Werken. Deel 5. Vanden twaelf beghinen

Regelnummers proza verbergen

Ut boni et mali regnum Dei partiti sint. C. LV.

9Goede en̄ quade hebben dat rike Gods ghedeilt. Al dat God 10ghescapen heeft, dat is sijn rike. Die quade versmaden Gode 11en̄ sinen dienst; sy verkiesen al dat verganckelike is: rijkdom 12en̄ ere der werelt, ghenuechte des lichamen en̄ lane leven, 13mocht hem werden⁽¹⁾. En̄ hier mede vallen si onder dat 14gherecht ordel Gods, en̄ werden verdoemt. Die goede versmaden 15sonde en̄ die werelt, en̄ al datse van Gode trecken 16mach; en̄ si verkiesen Gode, sijn ere, sine minne en̄ sinen 17dienst: en̄ si sijn verhaven in die ghenadicheit Gods. Alle 18die in Gode gheloefden van beghinne der werelt, en̄ hem 19eerden, minden en̄ dienden, en̄ daer in bleven toter doot, 20die sijn alle behouden. Die in sonden vielen, en̄ wederkeerden 21in penitencien, en̄ sochten ghenade, en̄ daer in bleven en̄ 22storven, die sijn oec alle behouden overmits haren rouwe en̄ 23die ghenade Gods. Mer die onghelovich waren, en̄ den duvel 24dienden en̄ den sonden, en̄ alsoe leefden en̄ storven, die sijn 25alle ewelijk verdoemt ende versmaed vander gherechticheit 26Gods. En̄ dit is gherechte loy, ordine, regule en̄ wet der

(1) Sar. modò eis possit obtingere.

[p. 146]

1wijsheit Gods⁽¹⁾, die alle dinc wel gheordent heeft, en̄ in 2alle ghescapene wesene leeft, ende alle naturen met onderscede 3regheert, en̄ yeghewelc creatuere in die ere Gods, en̄ 4in alre menschen dienste en̄ orbore, wel gheordent heeft. en̄ 5alle die persone die gheboren werden in mensceliker naturen, 6dien gheeft God ghelije edelheit en̄ vriheit, dat si met 7vrien wille moghen afkeeren ofte toekeeren; want bedwonghen 8dienst behoirt den knechten toe, en̄ hi en mach Gode 9niet behaghen, noch dat rike Gods besitten ghelijc den sonen. 10En̄ al sijn alle menschen edel en̄ vri die gheboren werden in 11menscheliker naturen, nochtan hebben vele menschen, van 12beghinne der werelt, van Gode ontfaen grote digniteit, heerscap, 13ere en̄ werdicheit boven anderen menschen, die te 14haren tiden waren.

15Alsoe ghelikerwijs, al sijn alle die inghele edele pure 16gheeste van naturen, nochtan is daer groet ondersceet van 17princen, van ordinen, primate en̄ machtighe, moghende en̄ 18heerscape⁽²⁾. Selke ghebieden, ende selc sijn hem ghehoirsam. 19Selc bernen in minnen, en̄ staren, en̄ scouwen Gode in 20claer bekennen. Selcke dienen ons hier beneden, en̄ selc heeft 21God beseten in ewighen vreden⁽³⁾. Selke behueden en̄ bescermen 22stede, en̄ selcke provincien en̄ lantscape van vianden 23en̄ van quade. Daer is concordie onderlinghe, en̄ yeghewelc

(1) Het woord loy of loye, hier gebruikt naest wet, heeft eerder de beteekenis van jurisprudentia dan die van lex. Zie Halbertsma, Aanteekk. op den Spieghet Hist. bl. 317. Surius vertaelt: Quae quidem aequissima constitutio, norma sive regula et lex est sapientiae Dei.

(2) Sur. magna tamen etiam inter ipsos differentia est principatûs, ordinis, primatûs, potestatis ac dominationis.

(3) Sur. In quibusdam Deus aeterna pace residet. Men ziet dat het woord selc by Surius voor regimen geldt, en God voor subject; maer de loop des volzins zou eerder het tegenovergestelde doen aennemen. 't Is waer F. heeft sulke, en zoo kan Surius ook hebben gelezen.

[p. 147]

1salich sonderlinghe. Al is die glorie, die God is, ghemeyne, 2yeghewelc scept met sijnre maten⁽¹⁾.

Daer is bliscap sonder mate groot,
Ewich leven sonder doot.
God is hem allen een overvloyende onghemeten loen,
En̄ yeghewelc is gheloent in hem selven met maten, na sijn eyghen doen.
Dair is kennen, en̄ smaken en̄ ghevoelen,
Ewighe minne sonder vercuelen;
Want dat si Gode minnen,
Dat is boven verstaen en̄ boven sinnen.
Daer is kennen, minnen, besitten en̄ ghebruken;
Alle sundaren bliven buten⁽²⁾.
Daer is versmelten en̄ ontvlieten
In dat grondelose diepe:
Al machment hebben,
Men caent ghesegghen,
Het is boven tale.
Die boven crighen,
Stille zwighen,
Die wetent wale⁽³⁾.
Één te sine mit God in minnen, dat is stille staen
En̄, boven alle oefeninghe van doechden, leven en̄ sterven in Gode en̄ op verstaen:
Dat is die hoechste gave Gods, na minen waen.
Daer is sonde verdreven,

(1) Sur. Et licèt Dei gloria communis sit omnibus, singuli tamen pro sua mensura hauriunt.

(2) Sur. à quibus peccatores omnes perpetuò manent exclusi.

(3) Sur. qui verò supra conatum ac nisum tacitus quiescit ac silet, is quid id sit, benè compertum habet.

[p. 148]

 

En̄ inwendighe wacrheit van Gode vercreghen;

 

En̄ ewigher minnen leven,

 

Sonder sneven,

 

Dat moet God ons allen gheven.

5Die ander nature die God ghescapen heeft, dat is die 6nature der menschen; die sijn alle één gheslechte van vader 7en̄ van moeder, dat is Adam en̄ Eva: en̄ alle die persone die 8van hem gheboren sijn, die sijn alle ghelijc, edel en̄ vri 9inder naturen. Maer die wijsheit Gods heeft ute ghenomen⁽¹⁾ 10en̄ ghesedt selke persone boven die ghemeinheit der menschen⁽²⁾ 11hier inder tijt, maer niet inder ewicheit, op dat sijs 12niet en verdienen in caritaten ende in levene naden liefsten 13wille Gods⁽³⁾. Selke menschen sijn boven ander nader gheboirten, 14als coninghen, hertoghen en̄ graven, princen der 15werelt, mechtich en̄ moghende in menigher wijs. Eest dat si 16wel leven, en̄ wel regheren Gods volc dat onder hem is, soe 17selen si meer loens hebben en̄ saligher sijn dan ghemeine menschen. 18Eest alsoe dat si in sonden leven en̄ qualijc regheren, 19en̄ den duvel dienen, si selen meer hellen hebben en̄ helscher 20pinen dan ander menschen. Selke sijn vereoren van Gode 21van beghinne der werelt, en̄ nu inder tijt: die sijn alle heylich 22en̄ goet. Selke werden ghecoren van den menschen, dat⁽⁴⁾ 23God ghestaedt en̄ ghedoecht, alse keysere, pause, bisscope, 24abde, monke⁽⁵⁾, princen en̄ prelaten. Selke dienen Gode 25en̄ den dogheden, en̄ regheren hare vole in dogheden en̄ in

(1) Quosdam elegit, zegt Surius vattende het werkwoord ute ghenomen op in den zin van uitgekozen.

(2) Sur. praefecitque hominum communitati.

(3) Surius schynt deze zinsnede kwalyk te hebben opgevat. Hy vertaelt: uti in hoc ipso merita sibi conquirant, in charitate secundum gratissimam Dei voluntatem vitam transigentes. Wy verstaen, indien zy niet verdienen ook hiernamaels boven de anderen gesteld te worden door hunne liefde en heilig leven, in alles gelykvormig aen den wil Gods.

(4) D. alleen die. Sur. Deo tolerante ac permittente.

(5) F. monicken.

[p. 149]

1gherechticheden: die behaghen Gode en̄ verdienen gracien 2en̄ ewich leven. Maer die onghehoirsam sijn Gode, en̄ ongherecht, 3en̄ den duvel, der werelt en̄ haren vleysche dienen, in 4wat state dat si sijn, die behoren alle ter hellen. Mer⁽¹⁾ die 5vercoren en̄ gheroepen werden, alse Aaron, in gheesteliken 6state, die sijn ghewarich ende behaghen Gode; mer die hem 7selven kiesen en̄ verheffen, prelaten te sine boven andere 8menschen, die sijn van Gode verworpen.

9Jhesus Christus, die Godes sone, is die overste prelaet der 10heyligher Kerken, en̄ vele goeder menschen⁽²⁾ hebben hem 11gheoffert, in die weerdicheit sijnre doot vore hare sonden⁽³⁾, 12principate en̄ digniteide, rijcdom, heerscap en̄ erve, dat hi 13verdient heeft met sijnre gebenedider doot⁽⁴⁾. En̄ dat wilt hi 14dat men den ghenen gheve, die sinen gheest hebben, die 15onnosel sijn, wijs ende gheleert, en̄ hebbelijc sijn volc te 16regheerne, te leerne mit woirden, met werken, met heylighen 17levene, hoe si comen moghen in dat ewighe leven. Alle die 18ghenen die dat erve Christi copen ofte vercopen, die sijn 19Symoens Magus kyndere; want si copen ende vercopen 20dat Gods es, dat men te vergheefs⁽⁵⁾ gheven soude den 21ghenen die hebbelijc waren Gode te dienenne, niet den 22hoverdighen noch den nidighen, den ghierighen noch den 23vrecken, noch den gulsighen, noch den oncuyschen, noch 24den ghenen die in openbaren dootsonden leven. Want 25si en sijn niet weerdich dat erve Christi te besitten en̄ te 26verterne⁽⁶⁾; en̄ si en gaen niet in dore die dore des levens 27ons Heren Jhesu Christi, want si scoren die want der wet der

(1) Dit Mer of maer is hier te veel, doch staet in onze dry Codiees.

(2) Versta, en vele onder de goede menschen. Onze dry Codiees hebben goeder in genitivo.

(3) Sur. ob honorem mortis ejus pro suis peccatis.

(4) Sur. quae omnia idem ipse sacrosancta morte sua meritus est.

(5) Dat is gratis, als Surius vertaelt.

(6) D. kwalyk, te vercrighene. Sur. qui Christi haereditatem obtineant et consumant.

[p. 150]

1Ewangeliën en̄ die wet des levens ons Heren Jhesu Christi⁽¹⁾. 2Maer si gaen besiden in die coye⁽²⁾, met crachte ofte met 3ghewoude, met ghewapenden beden, met ghiften, ofte met 4heylighen scine en̄ met gheveynstheden. En̄ die en sijn noch 5scape noch heerden, maer gripende wolve, dieve en̄ mordenaren; 6want si doden, si roven en̄ bederven die ghene die 7onder hem sijn, en̄ sijn orsake ende beghin van menigher 8sonden dies si selve niet en weten. Alle gheordende macht is 9van boven vanden Vader der lichte. Hi hevet onsen prelaet 10Jhesum Christum ewelic vercoren, en̄ macht ghegeven boven 11al dat hi ghescapen hevet in hemel en̄ in erde; en̄ hi hevet 12hem bevolen al sijn volc dat ghesceden en̄ gesprayt was in 13sonden⁽³⁾, vanden iersten mensce toten lesten, dat hi al dat 14vergaderen soude en̄ met hem bringhen in die glorie sijns 15Vaders. En̄ daer toe gaf hi hem volheit alre graciën, ordine 16en̄ wet, hoe hi leven en̄ sterven soude om die salicheit sijns 17volcs en̄ alle der werelt. En̄ dit heeft hi al volbracht na den 18liefsten wille sijns Vaders. En̄ hier omme is sijn name ghehoecht 19boven allen namen, want hi is ghemein ghestorven om 20alle menschen, niemen uitghesceden, alsoe verre alst in hem 21is. En̄ hi heeft allen sinen discipulen, met sire doot, ghecocht 22ewich leven, die hem gheliken en̄ navolghen in dogheden. 23Ons Here Jhesus Christus hevet, met sijnre heyligher 24doot, ghesticht en̄ vergadert die heylighe Kerke, en̄ hi gheeft 25gracie en̄ glorie den ghenen die in kerstenen ghelove hem 26dienen. En̄ overmits weerdicheit sijnre doot, hevet hi ghedoecht 27en̄ ghestaedt, dat vele goeder menschen hebben ghegeven, 28in sijnre eren en̄ voer haer sonden, groet rijcdom, 29heerscap, erve en̄ grote digniteite den ghenen die God vercoren 30heeft hem te dienenne.

(1) Sur. perfringunt enim parietem legis Evangelicae, et legis vitae Christi Jesu.

(2) Sur. sed aliunde ascendunt in ovile.

(3) Sur. populum suum per peccata separatum ac dispersum.

[p. 151]

1Inden beghinne der heyligher Kerken vercoes Christus, 2uut alder werelt, ‧xij‧ Apostelen en̄ vele andere discipulen, 3en̄ gaf hem sinen gheest en̄ sine macht boven sijn volc, en̄ 4boven al die werelt. Ende sijn gheest en̄ sine macht blijft 5sinen discipulen in die heylighe Kerke, tote dien ordele 6Gods. Nochtan en waren sine discipulen, die hi verkoes, alle 7niet heylich noch goet; want Judas die apostel was dief en̄ 8mordenare en̄ den duvel ghelijc. Want al was hi vercoren, 9hi en vercoes niet weder; mer overmits sine ghiericheit versmaedde 10hi sinen meester Jhesum Christum, en̄ leverden⁽¹⁾ 11den fellen Joden in die doot. Al was hi den Apostelen ghelijc 12inden schine van buten, hi was Sathanas jonghere, valsch en̄ 13onghetrouwe van binnen. Alsoe is die heilighe Kerke nu 14ghedeylt in ‧ij‧ partien, dat sijn quade en̄ goede; maer het 15scijnt dat Sathanas meer discipulen heeft dan Christus.

(1) Dat is, leverde hem.