Werken. Deel 5. Vanden twaelf beghinen

Regelnummers proza verbergen

De sex hominum generibus, in Dominum Jesum peccantibus. C. LXXVI.

12Nu merct ende verstaet, wildi Gode leven en̄ ons Heren 13testament onthouden. Op dien dach dat Jhesus sterf om 14onse sonden, soe waren daer ‧vj‧ partien die sonde daden 15jeghen Gode en̄ jeghen Jhesum, in ‧vj‧ manieren. Die ierste 16‧iij‧ partien van sondaren ontfinghen gracie en̄ ghenade van 17haren sonden, overmits die doot ons Heren; die ander ‧iij‧ 18partien die Jhesum versmaden⁽²⁾ en̄ sine doot, en̄ daer in 19bleven, die sijn alle verdoemt. Nu merct ende verkiest, en̄ 20beraedt u wel met welker partien dat ghi leven en̄ sterven 21wilt; want die ‧vj‧ partien van sondaren, metten ‧vj‧ manieren 22van sonden, die regneren noch in die werelt, alsoe langhe 23alst God ghedoghen wilt.

24Die ierste partie die sonde daden in onsen Here, dat 25waren sine discipulen die van hem vloen, doen die knechte

(2) F en G. duidelyker, versmaedden.

[p. 233]

1der Joden hem vinghen en̄ bonden; nochtan hadden si den 2gheest der liefden toter menscheit ons Heren, dat si alle 3dinghen laten en̄ versmaden mochten om met hem te sine: 4maer anxt en̄ vrese was soe groot, dat therte en̄ de sin verbeelt, 5en̄ vermiddelt, en̄ vercout was van anxte der doot. 6En̄ alsoe vielen si; nochtan en verghinc die liefde niet na 7abelheit⁽¹⁾ der sielen, maer si bleef altoes. Want die val was 8een ghestaden⁽²⁾ Gods om de vrucht, die namaels van hem 9comen soude. Hem ghebrac die gheest der starcheit Gods 10die alle dinc verwint. Si twivelden int ghelove, want hem 11ghebrac die gheest der wijsheit Gods, die alle dinghe verclaert. 12Ende hem ghebrac die gheest der volmaecter caritaten, die 13alle vrese verteert ende verdrijft: en̄ daer om bleven si in 14vresen en̄ in sorghen tote op den Sinxen dach, doe si den heylighen 15Gheest ontfinghen. En̄ al hadden sy Jhesum ghelaten, 16hi en liet hem niet, mer hi bleef met hem, en̄ hi sant hem 17inghelen en̄ boden, ende hi openbaerde hem selven in menigherwijs, 18en̄ si bleven altoes in hopen en̄ in vresen, en̄ ontbeyden 19den heylighen Gheest, den troester ewigher salicheit 20dien hi hem gheloeft hadde.

21Dese ierste partie van sondaren, dair Jhesus om ghestorven 22is van minnen, dat sijn goetwillighe menschen, 23die Jhesum na volghen met ongheveinsder meyninghen en̄ 24minnen, simpel, onnosel, en̄ sachte, en̄ oetmoedich van herten. 25Alse dese vallen in sonden, overmits crancheit der minnen 26ofte grote becoringhen, ofte vrese der doot, ofte quade 27gheselscap: desc en moghen in sonden niet langhe duren;

(1) Het woord beteekent geschikiheid, vatbaerheid, van het adj. abel. by Kiliaen habilis, aptus, idoneus. Maer F. en G. hebben alheid, en zoo heeft Surius mede gelezen, want hy vertaelt: attamen amor erga Christum secundum totam animam non periit in eis, sed mansit semper.

(2) Versta eene toclating.

[p. 234]

1want die heylighe Scrifture beresptse en̄ corrigeertse van 2buten; ende die heylighe Gheest Gods die roept en̄ verwect 3van binnen in haer herte⁽¹⁾; ende hem is te moede⁽²⁾ als enen 4die venijn ghedronken heeft, en̄ niet gherasten noch gheduren 5en mach sonder losen⁽³⁾.

6Hier na volghet die ander partie van sondaren die in 7Jhesum sonde daden⁽⁴⁾ op dien dach sijnre martelien, dat 8waren Pylatus ridderen en̄ der Joden knechte, dien⁽⁵⁾ vinghen 9ende bonden, gheselden en̄ cruusten ende doden, die 10daer toe bedwonghen waren van haren oversten, alsoe dat 11sijt moesten doen en̄ met compassien en̄ node daden, maer 12met twivele en̄ met vresen ofte hi Gods Sone ware. Voir dese 13bat Jhesus sinen hemelschen Vader, want si en wisten niet 14wat si daden. Hi wart ghehoirt, want si ontfinghen na sine 15doot ghenade. Maer die ghene die wel wisten dat si quaet 16daden, scale en̄ nidech, sonder vrese en̄ overdadich⁽⁶⁾; die 17Jhesum gheeselden, sloeghen, cruusten en̄ doden sonder 18ghenade: voir dese en bat Jhesus niet dat si ghenade moesten 19vercrighen.

20Dese quade secte is noch met ons bleven inder tijt: dat sijn 21die ghene die goede menschen persequeren, slaen en̄ vaen, 22nemen en̄ roeven al dat si ghecrighen moghen, sonder vrese 23der hellen ofte der doot. Dit is die quade werelt die Jhesum 24versmaden ende sine lede: voir dese en bidt Jhesus niet; 25want si sijn onhebbelijc die ghenade Gods te ontfane.

(1) Sur. et Sanctus Dei Spiritus intus eos in eorum cordibits vocat et excitat. Misschien heeft er oorspronkelyk gestaen verwectse.

(2) Versta, en zy zyn gesteld. Sur. ita ut non secùs affecti sint, quam, enz.

(3) Sur. donec virus sumptum rejiciat.

(4) F. sondichden.

(5) Versta die hem.

(6) Zooveel als moedwillig. Zie ons Glossarium op den Rymbybel.

[p. 235]

1Na dit leven volghet hem helsche pine en̄ ewich verdriet⁽¹⁾.

2Die derde partie van sondaren, dat waren die mordenaren 3die met Jhesum ghecruust waren. Jhesus woude sterven in 4midden tusschen ‧ij‧ dieve; want hi en versmadet ghenen 5sondare. Hi en is niet comen om te verdoemene, mer om te 6behoudene alle sondaren, en̄ hi roept alle sondaren te penitencien 7ende te sijnre ghenaden; en̄ sine doot verweecht alle 8sonden⁽²⁾, en̄ gheeft ewich leven alden ghenen die rouwe 9hebben van haren sonden, en̄ penitencie doen, ende in hem 10gheloven. Mer die mordenare die ter slinker siden ons Heren 11hinc, die was scalc en̄ wreet, en̄ versmade onsen Here, ende 12soude noch meer sonden ghedaen hebben, hadde hi langher 13moghen leven; want hi en hadde ghenen ghewarighen rouwe, 14noch wille nemmermeer sonde te doene. Hi en ghelovede 15niet dat Jhesus die Gods Sone was; hi sach op hem met scalken 16oghen ende met onwerden van herten, en̄ sprac: ‘Bistu 17die Gods Sone, behoude di selven ende ons⁽³⁾.’ Jhesus

(1) Hier vertoont zich eene groote leemte in onze dry Codices, die allen van zes partien spreken, en er slechts vyf opnoemen. By Surius luidt het als volgt: Tertium peccantium genus homines complectitur simplices et plebeios, qui tum à Pontificibus et Pharisaeis, tum à daemonibus in malam de Jesu opinionem seducti, et ad amarum et iniquum zelum concitati erant et persuasi, ut suis obtrectationibus ct mendaciis Dominum insectantes, gladio linguae persequerentur, qui cum clamantibus clamabant: Crucifige, crucifige eum. Horum aliqui post missum Spiritum Sanctum conversi, poenitentiam egerunt, quemadmodum Dominus illis proedixeral, ita inquiens: Cum exaltaveritis filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum: reliquis Judaeis excoecatis, et in perfidia cum suis principibus permanentibus. Sed et horum imitatores permulti hodiè nobis non desunt, qui falsis persuasionibus seducti, bonos persequuntur, aut tentationibus victi, Christum peccatis suis rursus crucifigunt. Verùm quia horum aliqui ex infirmitate vel ignorantia, magis quàm ex malitia, in errores sive in vitia tapsi sunt, ideo miserante Deo, ad poenitentiam, saniori consilio acquiescentes, faciliùs redeunt. Porro data opera errantibus, et voluntariè peccantibus, et in peccatis manentibus, jam non relinquitur pro peccatis hostia, nec datur venia, quamdiu persistunt in malitia.

(2) Sur. cjusque mors peccata omnia praeponderat.

(3) Vglk. Luc. 23, 39.

[p. 236]

1zweeeh en̄ en antwoerde hem niet, want sijn ghebet en was 2noch gheestelic, noch goet, noch redelic. Mer die ander 3mordenare, die ter rechter siden hinc, hadde rouwe van 4sinen sonden, en̄ berespte sinen gheselle en̄ sprac: ‘Du en 5onsies Gode niet, dattu in die selve doemenisse bist, want 6wi onfaen loen na werke. Mer dese en hevet niet quaets 7ghedaen⁽¹⁾.’ Doe keerde hi hem tote Jhesum met oetmoedigher 8herten ende met bedroeſder stemmen, en̄ sprac: 9‘Here, ghedinet mijns, alse du comes in dijn rike⁽²⁾.’ En̄ 10Jhesus sach op hem als een ewich ghetrouwe en̄ ghewarich 11vrient, ende sprac: ‘Noeh heden soutu⁽³⁾ met mi sijn int 12paradijs⁽⁴⁾.’ Die ene sondare wart onfaen met rechte in 13die ghenadicheit Gods; den anderen sondare liet Jhesus der 14gherechticheit Gods.

15Die quade partie van sondaren is noch met ons bleven in 16deser tijt. Dat sijn die onghelovighe die Gode niet en onsien, 17die helle niet en vresen noch hemelrike niet en hopen; dic 18Christus den Gods Sone sine passie, sine doot en̄ sine martelie 19verwiten, met haren quaden ontameliken eden⁽⁵⁾, met 20oncuyscheden omgaen van binnen en̄ van buten, met quaden 21werken, met dorperliken woerden. Die hier in sonder rouwe 22en̄ sonder kennisse doot bliven, die en selen nemmermeer 23ghenade vererighen.

24Die vierde partie die in onsen Here sondichden⁽⁶⁾, dat 25waren die bisscope en̄ die priesteren der Joden, die scriben 26ende die ouderen des voles: die alle waren gheestelike persone 27van buten, en̄ Moyses discipulen, die hi brachte uut 28Egypten metter cracht Gods. Si waren hoverdich, onghehoirsam, 29scale, nidich, ghierich en̄ vrec, want si aenbeden

(1) Vglk. Luc. 23, 40-41.

(2) Vglk. ib. 42.

(3) F. Sulstu.

(4) Vglk. Luc. 23, 43.

(5) impiis suis juramentis, zegt Surius; maer toch zou men wel kunnen seden te lezen hebben.

(6) D. en G. sendighen.

[p. 237]

1een gulden calf dat si maecten, en̄ der heidinen afgode, en̄ 2die calvere die Jeroboam coninc van Israel maken dede. Si 3versmaden Moyses ende Aaronne en̄ die wet Gods, en̄ hielden 4die wet der heidine. Si versmaden die propheten, die hem 5predicten en̄ leerden die toecomst ons Heren Jhesu Christi, 6en̄ al dat hi liden en̄ doghen soude van haren handen. Si en 7wouden niet gheleert sijn, noch berespt van haren sonden. 8Van hate ende van nide cochten si Jhesum dat sine doden 9wouden, alsoe si daden, om dat hi contrarie levede ende 10leerde.

11Nochtan waren te dien tide goede prelaten, priesteren 12ende vele goeder menschen, die wel leveden na wise der 13joetscher wet. Ende alsoe eest nu in onsen tiden. Men vint 14noch vele goeder prelaten, priesteren en̄ andere goede menschen, 15die Christus discipulen sijn en̄ navolgheren der Apostelen 16in levenc, in woerden en̄ in werken. Men vint oec vele 17andere prelate, priesteren ende gheestelike persone die de 18heylighe Kerke te regheren hebben en̄ leven van Christus 19patrimonium, dat hy met sijnre doot ghecocht heeft, en̄ nochtan 20Christum versmaden, sijn leven ende sine lere; die den 21duvel dienen, der werelt ende haren vleysche willens en̄ 22wetens; die nochtan die heylighe Scrifture wel connen: mer 23si en hebben den gheest Gods niet, en̄ daer om sijn si Judase 24ghelijc. Si sijn onghelovich, Gode contrarie, en̄ onghetrouwe; 25want silver en̄ gout, en̄ heerscap der werelt, dat minnen si 26boven Gode, en̄ dat sijn haer aſgode die si oefenen nacht en̄ 27dach. Al dat si vermoghen en̄ meer dan si vermoghen, dat is 28te cope den riken die ghelt bringhen. En̄ alsoe en waest niet 29inden beghinne kerstens ghelocfs, doe Christus en̄ sine 30discipulen, en̄ vele heyligher pause, bisscope, priesteren en̄ 31heylighe menschen, versmaden de werelt en̄ volgheden 32Christum na, en̄ predicten, leerden en̄ leefden die waerheit

[p. 238]

1en̄ kersten ghelove in al die werelt. Si waren oetmoedich, 2vol caritaten, verduldich in allen doghene. Si waren versmaet 3en̄ ghehaet in al die werelt. Si waren ghenadich en̄ 4ghetrouwe allen menschen. Si baden vore vriende en̄ vore 5viande, en̄ voir die ghene diese persequeerden en̄ doden. Die 6persecucie was groet ende si duerde menich jaer, en̄ God 7wrachte met hem miraculen, tekenen ende wonder, soe 8groet, dat hare viande wiken moesten; want hi dede 9op⁽¹⁾ die oghen der keysere, en̄ der coninghen, en̄ der princen 10der werelt, alsoe dat si verstonden die waerheit, en̄ gheloveden, 11en̄ daden hem dopen in kerstinen ghelove. En̄ doe 12gaven si der heyligher Kerken grote vriheit, ende eerden 13priesteren en̄ priesterscap boven alle state. Si stichten kerken 14en̄ cloesteren, ende si gaven grote renten en̄ digniteiten 15den ghenen die Gode dienden: en̄ die religie wart groet en̄ 16in groter eren, en̄ die heylighe Kerke groyde en̄ bloyde, en̄ 17brachte grote vrucht van heylicheden ende van doechden. 18Alsoe langhe alse die prelate der heyligher Kerken ende die 19priesteren oetmoedich waren, en̄ armoede minden al en 20hadden sijs niet⁽²⁾, en̄ Christo leveden, minden en̄ dienden 21van buten en̄ van binnen: alsoe langhe regnierde Christus 22boven hem, ende die heylighe Kerke stont in eren en̄ in vreden 23met allen menschen. Mer doe die prelate en̄ die priesteren 24hem selven verhieven en̄ behagheden, overmits rijedom en̄ 25ere diemen hem dede, en̄ versmaden Gode en̄ sinen dienst: 26doe regneerde Sathanas boven hem, want si worden hoverdich, 27ghierich en̄ vrec, en̄ onghenadich boven hare subjecte, 28ghelikerwijs dat ic voir ghesproken hebbe. Si cochten en̄ 29vercochten Christus erve, en̄ alsoe eest noch in onsen tiden. 30Symonie regniert sere; bisscopdomme, abdien en̄ digniteyde

(1) Versta hy opende.

(2) Sur. etiamsi non essent rebus pauperes.

[p. 239]

1die rijc sijn, die moetmen copen: selver en̄ gout hevet in 2desen tiden groet ghewout. Die penninc is machtich boven 3Gode, boven recht, boven ghenade en̄ Gods ghebode.

4Goede priesteren dat sijn heylighe vate; si sijn vervult met 5hemelschen gaven boven mate, want si sijn reyne van siele 6en̄ van live, sober en̄ ghemate in allen dinghen die si behoeven. 7Si sijn gheordent⁽¹⁾ ten dienste ons Heren; si draghen 8Christum ghebeelt in hare herte, si oefenen daghelics sine 9passie, sine doot, sine trouwe, sine minne in hare ghedachten. 10Si sijn middelaren tusscen die sondaren en̄ Gode; si 11sijn ghenadich en̄ goedertieren allen menschen die hens 12behoeven; si offeren Jhesum ghemartelijt, van minnen 13ghestorven, sinen hemelschen Vader voir levende en̄ voir 14dode. Si bidden en̄ begheren den almachtighen Gode⁽²⁾ mit 15ynniger devocien, voir allen noot en̄ orbore der heyligher 16kerstenheit. Si en soeken niemene te behaghene om troest 17noch om solaes, noch om tijtelike dinghe; maer si begheren 18int ghemeyne Gods ere en̄ alre menschen salichcit. Christus 19hevet hem bevolen den scat ende de renten der heyligher 20Kerken, dat sijn die ‧vij‧ Sacramente, dat si daer mede dispenseren 21en̄ gheven yeghewelken dat hem noot is, na wise 22en̄ ordinancie der heyligher kerstenheit, sonder vercopen ofte 23eyschen enighen loen daer af; want het sijn die rike gaven 24Gods die Christus ghegeven en̄ ghelaten heeft sinen volke in 25die heylighe Kerke, om wet en̄ ordinancie heylichs levens en̄ 26eersamer seden in allen staten van levene⁽³⁾.

27Die goede priesteren sijn een spieghel der heyligher Kerken

(1) Sur. Instituti sunt atque ordinati, enz.

(2) Sur. prccantur et poscunt omnipotentem Deum.

(3) Sur. Haee enim larga Dei munera sunt, quae Christus plebi suac in sancta Ecclesia dereliquit ac praestitit, idque ob sanctae vitae et honestorum morum in omni vitae ordine sive statu legem ac constitutionem.

[p. 240]

1en̄ allen menscen die redelic en̄ wiselijc begheren te levene; 2want die goede priesteren gheven goet exempel inder menscen 3oghen, goede woerden inden oren, goede fame heylichs 4levens inden roke. Dat heylich Sacrament⁽¹⁾ es van edelen 5smake inden mont, den ghenen die sijn ghesont. Si gheven 6oec den edelen sielen eweghe spise en̄ dranc, dat is Christus 7vleesch en̄ sijn bloet, dat is den ghenen⁽²⁾ dien honghert en̄ 8dorst, gieren en̄ gapen⁽³⁾, die van minnen sijn ghewondt: 9ewich spise en̄ ewich dranc hout den minnenden gheest 10ghesont⁽⁴⁾. Die Gode minnen, sijn altoes sachte en̄ blide van 11moede; en daerom comen hem alle dinghen te goede. Nu 12laet ons met den inghelen en̄ met allen heilighen Christum 13eren en̄ aenbeden, en̄ sinen hemelschen Vader: soe sijn wi 14altoes bewaert van ewigher scaden.

Dit is die regule van goeden papen;
Die contrarie leven, mochten wel te langhe slapen⁽⁵⁾.

17Die ‧v‧ partie van sondaren die onsen Here leverden te 18dodene, dat waren ‧ij‧ heydine coninghe en̄ een valsch rechtere, 19die oec heydin was. Die ierste conine dat was Herodes, 20die regneerde in Judea en̄ in Jherusalem van tskeysers 21weghen, doen Jhesus gheboren wart. Doen hi hoerde dat die 22conine der Joden gheboren ware, doc wart hi sere bedroeft 23en̄ alle sijn vole met hem; want hi vresede dat rijc te verliesene, 24omme dat hi vremde was, en̄ hem dat rike niet toe

(1) Ipsum quoque, quod coeteris praebent, venerabile Sacramentum, zegt Surius.

(2) Versta, namelyk aen hen.

(3) Versta hun dic gieren en gapen

(4) Sur. Itemque animabus aeternum praestant cibum ac potionem, id est Christi corpus et sanguinem, quae esurientium ac sitientium, avidè appetentium ac inhiantium, ac amoris vulnere laborantium perennìs cibus et potus sunt, quo amantis spiritûs sanitas et incolumitas conservatur.

(5) Sur. vertaelt.: cui (regulae) quotquot contrariam degant vitam, superflui prorsùs ac miseri sunt.

[p. 241]

1en hoerde van rechte. En̄ doe hi verhoirt hadde dat Christus 2soude gheboren werden te Bethleem in Davids stat, uten 3gheslachte van Juda, doen verbeide hi noch enen tijt, en̄ 4sende sine ridderen, sine knechte ende sijn volc, en̄ dede 5doden, te Bethleem en̄ daer omtrent, alle die jonghe knechtken 6die beneden ‧ij‧ jaren out waren. En̄ aldus was dese Herodes 7die ierste die Jhesum sochte en̄ begheerde te dodene, 8doen hi gheboren was.

9Daer na quam sijn sone, die oec Herodes hiet, in Galilea, 10te dien tiden dat Christus doghede en̄ starf om onsen wille. 11Dese Herodes dode Sinte Janne Baptisten om sine doghet en̄ 12om sine gherechticheit. En̄ na Christus doot, dode hi Sinte 13Jacop den Apostel, die brueder was sinte Jans Ewangelisten. 14En̄ doen Pylatus Christum ghevanghen hadde, sende hi 15Christum al ghebonden te desen Herodesse, om te siene wat 16hi hem doen soude. En̄ Herodes sendene weder al ghebonden, 17met scoppe⁽¹⁾ ende met scheerne, te Pylatuse, dat hine 18doden soude. Dit was die ander conine Herodes van Galilea, 19die Christum leverde te dodene. Dese quade partie van 20sondaren regneerde na Christus doot in keysere, in coninghe, 21in heydene ende in Joden langhe jare, die Christum persequeerden, 22en̄ alle dic in hem gheloveden, toter doot.

23Christus, die ewighe wijsheit Gods, hevet alle dinghe wel 24gheordiniert in hemel en̄ in erde; hi hevet sijn rijc ghedeilt 25den quaden en̄ den goeden. Hi hevet dien quaden, die sine 26viande sijn, ghelaten die erde met alden rijcdomme der 27werelt; want si sijn sine bastaerde bruedere, gheboren in 28menscheliker naturen, alsoe als hi is nader menscheit. Maer 29si sijn Antkersts boden en̄ knechte; si sijn Christo, haren 30brueder, en̄ sinen dienaren onghenadich en̄ onghetrouwe:

(1) Versta met smaed, met spot. Zie ons Glossarium op den Rymbybel.

[p. 242]

1en̄ hier omme hevet hi den ghenen die in hem gheloven en̄ 2hem dienen, ghegeven en̄ gheloeft dat rike der hemele ghechiert 3met hem selven, en̄ met al sijnre glorien. En̄ hi hevet 4die hem dienen en̄ toebehoren, hier inder tijt, ghechiert en̄ 5vervult met gheesteliken gaven, in menigher wijs.