Werken. Deel 4. Dat rike der ghelieven. Vanden vier becoringhen. Vanden seven sloten. Van seven trappen

Regelnummers proza verbergen

Vander gaven der vresen ons Geren. C. XIV.

11Die ierste godlike gave vanden ‧vij‧ dat is die minlike 12vrese ons Heren⁽¹⁾, die meer onsiet Gode te verbelghene 13dan loen te verliesene. Si maect inden mensche dat hi heeft 14reverencie ende weerdicheit te Gode ende te sijnre edelre 15menscheit; en̄ dat hi al sijn leven en̄ alle sine werke begheert 16ter cren⁽²⁾ en̄ ter ghelijcheit Christi te voeghene⁽³⁾; en̄ dat 17hi heeſt reverencie ende grote weerdicheit tote allen den 18Sacramenten der heyligher Kerken, en̄ tote der leringhen 19Christi en̄ alle sijnre heilighen, ende tote den dienste Gods; 20en̄ dat hi reverencie doen mach, met onste, sinen prelaten, 21weder si sijn gheestelic ofte weerlic⁽⁴⁾; en̄ dat hi reverencie 22hevet tote allen goeden menschen, daer hi doechde en̄ godlike 23ghelijcheit in bekint⁽⁵⁾.

(1) Sur. amans sive amorosus timor Domini.

(2) D. alleen, te eren.

(3) Aldus L. alleen. De andere Hss. te volghene. Sur. totamque vitam et omnes actiones suas ad Christi honorem referre et accommodare concupiscat.

(4) Sur. et ut praelatis suis sive seculares sint, sive spiritales, ex animi favore praestet reverentiam.

(5) Sur. in quibus virtutes ac Dei similitudinem agnoscit.

[p. 158]

1Ute deser minliker vresen springhet gherechte oetmoedicheit 2en̄ ongheveinsde nederheit: dat is, dat die mensche 3sal merken en̄ aensien Gods groetheit ende sijns selfs cleinheit, 4Gods wijsheit ende sijns selfs onbekintheit⁽¹⁾, Gods rijcheit 5en̄ miltheit ende sijns selfs armheit ende noetorfticheit. 6Die oetmoedicheit maectene altoes neder en̄ clene vore den 7oghen Gods; en̄ si maectene neder onder die ghene die boven 8hem sijn, en̄ die ghelijc hem sijn, en̄ die beneden hem sijn: 9alsoe dat hi neder en̄ oetmoedich is in dienste, na besceydenheden, 10hem allen die sijns behoeven⁽²⁾; ende dat hi is ghenoechsam⁽³⁾ 11in spisen ende in dranke, na dat die nature 12vermach⁽⁴⁾; ende dat hi is oetmoedich in habite, na staet 13en̄ na tamelicheit, dat⁽⁵⁾ nieman met rechte berespen en 14mochte⁽⁶⁾; ende dat hi is oetmoedich in wandelinghen van 15buten en̄ van binnen, voir Gode en̄ voir allen menschen⁽⁷⁾.

16Ute deser oetmoedicheit comt ghehoirsamheit: dat die 17mensche is ghehoirsam en̄ onderdanich Gode en̄ allen sinen 18gheboden, ende sinen oversten ende der heyligher Kerken, en̄ 19allen goeden menschen in allen goeden dinghen; ende dat 20sine sinne en̄ sine veelike crachte sijn ghehoirsam en̄ onderdanich 21der overster redenen, ende dat si sijn ghehoirsam in 22arbeyde lijfliker penitencien⁽⁸⁾, alsoe verre alst die nature 23vermach na besceydenheiden.

24Ute deser ghehoirsamheit comt vertyinghe eyghens willen, 25alsoe dat die mensche sijns selfs verloechent⁽⁹⁾ in doene en̄

(1) et suam ignorantiam, zegt Surius.

(2) Sur. ita ut quatenùs recta dictal ratio, omnibus opis ejus indigis humiliter inserviat.

(3) Surius vertaelt dit woord zeer wel door contentus.

(4) pro naturae viribus, zegt Surius.

(5) F, G. dadt. Versta dat het.

(6) F, I. en mach. G. en moeghe. L. moghe.

(7) I. ende voer die menschen.

(8) Sur. in corporali agenda poenitentia.

(9) D. kwalyk, verloecht. I. verloeghene. L. verlochen.

[p. 159]

1in latene; ende dat hi Gods wille doet en̄ laet in allen dinghen⁽¹⁾, 2ende sijns prelaets wille, en̄ alle der gheenre wille 3daer hi bi is, in behoirliken ende in orboerliken dinghen 4na besceydenheiden. Die dese vrese ons Heren aldus volbracht 5hevet, en̄ eyghens willen en̄ eyghens gheniets verteghen 6heeft, dat is die ghene daer Christus af sprect: ‘Salich 7sijn die arme van gheeste, want dat rike der hemele 8is hare⁽²⁾.’ Niemen en is armere, noch en hevet meer 9ghelaten, dan die al sijn leven Gode dient, ende en wil noch 10en eyscht noch en begheert niet, dan dat God gheven wil. 11Dit is die jonghere en̄ die navolghere Christi: want hi niet 12en besit, en̄ Gode bat ghetrouwet, dan ofte hi kose ofte koor 13hadde⁽³⁾ in allen sinen gaven, in tijt en̄ in ewicheit⁽⁴⁾.

14Dese mensche is wel ghelijc den inghelen inden nedersten 15choer, en̄ is haer gheselle, en̄ behoirt te haren choer; want 16die inghele hebben reverencie en̄ weerdicheit te Gode, en̄ te 17allen inghelen⁽⁵⁾, en̄ te allen menscen; ende si sijn oetmoedich 18en̄ in dienste ghereet Gode en̄ yeghewelken mensche. 19Si sijn oec boden, en̄ ghehoirsam Gode en̄ den menschen, 20ende allen⁽⁶⁾ den choren der inghelen. Si hebben haren wille 21met Gods wille verenicht; ende daer om sijn sy ghelatens 22willen, en̄ ewelic salich.

23Dese mensche is oec ghelijc Gode, na godliker naturen en̄ 24oec na menscheliker naturen; want God, na godliker naturen, 25heeſt gehadt reverencie en̄ weerdicheit te menscheliker

(1) Sur. et omnia pro Dei voluntate faciat ac omittat.

(2) Vglk. Matth. 5, 3.

(3) F, G. dan ochte hi kose hadde. I, L. dan oft hi core hadde. In D. zyn kose en kore synoniemen.

(4) Sur. Is planè est discipulus ac imitator Christi, quippe qui nihil possidet, meliùsque fidit Deo quàm si omnium donorum illius optionem haberet in tempore ac aeternitate.

(5) Sur. cunetisque spiritibus angelicis.

(6) D, F en G hebben kwalyk tote allen. Sur. Itemque nunci sunt, et tum Deo, tum hominibus, tum cunetis angelorum ordinibus obtemperant.

[p. 160]

1naturen, en̄ heefse verhaven boven alle hemele en̄ boven alle 2chore der inghele. Ende hi heeft sine oetmoedicheit bewijst, 3want hi heeſt onse nature aenghenomen ende met hem 4verenicht. Hi hevet oec ghehoirsam gheweest der begherten 5ende den roepene der patriarken en̄ der propheten, ende hevet 6sinen wille ghelaten, naden woerden der Scrifturen, in 7menigher wise, ende sijnre vriende wille ghedaen. Christus, 8na menscheliker naturen, hi hadde grote reverencie en̄ weerdicheit 9te sinen Vader, want hi sochte sine eere, ende sinen 10lof, ende sine glorie in allen sinen werken. En̄ hi was neder 11en̄ oetmoedich inden dienste sijns Vaders. Ende hi was oetmoedich 12jeghen alle menschen, ende jeghen sine jongheren, 13want hi diende hem in allen dinghen dies si behoeſden. En̄ 14van groten oetmoede dwoech hi hem hair voete, ende hi 15sprect selve: ‘Ic en bin niet comen datmen my diene, 16maer dat ic dienen soude⁽¹⁾.’ Ende hi was ghehoirsam 17en̄ ghelatens willen sinen Vader in al sinen levene ende tote 18der doot; ende oec der joedscher wit en̄ den gheboden; en̄ 19occ bi wilen der ghewoenten der Patriarken ende der proſeten⁽²⁾ 20in allen dinghen daert orbaerlijk⁽³⁾ was⁽⁴⁾.

21Die dese vrese ons Heren aldus volbracht heeft, die heeft 22gheciert ende overformt met godliken doechden dat ierste 23element, dat is die erde, ende oec die toernighe cracht. Die 24eerde is gheciert met opgaenden bomen, met menighertieren 25vruchten: dat is toeghevoechde meninghe te Gode 26in reverencien en̄ in weerdicheiden⁽⁵⁾. Ende si is oec gheciert

(1) Vglk. Matth. 20, 28.

(2) D, F, G, kwalyk, den propheten.

(3) F. orborlijc. G. orboerlecc. I. orberlijc. L. oerbaerlic.

(4) Sur. et quandoque etiam consuetudinibus patriarcharum et prophetarum, ubicunque fuisset utile ac frugiferum. Men ziet, Surius heeft gelezen als I en L

(5) Sur. qui (fruetus) sunt intentio ad Deum accommodata et applicata, cum veneratione ac reverentia.

[p. 161]

1met menigherhande crude precioes van gore en̄ van vruchten: 2dat is beseciden dienst in onghevensder oetmoedicheit. 3Ende si is wel gheciert met beesten en̄ met welden dieren, 4daer aſ te sine een here⁽¹⁾, dat is die sinne en̄ die veelike 5crafte te bedwinghene in gherechter ghehoirsamheit. Een 6redelic mensche ciert noch dat bat⁽²⁾, dat is die sijns selfs 7verloechent, en̄ Gode onderdanich is sonder crighende eenwillicheit⁽³⁾. 8Aldus is die erde gheciert en̄ die cracht der toer- 9nicheit⁽⁴⁾.

10Dit is dat eertsce Paradijs daer dese mensche in gheset is, 11op dat hi werke en̄ hoede dat Paradijs. Sijn werken dat sijn 12doechden; sijn hoeden, dat hi niet sonde en doe: want soe 13verlore hi die vrocht ende oec dat paradijs. In midden des 14paradijs es gheplant dat hout des levens, dat hout der const 15goets en̄ quaets. Dat hout is die natuerlike ghelost; in hare 16openbaert en̄ wast menigherhande vrucht, die scone en̄ soete, 17ende ghenoechelic is der naturen, die de viant en̄ die werelt 18toenen en̄ bieden den sinnen, dat is den wive. En̄ dat wijf, 19dat sijn die sinne, biedense⁽⁵⁾ voirt den manne, dat is der 20overster redenen, diere God bevolen heeft dat paradijs te 21hoedene. Van allen vruchten der doechden mach hi eten 22troest en̄ vroude, en̄ altoes wassen in gracien; mer die vrucht 23der ghelost is hem verboden, dat is leven nader naturen in 24ghenoechelicheit. In wat uren dat die overste redene et diere 25vrucht, en̄ gheeft hare consent met den wive, dat is den 26sinne en̄ den viant, jeghen dat verbot ende jeghen den wille

(1) Versta, om daer heer van te zyn.

(2) D, F, I, L. noch bat.

(3) Sur. Id multò insigniùs hominem ornat rationalem, eum videlicet, qui seipsum abnegans, Deo absque calcitratione, contentione et propria voluntate subditus ac morigerus est.

(4) Sur. Hac videlicet ratione terra et vis rationalis ornatur. Hy zou moeten zeggen vis irascibilis.

(5) D. kwalyk, bediedense.

[p. 162]

1Gods: soe wert die mensche uten paradise ghestoten, en̄ 2naect en̄ bloet van allen doechden, en̄ verbannen en̄ ghesceyden 3vanden ewighen rike Gods.

4Op dat die mensche dese godlike vrese, met allen duechden 5diere ute spruten, besitten moghe inder hoechster volcomenheit, 6soe moet hi hebben

Die meninghe verheven,
En̄ te Gode ghegeven
In groter ernsticheit,
Inder vresen ons Heren,
Hem te dienne sonder keren
In love en̄ in weerdicheit⁽¹⁾.
Men sal oec bekinnen
Merken en̄ versinnen,
In groter wetentheit,
Hoemen Gods sal pleghen
En̄ alre menscen mede,
In dienste der oetmoedicheyt.
Men sal in doechden waken
Altoes, sonder ontslapen,
Met gherechter vliticheit;
En̄ met vrouden draghen,
Altoes sonder vertraghen,
Die werke der ghehoirsamheit.
Eyghens willen verteghen,
En̄ Gode al op ghegeven
In gherechter verloechentheit.

(1) Sur. curandum illi est, ut perquàm seriò intentio sua erecta ad Deum, Deoque dedita et accommodata sit, et in timore Domini constanter et absque retrocessione Deo serviat, illum laudando ac venerando.

[p. 163]

 

Die levet sonder kiesen,

 

Hi en mach niet verliesen,

 

In tijt noch in ewicheit.

 

Wildire u toe keren,

5

Dat is die vrese ons Heren,

 

Nader hoechster volcomenheit.

7Viere dinghen hinderen den mensce in godliker vresen, 8dat hise niet en besit nader hoechster volcomenheit:

Die roekeloselec leven,
Die hebben luttel vresen
Om Gode te dienne in werdicheit⁽¹⁾.
Die onverstendighe grove⁽²⁾
Si connen qualiken te hove⁽³⁾
Dienen in oetmoedicheit.
Si moeten dicke claghen,
Die mit verdriete draghen
Dat joc der ghehoirsamheit.
Die haers node willen vertien,
Si moghen qualiken ghedien,
Want si leven in crighelheit.
Dese viere dinghen letten
Den mensche, en̄ onsetten
Inder vresen volcomenheit.

Nu willic u bescriven
Viere dinghen, die verdriven
Dese vrese en̄ alle doechdelicheit:

(1) Sur. iis modicus inest timor, ut Deo pro dignitate servire contendant.

(2) Sur. Rudes et plumbei et sine intellectu.

(3) In aeterni regis palatio, zegt Surius.

[p. 164]

 

Die hem ten creaturen keren,

 

En̄ laten onsen Here,

 

Die doen hem onwerdicheit.

 

Die niet en can, die onbekinde⁽¹⁾,

5

Hi is verre, en̄ vremde

 

In levene der oetmoedicheit.

 

Die der doghet niet en pleghet

 

(Dat is dicwile gheseghet),

 

Hi leeft sonder ghehoirsamheit.

10

En̄ eyghen wille

 

Maect de hille,

 

Dat is leven in crighelheyt⁽²⁾.

 

Dese dinghe sceeden van Gode,

 

En̄ bringhen in node

15

Der ewigher verdoemtheit.

(1) Sur. Inscius, ignarus, seipsum non cognoscens.

(2) Sur. Denique voluntas propria infernum efficit, cui qui dediti sunt, iidem morosi ac pervicaces sunt.