Werken. Deel 4. Dat rike der ghelieven. Vanden vier becoringhen. Vanden seven sloten. Van seven trappen

Regelnummers proza verbergen

Van der oefeninghen deser ‧iiij‧ wisen. C. XIX.

8Maer wildi u oefenen in die ‧iiij‧ wise⁽³⁾ met ynnigher devocien, 9soe seldi ghevoelen inden gronde uwer minnender 10cracht dat gherinen des heylighen Gheests, alse ene levende 11fonteine met wallenden uutvloyenden aderen ewiger soeticheit⁽⁴⁾; 12en̄ ghi selt bevinden in uwe verstendighe cracht dat 13blickende⁽⁵⁾ inscinen der ewigher sonnen ons Heren Jhesu 14Christi met godliker waerheit⁽⁶⁾. Ende die hemelsche Vader 15sal uwe memorie bloten en̄ ontbeelden, ende sal u eyschen, 16trecken en̄ noden tot sijnre hogher enicheit⁽⁷⁾.

17Siet, dit sijn ‧iij‧ hemelsche poirten, die God opent der 18minnender sielen te sinen scatte⁽⁸⁾. Ende si opent alle hare 19crafte⁽⁹⁾ hem te ghevene al dat si is, ende te onfane al dat hi

(3) Aldus D. alleen. Daerentegen hebben F, G en K. in de vierde wise. Surius vertaelt, naer het Hs. D. Porrò si in his quatuor modis interna cum devotione exercere nos velimus, enz.

(4) Sur. Sancti Spiritus contactum velut fontem vivum aeternae suavitatis venis scatentem, ebullientem atque emanantem sentiemus.

(5) Zie over dat woord Huydecopers Proeve, II, bl. 395, vlgg. en vglk. het Tabernakel, II, bl. 252, aenteek. 2.

(6) Sur. itemque in vi intellectiva aeterni Solis Domini nostri Jesu Christi divina veritate radiantem atque coruscantem adspectum et vultum experiemur.

(7) D. kwalyk, ewicheit. Sur. et Pater coelestis memoriam denudabit et expediet, et ad sublimem suam nos invitabit, exiget ac trahet unitatem.

(8) Sur. ut ad ipsius possidendos thesauros ingrediatur.

(9) F, G. crachte. K. crachten.

[p. 103]

1is: en̄ dit is hare ommoghelijc. Want soe si meer gheeft en̄ 2onܟaet, soe haer meer lust te ghevene en̄ te onܟane. En̄ si en 3can haer selven te male in Gode niet ghegeven, noch Gode 4te male onܟaen; want al dat si onfaet, jeghen dat hare ontblijft, 5dat is cleine en̄ int ghevoelen alse niet⁽¹⁾. En̄ hier ave 6wert si verstormt⁽²⁾, en̄ valt in ongheduere en̄ in verwoede⁽³⁾ 7van minnen; want si en can Gods ghedarven noch vercrighen, 8vergronden⁽⁴⁾ noch verhoghen⁽⁵⁾, ghevaten noch ghelaten⁽⁶⁾. 9En̄ dit is tempeest en̄ gheestelike plaghe, daer ic hier voren 10af seide; want die menichſuldighe storme en̄ beweghinghe 11die ute minnen porren⁽⁷⁾ in beiden siden, die sijn onsprekelie 12enigher tonghen⁽⁸⁾. Want bi wilen maect die minne des 13menscen ghemoede heet, bi wilen cout; bi wilen bloede, 14bi wilen stout: nu blide, nu droeve; vresen, hopen, onthopen, 15weenen, claghen, singhen, loven, ende des ghelike 16sonder ghetal. Des moeten si pleghen, die in woede van 17minnen leven⁽⁹⁾; nochtan is dit ynnichste⁽¹⁰⁾ en̄ dat orber-

(1) Sur. Quicquid enim adipiscitur, si ad id quod illi deficit, conferatur, exiguum et quasi nihil esse videtur.

(2) Zie dit woord in het Tabernakel, I, bl. 87, regel 11; en bl. 171, regel 22.

(3) K. verwoeden. Versta verwoedheid.

(4) Zie, voor dit woord, het Glossarium op het Tabernakel.

(5) Het tegenovergestelde van vergronden.

(6) Sur. Hinc igitur quodam agitatur impetu, et amoris impotentia (lees impatientia) ac aestu corripitur, eo quòd Deo neque carere, neque eum adipisci, non illius imum attingere, non celsitudinem assequi, neque demùm illum aut apprehendere, aut deserere valet.

(7) Zie het Glossarium op het Tabernakel.

(8) Sur. Multimodos enim impetus, turbines, motus ac agitationes ex amore utrinque nascentes, nulla exprimere lingua sufficit.

(9) Sur. Siquidem interdum charitas animum hominis aestu, interdum frigore afficit; modò timidum, modò audaeem reddit; quandoque hilaritate perfundit, aliàs moerore contrahit; et breviter ipsa sperare ac velut desperare, queri, plangere, cantare, laudes gratesque agere facit: atque id genus innumera alia efficit, quibus vacare coguntur, qui amore ebrii sunt.

(10) Versta is dit 't innichste of het innigste. Namelyk de tweede t is verkneed in de eerste.

[p. 104]

1lieste leven, dies de mensce pleghen mach na sijnre wijs⁽¹⁾.

2Maer daer des menschen wise ghebrect en̄ niet hogher en 3mach, daer beghint die wise Gods: dat is, daer die mensche 4met meyninghe, met minnen en̄ met onghepayder begherten 5ane Gode cleeܟt, en̄ niet verenighen en can⁽²⁾: daer comt 6die gheest ons Heren alse een gheweldich vier dat al verberret, 7en̄ al verteert en̄ verslynt in hem⁽³⁾, alsoe dat de 8mensce sijns selfs verghet en̄ alre oefeninghen, ende en 9ghevoelt hem anders niet dan ofte hi ware één gheest en̄ 10éne mine met Gode. Hier zwighen sinne en̄ alle craܟte, en̄ 11sijn ghecust⁽⁴⁾ en̄ ghepayt⁽⁵⁾; want die fonteine der goetheit 12en̄ der rijcheit Gods hevet al overvloyt: en̄ yeghewelc 13hevet meer onܟaen, dan hi begheren mach.

14Dit is die ierste godlike wise, die des menschen gheest 15verheft in hare.

16Die andere wise, diemen den Sone Gods toe eyghent, 17daer hi die verstendicheit verheft boven redene, boven 18ghemerc en̄ ondersceet⁽⁶⁾. Ende dat blote verstaen wert verclaert 19en̄ doergaen⁽⁷⁾ met godliken lichte, alsoe dat⁽⁸⁾ staren 20ende scouwen moghe met eenvuldighen ghesichte, in godliken 21lichte, godlike claerheit, die ewighe waerheit met haers 22selfsheit⁽⁹⁾.

(1) Sur. Et tamen intima ac utilissima haec vita est, quam possint homines istiusmodi secundum suum modum colere ac exercere.

(2) Sur. nec possunt ad unionem pertingere.

(3) Sur. jam Domini spiritus ceu ignis vehemens accedit, comburens atque absorbens in se, et consumens omnia.

(4) Zie het woord verklaerd in het Tabernakel, I, bl. 32, aenteek. 4, en vglk. bl. 83, regel 9.

(5) Sur. et pace quadam sopiuntur.

(6) Sur. Alter modus Filio Dei tribuitur, quo is intellectum supra rationem, supra considerationem ac discretionem subvehit.

(7) D, G. doer draghen. Sur. nudaque intelligentia divino illustratur ac penetratur lumine.

(8) Versta dat het.

(9) De zinstede is niet duidelyk. Surius vertaelt: ita ut (intelligentia) simplici adspectu in eodem divino lumine divinam claritatem ac aeternam veritatem in scipsa intenta acie contemplari queat.

[p. 105]

1Hier na volcht die derde wise, die wi onsen hemelschen 2Vader ane scriven: dat is daer hi ledecht die memorie van 3formen en̄ beelden, ende de blote ghedachte verheft in haren 4oirspronc, dat hy selve is. Daer wert die mensche gestadicht 5en̄ gheenicht in sijn beghin, dat God is. En̄ hem wert ghegheven 6craft en̄ vriheit uutwaert en̄ inwaert te werkene met 7allen doechden⁽¹⁾. Ende hi onܟaet kennisse en̄ ondersceet 8in alre oeܟeninghen na redenen⁽²⁾; en̄ hoe hi liden en̄ ghedoghen 9sal dat inwerken Gods, en̄ die overforminghe van 10godliken wisen boven redene, ghelikerwijs dat ghi te hans 11horet⁽³⁾. En̄ boven alle godlike wisen sal hi verstaen, met 12den selven insiene sonder wise, dat wiselose wesen Gods, 13dat ene onwise is⁽⁴⁾, want men maechs niet tonen met 14woerden noch met werken, met wisen, met tekenen noch 15met gheliken⁽⁵⁾: maer het openbaert hem selven den eenvoldighen 16insiene der onghebeelder ghedachten⁽⁶⁾. En̄⁽⁷⁾ 17men mach oec setten, inden weghe, tekenen ende gheliken, 18die den mensce bereyden dat rike Gods te siene. Ende dit 19ymaginiert⁽⁸⁾ aldus, alse ofte ghy saecht ene gloet⁽⁹⁾ van

(1) Sur. praestaturque illi virtus, facultas et libertas extrorsùm ac introrsùm virtutes omnes actitandi.

(2) Sur. itemque confertur ei notitia et discrimen sive discretio in cunctis quae cum ratione fiunt exereitiis.

(3) Versta, gelyk gy daer aenstonds hoordet. Het verbum is wederom een ontsteld imperfectum. Surius vertaelt: et ut Dei internam operationem divinorumque modorum supra rationem transformationem, sicut jam dictum est, pati ac sustinere debeat.

(4) Sur. Denique ut supra ipsos quoque divinos modos omnes eodem intuitu absque modo omnis modi expertem intelligat essentiam Dei, quae modo carere dicitur.

(5) Sur. eo quòd nec verbis, neque actu, nec modis, nec signis, nec aliqua similitudine demonstrari queat.

(6) Sur. verùm ipsa se simplici mentis ab imaginibus vaeuae intuitioni manifestat.

(7) Sur. Interim tamen, enz.

(8) Het werkwoord staet in imperativo. Sur. Imagineris igitur, enz.

(9) F. een gloet.

[p. 106]

1viere sonder mate groet, daer alle dinc verberrent waren 2in een ghestilt, gloyende, onberuerlic⁽¹⁾ vier⁽²⁾. Alsoe is 3ane te siene die ghestilde weselike minne⁽³⁾, die een ghebruken 4Gods is en̄ alre heylighen boven alle wisen, ende 5boven alle werken en̄ oeܟeninghen van doechden⁽⁴⁾. Si is ene 6ghestilde grondelose vloet van rijcheden ende van vrouden, 7daer alle heylighen met Gode in vervloyt sijn in een wiseloes 8ghebruken. En̄ dit ghebruken is wilt en̄ woeste, alse een verdolen⁽⁵⁾; 9want daer en is wise, noch wech, noch pat, noch 10zate⁽⁶⁾ noch mate, noch einde noch beghin, ofte yet datmen 11ghewaerden oܟte ghetoenen mach⁽⁷⁾. Ende dit is onser alre 12eenvoldighe salicheyt, dat godlike wesen, en̄ onse overwesen 13boven redene en̄ sonder redene⁽⁸⁾. Selen wi dit bevinden, 14soe moeten wy ontgheest sijn in dat selve, boven onse 15ghescapenheit, in dat ewighe punct, daer alle onse linien 16in beghinnen en̄ eynden⁽⁹⁾; en inden puncte verliesen si 17haren name en̄ al ondersceet, en̄ sijn één met den puncte,

(1) K. onverroerlic.

(2) Sur. quasi videre te immensam ignis ardentis atque candentis molem, in qua cuncta conflagrûrint ac penitùs redacta sint in tranquillum, excandescentem, immobilem ignem.

(3) Sur. Juxta hunc modum tranquilla essentialis sese habet charitas.

(4) Sur. quae et Dei et sanctorum omnium fruitio est, idque supra modos et actiones omnes cunctaque virtutum exercitia.

(5) Sur. quae quidem vasta ac deserta est ceu deviatio quaedam ac aberratio.

(6) Surius heeft dit woord uitgelaten. By Kiliaen wordt het vertaeld door sessio, sedite, sedes, statio. Men kan het hier opvatten in den zin van rustpunt of zitpunt.

(7) Sur. nec quicquam omninò habet, quod aut certis verbis exprimi, aut demonstrari qucat.

(8) Sur. Et haec omnium nostrûm simplex beatitudo est, divina videlicet essentia, et nostra, ut ita dicam, superessentia, supra rationem et absque ratione.

(9) Sur. Haec si nos revera experiri velimus, spiritu excedamus necesse est in eam ipsam supra creatam essentiam, in ipsum usque centrum aeternum, in quo omnes lineae nostrae originem ac initium sumunt, itemque desinunt.

[p. 107]

1en̄ dat selve een dat dat punct selve is⁽¹⁾: nochtan bliven 2si altoes toegaende linien in hem selven⁽²⁾.

3Siet, aldus selen wi altoes bliven dat wy sijn in onse 4ghescapene wesen, ende nochtan met ontgheestene altoes 5overliden in onse overwesen⁽³⁾. Daer in selen wi sijn ons 6selven onthoecht, ontsonken, ontbreit ende ontlingt in ene 7ewighe verlorenheit, sonder wederkeer⁽⁴⁾.

8Dit tuucht ons die prophete Ezechiel daer hi sprect vanden 9‧iiij‧ dieren, dat si ghinghen, en̄ keerden niet weder⁽⁵⁾. 10En̄ alsoe eest, daer die goede menschen met den heylighen 11boven hem selven wiseloes ghebruken en̄ rasten: daer en is 12nemmermeer ommesien noch wederkeren. En̄ dit is onse 13sevende slot, daer alle heylicheit en̄ salicheit in volbracht 14wert. Hier in selen wi altoes wonende bliven, eenvoldich 15en̄ onbeweechlic, boven onse ghescapenheit. Nochtan moeten 16wi alle onse slote besitten en̄ cieren ordelijc met doechden, 17en̄ uutkeren en̄ inkeren met heyligher oeܟeninghen, 18met dien ‧iiij‧ wisen die vore ghenoemt sijn. Ende hier in is 19menichܟuldich onderscheet; want yeghewelc pleecht sijns 20Gods, sijns selfs, ende sijnre doechde, nadat hi van Gode 21ghegaeft en̄ verlicht is, en̄ na mate sijnre minnen en̄ sijnre 22wijsheit. En̄ aldus heeft yeghewelc hongher en̄ dorst in hem 23selven, smaec en̄ lost te Gode en̄ te allen doechden, min en̄ 24meer, na dat hi heylich en̄ salich es, en̄ na sinc verdiente en̄

(1) Sur. et in quo suum amittunt nomen et distinctionem omnem, unum cum ipso puncto et quasi ipsum punctum effectae.

(2) Sur. ita tamen, ut semper in se ipsis lineae accedentes maneant.

(3) Sur. Ita enim et nos semper quidem id quod sumus, in creata essentia nostra manebimus: et tamen per spiritûs excessum semper in superessentiam nostram transcendemus.

(4) Sur. ubijam nosipsos in sublime ac profundum, in longum et latum excedemus, idque in aeternam quandam aberrationem vel amissionem, absque reditu vel reversione.

(5) Vglk. Ezech. 1, 12.

[p. 108]

1sine werde. Mer die overweselike salicheit, die God selve 2is, daer wi boven ons selven inder ontvlotenheit één mede 3sijn, die is ons allen ghemeine, overvloyende sonder mate, 4en̄ onbegripelic al onsen craften⁽¹⁾. En̄ die bekent, en̄ mint, 5en̄ ghesmaect yeghewelc in hem selven, min ende meer, 6met onderscede, na dat hi heilich en̄ salich is. En̄ dit is 7die ordinancie inde enghele en̄ in die heylighen, in hemel 8ende in erde, die God voirsien hevet ende gheordent inder 9ewicheyt, en̄ die ewelic bliven en̄ dueren sal⁽²⁾.

Roept dan alle met openre herten:
O gheweldich slont⁽³⁾!
Al sonder mont⁽⁴⁾,
Voerc ons in dinen afgront⁽⁵⁾;
En̄ make ons dine minne cont.
Al waren wi tote der doot ghewont,
Beveet ons minne, wi sijn ghesont.

(1) Sur. Superessentialis autem beatitudo, quae Deus ipse est, cum qua supra nosipsos in nostrî liquefactione, seu diffluxione vel absorptione unum sumus per nos omnes communiter absque mensura et supra omnem virium nostrarum captum exundat et abundantor affluit.

(2) Sur. Et hic tam angelorum quam sanctorum in coelis ac terris degentium, et eorum quos Deus ab aeterno elegit atque praedestinavit, ordo est, qui etiam in omnem semper perseverabit aeternitatem.

(3) By Kiliaen slonde.

(4) Sur. O potentissima absque ullo ore vorago!

(5) Sur. in tuam nos perduc abyssum.