Werken. Deel 4. Dat rike der ghelieven. Vanden vier becoringhen. Vanden seven sloten. Van seven trappen

Regelnummers proza verbergen

[p. 231]

Vander gaven der Verstendicheit. C. XXXI.

1Die seste godlike gave die die siele chiert in edelheiden, 2dat is die gave der Verstendicheit. Want⁽¹⁾ die mensce, overmits 3dat inwendighe gherinen dat hi hevet vanden Vader, en̄ 4die verlichte redene vanden Sone, ende ongheduer van minnen 5vanden heylighen Gheeste, soe is hi een volcomen 6ghelijc⁽²⁾: nochtan mach hi sonder onderlaet wassen in 7doechden en̄ in meerre ghelijcheit; want hi en mach niet soe 8vele verdienen, God en mach meer gheven. Hi en mach oec 9niet soe clare sijn van verstane, God en moghene claerre 10maken. Hi en mach oec niet soe grote minne hebben, God 11en moghe hem meerre minne gheven. Nochtan is hi, overmits 12dat inwendighe roeren, en̄ verlichte redene, en̄ brant 13der minnen, een volcomen ghelijc Gods. Want nu⁽³⁾ die mensche, 14nader sielen, van nieute ghescapen is, dat God niewerines 15nam: daer omme is hi den niete na ghevolcht, dat 16niewerines is, en̄ is hem selven ontvloten in verlorenheiden, 17overmits dat insinken in dat eenvoldighe wesen Gods, alse in 18sinen eyghenen gronde, en̄ is ghestorven in Gode⁽⁴⁾. Sterven 19in Gode dat is salich te sine, en̄ yeghewele na sire edelheit: 20dat is herde onghelijc in gracien en̄ in glorien. Dese salicheit 21is Gode begripen en̄ van Gode begrepen werden, inder ghebrukeliker 22enicheit der godliker Persone, ende inghevloten, 23overmits die enicheit, in dat overwesen Gods. Want nu dese

(1) Sur. Quando enim, enz.

(2) Sur. jam quidem perfectam Dei adeptus est similitudinem.

(3) Sur. Porrò cùm, enz.

(4) Sur. ipsum nihilum, quod nusquàm est, insequens homo, à seipso intantùm diffluxit, ut sese amiserit, idque per immersionem in simplicem Dei essentiam, tanquàm in proprium fundum suum, estque mortuus in Deo.

[p. 232]

1enicheit, naden inkere, es ghebrukelie, en̄ naden uutkere es 2vruchtbaer, soe vloyet die ſonteine der enicheit: dat is die 3Vader baert sinen Sone, die ewighe waerheit, dat is dat beelde 4des Vader, daer hi hem selven in bekint ende alle dine. Dit 5beelde is een leven en̄ ene sake alre creaturen, want in desen 6beelde sijn alle dine na godliker wise; en̄ overmits dit beelde 7sijn alle dine ghemaect volmaectelic, en̄ overmits dit exemplaer 8sijn alle dine gheordiniert wijslije; en̄ overmits redene 9des beelds sijn alle dine ghevoecht in haren einde, alsoe verre 10alst Gode toebehoirt. Want elker redeliker creaturen is ghenoech 11ghedaen, salicheit te vercrighene. Maer die redelike 12creature, na creaturliken uutvlote, en is dat beelde des 13Vaders niet; want si vlietet ute alse creature, ende daer 14omme bekentse en̄ mint met maten in lichte der gracien oſte 15der glorien⁽¹⁾. Want nieman en besit die godlike nature 16werkelike, na godliker wise, dan die godlike Persone; want 17ghene creature en mach werken met onghemetenre wise: 18want wrachte si onghemetenre wijs, soe ware si God, niet 19creature. Overmits dit beelde, hevet God die creaturen hem 20ghelijc ghemaect van naturen⁽²⁾; ende hi hevet die toeghekeerde 21noch ghelikere ghemaect boven nature, in lichte der 22gracien oſte der glorien, elke na dien datse onfanelijc sijn na 23staet en̄ na werdicheit⁽³⁾.

24Nu sijn alle die ghene die inwendich gherinen ghevoelen, 25en̄ verlichte redene hebben, en̄ ongheduer van minnen, en̄ 26dien die onwise vertoent is⁽⁴⁾, die sijn gebrukelic inghekeert

(1) Sur. quandoquidem ut creatura promanat; atque eam ob rem cognitio et amor illius tum in gratiae, tum gloriae lumine mensuram habet.

(2) Sur. Per imaginem autem suam Deus creaturas rationales etiam secundum naturam sibi fecit similes.

(3) Sur. quae (creaturae) verò se ad ipsum converterunt, multo fecit sibi similiores, enz.

(4) Sur. et modinescia eis divinitatis essentia ostensa est.

[p. 233]

1in dat overwesen Gods⁽¹⁾. Nu is God inhanghende in sijn wesen 2gebrukende, en̄ scouwende dat selve dies hi gebruket⁽²⁾. 3Nader ghebrukeliker wise faliert dat licht Gods sonder onderlaet 4in dien wiselosen wesene⁽³⁾; maer naden scouwene en̄ 5naden starene sone mach dat sien niet ondergaen: want 6altoes salmen scouwen datmen ghebruuet⁽⁴⁾. Na diere wise 7datmen ſaliert sonder onderlaet in dien lichte, dat sijn die 8ghene die rasten in ghebrukelicheiden, inder welder woestinen 9daer hem God besit ghebrukelie⁽⁵⁾; daer faliert dat licht in 10rasten ende in onwisen in dat hoghe wesen⁽⁶⁾. Daer is God 11troen sijns selfs; en̄ alle die in desen grade Gode besitten in 12gracien ende in glorien, dat sijn throne en̄ die tabernacule 13Gods, en̄ si sijn in Gode ghestorven in een ewich rasten.

14Ute desen stervene, comt een overweselic leven, dat is een 15God scouwende leven; en̄ hier beghint die gave der Verstendicheit. 16Want nu God scouwet, sonder onderlaet, dat selve 17wesen dies hi ghebruket; en̄ want hi ongheduer ghevet daer 18hi ghelijc maket: soe ghevet hi raste en̄ ghebruken daer hi 19verenicht. Maer daermen één is inden wesene en̄ inder ontvlotenheit, 20daer en is noch gheven noch nemen⁽⁷⁾. En̄ want 21hi verlichte redene ghevet daer hi ghelijc maect, soe gheeft 22hi onghemetene claerheit daer hi verenicht. Dese ongheme-

(1) Sur. ii omnes in Dei superes sentiam fruitivè introversi sunt.

(2) Sur. Et ipse quidem Deus suae inhaeret essentiae fruitivè, et contemplatur eandem essentiam qua fruitur.

(3) Sur. In fruitione tux divina continenter in modinescia ipsius essentia occumbit.

(4) Sur. In intenta autem contemplatione non deficit neque suecumbit visio: semper enim contemplabimur id quo perfruemur.

(5) Sur. Qui autem sine intermissione in ipso lumine deficiunt, illi sunt, qui in vastissima divinitatis solitudine fruitivè quiescunt, ubi Deus fruitivè se possidet.

(6) Sur. Illic, inquam, deficit lux in quiete et modinescia essentia Dei.

(7) Sur. In ipsam autem essentiam immersi et absorpti, nec dare nec accipere noverunt.

[p. 234]

1tene claerheit dat is dat beelde des Vader. Tote desen beelde 2sijn wi ghescapen, ende moghen met hem verenighen in 3hoghere edelheit dan die throne, op dat wi⁽¹⁾, boven dat 4ſalieren, scouwen dat gloriose aenscijn des Vader, dat is die 5hoghe nature der godheit⁽²⁾. Nu werdet dese grondelose 6claerheit ghemeine ghegeven allen ghebrukenden ghedachten 7in gracien ende in glorien⁽³⁾: soe vloyet si ghemeine ghelijc 8der claerheit der sonnen; nochtan en werdense niet ghelijc 9verclaert diese onfaen. Die Sonne doerscijnt claerre dat glas 10dan den steen, ende dat cristael dan dat glas; en̄ ele precioes 11steen bliet ende toent sine edelheit, en̄ sine virtuyt, en̄ sine 12verwe inder claerheit der sonnen. Alsoe werdet yeghewele 13verclaert na edelheit sijnre ontfanclicheit, beide in gracien 14ende in glorien. Mer die meeste in gracien is min verclaert, 15dan die minste in lichte der glorien. Nochtan en is dat licht 16der glorien gheen middel⁽⁴⁾ tusseen die siele en̄ dese onghemetene 17claerheit; mer die staet, en̄ die tijt, ende die wandelbaerheit 18hyndert ons, en̄ daer omme verdienen wi, ende si 19niet⁽⁵⁾.

20Dese hoghe claerheit dat is dat eenvoldighe scouwen des 21Vader, en̄ alle der gheenre die ghebrukelic scouwen ende 22staren in enen en̄ met enen onbegripeliken lichte, en̄ yeghewele 23na dat hi verclaert es. Want dit grondelose licht scijnt 24sonder ophouden in alle ghedachten; mer die mensche die 25hier levet inder tijt, werdet dicke verbeelt dat hi niet altoes 26werkelic en scout noch en staert, met desen lichte, in dat

(1) Versta, mits wy.

(2) Sur. si tamen supra defectum, de quo jam diximus, gloriosam Patris faciem, id est, celsissimam divinitatis naturam contemplemur.

(3) Sur. cunctis fruentibus mentibus communi in gratia et gloria praebetur.

(4) Sur. nullum est medium.

(5) Sur. Et ideircò nos quidem meremur, sed qui in gloria sunt, minimè.

[p. 235]

1overwesen. Mer weselie⁽¹⁾ hevet hijt beseten die dese gave 2ontfaen hevet; en̄ alse hi wil, mach hijs pleghen. Want nu 3dit licht onghemeten is daermen met scouwet, en̄ dat men 4scouwet afgrondich is: hier om en mach dat een dat ander 5nemmermeer verhalen⁽²⁾; mer staren ende scouwen steet 6ewelike in onwisen, in dat ghebrukelike aenscijn der hogher 7Majesteit, daer die Vader, overmids die ewighe wijsheit, 8sijn afgrondighe wesen anestaert in deser wise. En̄ alle die 9ghene, die met deser wijsheit doirvloyt en̄ verclaert sijn, 10die heten Cherubin, want si behoren te dien coere; en̄ die 11pleghen dies weres in ewicheiden, ende yeghewele na sine 12edelheit: want si en sijn niet ghelijc verclaert. Nochtan en 13ghebreken si nemmer den doechden⁽³⁾, noch gheenre creaturen 14inder ghelijcheit; en̄ si staren sonder ophouden boven 15dat ghelike in eenvoldicheiden.

16God, die een here is des scouwens⁽⁴⁾, hi is scouwende 17en̄ werkende sonder onderlaet.

18Christus, na sijnre menscheit, was ende is die hoechste 19scouwere, na sijnre ghescapenre sielen, die ye ghewart; 20want hi was één met diere wijsheit, en̄ hi was selve die wijsheit 21daermen met scouwet. Nochtan was hi allen menschen 22altoes ghenoech, uutwendich en̄ in werken der caritaten. En̄ 23hi was sonder onderlaet scouwende dat aenscijn sijns Vaders. 24En̄ dit is die edetheit der gaven, werken ende scouwen, en̄ 25onghehindert bliven alsoe verre alse men mach. Dit sijn die 26ghene daer Christus af sprect: ‘Salich sijn die reine sijn van 27herten, want si selen Gode sien⁽⁵⁾.’ Want si onverbeel-

(1) Surius vertaelt hier dit bywoord door secundum habitum.

(2) Sur. eamobrem non possunt à se invicem unquàm apprachendi.

(3) D. alleen, en ghebruken si nemmer dan doechden. Kwalyk.

(4) Sur. qui contemplationis hujus author et dominus est.

(5) Vglk. Matth. 5, 8.

[p. 236]

1det sijn van ertschen dinghen, en̄ onachtsam lijfliker genoechten, 2ende ghelijc in doechden met gherechticheiden⁽¹⁾, en̄ 3scouwen die onwise in bloetheiden: daer omme sijn si salich, 4want dat is een godlijc scouwen. Dese menschen sijn wel 5ghelijc den middelsten hemele die cristalen heet, want si sijn 6ghelijc den cristale doerschinich vanden oversten hemele, 7dat is vander ewigher waerheit des Vaders⁽²⁾. Dat is een 8overweselic scouwende leven, daer dat inghekeerde verstaen 9is gheciert metter gaven der verstandicheit, dat is God selve 10die ewighe wijsheit.

(1) Sur. Deique eam quae seeundum virtutes et justitiam est, sint similitudinem adepti.

(2) Sur. siquidem ut crystallinum hoc coelum à summo coelo, ita ipsi ab aeterna Patris veritate pertustrantur ac transradiantur.