Werken. Deel 5. Vanden twaelf beghinen

Regelnummers proza verbergen

De duobus regnis jam indè à mundi initio venalibus. C. LXVII.

10Twee rike sijn te cope van beghinne der werelt: dat ierste 11rike is dat rike der hemele, met al sijnre glorien ende God 12daer binnen. Dat hevet Christus ghecocht, met sijnre doot, 13allen den ghenen die in hem gheloven ende hem dienen al 14toter doot. Hi heeft ghegeven dat rijc der werelt, en̄ al dat 15nature in heeft, al ghemein den quaden en̄ den goeden, den 16sotten en̄ den vroeden: en̄ dit sijn alle coepliede, die uut Gode 17gheboren sijn. Dat sijn wise coepliede, die versmaden rijcheit 18der werelt, ongheordende lost der naturen, en̄ al dat si besitten 19mochten, met minnen, inder tijt. En̄ alsoe coepen si 20en̄ verkiesen dat rijc der hemele, gracie, en̄ glorie, en̄ ewich 21leven, en̄ Christum tote haren Here.

22Hi is die preciose peerle: die hem suect ende vint, hi 23vercoep⁽²⁾ al dat hi heeft ende coept dien edelen steen, 24dien men met al dien dat ghescapen is, niet verweghen en

(2) F. alleen, vercoept. De t is in D en G welluidendheidshalve weggelaten.

[p. 191]

1mach⁽¹⁾. Inden acker gheestelijcs levens es der werelt 2verborghen die scat der rijcheit; maer die wise coepman, 3die den scat vonden heeft, vercoep met groter bliscap al 4dat hi heeft ende al dat hy besitten mochte inder tijt, en̄ 5coept den acker gheestelijcs levens, daer die scat der rijcheit 6Gods in verborghen is, die hem in sinen gheeste vertoent es. 7Die sotte coepliede sijn den vroeden contrarie in alre wijs; 8want si sitten inden wissel, daer si groet goet ende ewich 9leven winnen moghen: ende si verliesen hem selven. En̄ al 10dat si schinen hebbende⁽²⁾ daer sijn si in bedroghen; want 11al dat si vergadert hebben, dat blivet hier: si en hebben niet, 12si en vinden niet dan helsche pine en̄ ewich vier.

13Dit sijn sotte wisseleren, die Christum en̄ Gode versmaden, 14gracie en̄ glorie, en̄ ewich salich leven, en̄ verkiesen 15(jeghen den wille Gods en̄ jeghen sijn ere) hoe si der werelt, 16en̄ den sonden, en̄ den duvel dienen moghen ende behaghen, 17als haren vader ende haren here. En̄ hi sal hem 18lonen, alsoe als hi gheloent is van sinen sonden, met helscher 19pinen, sonder troest en̄ sonder hope, al vergheten, van 20Gode versmaet, in ewigher elende. Dat dit waer is, dat 21tuycht ons die gherechticheit Gods, dat alle doechde moeten 22gheloent sijn en̄ alle sonden ghewroken. Dat leert ons nature, 23redene, exemple en̄ Scrifture van beghinne der werelt, ende 24Christus selve sijn leven en̄ sijn Evangelie, die Apostelen haer 25leven, en̄ kersten ghelove dat si beschreven hebben, dat die 26gherechtighe gaen in dat ewighe leven, en̄ die sondaren in 27dat helsche vier. Die goede inghele ende die quade streden 28inden hemel onderlinghe; maer die goede, die Gode minden 29en̄ dienden, verwonnen den strijt en̄ vochten zeghe metter

(1) Sur. quam (gemmam) res creatae omnes non possint suo pondere acquiparare.

(2) Versta, dat zy schynen te hebben.

[p. 192]

1gracien Gods; en̄ die quade worden verwonnen en̄ uutgheworpen 2in die helsche pine, ewelijc verdoemt.

3Die gheest ons Heren hevet sine discipule, die hem dienen, 4ghegaeft met ‧vij‧ gaven en̄ met allen doechden; en̄ die duvel 5hevet sine discipulen beseten met ‧vij‧ duvelen en̄ met allen 6wisen van sonden: ende aldus striden die quade jeghen die 7goede onderlinghe, hier inder tijt. Die in dogheden volstaen⁽¹⁾, 8die verwinnen den strijt; si volghen den rade Gods, 9en̄ alsoe sijn si van Gode ghebenedijt.

10Noch hebben wi enen viant die ons alre naest is, dien wi 11cleden en̄ voeden moeten, die met onsen gheeste één persoen 12is menscheliker naturen: dat is onse sinlike leven, dat is 13contrarie onsen ghecsteliken levene. Want sine gheboirte es 14van beneden uten vleysche⁽²⁾, en̄ die gheboirte ons gheests 15es van boven uut Gode: ende hier omme moeten wi kempen⁽³⁾ 16en̄ striden, met onsen gheeste en̄ mit der gracien Gods, 17yeghen onse eyghen vleysch en̄ sine nature. Dat moeten wi 18haten, drucken en̄ versmaden, en̄ niet doden maer orbaren 19inden dienste Gods. Alsoe moghen wi verwinnen, leven, 20wassen en̄ toenemen in gracien en̄ in doechden, altoes totter 21eren Gods. Mer leven wi naden vleysche, en̄ na luste en̄ na 22ghenuechte des lichamen, en̄ gheneychteit der naturen, soe 23sterven wi in sonden en̄ in ewighe verdoemenisse.

24Wijsheit der werelt en̄ inghestorte wijsheit van Gode, 25dese sijn contrarie en̄ striden onderlinghe. Gracie en̄ nature, 26doechde en̄ sonden, goede en̄ quade, sotte en̄ vroede: dit 27sijn alle coepliede⁽⁴⁾. Die de werelt versmaden en̄ al dat

(1) Sur. qui autem in virtutibus perseverant.

(2) Sur. Nata est enim (vita sensitiva) infernè ex carne.

(3) F.G. kimpen. Versta kampen.

(4) Sur. Sic itidèm sapientia mundi, et divinitùs infusa sapientia, inter se contrariae sunt, atque inter eas mutua concertatio est: sicut et inter naturam et gratiam, virtutes et vitia, bonos et malos, prudentes ae stolidos, qui omnes negociatores sunt.

[p. 193]

1verganckelic is, en̄ Gode verkiesen, dienen ende minnen, si 2vinden alle dat salich en̄ ewich is: ende dat sijn wise coepliede. 3Mer die Gode versmaden, sijn rijc ende ewich salich 4leven, ende die werelt verkiesen, rijcheit ende ere en̄ al dat 5verganckelic is: dat sijn sotte coepliede. Si volghen Lucifer, 6haren here: die was scone, en̄ rijc, ende edel inder naturen; 7mer hi was hoverdich, behaghende hem selven, ende versmaedde 8sinen God, sijn eere ende sinen dienst: en̄ Sinte 9Machiel en̄ sine inghele hadden die wijsheit en̄ die cracht 10Gods, want si minden en̄ dienden Gode. Alsoe streden si 11onderlinghe, die quade jeghen die goede; maer die goede 12verwonnen den strijt, en̄ Lucifer en̄ sine partie worden uten 13hemele ghestoten in die helsche pine, onsalich, verdoemt, 14al sonder einde. Aldus moghedi merken, met stride verwinnen⁽¹⁾ 15wi die nature.

16Adam, onse ierste vader, wart verwonnen vanden viant 17sonder strijt. Hi was edel en̄ rijc, scone en̄ wijs, sterc boven 18alle menschen die ye gheworden in menscheliker naturen; 19mer hi was een sot coepman, want hi gaf Gode ende sine 20hulde, ewich leven en̄ dat erdsche paradijs, al om enen 21appelbete. Mer Christus, die Gods Sone en̄ Marien, hi was 22een wijs coepman en̄ een sterc kempe⁽²⁾ inden stride; hi 23verwan al onse viande, alsoe dat ons nyeman deren en mach 24yeghen onsen wille, en̄ sonder onse consent. Hi verwan die 25werelt en̄ den viant, die de werelt beseten hadde. Hi 26scoerde de helsche poirten; hi brac die yserine grendele, en̄ 27verloste sine uutvercoerne vrienden uut des duvels kerker. 28Hi verwan hongher en̄ dorst, hitte en̄ coude, en̄ leerde ons

(1) F en G. verwint men.

(2) Dat is kamper.

[p. 194]

1soberheit, dat wi niet en souden leven na ghenuechte en̄ 2lost der sinne. Hi verwan sinen ghevoeliken wille en̄ sijn 3sinlike leven; hi gaf hem over ghehoirsam inde hande sijns 4Vaders en̄ inden wille sijnre viande, in die bitter doot des 5crucen. Alsoe leert hi ons dat wi souden ons selfs vertien 6onder alle creaturen, ende gheven ons over, sonder verkiesen, 7inden vrien wille Gods. Alsoe vonden⁽¹⁾ wi Christum levende 8in ons, en̄ sinen vrede, die ons altoes bliven soude.

9Christus es een wijs coepman. Hi heeft ons ghecocht ewich 10leven mit sijnre tijteliker doot. Hi gaf lief om liever, verganckelijc 11doeghen om ewighe bliscap. Hi heeft ons ghedient 12van minnen, om dat wi met hem heren souden sijn. Hi was 13arm, om ons rijc te makene. Hi heeft ons ghegeven sijn 14vleesch en̄ sijn bloet in spisen en̄ in dranke, omme dat hi 15in ons en̄ wi in hem wonen souden, ende daer wert alle 16strijt verwonnen⁽²⁾.

17Die Planeten sijn contrarie in haren werken, en̄ striden 18onderlinghe: want selke⁽³⁾ sijn scale, wreet ende onghenadich; 19en̄ selke sijn sachte, milde, uutvloyende ende 20goedertieren in allen dinghen; ende selke dwinghen die 21quade ende sterken die goede, en̄ maken concordie in alre 22wijs. Dit is die nature der planeten. En̄ yeghewelc planete 23behoudt hare nature, die haer God ghegeven heeft. En̄ 24aldus sijn die menschen, die leven in bloter naturen. Ieghewele 25volgt sijnre planeten daer hi onder gheboren is, en̄ 26die boven hem regneert na wise der naturen. Dese planeten 27regneren en̄ domineren, boven dat sinlike leven, in beesten 28en̄ in menschen; mer boven redene en hebben si ghene 29macht, want natuerlike redene bedwinct al dat sinlike is en̄

(1) Versta zouden wy vinden.

(2) Surius heeft niet daer, ibi, maer daerdoor gelezen of verstaen. Hy vertaelt: quo certamen omne superatur.

(3) Dat is, sommige.

[p. 195]

1ongheordent in naturen. Die elemente sijn oec contrarie 2onderlinghe; maer si en striden niet, want yeghewelc behout 3sijn stat en̄ sijn nature, die hem God ghegeven heeft. 4Mer die lichamen der menscen ende der beesten, die vanden 5‧iiij‧ elementen ghemaect sijn, en̄ die van Gode ende 6vanden planeten haer natuerlike leven hebben: dat leven 7moet striden, en̄ sterven van naturen, want dat is vergadert 8in een natuerlijc leven, heet ende cout, droghe ende nat. 9Dese ‧iiij‧ vergadert in ons, sijn een sterfelic leven, dat wy 10hebben ghelijc den dieren, dat wi onfaen hebben, en̄ dat 11gheregeert wert vanden loepe der hemele en̄ der planeten. 12Alse die elemente, in ons, metten planeten eendrachtich sijn 13en̄ wel concorderen, soe sijn wi ghesont inder naturen; maer 14alsi discorderen en̄ onderlinghe contrarie sijn, te hect ofte 15te cout, te droghe ofte te nat, dan moeten wi quelen. En̄ 16als enich vanden vieren te male verwonnen wert vanden 17anderen, en̄ ghebrect inder naturen, dan moeten wi sterven.

18Mer wi hebben noch in onse levende siele een redelic 19leven, dat ons God ghegeven heeft, dat ewich is ende dat 20niet sterven en mach in goede noch in quade⁽¹⁾, daer wi den 21inghelen mede gheliken. Onse sterfelic leven hebben wi vanden 22lope der hemele en̄ der planeten, die werken in onser 23naturen overmits die cracht Gods, die God in hem gheordent 24heeft. Der planeten kinder sijn wi alle na wise der sterfeliker 25naturen; en̄ Gods kinder sijn wi alle na wise onser gheesteliker 26naturen, die niet vergaen en mach. Dese ‧ij‧ sijn contrarie, 27tijt en̄ ewicheit, sterven en̄ ewich leven.

(1) Sur. nunquam vel in bono, vel malo interituram.