderworpen in

(1) F. heeft vuere en zoo zal er wel gestaen hebben, want dat de schryver heeft willen rymen is duidelyk. Doch blyft het zoo goed als onmogelyk om de rede tot verzen af te deelen.

(2) Absque animi inconstantia et mobilitate, zegt Surius.

(3) Sur. Vita autem ejus interna, sapientia fuit, veritatem omnem distincte perspiciens, itemque fidelitas, amor, effluens pietas.

(4) Sur. Patiens vita ejus.

[p. 260]

1sijns Vader wille, en̄ in sijnre vianden hande, met groter verduldicheit; 2sterven en̄ leven, en̄ al ghedoghen in gherechter 3ghelatenheit. Sijn volmaecte leven was een vriwillich overgheven 4in die hande sijns Vaders, tote in die doot; sijn 5martelie, sijn bloet storten, sijn spise, sijn drane edic met 6gallen gheminct, al ghedoeghen en̄ verdraghen, en̄ sterven 7in oetmoedigher ghchoirsamheit.

Hi hevet ons, na sijn opvaert, ghelaten
Sijn levende vleysch, sijn heilich bloet in rechter caritaten.
Wi moghen eten en̄ drinken,
En̄ sijns ghedinken
Met enen doergaenden smake.
Hi ghevet ons sine gloriose siele, vol glorien en̄ vol ghenaden,
Die ons vervullen mach met gracien en̄ met weldaden.

15Hi ghevet ons sinen ghescapenen gheest, die ons verdient 16hevet ewich leven. Hi ghevet ons sinen onghescapenen gheest 17die een God is met hem en̄ mit sinen hemelschen Vader, die 18doervloyt en̄ overvloyt alle onse binnenste met hemelscher 19soeticheit: die hem dienen, ghevoelen ewigher salicheit. 20Al dat hi is ende vermach, dat hevet hi ons ghegheven; mer 21dat hi God en̄ mensce is in énen persoen, dat en mach hi 22nieman gheven: die heerheit en̄ die edelheit is hem allene 23bleven. Er is maer één Christus, die God en̄ mensche is in 24twee naturen: dien selen wi minnen, danken ende loven in 25ewich ghedueren. Hi hevet ons ghegeven sine godheit boven 26alle ghescapene wesene, ende sijn overwezen, dat wi besitten 27in ewiger salicheit, boven ons selven in ons selfsheit. Wildijt 28bevinden, daer alle redene einden, daer is leven boven 29arbeit⁽¹⁾.

(1) Sur. Quod qui experiri cupit, rationem omnem exeedat: ibi nanquc vita est laboris expers.

[p. 261]

1Dit is Christus regule, sine leringhe en̄ sijn leven: willen 2wi hem volghen, hi sal ons alle waerheit leren; hi sal 3ons vertoenen, in sijns Vader rike, sijn gloriose wesen. Hi 4wilt dat wi met hem sijn joc draghen en̄ dat wi minnen 5goede en̄ quade ten dienste Gods en̄ te sijnre ghenaden. Dat 6joe der minnen is saecht ende soet, het is van allen sonden 7boete. Christus bordene⁽¹⁾ is licht van waghen⁽²⁾, en̄ al dat 8hi laedt, dat helpt hi draghen. Hi sent sine discipule inder 9werelt als lammere onder wolve; si en willen boven niemene 10domineren; si sijn die minste in haer ghevoelen: leven in 11hoverden en mochte in hem niet comen, al sout hem al 12die werelt vromen⁽³⁾.

Si sijn met Christo ghenedert, en̄ alle der werelt knechte:
Dat is die hoechste staet in redenen ende met rechte.
Si en sijn niet ghierich; si hebben erdsche dinghen begheven;
Si en sijn niet vrec, al sijn si arm van haven.
Si gheven met Gode in hemel ende in erde alle ghiften en̄ alle gaven.
Si en sijn niet nydich; si en moghen niet wreken:
Al dat men hem misdoet, dat is te hans vergheten;
In hem en mach comen haet noch toren,
Want si sijn uut Gode gheboren.
Dat is een hoech gheslachte,
Rijc van dogheden en̄ groot van machte.
Si sijn gheseten in die nederste stat;
Alle goede menschen hebbens te bat.

(1) Dat is last by Kiliaen onus.

(2) Versta van gewigt.

(3) Sur. eliamsi totum possent lucrari mundum.

[p. 262]

 

Si sijn haers selfs ghestorven met Christo in oetmoedighe ghelatenheit.

 

Si sijn ontsonken en̄ ontvloten, met allen minnenden gheesten, in grondelose salicheit.

3Hier beghint die derde wise ewichs levens in sinliker 4oefeninghen ewigher waerheit. Verlichte redene van Gode⁽¹⁾ 5ghebiedt hem dat si bedwinghen, regeren en̄ ordineren dat 6sinlike leven, in die ere ons Heren; en̄ hier om haten si en̄ 7versmaden alle ongheordinierde neyghinghen der naturen, 8gherief, ghelost, troest ende solaes, en̄ ghenoechte in allen 9creaturen. Si gheven der beestelicheit, als haren knechte, 10haren noot. Si sijn sober en̄ reyne; si dienen Gode allene in 11goeden werken, wel gheordent, toter doot. Sien en̄ horen, 12rieken en̄ smaken, tasten en̄ ghevoelen, daer dienen si Gode 13mede sonder vercoelen. Si orboren hare sinne in goeden 14werken; daer mede dienen si Gode en̄ hem selven toter doot: 15dat is wijsheit groot. Si versmaden en̄ haten ongheordinierde 16neyginghe der naturen: dies is hem grote noot. Want die 17Gode versmaden, en̄ den sinnen volghen in gherieve, in ghemake, 18in ghenuechten, die sijn erghere dan doot. Verlichte 19menschen van Gode, die minnen doghede en̄ goede werken 20daer si mede dienen Gode, hem selven en̄ ander menschen 21in menigher manieren. Alle hare daghelicsce sonden werden 22hem lichte vergheven, want si sijn mit Gode in minnen verbonden. 23Inkeer tot Gode in minnen, en̄ uutkeer in goeden 24werken, is hem ghelijc ghereet; want si sijn gheenicht boven 25lief en̄ leet. Al dat si misdoen in dit alindighe dal, minne en̄ 26inkeer verteret en̄ verbernet al; want hare doghede en̄ goede 27werke sijn sonder ghetal. Dese menschen hebben boven strijt 28seghe ghewonnen: si en sijn niet goet, dies hen veronnen⁽²⁾.

(1) Sur. Enimvero ratio divinitus illuminata.

(2) Dat is misgunnen.