Werken. Deel 5. Vanden twaelf beghinen

Regelnummers proza verbergen

[p. 54]

De tertio errore, Filium Dei et ejus humanitatem insectante. C. XXI.

1Hier na volghet die derde wise in onghelove, dat sijn die 2ghene die sondighen jeghen Christum den Sone Gods en̄ sine 3waerdighe menscheit. Die spreken waerheit, mer sy is ghemenet 4met valschen ghelove. Die waerheit en̄ kersten ghelove 5tughet ons dat en is maer één Christus in hemel en̄ 6in erde, ewelic gheboren vanden Vader in godliker naturen, 7ende inder tijt gheboren van sijnre moeder in menscheliker 8naturen: en̄ aldus is hi God en̄ mensche in enen persoen. 9‘En̄ dat selve bin ic, sprect die onghelovige mensche, in 10alre wijs, niet uutghenomen⁽¹⁾; want ic bin met hem 11ewich leven en̄ ewighe wijsheit, gheboren uten Vader in 12godliker naturen, en̄ al dat hi selve is; en̄ ic bin gheboren 13met hem inder tijt in menscheliker naturen, al dat hi 14self is: en̄ aldus bin ic één met hem, God en̄ mensche in 15alre wijs, ende hier en neme ic niet ute; want al dat hem 16God ghegheven heeft, dat heeft hy my met hem ghegheven, 17en̄ niet min dan hem. Al is hi van eenre maghet 18gheboren, daer en houd ic niet af⁽²⁾, want dat is een 19toeval daer niet aen en leghet, noch heylicheit noch 20salicheit: alsoe lief ware hi my gheboren van eenen 21ghemeynen wive. - En̄ hi was ghesendet in een werkende 22leven, dat hi mi dienen soude, en̄ leven en̄ 23sterven omme my. En̄ ic bin ghesendet in een scouwende 24leven dat noch hoghere is, dat ic⁽³⁾ my inkere

(1) Sur. Atque idem ipse, ait haereticus, etiam ego sum, idque per omnia, sine ulla exeeptione.

(2) id nihitipendo, zegt Surius.

(3) Beter misschien, daer ic.

[p. 55]

1ledich en̄ ontcommert van formen en̄ van allen ondersceyde: 2soe vindic mi die wijsheit Godes, die hi selve 3is in sinen persone⁽¹⁾. Ende hadde hi langher moghen 4leven, sine siele ware comen tot enen scouwenden levene, 5daer ic toe comen bin. Siet, alle die ere diemen hem doet, 6die doetmen my en̄ alle den ghenen die tot desen hoghen 7levene comen sijn; want wi sijn één mit hem in godliker 8naturen en̄ in mensceliker naturen: ende hier omme, alle 9die ere diemen hem doet, die doetmen my. Inden Sacramente, 10daermen sinen lichame op heft inden outare, daer 11heftmen my; en̄ daermen sinen lichame draghet, daer 12draghetmen my: want ic bin mit hem vleysch en̄ bloet, 13en̄ één persone diemen niet deylen en mach.’

14Siet, des ongheloefs is noch vele meer dat ic niet ghehoirt 15en hebbe⁽²⁾. Hier jeghen antwoirdet die heylighe Scrifture, 16ende kersten ghelove, en̄ Christus selve, en̄ yeghewelc goet 17mensce. Nu hore en̄ merke, onredelic, verblent, onghelovich 18mensce, dat is wonder groot dat ghi soe doer sijt en̄ 19soe onbekent, dat u dunct dat ghi die Sone Gods sijt van 20naturen. Onse hemelsche Vader ghebaert sinen Sone 21ewelic uut hem selven, een anderen persoen in die nature 22der godheit⁽³⁾; en̄ overmits den selven Sone, die sine wijsheit 23es, heeft hi ghemaect en̄ ghescapen hemel ende erde 24en̄ alle creaturen van nieute, en̄ daertoe en riep hi u niet 25te sinen rade, want ghi en waert doe noch niet; en̄ al haddi 26gheweest, hi en behoeft uus niet. En̄ doen hi den iersten

(1) Sur. ubi dum me intrò recipio, ociosum et à formis ac imaginibus atque ab omni diseretione absolutum, eandem ipsam quae ipse est in divinitate sua, aeternam me Dei sapientiam invenio.

(2) Sur. Ptures sunt hodiè hujus haeresis nefandae opiniones, quas equidem needum audivi.

(3) Sur. Ipse Pater coelestis Filium suum ab aeterno ex se gignit alteram in divinitate personam.

[p. 56]

1mensche maecte, doen bekende hi u wale, mer u en ghedinkes 2niet. En̄ den lesten dach, daer hi die werelt in ordelen 3sal, dien weet hi wale, en̄ ghi en wetes niet. En̄ hi onthout, 4en̄ regniert, en̄ ordiniert hemel en̄ erde en̄ al dat ghescapen 5is, en̄ hi en vraghets u niet. En̄ hi bekent al dat is en̄ dat hi 6maken mochte, en̄ ghi en bekent u selven niet. En̄ al hebdi 7een⁽¹⁾ ewich leven in die wijsheit Gods sonder u selven, 8nochtan en sidi die wijsheit Gods niet⁽²⁾. Ende al levet God 9in allen creaturen, en̄ alle creaturen in Gode, nochtan en 10sijn die creaturen niet God, noch God die creaturen; want 11ghescapen en̄ onghescapen die bliven altoes twee, en̄ sonder 12mate verre van een. En̄ al is God mensche worden, en̄ die 13mensce God, nochtan en is die godheit menscheit niet, noch 14die menscheit godheit; maer si bliven ewelie twee, ghescapen 15en̄ onghescapen, God en̄ creature. En̄ al heeft⁽³⁾ dat ewighe 16Woert des Vaders aenghenomen onse nature, vleysch ende 17bloet en̄ een levende siele, alsoe dat Christus is God en̄ 18mensche van tween naturen; want hi is ewich gheboren 19vander substancien sijns Vaders, die Sone Gods, ghewarich 20God; en̄ hi is inder tijt gheboren vander substancien sijnre 21moeder der maghet Marien, ghewarich mensche in onser 22naturen. En̄ aldus is hi Gods Sone en̄ Marien, en̄ beide van 23naturen; want nader menscheit is Christus Marien Sone der 24reynre maghet, ende sijn lichame ghemaect van haren edelen 25preciosen bloede overmits den heylighen Gheest: en̄ aldus 26is hi hare enighe sone in onser naturen, en̄ niemen anders

(1) Dit artikel ontbreekt in D.

(2) Sur. Et licèt in Dei sapientia aeternò vixeris secundum ideam absque teipso, non tamen es ipsa Dei sapientia.

(3) Aen deze concessieve wending beantwoordt het vervolg niet volkomen: ook vervangt Surius haer door eene stellige rede, zeggende: Verbum quidem Patris, enz.

[p. 57]

1mere dan hi allene. En̄ hi is een ewich Sone Gods, gheboren 2uut der naturen der godheit, en̄ niemen anders 3meer dan hi allene. En̄ aldus is Christus Gods Sone en̄ 4Marien Sone, God ende mensche⁽¹⁾, twee naturen, en̄ één 5godlic persoen, dat die Sone Gods selve is⁽²⁾: en̄ sine 6menscheit is verhaven, siel en̄ lijf, in eren ende in weerdicheden 7in hemel en̄ erde, boven al dat God ye ghemaecte 8ofte maken sal.

9En̄ aldus moghedi merken, verblint onghelovich mensche, 10dat ghi niet en sijt Christus die Sone Gods, God en̄ 11mensce van tween naturen: maer ghi sijt in allen bedroghen⁽³⁾. 12En̄ ghi sprect noch meer: Al dat God gaf der 13menscheit ons Heren, dat hevet hi u ghegeven, niet min, 14noch niet uutghenomen. Dat is ene grove loghene; men 15machse sien, tasten ende ghevoelen. Want God gaf der 16menscheit ons Heren Jhesu Christi alle macht in hemel 17en̄ in eerde, boven allen creaturen: en̄ hier omme vergaf 18hi den sondaren hare sonden, dies begheerden en̄ hem 19baden. En̄ daer boven gaf hi hem gracie en̄ sine ghenade; 20hi maecte die dode levende, hi riep die sielen uut der 21hellen ende die lichame uut den grave; alle die ghene die 22hi taste ofte gheroerde, ofte die hem ghenaecten met ghelove, 23die worden ghesont van alre qualen; hi vermochte 24te doen al dat hi woude, en̄ hi dede den ghelovighen al 25dat si begheerden in siele en̄ in lijf, in alre wijs alsoe alst 26hem oirberlijc was. Nu meret dan, arme rasende mensce, 27alsulke macht en hevet u God niet ghegheven. Christus siele 28was soe wijs vanden gaven Gods, dat si Gode bekende,

(1) D. kwalyk, menscheit.

(2) Sur. ex duabus quidem naturis constans, sed non nisi una divina persona, quae est ipse Dei Filius.

(3) Sur. sed (liquet) in omnibus planè falsum et eversum te esse.

[p. 58]

1haren scepper, en̄ alle creaturen in hemel en̄ in eerde. En̄ 2hi bekende woerde, en̄ werke, en̄ ghepeins alre menschen, 3en̄ alle dinc met ondersceyde dat hi weten woude; ende 4hi bekende al dat leden was, en̄ dat jeghenwoirdich is, en̄ 5dat toecomende is, van beghinne der werelt tote op desen 6lesten dach, en̄ sijnre siele en was gheen dine verborghen in 7den hemel noch inder eerden. En̄ hi voirseide sine passie, 8ende sine doot, en̄ sine martelie, met ondersceyde, ghelikerwijs 9dat hi liden ende doghen soude⁽¹⁾, en̄ op verstaen inden 10derden daghe, en̄ te hemel varen in sine glorie; en̄ dat hi 11soude senden sinen heylighen Gheest allen den ghenen die 12hem daer toe bereiden wouden; en̄ dat hi comen soude ten 13lesten daghe ordelen die goede en̄ die quade. Nochtan segdi, 14arm onweerdich mensce, dat Christus was ghesent in een 15werkende leven, dat hi u dienen soude, en̄ sterven om u en̄ 16omme allen menschen. Mer hadde hi langher moghen leven, 17soe ware hi tote enen scouwenden levene comen, dat hoghere 18en̄ edelre is, daer ghi toe comen sijt.

19Nu merct dan, verscoven⁽²⁾ en̄ verblinde mensche, Christus 20siele was meer verlicht vander wijsheit Gods, en̄ claerre 21en̄ hoghere scouwende, dan alle die menschen die ye gheworden 22oft werden sullen. En̄ ghi en hebt noch scouwende 23noch werkende leven, oft enighe doghet die Gode behaghet 24oft die u salich maken mach. Alsoe salich is die slapende 25hont dien droemt dat hi heeft een stucke vleeschs in sinen 26mont; alse hy onwaket, soe en heeft hi niet: rechte alsoe is 27u ghesciet. Want valsche ledicheit heeft u bedroghen, alsoe 28dat u dunct dat ghi een godscouwende mensce sijt; nochtan 29weet di van Gode luttel ofte niet: want in uwen onghebeelden

(1) Sur. ita ut passurus erat.

(2) Verschoven wordt by Kiliaen vertaeld door elapsus, repulsus, abjectus.

[p. 59]

1inkere, boven redene en̄ sonder ghemere, en̄ boven alle uwer 2sielen crachte, soe vindi dat blote wesen uwer sielen los en̄ 3ledich van naturen, alsoe alst God ghescapen heeft. En̄ dan 4dunct u dat dat ledighe wesen God is, en̄ dat ghi Gode siet, 5en̄ dat ghi selve sijt die wijsheit Gods, Christus God ende 6mensce. Ende daer sidi bedroghen. Want u dunct dat ghi 7Christus sijt ofte één met hem, en̄ u dunct alle die ere diemen 8Christo doet, die doetmen u, en̄ niet min dan hem: en̄ dat is 9valsch onghelove. Want wi aenbeden Christum, en̄ gheloven 10en̄ hopen in hem; want hi is onse God: en̄ hadden wi ons 11alsoe tot u⁽¹⁾, soe waren wi onghelovich en̄ vermalendijt, 12alsoe alse ghi sijt.

13Noch segdi mere, onwaerdich boeve, dat Christus lichame 14uwe lichame si: want u dunct dat ghi sijt sijn vleysch en̄ 15sijn bloet, één met hem; ende daermen sinen heylighen 16lichame consacreert, opheft en̄ draghet inden Sacramente, 17soe dunet u dat ghi dat selve sijt. En̄ hier om en hebdi lust 18noch werdicheit ten lichame ons Heren, noch dat heylighe 19Sacrament te siene, niet meer dan eene hont die met sijnre 20vrouwen⁽²⁾ te Missen comt: alsoe gherne siedi op die 21want⁽³⁾ als op dat heylighe Sacrament in des priesters hande. 22- Nu merct dan, onverstandich esel, ic sal u die rechte 23waerheit lesen⁽⁴⁾.

24Inden avont eten, doe Christus consacreerde sinen heylighen 25lichame en̄ sijn waerde bloet, doen nam hy broet 26in sine heylighe eersame hande, en̄ hi hief op sine oghen 27inden hemel tot Gode sinen almachtighen hemelscen Vader, 28dien hy dancte en̄ lovede. Hi ghebenedide dat broet, en̄

(1) Sur. Idem verò si tibi praestaremus.

(2) Versta met zyne meesteres.

(3) Versta op de kerkmuren.

(4) Versta, voorzeggen, leeren.

[p. 60]

1bract, en̄ seyde sinen discipulen: ‘Nemt en̄ et hier af 2alle, dit is mijn lichame.’ Jhesus Christus hi is ewighe 3waerheit; hi en mach niet lieghen, noch ons bedrieghen. 4Voirtmeer, inder selver manieren soe nam hi den kelc met 5wine in sine heylighe eersame hande, en̄ dancte en̄ lovede 6ander werf sinen hemelschen Vader, en̄ benedide den kelc 7metten wine en̄ sprac tote sinen discipulen: ‘Nemt en̄ 8drinet hier ave alle: dit is die kelc mijns bloedes, die 9omme u, en̄ omme vele menschen uut ghestort sal werden, 10in verlatenisse der sonden. En̄ alsoe dicke alse ghi 11dese sacrificie doet, soe suldi mijns ghedinken’, dat is 12te verstane mijnre minnen, ende mijnre passien, en̄ mijnre 13doot. Siet, dese sacrificie heeft Jhesus Christus selve ghefondiert, 14inden beghinne, met sinen heylighen lichame en̄ met 15sinen preciosen bloede. En̄ dat tughen ons die ‧iiij‧ Ewangelisten 16en̄ oefeninghen der heyligher kerstenheit, van 17dier tijt dat Christus sant sinen heylighen Gheest den 18Apostelen en̄ allen ghelovighen menscen, die hem daer 19toe bereyden willen. Nochtan en was noyt heylich mensche 20soe coene, dat hi segghen mochte ofte dorste: ‘Christus 21lichame is mijn lichame, en̄ sijn bloet is mijn bloet’: 22noch Maria selve, die moeder Gods, en mach niet segghen: 23‘Mijns soens lichaem is mijn lichaem’; want sijn 24lichame is allene sijns selves, die God en̄ mensche is en̄ 25niemans meer. En̄ daer omme eren wi en̄ aenbeden sinen 26lichame inden Sacramente, en̄ offerene Gode ghemartelijt 27van minnen voir onse sonden, en̄ voir alle den orbore der 28heyligher kerstenheit. En̄ ghi en ghevet Christo gheen vordeel 29van eren noch van love. Al is hi van eenre maghet 30gheboren, dat is hem een toeval; daer en houdi niet af: 31alsoe lief ware hi u gheboren van enen ghemeynen wive. 32Hier blasphemeerdi Gode en̄ die reyne maghet, alse ghise

[p. 61]

1ghelijct enen onreynen wive, die van ewicheit uutvercoren is 2boven allen creaturen Gods moeder te sine. En̄ al en haddi 3niet meer misdaen, ghi hebt die helle verdient, en̄ hier te 4stervene inden viere; want ghi sijt onghelovich, verbannen, 5en̄ vervloect, en̄ versmaet van Gode en̄ van allen sinen 6heylighen, en̄ vander heyligher Kerken. Mer die ghenade 7Gods is groet sonder mate; en̄ hi hevet Christum sinen Sone 8vervult ende overvloyt met allen sinen gaven, ende met alle 9rijcheit van gracien en̄ van doechden; en̄ hi hevet macht 10boven allen creaturen in hemel en̄ in erde; en̄ hi is van minnen 11ghestorven.

12Ontfermet uwes selfs, en̄ scamet u sere, en̄ oetmoedicht 13uwe stinkende hoverdighe herte, en̄ en onthoept niet; mer 14soect gracie en̄ ghenade, ende valt neder voir die voeten ons 15Heren Jhesu Christi, en̄ voir die weerdicheit sijnre glorioser 16moeder: soe suldi seker sonder twivel ghenade vinden van 17al uwen sonden.