Werken. Deel 5. Vanden twaelf beghinen

[p. 1]

Dat boec vanden twaelf beghinen.

Sententiae duodecim de amore Jesu. C. I.

Het saten⁽¹⁾ ‧xij‧ Beghinen,
Ende spraken om⁽²⁾ Her⁽³⁾ Jhesuse den finen⁽⁴⁾,
Ieghewelke in haer⁽⁵⁾ ghedachte:
Nu prisen wi⁽⁶⁾ die minne;
Si es suete inden beghinne,
Ende utermaten sachte⁽⁷⁾.

(1) Versta Daer saten. Zie over dat middeleeuwsch idiotismus Clignetts Bydragen, bl. 202, alsmede Huydecopers Proeve, III, bl. 64, en diens aenmerkingen op Melis Stoke, II, bl. 8.

(2) Heden van, nopens, aengaende.

(3) Her, voor mansnamen, beantwoordt aen het hedendaegsche Heer, gelyk Ver aen het huidige Vrouw. Zie Huydecoper op Stoke, II, bl. 149.

(4) Fijn, fine beteekent schoon, voortreffelyk, volmaekt, en was, even als de vrie, een eernaem door de middeleeuwsche schryvers gegeven aen Christus, aen O.L.V. en aen andere heiligen of doorluchtige persoonen. Zie het Glossarium op den Lekenspieghel.

(5) D. alleen, in hare.

(6) Versta, laten wy pryzen.

(7) Surius: atque ita apud se singulae cogitabant: jure nobis laudandus est amor, quippe qui initio dulcis ac longè suavissimus est.

[p. 2]

 

Die ierste sprac:

 

Jhesus minne wil ic draghen⁽¹⁾,

 

Des⁽²⁾ en willic niemen⁽³⁾ vraghen⁽⁴⁾;

 

God gheve my die crachte.

 

Met rechte selen⁽⁵⁾ wine minnen,

5

Dien⁽⁶⁾ wi soe edele⁽⁷⁾ kinnen,

 

Ende soe hoghe van gheslachte.

Die ander sprac:

Ic souden gherne⁽⁸⁾ minnen,
Wistics⁽⁹⁾ hoe beghinnen;
Hi is my verborghen.
Mine⁽¹⁰⁾ herte is menichfoudich;
Ic biechte dicke, ic gheve my scoudich⁽¹¹⁾:
Altoes leve ie in sorghen.

Die derde sprac:

Hi quam te⁽¹²⁾ my ocht ware een sant⁽¹³⁾,
En̄ leydet⁽¹⁴⁾ my scone te voren⁽¹⁵⁾.

(1) Meo feram in pectore, zegt Surius.

(2) Genit. van dat.

(3) D. niemanne. G. niement.

(4) Versta, dien aengaende wil ik niemands hulp of toestemming vragen. Surius vertaelt: nec propter aliquem hoc mihi omittendum puto, wat nagenoeg ten eene uitkomt. In desgelyken zin gebruikte men oudtyds het verbum vragen met den gen. Zie het Glossarium op den Rymbybel.

(5) D. sullen. F. sele.

(6) D. Den. F, G. Diene.

(7) F, G. edel.

(8) D. gaerne. G. gheerne.

(9) F. wistic. Maer weten werd veelal met den gen. gebruikt. Zie het Glossarium op den Rymbybel.

(10) D. alleen. Mijn herte.

(11) Sur. et ream me agnosco. F en G. hebben menichfuldich en sculdich.

(12) D. alleen. tot my.

(13) Het woord sant beteekent een heilige, divus, sanctus, by Kiliaen. Surius vertaelt zeer vry, en eerder de gedachte dan de woorden: Haud secùs ad me venire solet, quàm amicus intimus.

(14) F en G. hebben leyt, leit; maer dit is ook een imperfectum, voor lei het, legde het.

(15) Sur. et omnia mihi pulchra et blanda promittit. Wederom zeer vry, want te voren legghen is eerder proponere dan promittere. Versta, en stelde het alles in 't schoon voor.

[p. 3]

 

Nu vliet hi van my als een truwant⁽¹⁾;

 

My en maechs⁽²⁾ niet meer behoren⁽³⁾.

 

Ic volghe hem na al dat ic mach⁽⁴⁾.

 

Hi en is niet vroet, die loeft⁽⁵⁾ den dach

5

Eer hi die avenstonde⁽⁶⁾ siet

 

Socte ende saechte⁽⁷⁾.

Die vierde sprac⁽⁸⁾:

Jhesus minne heeft my bedroghen;
Herte en̄ sin is my ontoghen,
En̄ ik en weetet⁽⁹⁾ wien claghen.
Hy teert op my nacht en̄ dach⁽¹⁰⁾;
Hy eyscht my meer dan ik vermach⁽¹¹⁾:
Dit sijn onghelike ghelaghe⁽¹²⁾.

(1) Sur. instar hospitis instabilis aufugit; maer truwant zegt meer en wordt by Kiliaen vertaeld door vagabundus, deceptor, enz.

(2) D, G. machs. Het staet voor mach des, by welke inkorting de vokael veelal verlengd werd.

(3) F. alleen, kwalyk, gheburen. Surius vertaelt: nec iterùm cum licet adipisci; maer dat verwydert zich nogmaels van den woordelyken zin. De Schryver zegt My en mag des (dat is daervan, van al dat schoone van het voorlaetste vers) niets toebehooren of byblyven.

(4) Sur. sequor quidem cum totis viribus.

(5) F, G. die lovet.

(6) D. alleen. Aventstonde.

(7) Sur. Nimirum sapiens et prudens non est, quisquis diem laudat, antequam suavem et serenam sit adeptus vesperam. Men ziet dat Surius gelezen heeft gelyk de schryvers onzer codices; doch niettemin schynt er iets aen te ontbreken, want de twee laetste verzen rymen met geene andere, en de gedachte zelf vertoont eene gaping.

(8) In de vertaling van Surius komt deze spreuk op de vyfde plaets voor.

(9) F, G hebben weet, kwalyk, ten zy men het versta met het artikel er in opgesloten. De zin is, ik weet niet wien het te klaghen.

(10) Sur. noctes atque dies ille de me sumptus facit.

(11) Sur. et plus multò quàm praestare queam à me exigit.

(12) Sur. quae utique non sunt paria symbola, vel aequa commercia. Zie Kiliaen, op Ghelaegh.

[p. 4]

 

Die vijfte sprac:

 

Ic hadde onrecht, woudics mi belghen⁽¹⁾

 

Datmen mine miede⁽²⁾ te voren niet en wilt ghelden⁽³⁾.

 

My en wonders⁽⁴⁾ niet:

 

Dat is dicke ghesciet⁽⁵⁾,

5

Die luttel wrachte,

 

Datmen hem luttel goeds⁽⁶⁾ brachte⁽⁷⁾.

Dit sprak die seste Beghine:

Wats hier gheseghet⁽⁸⁾?
Wats hier ghevreghet⁽⁹⁾?
Can Jhesus dus barenteren⁽¹⁰⁾?
Onse Beghinen sijn ontweghet⁽¹¹⁾,

(1) D. alleen, woldic mi des belghen.

(2) D. minne mede, kwalyk.

(3) Sur. Iniquum sanè fuerit, si operae meae conductitiae mercedem ante laborem minimè persolvi indignè ferre velim. Het woord miede beteekent loon, eigentlyk huerloon, want mieden is huren, by Kil. condueere. Surius heeft derhalve het woord wel vertaeld door merces operae conductitiae.

(4) F en G hebben wonderes. Het staet overal voor wondert des, zynde wonderen een verbum impers. gebruikt met den gen. rei en den dat. pers.

(5) F. dats dicke. G. kwalyk dat dicke. - Sur. sed ita saepissimè usuvenire solet.

(6) D. alleen, goedes.

(7) Sur. ut parùm operanti, etiam parùm restituatur mercedis.

(8) F. gheseecht.

(9) F. ghevreecht. - Sur. quaenam sunt haec quae htc dicuntur, quaeve quaeruntur? Deze berispende vraeg slaet op de derde en de vierde spreuk.

(10) D. alleen, barentieren. Dit werkwoord, dat meestal te barenteren geschreven wordt, beteckent, volgens Kiliaen, perterrere. Huydecoper op Stoke, II, bl. 84, en D^r De Vries, in zyn Glossarium op den Lekenspieghel, geven er ook de beteckenis aen van verschrikken, ontstellen. Hier heeft het naer ons inzien de kracht van verbysteren, iemand van zyn stuk helpen. Sur. vertaelt anders en zegt: Itàne Dominus Jesus tam est prodigus convivator. Dat het verbum in dezen zin kan opgevat worden, blykt uit D^r Halbertsma's Aanteekk. op den Spieghel historiael, bl. 19; doch wy denken dat zulks buiten de meening des schryvers is.

(11) F, G. ontweecht. Versta, hebben den goeden weg verloren, zyn het spoor byster. Sur. certè foeminae istae aberrasse mihi videntur.

[p. 5]

 

Dat si Jhesus⁽¹⁾ scandelizeren⁽²⁾.

 

Si sijn van woerden alsoe lichte⁽³⁾:

 

Si sprekens⁽⁴⁾ vele bet hare biechte⁽⁵⁾.

Die sevende sprac:

Mire⁽⁶⁾ sielen hongher is soe groet,
Al had ic al dat God ye gheboet⁽⁷⁾,
Dat en mochte my niet saden⁽⁸⁾.
Hi en gheve hem selve, ic bin doot.
Minen ongheduere⁽⁹⁾ in sulker noot
En mach niemen⁽¹⁰⁾ gheraden⁽¹¹⁾.

(1) F. alleen. Jhesuse.

(2) Sur. et Domino Jesu scandalo sunt.

(3) Versta, al te ligtveerdig in hare woorden.

(4) F, G. si spraken, kwalyk. Daer zou ten minste moeten staen sprakens, dat is spraken des of daervan.

(5) Sur. usque adeò liberae sunt verbis, ut satiùs fuerit indè per confessionem sese corrigere. Hier voegt de vertaler nog het volgende by, waer in onze codices geen spoor van is: an ignorant de amore Jesu non nisi profunda cum humilitate et ingenti timore esse loquendum? Doch zulks zal hoogst waerschynlyk nergens tot den tekst van Ruysbroeck behooren, en slechts paraphrastisch door Surius aengehangen zyn.

(6) D. alleen. Mijnre.

(7) G. alleen heeft het bywoord ye weggelaten. Sur. etiamsi praesto mihi foret, quiequid unquam cuiquam Deus obtulit. Het verbum ghebieden is hier inderdaed niets anders dan bieden = aenbieden, met het gewoone voorvoegsel ghe, dat kracht byzet.

(8) Heden niet meer gebruikelyk dan met het voorvoegsel ver.

(9) F en G. mine ongheduere.

(10) D. niemant. G. nieman.

(11) Thans zegt men veelal raden; maer in de volkstael heet het nog dikmaels gheraden. Surius heeft hier niet alleen de gedachte, maer tevens de rede veranderd. Na de woorden in de aenteek. 7 aengehaeld, gaet hy voort en zegt: meam explerc esuriem non possit, nisi etiam seipsum daret. Daer sluit hy den zin, en herneemt: Planè enwriar necesse est, quandò in hac necessitate mea tantae amoris impatientiae nemo mederi potest. Wy kunnen ons met zyne vertaling niet vereenigen.

[p. 6]

 

Die achtende sprac:

 

Her Jhesus is een soet⁽¹⁾ conduut⁽²⁾,

 

Daer vloyet alle bliscap uut:

 

Ic houde met hem taverne⁽³⁾.

 

Hi is mine, en̄ ic bin sine:

5

Mi en staets⁽⁴⁾ niet tonberne⁽⁵⁾.

 

Hi is my ghegeven in mijn lot,

 

En̄ hi is my een soete not⁽⁶⁾:

 

Diene niet en craken die sijn sot,

 

Verweentheit is die kerne⁽⁷⁾.

10

Al haddic over al ghebot,

 

Ic kose Jhesuse voir minen God:

 

Ic pleghe sijns soe gherne⁽⁸⁾.

(1) F, G. een suver.

(2) F. alleen. conduyt. Sur. vertaelt suavissimum condimentum. By Kiliaen echter en anderen beteckent het woord conduut niets anders dan ductus, meatus, canalis, en de zin schynt zulks hier meê te brengen.

(3) Van het latynsche taberna. Sur. Equidem cum illo convivor.

(4) F, G. steets.

(5) D. alleen. tontberne. Sur. vertaelt: omninò illo carere non possum; doch zulks schynt de meening des schryvers niet te wezen. On-ont- of omberen met den gen. beteekent veelal laten, aflaten, staken. Mi en staet des niet tomberen beteekent, naer ons inzien, Ik moet daer niet van afzien, zulks niet laten of staken, namelyk met hem taverne te houden, zyn te wezen en hy myn, enz. En wat volgt komt met deze opvatting overeen. Zie het Glossarium op den Rymbybel, in voce Omberen.

(6) Sur. et est mihi nux dulcissima.

(7) Sur. nucleus ejus (nucis) summac Deitatis deliciae sunt. Het woord verweentheit is wel vertaeld door deliciae; maer Deitatis hadde, ons crachtens, mogen wegblyven. Zie het Glossarium op den Rymbybel, en de aldaer beroepen schryvers.

(8) Sur. Si penes me esset rerum omnium potestas, et meo imperio subjacerent omnia, Jesum mihi in Deum eligerem, tam mihi, illi vacare, jucundum et gratum est.

[p. 7]

 

Die neghenste sprac:

 

Her Jhesus minne heeft my ghelaten⁽¹⁾.

 

Ic volghe hem na in vremden straten:

 

Aldus leve ic in dolen⁽²⁾.

 

Hadde ic vore⁽³⁾ yet, nu en heb ic niet;

5

Daer omme lidic swaer verdriet:

 

Hi hevet mijn herte ghestolen.

Die tiende sprac:

Jhesus minne die is soe fijn⁽⁴⁾;
Si heeft vervult die siele mijn.
Hi scenct my sinen edelen⁽⁵⁾ wijn
Altoes uut vollen tappen⁽⁶⁾.
Deus⁽⁷⁾! hoe mochtic blider sijn,
Als hi my toent sijn scoen aenscijn,
En̄ ic drinke den edelen wijn?
Si hebben onrecht die quaet clappen⁽⁸⁾.

Die elſte sprac:

Beghere ic yet, dats my oncont⁽⁹⁾;
Want in onwetene sonder gront

(1) Sur. Amor Domini Jesu reliquit me solam.

(2) Sur. et nunc per rara et ignota eum sequor itinera, gradiorque per devia.

(3) F, G. voren. Versta te voren. Sur. Si quid priùs habui.

(4) Zie onze aenmerking 4 op bl. 1.

(5) F, G. den edelen.

(6) Aldus D en F.G. alleen heeft coppen, zoo veel als het fransche coupes, drinkschalen. Hoogst waerschynlyk heeft er oorspronkelyk met vollen nappen gestaen, dat is drinkbekers: ook vertaelt Surius: praebetque mihi plenis semper poculis potandum vinum suum praeclarum.

(7) Zie over dien uitroep, Huydecoper op Stoke, II, bl. 259.

(8) Sur. Errant quicunque aliter loquuntur.

(9) Sur. Utrum quiequam desiderem, nescio.

[p. 8]

 

Heb ic my selven verloren⁽¹⁾.

 

Ic bin verswolghen in sinen mont,

 

In een abijs al sonder gront:

 

Ic en mach⁽²⁾ niet weder comen⁽³⁾.

Die twelfte Beghine sprac:

Altoes wel doen⁽⁴⁾ dats⁽⁵⁾ die wille mijn,
Want minne en mach niet ledich sijn⁽⁶⁾.
Doghede⁽⁷⁾ pleghen in rechter trouwen,
En̄ boven dogheden⁽⁸⁾ Gode bescouwen,
Dat ist dat ic prise.
Staren in die Godheit fijn,
Versmelten inder mynnen aenscijn,
Altoes van minnen dronken sijn,
Dat is ene edele wise⁽⁹⁾.

Bliven⁽¹⁰⁾ wi te gadere onderlinghe,

En̄ spreken altoes⁽¹¹⁾ van hemelscen dinghen:
Dat is een edel leven.
Onse hemelsche Vader heeft ons ghemint;
Hi hevet ons sinen Sone ghesint⁽¹²⁾:
Dien hevet hi ons ghegheven.

(1) Sur. Siquidem in quadam felici nescientia, cujus nullum est fundum, meipsam amisi.

(2) F. alleen. Ik en machs.

(3) Sur. Absorbuit me inexhausta divinitatis abyssus ore suo, nec indè reverti licet.

(4) D. voldoen, kwalyk. F. weldoene. G. weldone.

(5) F en G. es, zonder dat.

(6) Sur. Non enim potest ociosus esse amor.

(7) F. Doghet. G. Doeghet. - Sur. vertaelt virtutes fideliter colere.

(8) F, G. boven doghet. Sur. et supra actiones virtutum Deum contemplari.

(9) Sur. Mentis aciem in Divinitatis dulcissimam essentiam intendere ac defigere, et in amoris conspectu colliquescere, semperque amore ebrium esse, modus est vitae praeclarus admodùm atque perfectus.

(10) In D. alleen staet Altoes bliven wi. F. heeft Bliven wi dus.

(11) D. alleen, spreken aldus.

(12) D. gheseint. F. ghesent.

[p. 9]

 

Hi hevet ons met sire doot verloest⁽¹⁾;

 

Dat is ons een⁽²⁾ ewich troest.

 

Hem selen wi leven⁽³⁾,

 

Ende bidden onsen hemelschen God

5

Dat wi volbringhen sijn ghebod

 

Altoes te sinen love⁽⁴⁾;

 

Dat wi in desen jammeren dale⁽⁵⁾

 

Verwinnen moeten⁽⁶⁾ die helsce quale⁽⁷⁾,

 

Ende comen tot sinen hove.

(1) D, F. verlost.

(2) F. kwalyk. Dat was een.

(3) D en F. hebben loven, doch Surius vertaelt met G. Decet igitur illi nos vivere. Waerschynlyk hebben de volgende rymwoorden love en hove de afschryvers doen missen; doch leven rymt eigentlyk met de vorige regels.

(4) D. alleen tot sinen love. Sur. ad laudem et gloriam suam sempiternam.

(5) F. alleen. jammerdale.

(6) G. Winnende moeten, kwalyk. Voor moeten zeggen wy thans mogen.

(7) Sur. inferorum evadamus tormenta.