Werken. Deel 4. Dat rike der ghelieven. Vanden vier becoringhen. Vanden seven sloten. Van seven trappen

Regelnummers proza verbergen

Van enen hogheren grade van der gaven des Raets. C. XXIX.

18Nu willic u bescriven van meerre weerdicheit en̄ doechden 19die comen van deser gaven godlics Raets. Alse die siele, 20overmits dat gherinen (dat is die oirspronc deser gaven), 21wert ghedreven van machte des Vader tote allen doechden,

[p. 222]

1en̄ verclaert van claerheiden des Soens met verlichter redenen 2Gode te bekinnen na creatuerliker wise en̄ in hogher 3claerheit: ute dien gheryne, ende ute verlichter redenen, soe 4werdet hare ghegeven vanden heylighen Gheest ongheduer 5van minnen, omme haers Gods te ghesmaken in onbegripeliker 6vrouden. Aldus esse⁽¹⁾ een ghelijc der hogher Triniteit en̄ 7der vruchtbarigher enicheit. Al gave haer God al dat hi 8sceppen mochte, sonder hem selven, si bleve in ongheduere 9en̄ onghecustet; want si is ghelijc en̄ haket na gebrukeliker 10vereninghe⁽²⁾, en̄ si hevet hare, overmits dit ghelijc, opgherecht 11in die enicheit, alsoe verre alsi gheleysten can. Dit is 12dat hoechste dies ghelijes.

13En̄ hier beghint een hogher graet vander selver gaven des 14Raets. Want nu alle die redelike creaturen, inghele ofte 15menschen, die God hem ghelijc ghemaect heeft in gracien 16ofte in glorien, die sijn alle, overmits ghelijcheit, ghevloten 17in enicheiden haerre ghedachten⁽³⁾, ende hebben een natuerlie 18gront neyghen, en̄ een ghebrukelic in hanghen, met 19vergaderden crachten in dat overwesen Gods, alse in haren 20eyghenen gronde. Want elke ghedachte, inghekeert in haer 21wesen, houdet haer weselie en̄ niet werkelic⁽⁴⁾; ende alle 22wesene rueren en̄ hanghen in dat eenvuldighe wesen Gods, 23alse in hare eyghine sake⁽⁵⁾. Die ghescapenheit en is hier 24gheen middel, want si es hier, boven werken, in wesen; en̄ 25alle wesene hanghen, sonder middel, in dat godlike

(1) I. alleen, es sy. L. is si.

(2) Sur. idque propterea quòd Dei habet similitudinem, et ad fruitivam adspirat unionem.

(3) Sur. in suae mentis proftuxere unitatem.

(4) Sur. Siquidem unaquaeque mens in suam introversa essentiam, non activè, sed essentialiter sese habet.

(5) Sur. omnesque essentiae simplicem Dei attingunt essentiam, in eaque ceu propria sua causa dependent.

[p. 223]

1wesen⁽¹⁾; ende die godlike Persone die sijn in ghevloten in 2enicheit, en̄ hanghen natuerlike en̄ ghebrukelic in dat selve 3wesen⁽²⁾. Soe houdet hem dat afgrondighe alse een eenvoldich 4licht⁽³⁾, dat is dat wesen selve dat bliet in die enicheit 5der Persone, en̄ in die enicheit elker inghekeerder ghedachten 6elker creaturen, die na ghebruken haket in dat overste haerre 7ghedachten⁽⁴⁾. Dit onbegripelike licht verclaert dat verstaen 8der inghekeerder ghedachten, want het is die ewige wijsheit 9die inder sielen gheboren is. In desen lichte machmen aenscouwen 10die eenvoldicheit daer dit licht uut gheboren is, dat 11is die nature Gods; wantmen en mach dat onbegripelike 12wesen niet aensien, ghebrukeliker wise, dan in desen lichte: 13want dit licht is Christus. En̄ hi is die dore daermen dore 14liden moet, na menscheliker naturen ende oec na godliker 15naturen. Want nieman en comt in die sale des ewighen 16ghebrukens, hi en leve ghelike Christus menscheit⁽⁵⁾, ende 17hi en scouwe en̄ vloeye weder in, overmits sine onghemetene 18claerheit⁽⁶⁾. Dit eenvoldighe licht des wesens es grondeloes, 19en̄ onghemeten, ende sonder wise, en̄ omveet die enicheit 20der godliker Persone ende die enicheit der sielen, en̄ alle der 21crachte inder sielen, alsoe dat dit eenvoldighe licht omveet 22en̄ doerseijnt dat natuerlike gront neyghen⁽⁷⁾, en̄ dat ghebru-

(1) Sur. nec hic medium aliquod praestat quòd creatae sunt; nam hactenus supra actionem sunt in essentia, et omnis essentia absque medio divinae essentiae inhaeret.

(2) Sur. atquo ipsae etiam personue divinae in unitatem promanarunt, et tum naturaliter, tum fruitivè eidem essentiae inhaerent.

(3) Sur. tum verò divinitatis abyssus tamquàm simplex quaedam lux sese habet.

(4) Sur. quae est essentia ipsa, in personarum unitate, atque etiam in cujuslibet mentis introversae, id est, eujusque creaturae rationalis ad fruitionem in supremo mentis suae adspirantis unitate coruscans.

(5) Sur. nisi vival convenienter Christi humanitati, sive secundum Christi humanitatem.

(6) Sur. atque per ejusdem immensam elaritatem contempletur et intrò reftuat.

(7) L. kwalyk. goetneighen.

[p. 224]

1kelike inhanghen Gods en̄ alle der gheenre die hi met hem 2verenicht hevet in desen lichte⁽¹⁾, ende wert al ene ghebrukelike 3enicheit Gods ende der minnender gheeste⁽²⁾. Want 4alle minnende gheeste sijn hier, boven hem selven, invlietende 5in ghebrukeliker enicheit, na godliker wise, met onghemetenen 6lichte. Want nu in desen wiselosen lichte daermen 7in sinket, falgiert dat werken Gods en̄ alre creaturen⁽³⁾ (want 8in desen wesene Gods en is gheen werken van Gode noch van 9gheenre creaturen, want de Persone verwielen⁽⁴⁾ inden ghebrukene 10na persoenliker eyghenscap⁽⁵⁾; nochtan sijn si ewigher 11naturen, ende en moghen niet vergaen: en̄ dit ghesciet al overmits 12dat ghebrukelike neyghen in die grondelose onwise dies 13wesens⁽⁶⁾); hier lidet God en̄ alle die mit hem verenicht sijn 14die overforminghe dies eenvoldichs lichts⁽⁷⁾. In desen lidene 15wert die siele wel gheware dat hi comen is dien si mint⁽⁸⁾; 16want si ontfeet meer dan si begheren mach in die ghebrukelike 17enicheit. En̄ yeghewele die gheenicht is, onfeet in desen 18lidene onbegripelike vroude en̄ ghebruken: nochtan en sijn 19si niet ghelijc inder vrouden der salicheit; want na yegheweles

(1) Sur. idque adeò, ut ipsam naturalem fundi propensionem et fruitivam inhaesionem Dei et omnium quos sibi in hac luce unitos habet, circumdet alque perlustret.

(2) Sur. sicque una Dei et amantium spirituum unitas efficiatur.

(3) Sur. Et quia in hac modinescia luce, per quam ista fit immersio ac influxio, omnis tam Dei, quàm ereaturarum omnium actio deficit.

(4) Wielen, wellen en wallen, zyn hier zoo goed als synonyma. Zie het Glossarium op den Lekenspieghel, in voce wiel. Zie mede verwellen by Kiliaen.

(5) Sur. quandoquidem Personae secundum personales proprietates, in fruitionem demerguntur ac velut absorbentur.

(6) Sur. Hoc autem totum fit per fruitivam demissionem vel inclinationem in divinae essentiae interminatam modi carentiam.

(7) Sur. idcircò hîc Deus cum omnibus sibi unilis, simplicis lucis transformationem sustinet.

(8) Sur. et hîc satìs anima experitur advenisse dilectum suum.

[p. 225]

1hongher, ende ongheduer, en̄ hoecheit in doechden, soe is hi 2edel ende hoghe. Nu wert hem een ghemeine goet ghegeven; 3ende na dien dat yegheweles hongher is en̄ ongheduer, daer 4na wert hi doervloyet ende overvloyet min en̄ meer. Nochtan 5blivet hem allen over, want die grondelose welde is onghemeten 6ende sonder wise⁽¹⁾. Hier is Christus⁽²⁾, na sijnre ghescapenre 7sielen, overvloyet, ende haer is meer ghegheven dan 8si begheren mach; want si is ghescapen, en̄ dit goet is grondeloes. 9Die godlike minne dat is ene onghemetene eyghenscap, 10die mach begheren en̄ minnen in onghemetenre wise⁽³⁾. Nu is 11dese welde wiseloes ende leghet inden wesene Gods; en̄ die 12Persone werken in wisen na der persoenlicheit, en̄ si ghebruken 13in onwisen nader weselicheit. Aldaer sijn si overvloyt in 14onwisen, dat is dat si moeten liden die afgrondighe claerheit, 15ende onfaen meer dan si begheren moghen, dat is na der 16weselicheit. Hier af comt dat alle die doervloyt sijn in desen 17ghebrukene, dat si hem selven ontvlieten in onwisen in desen 18lichte; want dit afgrondighe licht is wiseloes in desen ghebrukene. 19Alse si hem selven aldus ontvloten sijn in onwisen, 20soe besitten si dat grondelose licht nyewerines, dat is in onbegripelicheiden, 21en̄ dat is hare meeste vroude⁽⁴⁾. Want si nu, 22overmits ghebruken, hem selven ontvloten sijn in verlorenheden, 23ende hebben Gode beseten alse ene onwise en̄ ene 24onbegripelike welde, soe werden si van Gode beseten inder 25selver onwisen. Dit wiselose wesen dit en wert nemmermeer

(1) Sur. attamen omnibus superest semper, eo quod inexhaustae illae, quas sentiunt, deliciae, prorsùs immensae ac modinesciae sint.

(2) Sur. Ipse etiam Dominus Jesus, enz.

(3) Sur. Divina quidem charitas, cùm sit immensa quaedam proprietas, mode immenso et desiderare et amare potest.

(4) Sur. Dum autem ita à seipsis in modi expertem essentiam defluxerunt, jam lucem hanc infinitam nusquàm, id est, incompraehensibiliter possident, et id ipsorum praecipuum gaudium est.

[p. 226]

1werkelic verhaelt van Gode, noch van gheenre creaturen, 2want het is een ghebruken Gods en̄ alle sijnre heylighen⁽¹⁾. 3Dit is dat ghebrukelike inhanghen Gods, ende alle der minnender 4gheeste, in dat eenvoldighe wesen Gods. Want nu 5die enicheit der Persone, naden insiene der Persone ende 6naden gebrukeliken neyghene, sonder onderlaet ghebruket 7in wesene (alsoe alse ghi ghehoirt hebt), die selve enicheit 8is vruchtbaer, en̄ sonder onderlaet barende die ewighe wijsheit: 9en̄ ute ghebaerne, en̄ ute gheboren te sine, vlietet die 10heylighe Gheest⁽²⁾. Dit is dat werken Gods. Sonder onderlaet 11weret hi, want hi is een puer werken nader vruchtbaricheit 12sire naturen: en̄ en wrachte hi niet, soe en ware hi 13niet, noch ghene creature in hemelrike noch in eertrike⁽³⁾. 14Daer omme is hi altoes werkende, ende sonder onderlaet ghebrukende. 15Inder hogher enicheit der naturen Gods, besittet 16hem God ghebrukelike, naden inneyghene in sijn wesen; en̄ 17in deser selver enicheit is hi vruchtbaer en̄ barende sonder 18onderlaet sinen Sone, die ewighe wijsheit. Dese enicheit dit 19is die troen der Drivoldicheit, en̄ die seghe Gods der vaderliker 20moghentheit⁽⁴⁾; want tusschen ghebruken en̄ werken, 21besit hare die hoghe nature, sonder onderlaet ghebrukende 22en̄ werkende⁽⁵⁾. Van dien ghebaerne des Vader, soe werden 23alle, die ghelije sijn in gracien ofte in glorien, gherenen, en̄

(1) Sur. In hac autem modinescia essentia omnis tam Dei quàm creaturarum actio deficit, cum sit tam Dei quàm sanctorum omnium fruitio.

(2) Sur. Itaque ut personarum unitas secundum ipsarum personarum intuitum sive introspectionem et fruitivam inclinationem, continenter in essentia (ut dictum est) perfruitur, ita etiam eadem ipsa unitas foecunda est, et in ea Pater sine intermissione aeternam gignit sapientiam: ex genitore autem et genito sanctus procedit Spiritus.

(3) Sur. et nisi ageret, nec ipse, nec ulla vel in coelis, vel terris creatura foret.

(4) Sur. et paternae potentiae vietoria.

(5) Sur. siquidem inter fruitionem et actionem excelsa divinitatis natura sese possidet, continenter ac sine interruptione et fruens et agens.

[p. 227]

1yeghewele na sine edelheit, en̄ werken alle levende werke 2der doechde, in ghelijcheden der hogher Triniteit: en̄ si sijn 3sonder onderlaet ghebrukelic inhanghende in die ewighe 4salicheit.

5Dit sijn die ghene daer Christus af sprect: ‘Salich sijn 6die ontfermhertighe, want si selen der ontfermherticheit 7navolghen⁽¹⁾.’ Dese hebben haers selfs ontfermt, datse 8Gode ontbliven souden inden doechden en̄ inden volcomenen 9levene, ende dat hem God ontbliven soude in sine ghebrukeliker 10welden⁽²⁾. Dese ‧ij‧ dinghe, ende die goede Gods, sijn 11sake datse na ghevolcht sijn der ontfermherticheit Gods tote 12diere grondeloser ghebrukelicheit, en̄ sijn hem selven ontsonken 13in die afgrondicheit, en̄ sijn worden trone ende raste 14der hogher Triniteit. Daer omme, die inghele die in desen 15grade dat rike Gods beseten hebben, die heeten Throni, 16want si Gode beseten hebben en̄ hi hem weder. En̄ si staen 17tusschen ghebruken en̄ werken, en̄ pleghen beids⁽³⁾ in volcomenheiden. 18Ende si behoren ten sevenden coere. En̄ si sijn 19die nederste in de derde jherarchie. Ende si sijn claerre en̄ 20hoghere dan alle die andere in die ‧vj‧ coere. En̄ alle die 21ghene die dit vervolcht hebben, overmits godlike gaven en̄ 22doechdelike werken, in gracien ofte in glorien, die sijn alle 23throne. Dat is dat si Gode besitten met ghebrukeliken inhanghene 24in dat overwesen Gods, en̄ van Gode beseten werden 25alse sijn eyghen throen en̄ sine raste; want si sijn, inder 26eenvoldigher ghebrukelicheit des wesens, één sonder diffe-

(1) Vglk. Matth. 5, 7.

(2) Sur. Seipsos enim miserati sunt, tum quòd ipsi Deo in sectandis virtutibus et perfecta vita deessent, seu minùs satisfacerent; tum quòd ipsis Deus secundum deliciarum suarum fruitionem defuturus esset.

(3) I. beydes. Het is de genitivus van beide, als regimen van pleghen, dat eertyds dien casus vorderde. L. heeft ende pleghens beyde.

[p. 228]

1rencie. In deser simpelre eenvoldicheit godlies wesens, en is 2noch kinnen, noch begheren, noch werken; want dit is een 3wiseloes abis die nemmermeer vervolcht en werdet van 4werkeliken begripe⁽¹⁾. Daer omme bat Christus dat wi één 5werden souden, alsoe alse hi en̄ die Vader één sijn overmits 6ghebrukelike minne, en̄ ontsonkenheit in die wiselose deimsterheit. 7Daer is verloren ende ontvloten Gods en̄ alre creaturen 8werkelicheit.

9Dese mensche die dese gave godlies Raets aldus hevet volbracht, 10hi is wel ghelijc den firmamente des hemels, dat is 11gheciert met den planeten en̄ metten sterren. Overmits den 12loep des firmaments, en̄ der planeten ende der sterren, soe 13leven en̄ wassen alle creaturen in eerde, in water en̄ inder 14locht. En̄ dat overste des firmaments houdet hem lidende⁽²⁾ 15jeghen dat invlieten der ierster beroeringhen, en̄ jeghen dat 16beweghen des inghels en̄ godliker moghentheit: daer omme 17eest sonder onderlaet werkende naden nedersten, ende 18lidende naden oversten.

(1) Sur. quam (abyssum) captus activus nunquàm potest assequi vel apprachendere.

(2) Sur. parsque suprema firmamenti passivè se habet, enz.