Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

[p. 237]

Vanden kerstenen ghelove.

[p. 239]

Vanden kerstenen ghelove.

Prologhe.

1Soe wie behouden wil sijn ende comen int ewighe leven, 2hem is van noede noot⁽¹⁾, dat hi hebbe en̄ behoude tote in 3sinen eynde, kersten ghelove; want overmits ghelove, soe 4wert die siele met Gode gheenicht en̄ getrouwet als een 5bruut haren brudegom. Ghelove leydet die siele in een 6betrouwen⁽²⁾ Gode, ende ghevet haer een salich bekennen 7Gods en̄ ewigher dinghe. En̄ dit bekennen beghint hier, en̄ 8int ewighe leven eest volmaect; want daer bescouwet men 9Gode inder ewigher claerheit van aenschijn tot aenschijn⁽³⁾, 10alsoe als hi is. Kersten ghelove leert ons hoe wi leven selen, 11en̄ wat ons God van minnen ghedaen hevet, en̄ noch doen 12wil inder ewicheit. En̄ hier omme sonder ghewarich ghelove

(1) Sur. huic omnino necessarium est.

(2) F, G, L. ghetronwen. - Sur. ut confidat Deo.

(3) F. van aenschijn te aenschine. G. van aenschine te aenschiene.

[p. 240]

1en mach niemen wel leven, noch Gode behaghen, noch oec 2salich werden, wat hi anders goeder werken wrochte.

3Inden beghinne soe leert ons kersten ghelove dat een 4yeghelic ghelovich mensche, sonder twivel ende anxt⁽¹⁾, met 5ongheveinsder vrier herten menen sal en̄ uutspreken metten 6monde aldus: Ic ghelove in enen God den almachtighen Vader, 7sceppere en̄ maker hemels en̄ aerden⁽²⁾, en̄ alre sienliker dinghen 8ende onsienliker dinghe; dat sijn materilike, lijſlike dinghe, 9ende gheestelike dinghe alse enghelen ende sielen: die 10hevet God al sonder materie van niete ghescapen en̄ ghemaect. 11En̄ hier na volghet onse ghelove aldus. Ic ghelove in onsen 12Here Jhesum Christum, die een gheboren⁽³⁾ Sone Godes, 13die uut den Vader gheboren is voer al die werelt⁽⁴⁾, dat is 14sonder beghin, in ewicheit⁽⁵⁾. God van Gode, licht van lichte, 15waer God vanden waren Gode⁽⁶⁾, gheboren en̄ niet ghemaect, 16een substancie metten Vader, dat is ene nature metten Vader 17sonder ondersceyt⁽⁷⁾. Overmits desen selven Sone sijn alle 18dinc ghemaect; want hi is die wijsheit des Vaders, daer alle 19dinc⁽⁸⁾ in leven. En̄ al ister⁽⁹⁾ anderheit en̄ onderscheyt 20inden personen, hi is nochtan een enighe nature metten 21Vader. En̄ wy gheloven dat dese selve enighe⁽¹⁰⁾ Sone Godes 22omme ons menschen, en̄ omme onse salicheit, is neder ghecomen 23vanden hemel, en̄ hevet onse menschelike nature aenghenomen 24en̄ is ontfanghen⁽¹¹⁾ vanden heylighen Gheest, dat is

(1) F, G, L. sonder twifel en̄ sonder vrese.

(2) F, G, L. eerden.

(3) G. eengheboernen.

(4) Sur. ante omnia secula.

(5) F, G, L. inder ewicheit.

(6) F, G, L. warich God van enen ghewarighen (L. warighen) Gode.

(7) F, G. ondersceet. - Sur. consubstantialem Patri, id est, unius ac indiscretae cum Patre naturae.

(8) D, L. dinghen.

(9) F, G, L. En̄ al es daer.

(10) F, G, L. ewighe Sone.

(11) F, G. ontſaen.

[p. 241]

1overmits werc en̄ cracht des heylighen Gheestes⁽¹⁾. En̄ is 2gheboren vander maghet Marien en̄ is ghewarich mensce worden. 3Want gelikerwijs dat siele ende lichaem te gader maken 4enen mensche, alsoe is die Gods Sone, ende Marien sone, 5een Christus. Die omme onse salicheit is ghepassijt ende ghepijnt, 6ghecruust, doot ende begraven, onder den rechter die 7doe was tote Jherusalem, die hiet Poncius Pilatus. Ende alte 8hant voer⁽²⁾ sijn siele neder ter hellen, met groter macht 9ende met groter vrouden, ende brae met sijnre godliker 10macht de poerten van motale, en̄ die ysere⁽³⁾ greindelen, en̄ 11verloste die Patriarken ende Propheten die in hem ghelovet 12hadden, ende met groten verlanghene sijns verbeydet hadden. 13En̄ hi verloste al die ghene die hem met trouwen ghedient 14hadden, ende sonder dootsonde ghestorven waren van 15beghinne der werelt, ende niemene⁽⁴⁾ anders meer. Want 16die Gode niet en minden, en̄ quaet en̄ onghetrouwe gheweest 17hadden, ghelijc den duvelen, die moeten ewelic daer bliven: 18ghelikerwijs dat Abraham sprac toten riken vrecken man, 19die in die helle diepe was begraven, verre⁽⁵⁾ beneden onder 20alle die ghene die Gode toe behoirden. Inden derden daghe 21stont Christus op vanden doden, met eyghenre cracht, dat 22anders niemen doen en mach. Want sine gloriose levende 23siele was met Gode een int voirborch der hellen, en̄ sijn dode 24lichaem was met Gode een inden grave. En̄ doen siele en̄ 25lichaem⁽⁶⁾ te gadere quam, doen stont hi op glorioselic⁽⁷⁾, en̄ 26met hem vele ander lichame, in die ere sijns Vader, en̄ in 27glorien, en̄ in vrouden alre enghelen, alre heylighen en̄ alre 28goeder menschen. En̄ sijnre menscheit is macht en̄ eer ghe-

(1) G. des heilichs Gheests. - Deze verklaring ontbreekt in F.

(2) D. voir.

(3) F.L. yscren. G. iserne.

(4) D, L. niemant.

(5) D. veer.

(6) F, G, L, N. siele en̄ lijf.

(7) F, G, N. glorioes. L. glorioselike.

[p. 242]

1gheven in hemel, en̄ in erde, en̄ in de helle. En̄ overmits hem, 2en̄ in hem, soe is allc die macht der heyligher Kerken. En̄ 3alsoe als hy die doden op verweckede voir sijnre doot ende 4na sijnre doot met eyghenre cracht, alsoe hebben heylighe 5menschen dicwijl, in sijnre cracht, lijflyc en̄ gheestelic doden 6op verwect inden Ouden Testamente, en̄ oec inden Nieuwen. 7Daer na opten viertichsten dach, clam hi op ten hemelen⁽¹⁾, 8ja boven alle hemelen van materien, als die Apostel sprect, 9toten geesteliken hemelen, dat die enghele sijn⁽²⁾: ja en̄ oec 10boven alle enghelen, inden verborghen hemele, dat is in ene 11verborghene weerdicheit, daer hi boven alle gheesten ghehoghet 12is⁽³⁾. Want, nader menscheit, soe sit hi toter rechterhant 13des almachtighen Godes sijns Vaders. Niet en seldi 14wanen dat God die hemelsche Vader sitte of sta, of dat hi 15hande hebbe, want hi is een gheest. Mer die edele menschelike 16nature in Christo die is verheven, en̄ gheseten boven alle 17ghescapene nature, in die hoechste macht, ende in dat edelste 18goet dat God gheleesten⁽⁴⁾ mach. En̄ hier na, inden lesten 19daghe, is hi toecomende met glorien, ende met godliker⁽⁵⁾ 20moghentheit, met groter scaren⁽⁶⁾ alle der enghelen en̄ der 21heylighen, en̄ hi sal doemen ende ordelen die levende en̄ die 22doden, dat sijn die goeden en̄ die quaden. En̄ sijns rijcs en 23wert nemmermeer einde⁽⁷⁾. 24Voert selen wi gheloven dat die Vader metten Sone sen-

(1) F, G, L. toe (G, L. tot) den hemelen. N. totten hemelen.

(2) D. sint. - Surius heeft gelezen daer de engelen zyn, want hy vertaelt: ubi Angeli degunt.

(3) Sur. atque adeò etiam ultra omnes spiritus angelicos in coclum occultum, id est, areanam quandam dignitatem, ubi supra omnes spiritus est exaltatus.

(4) F, G, L. gheleisten.

(5) D. met groter. - Sur. cum gloria, divinaque virtute et potentia.

(6) D. scaer. L, N. groeten scaren.

(7) F, G. inde.

[p. 243]

1den⁽¹⁾ den heylighen Gheest, dat is hare beider minne, opten 2vijftichsten dach nader opverrisinghe⁽²⁾ ons Heren. En̄ 3dien ontfinghen die Apostelen met soe groter macht ende 4wijsheden, dat si daer na niemene en ontsaghen⁽³⁾; mer si 5leerden ende bekeerden, in alle die werelt, alle menschen 6die hebbelic waren ten rike Godes. En̄ hier omme sal een 7yeghelic kersten mensche volghen der heyligher Kerken, en̄ 8spreken mit milder herten⁽⁴⁾, ende met vrien monde: Ic 9ghelove inden heylighen Gheeste, die Heer is, ende maect 10levende⁽⁵⁾; want hi is die ewighe minne des Vaders en̄ des 11Soens; en̄ hi is uutgaende ute den Vader en̄ ute den Sone, 12ende hy wert te gader aneghebedet en̄ gheëert metten Vader 13en̄ metten Sone. Want die drie persone sijn een God, dat is 14ene substancie in enicheit der naturen. Ende alsoe als dat 15woert Godes is die Sone Godes, alsoe is die minne Godes 16die heylighe Gheest. Ende hier om een yeghelic goet mensce 17die Gode mint, hi hevet den heylighen Gheest in hem; en̄ 18hi weret alle sine goede werke overmits den heyligen Geest. 19En̄ hier omme sprect onse ghelove dat die heylighe Gheest 20sprac doer den propheten, dat was inden ouden Testamente, 21voir die toecomste ons Heren. 22Voert selen wi gheloven dat die heylighe Gheest is een 23uutvloyende minne, die vervollet hevet hemel en̄ erde met 24allen goede. En̄ overmits dese minne, soe is die heylighe 25Kerke een ende ghemeyne al ertrijc doer. En̄ si is gheheten 26apostelic; want die hoghe prince sinte Peter en̄ die ander 27Apostelen hebbense gheſundeert ende ghesticht op enen

(1) F, G. hebben sendden, namelyk in imperfecto; doch men schreef het woord eertyds ook met ééne d.

(2) F, G, L. na die opverstannisse.

(3) Sur. ut deinceps neminem extimeseerent.

(4) Surius vertaelt pio corde.

(5) Sur. Dominum et vivificantem.

[p. 244]

1vasten steen, dat is Jhesus Christus. Hi is onse ſondament, 2en̄ wi sijn alle levende stene inden tempel Gods, sprect 3sinte Peter⁽¹⁾, dat is alsoe langhe als wi minne en̄ kersten 4ghelove behouden. Ende alle ghelovighe menschen te gadere, 5dat is die⁽²⁾ heylighe Kerke. Want overmits den heylighen 6Gheest, die een bant is der minnen, soe sijn alle vergadert 7in enen ghelove, in een doepsel, in ene wet der gheboden en̄ 8der Sacramenten. En̄ hier omme en sal niemen bliven in 9twivel of in wane van enighen punte, dat die heylighe Kerke 10ghemeenlic hout en̄ oeſent: want hi waer onghelovich. 11Ghewarich ghelove, mit minne gheciert, dat is die 12ynnichste ende die hoechste vroude die ic nu weet⁽³⁾. Die 13eenvoldighe vergaderinghe alre ghelovigher menschen, die 14is heylich; want si sijn alle ghewasschen metten bloede ons 15Heren Jhesu Christi; en̄ si sijn ghesalvet metter gracien des 16heylighen Gheests, en̄ gheheylicht overmits der inwoninghe 17der heyligher Drievoldicheit. En̄ hier omme is die enicheyt 18der heyligher Kerken als die Arke Noé: alle die buten der 19Arken bleven, die moesten bederven. En̄ dat sijn alle die 20ghene die hem selven afdeylen, en̄ in enighen punten contrarie 21sijn der heyligher Kerken of kersten ghelove: dat is met 22valscher leeren⁽⁴⁾, met valscher hopen, met valschen twivel 23of wane⁽⁵⁾. En̄ soe wie die hope en̄ troest setten in truſfen, 24in boeten⁽⁶⁾, in dromen, in waerseggheren⁽⁷⁾, in toverien, 25inden duvel te vermanen⁽⁸⁾; en alle die meer eren en̄ ont-

(1) Vglk. I Petri, 2, 5.

(2) D. ene.

(3) Sur. Vera autem ſides, si sit charitate decorata, intimum ac praecipuum, quod equidem modò noverim, gaudium praestat.

(4) D, N. leer. - Surius heeft kwalyk leven of levene gelezen, en vertaelt: putà vel falsa et corrupta vita.

(5) De woorden of wane staen in D en L.

(6) Deze beide woorden zyn verklaerd in het Tabernakel, I, bl. 102, aenteek. 6 en 7.

(7) F, N. waersegheren. G. waersaghenen. L. waersagher.

(8) F. te bemanen. G. te bemanene.

[p. 245]

1sien, ofte minnen enighe creaturen dan Gode, en̄ die meer 2ghetrouwen of hopen in enighe creatuer dan in Gode: dit 3sijn alle aſghedeilde menschen en̄ verdorvene lede, die niet 4en leven in enicheit der heyligher Kerken. Want ghelikerwijs 5dat een siele en̄ een lichaem hebben vele lede, alsoe 6hevet Christus en̄ die heylighe Kerke vele lede, die alle leven 7overmits den heylighen Gheest. Ende alsoe als een mensche 8met enen monde spijst en̄ voedet alle sijn lede, ende elc lit 9levet en̄ dient den anderen: alsoe ghelikerwijs spijst en̄ 10voedet Christus, en̄ een yeghelic goet mensche⁽¹⁾, met sinen 11goeden werken, al die lede der heyligher Kerken. 12Ende hier omme, al sijn enen yegheliken heylighen ende 13yegheliken goeden mensche sine werke proper ende eyghen, 14in eren en̄ in lone⁽²⁾, si sijn oec doergaende al die lede der 15heyligher Kerken⁽³⁾; want alle heylighen ende alle ghelovighe 16menschen sijn een in onsen Here Jhesum Christum, 17ende elc des anders lit. En̄ Christus is dat principaelste lit 18der heyligher Kerken; want hi is onser alre hovet ende wi 19sijn sine lede: en̄ dat hoeſt gheeft leven al sinen leden. En̄ 20die Christus gheest en̄ Christus leven in hem niet en hebben, 21die en sijn sine lede niet, mer sy sijn aſghedeelde dode 22lede. 23En̄ hier omme leren ons die Apostelen voirt dat wy gheloven 24selen ghemeenscap der heylighen. Want, alsic te hant⁽⁴⁾ 25seyde, soe spiset en̄ voedet onse Here Jhesus Christus, met 26sinen geeste en̄ met sinen levene, die heylighen inden hemele, 27die sielen inden vagheviere, en̄ die goede menschen in ertrijc,

(1) D. kwalyk, en̄ enen yegheliken goeden menschen.

(2) Sur. quod ad honoris et praemii retributionem attinet.

(3) Sur. attamen etiam per omnia sanctae Ecclesiae membra derivantur ac penetrant.

(4) F. te hants. G. te hans. L. thants. Dat is terstond, daer aenstonds.

[p. 246]

1en̄ enen yegheliken na sinen state. Want dit is al⁽¹⁾ ene heylighe 2Kerke, ende ene ghemeninghe der heylighen, en̄ oec ene 3ghemeninghe alles goedes. Ende op dat niemen buten deser 4heyligher ghemeenheit en blive, soe sprect die heylige Gheest 5doer die Apostelen dat wi gheloven sullen verlatenis van al 6onsen sonden. Dat is, inden iersten, overmits die Dope, daer 7wi ghedopet en̄ ghereynicht werden inden bloede ons Heren, 8ende weder levende overmits sinen heylighen⁽²⁾ doot. Hier 9wert scult⁽³⁾ en̄ pine vergheven van al den sonden die die 10mensche voir ghedaen hevet⁽⁴⁾. 11Mer men mach dat doepsel niet meer dan eens onfanghen. 12Nochtan en wil ons die heylighe Gheest niet verliesen⁽⁵⁾, eest 13dat wy die ierste dope besmet hebben met onsen sonden. 14Dat ander doepsel is allen sonderen bereit, dien haer sonden 15berouwen⁽⁶⁾, en̄ ghenade soeken, en̄ ghemeninghe der heylighen 16en̄ der heyliger kerstenheit begheren⁽⁷⁾: si werden 17alle ghedoept inden heylighen Gheest, dat is in die overvloyende 18goetheit Gods, daer ghene sonden te groot en 19moghen sijn noch te veel, eest datmen ghenade soect na 20rechter ordinancien der heyligher Kerken. 21Hier na leert ons die heylighe Gheest, doer der Apostele 22mont, dat wi gheloven sullen en̄ ontbeiden mit allen heylighen 23dat ghemeyne opverstandenisse⁽⁸⁾ alre lichame vanden 24iersten mensche tot den lesten: dat is dat een yeghelic siele 25sal weder ontfaen horen properen eyghenen lichaem, dien si

(1) D. kwalyk, als.

(2) F, G, N. sine (N. sijn) heilighe.

(3) F, G. scout.

(4) Sur. ubi simul culpa et poena omnis praeterita laxatur.

(5) Sur. Nec tamen vult nos Spiritus sanctus perdere sive amittere.

(6) F, G, L. rouwen. N. dien haer sonden leet sijn.

(7) Het verbum regeert den genit. Zie het Tabernakel, II, bl. 65, aenteek. 4. - Sur. Nam alter baptismus cunctis peccatoribus paratus est, qui quidem peccasse se dolent, et gratiam ac indulgentiam quaerunt, et sanctorum ac sanctae Ecclesiae communionem expetunt.

(8) F, G. opverstennisse.

[p. 247]

1droech en̄ daer si in levede op ertrijc. Want God diet al⁽¹⁾ 2vermach, en̄ alle dinc van niete scoep⁽²⁾ inder ierster materien, 3ende Adams lichaem maecte vanden lime der erden, hi 4is oec wel machtich onse lichamen weder te makene vanden 5selven pulver der erden, dat van onsen lichame comen is, 6hoe wijt dattet oec in aertrijc ghedeilt en̄ gestroyt is. En̄ dit 7hevet God ewelic aen ghesien⁽³⁾, dat het behoirlic en̄ recht is 8dat die goede menschen in siele en̄ in lichame gheloent werden, 9die met ziele en̄ mit lichame Gode ghemint en̄ ghedient 10hebben. En̄ dat is oec wel recht dat die quade menschen in 11siele en̄ in live ghepijnt en̄ ghequellet werden, alsoe si den 12duvele en̄ den sonden ghedient hebben, en̄ in al horen levene 13hem niet beteren noch bekeren en wouden. En̄ hier omme, 14opten lesten dach, dat is inden daghe des ordels, alse die 15basune ludet, dan selen alle doden op verstaen, sprect sinte 16Pauwels⁽⁴⁾: dat is alse Christus, die Sone Gods, uten hemele 17neder comen sal in die lucht, met alle den enghelen ende 18heylighen, met glorien en̄ met groter macht. En̄ dit sal wesen 19bi Jherusalem, daer hi den iersten mensche maecte⁽⁵⁾, en̄ 20daer hi den mensche weder vermaecte overmits sijnre heyligher 21doot, alsoe verre alst in hem was. Daer sal hi neder 22comen, ende sijn stemme en̄ sijn ghebod uutgheven, als een 23heer en̄ een moghende richtere alle der werelt, en̄ overmits 24sine macht en̄ sijn ghebodt, soe selen alle die lichame der 25menschen weder ghemaect sijn en̄ opverstaen in enen oghenblic: 26niet ghelijc van oerdene, noch van lone; mer alle ghelijc 27van enen tide der jare, dat is van dien selven tide dat 28onse Here Jhesus Christus was, doen hi starf omme onsen

(1) F, G. die al. N. alle dinc.

(2) F, G, N. ghesciep.

(3) F, G. aensien.

(4) Vglk. I Cor. 15, 52.

(5) Sur. ubi (ut quidam volunt) primum formavit hominem.

[p. 248]

1wille⁽¹⁾. Want een mensche van hondert jaren en̄ een kint 2van eenre nacht, die sullen ghelijc groet sijn van lichame. 3Ende al sijn die goede menschen al hier crepel, blint en̄ lam, 4si selen opstaen volcomen, met al horen leden, sonder vlecke 5en̄ sonder smette, glorioes als die lichaem ons Heren Jhesu 6Christi: mer den quaden verdoemden sal in allen dinghen 7contrarie ghescien. Siet aldus sal ene yeghelike siele haren 8eyghenen lichaem aen doen, en̄ sal comen ten ordele Gods, 9met siele ende met live. En̄ als Job sprect die heylighe man, 10soe sulwi met onsen vleyscheliken oghen Gode sien⁽²⁾, dats 11te verstane onsen Here Jhesum Christum na sijnre menscheit⁽³⁾; 12want hi sal hem vertonen allen menschen inder 13selver formen ende ghedaenten, daer hi om onsen wil in 14levede en̄ starf. Die goede menschen selen sijn ansichte sien 15blide en̄ glorioes; mer hi sal hem den quaden vertonen gruwelic, 16met groter⁽⁴⁾ on weerden⁽⁵⁾ en̄ seer vertoernt: en̄ overmits 17die gherechticheit en̄ wijsheit Gods, die alle dinc claerlic 18bekent, soe sal een yeghelic mensche gherecht ordel ontfaen 19van woerden en̄ van werken, en̄ van al dat hy ye ghedede. 20Ende dat ordel en wert nemmermeer verwandelt, want de 21quade selen ewelic verdoemt en̄ verloren bliven, en̄ die goede 22ewelic behouden. 23Hier na leent ons die heylighe Gheest doer der Apostele 24mont, dat wi gheloven selen ewelic leven. Ende dat sulwi 25begheren, en̄ daer om spreken die Apostelen en̄ die heylighe 26Kerke int eynde van onsen ghelove Amen, tot enen teykene

(1) Sur. cuncta mortalium corpora reviviscent, et in momento resurgent, non quidem paria ordine et praemio, sed aetate, eadem videlicet qua fuit Dominus noster Jesus Christus, cùm propter nos moreretur.

(2) Vglk. Job, 19, 26.

(3) By Surius staet verkeerdelyk secundum humilitatem illius.

(4) D. met quaden.

(5) Sur. dedignabundus.

[p. 249]

1dat wi alle ontbeiden ende begheren selen die toecomende 2salicheit, die ons van Gode ghelovet is; want dat is een einde 3ende ene volmaectheit alle dies wi nu gheloven. En̄ volmaecte 4salicheit licht⁽¹⁾ daer an, dat wi na dese ellende⁽²⁾ verhaven 5werden, met siele en̄ met live, in die glorie Gods, en̄ Gode 6claerlic bekennen, minnen en̄ besitten in een ewich ghebruken⁽³⁾. 7Want boven alle dinc soe is God onse weselike loen, 8dien wi boven alle dinc gheloven en̄ betrouwen, ende daer 9wi al onse doghede omme werken. 10En̄ als wi dat loen⁽⁴⁾ vercrighen en̄ besitten, dan sijn alle 11dinc int hoechste en̄ int edelste volbracht⁽⁵⁾. Want dan sulwi 12Gode ewelic bekennen, ende mede in vuerighen luste⁽⁶⁾ 13minnen, ende sonder vernoyen⁽⁷⁾ danken en̄ loven. En̄ een 14yeghelic heylighe sal hebben sijn sonderlinghe loen, na siner 15weerde ende sijnre⁽⁸⁾ heylicheit; mer sijn toevallende loen⁽⁹⁾ 16sal soe menichfout sijn als daer menighe heylighe sal sijn. 17Want elc sal hem verbliden van des anders salicheit, als van 18sijns selves; mer die menichſoudicheit der lone ende der 19bliscap, die een yeghelic hebben sal in hem selven en̄ in al 20die andere, dat bekent God allene⁽¹⁰⁾, en̄ hi macht vertoenen 21wien hi wil. 22Daer sal sijn wijsheyt; want wi selen connen en̄ weten 23allent dat⁽¹¹⁾ wi begheren. En̄ daer sal sijn alle macht; want 24wi selen sijn coninghe, en̄ Gods kyndere, en̄ doen al dat wi

(1) F, G, N. leecht. L. die leit.

(2) Sur. ut post hoc exilium.

(3) Sur. ac aeterna fruitione possideamus.

(4) F, G. dien loen.

(5) Sur. tum omnia summo ac excellentissimo modo perfccta et consummata erunt.

(6) F, G. en̄ met vierighen loste. L. ende mit invierigher luste.

(7) F en G hebben beide vermoeyen. Het een en het ander is goed. Vernoy of vernoye beteekent verdriet, in 't fransch ennui. Surius vertaelt: et sine ulla defatigatione.

(8) F, G. en̄ na sine heilicheit.

(9) Sur. praemium verò accidentale singulorum.

(10) Sur. solus Deus novit.

(11) F, G, L. al dat.

[p. 250]

1willen. En̄ daer sal sijn alle rijcheit, en̄ die sal ons overvloyen 2boven al dat wi begripen moghen. Ewighe scoenheit die 3niet vergaen en mach, ende ewich vrede die niemen storen 4en mach. Daer sal sijn een overvloyen alre rijcheit, en̄ een 5invloyen alre weelden, en̄ een toevloyen alles goedes, en̄ ene 6jonghe joghet sonder sterflicheit. Daer en sal niet sijn dat 7yemene verdrieten mach, mer al dat verbliden mach. Ende 8die vroude en̄ overvloyende salicheit die sal soe groet sijn, 9soe menichſoudich en̄ soe aſgrondich, dat mense ghetellen, 10noeh ghemeten, noch ghedenken, noch ghescriven, noch 11ghespreken, noch in gheenre wijs ghetonen en mach. Want 12si is meerre, dan wi met hopen, of met begeerten, of met al 13onsen crachten gewenschen of ghevaten moghen. Want God 14selve, die onbegripelic is en̄ sonder mate, hi wil onse loen, 15onse bliscap en̄ onse vroude sijn. Ende hi sprect: ‘Goede 16knecht en̄ ghetrouwe, gane in die blischap dijns Heren⁽¹⁾.’ 17Ende hier omme, als al onse vate⁽²⁾ vol sijn, en̄ overvloyen 18vander glorien Godes, dan selen wi ingaen in die vroude 19onses Heren, die sonder mate en̄ sonder gront is. En̄ daer 20in sullen wi ons verliesen, en̄ weselic bliven in ewich ghebruken⁽³⁾. 21En̄ wi sullen in ons selven staen, een yeghelic in 22sinen state en̄ in sine ordene⁽⁴⁾. En̄ in Christo Jhesu selen 23wi op gherecht sijn tot onsen hemelschen Vader met ewiger 24eren en̄ met ewighen love. Onder ons selen wi hebben die 25scoenheit des hemels, en̄ der erden en̄ alle der⁽⁵⁾ elementen 26die ghechiert selen sijn naden lesten daghe⁽⁶⁾. En̄ wi selen 27hebben neven ons gloriose enghelen en̄ heylighen, die mit

(1) Vglk. Matth. 25, 21.

(2) D, L. kwalyk, crachten.

(3) Sur. et essentialiter permanebimus in fruitione sempiterna.

(4) G. en̄ in sijnre ordeue. L. sijn ordene.

(5) D. kwalyk, alle die.

(6) Sur. Porrò infra nos coeli, terrae, elementorum omnium, quae post judicium mirifieè ornata crunt, elegantiam et pulchritudinem conspiciemus.

[p. 251]

1ons Gode minnen en̄ loven selen ewelic. En̄ wi selen hebben 2in onsen gloriosen lichame ene levende siele, gheciert met 3allen doechden. En̄ onse lichame selen sijn sevenfout claerre 4dan die sonne, en̄ doerschinich als een cristalle oft een glas, 5ende alsoe ondoechlic⁽¹⁾, dat al dat helsche vier, ende al die 6zweerde die ye gheworden⁽²⁾, en mochten ons niet quetsen 7noch deren te mael niet. En̄ onse lichame selen sijn alsoe 8snel, ende alsoe licht, waer die siele wil sijn, daer sal si den 9lichame mede voeren in enen oghenblic; en̄ oec alsoe subtijl, 10ware ene mure van mottale hondert mylen dicke, daer voer 11dat lichaem⁽³⁾ doer, als die scijn der sonnen doer een glas. 12Wi selen, met onsen lijfliken oghen, aensien onsen Here 13Jhesum Christum, ende sine gloriose Moeder, met allen 14heylighen, en̄ alle die lijflike scoenheit die ie u voir ghenoemt 15heb. 16Wi selen mit onsen inwendighen oghen aensien den 17spieghel der wijsheit Gods, daer alle die dinghen in blicken 18ende in lichten selen, die ye gheworden, die ons verbliden 19moghen. En̄ wi selen horen met onsen uutwendighen oren 20die melodye ende den soeten sanc alre heylighen, en̄ der 21enghele, die Gode selen loven ewelic. En̄ met onsen inwendighen 22oren selen wi horen dat ingheborene woert⁽⁴⁾ des 23Vaders; en̄ in dien woerde selen wi ontfaen alle const en̄ alle 24waerhede. En̄ die edele rueke des heylighen Geestes sal voir 25ons liden⁽⁵⁾, die soeter is dan alle die balsame en̄ dierbare 26crude die ye gheworden. En̄ die goere sal ons trecken uut 27ons selven, in die ewighe minne Gods. En̄ wi selen ghesma-

(1) Dat is, onlydelyk.

(2) Sur. quòd omnis inferorum ignis et quotquot unquàm fuêre enses, enz.

(3) G. de lichame.

(4) Sur. verbum Patris insitum.

(5) Versta het woord in den zin van voorbygaen, transire. Zie het Tabernakel, II, bl. 180, aenteek. 5.

[p. 252]

1ken die ewighe goetheit Gods, die soete is boven alle honich; 2en̄ die sal ons voeden, en̄ doergaen siele en̄ lijf, en̄ daer na 3sal ons altoes hongheren en̄ dorsten. En̄ overmits hongher en̄ 4dorst, soe sal smaken en̄ voeden altoes bliven ende vernuwen⁽¹⁾, 5en̄ dat is ewich leven⁽²⁾. 6Wy selen met minnen minne begripen en̄ met minnen 7begrepen worden. En̄ God sal ons besitten, en̄ wi hem weder, 8in enicheiden⁽³⁾. Wiselen Godes ghebruken, ende enich met 9hem rusten⁽⁴⁾ in salicheiden. In dat wiseloese ghebruken, 10ende in overwesene rusten⁽⁵⁾, dat is die hoechste gront der 11salicheit: want daer is men verzwolghen boven hongher in 12satheit; daer in en mach gheen hongher comen, want daer en 13is niet dan eenheit⁽⁶⁾. Daer selen alle minnende gheeste ontslapen 14in die overweselike deemsterheit⁽⁷⁾. Nochtan selen si 15altoes leven en̄ waken in lichte der glorien, en̄ een yegh elic 16sonderlinghe, in sinen state en̄ in sine oerdene, met alle der 17chierheit en̄ metter glorioser oefeninghe, daer ic u nu te 18hants af gheseit hebbe. 19En̄ hier omme, en laet u niemene bedrieghen met valscher 20ledicheit, want dat ic u nu segghe, dat tughet onse ghelove en̄

(1) D. kwalyk, soe sal smaken en̄ altoes voeden en̄ vernyen.

(2) Sur. sicque fiet, ut perennem sitim atque esuriem etiam perpetuus gustus et cibatio comitetur, semperque renovetur: quae est vita aeterna.

(3) D. kwatyk, in ewicheden. Surins vertaelt: Deumque possidebimus, et vicissim à Deo possidebimur in unitate.

(4) F, G. rasten.

(5) Aldus F, G en L. De afschryver van D. heeft gebroddeld, zeggende: in dat wise sullen ghebruken, enz. Wy meenen dat de volzin nog gebrekkelyk blyft, en dat er zou moeten staen: En̄ dat wiseloese ghebruken, en̄ in overwesene rasten. Surius heeft, doch misschien min of meer paraphrastisch: Quae quidem modinescia fruitio, et quies in superessentiali Divinitatis substantia, altissimum beatitudinis fundum est.

(6) Sur. Siquidem hic supra famem in satietatem absorbebimur, quò nulla potest esuries pertingere, quando hic non nisi unitas est.

(7) Sur. atque inibi omnes amantes spiritus in superessentiali caligine obdormient.

[p. 253]

1die heylighe Scrifture, want het is een ewighe waerheit. Wi 2selen minnen en̄ ghebruken, werken en̄ rasten, oefenen en̄ 3besitten, en̄ al te gader in enen NU, sonder VOIR en̄ NA⁽¹⁾. 4En̄ nyemene en ghelovet, die u contrarie seit. Ic mochte u 5noch segghen van sonderlinghen lone, ende van voernemender 6weerdicheit⁽²⁾ der martelaren, der magheden ende der 7leraren; mer dat late ic bliven: der woerde⁽³⁾ is nu genoech. 8Dat is dat ewighe leven, dat den ghenen toe behoirt, die 9staen selen ten oerdele Gods ter rechter siden, daer Christus 10toe spreken sal: ‘Comt, ghebenediden mijns Vaders, en̄ 11besit dat rijc dat u bereet is van beghinne der werelt⁽⁴⁾.’ 12Ende altehant daer na sal hi hem keren ter luchter siden,⁽⁵⁾ 13tot den onghelovighen, ende tot al dien die, van beghin der 14werelt tot ander lesten dach, ghestorven sijn in dootsonden, 15en̄ tot hem sal hi spreken: ‘Gaet van my, vermalediden, 16in dat ewighe vier, dat bereit is den duvelen en̄ sinen 17boden⁽⁶⁾’: dats Lucifer en̄ allen sonderen, met alle den 18duvelen; want die sondaer is des duvels bode en̄ sine eyghene 19knecht, niet allene des duvels knecht, mer oec der sonden 20knecht, alse onse Here selve sprect⁽⁷⁾. 21Al tehant sal Christus opvaren, met sinen enghelen ende 22metten gherechten menschen, in dat ewighe leven. En̄ die 23duvel, metten sinen, sal neder vallen inden helscen put, in 24dat ewighe tormente der hellen. Ende om dat de verdoemde 25ghesondicht hebben in hare ewe⁽⁸⁾ tegen enen ewighen

(1) Sur. eaque simul omnia in quodam nunc praesenti, absque temporis decessu et accessu, vel sine antè et pòst.

(2) F, G. kwalyk, waerheit.

(3) D. der woer woerde. F, G. der waerde es ghenoech. - Sur. satis enim multa jam diximus.

(4) Vglk. Matth. 25, 34.

(5) F, G. ter slincker siden.

(6) Vglk. Matth. 25, 41.

(7) Namelyk by Joann. 8, 34.

(8) Versta, in hunnen tyd, hunnen leeftyd, of, wil men, in hunne eeuw. Zie Huydecopers Proeve, I, bl. 485, en op Stoke, III, bl. 159. De schryvers van F en G hebben het woord niet begrepen, en daerom onderdrukt. Men leest by hen: En̄ omme dat de verdoemde ghesondicht hebben jeghen enen ewighen ongheinden God. L. heeft in horen ewe.

[p. 254]

1ongheëinden God, ende haer verkeerde wille, metter vlecke 2der sonden, ewich blijft: daer omme is die pine, die der 3sonden antwerd, ewich⁽¹⁾. Ende sy hebben willens en̄ wetens 4die ghenade Gods van hem verdreven, en̄ hebben ghecoren 5tijtlike dinghe voir ewighe dinghe. En̄ want si Gode versmaet 6hebben en̄ sine ghenaden, daer omme moeten si sijns ewelic 7derven; want dat een man willens en̄ wetens vercopet en̄ dies 8vertyet, dat is recht dat hi dies derve. 9Godes derven ewelic ende alre salicheit, dat is ene pinc die 10comt van scaden⁽²⁾. Die pijn is gheestelic, ende is mere⁽³⁾ 11dan enighe pine van lijfliken ghevoelene. Mer die jonghere⁽⁴⁾, 12die sonder doepsel sterven eer si tot besceydenheden comen, 13die derven Godes allene, om die erfsonden, ende si en hebben 14anders ghene pine. Mer die hem, met haers selfs eyghenen 15wille, afkeren, en̄ laten Gode, en̄ versmane⁽⁵⁾: dat si Godes 16derven ewelic, dat is haer ierste pine en̄ die zwaerste. Ende 17want si hem ghekeert hebben tot creaturen, met ongheordender 18minnen, jeghens die ere Godes, dier ongheoerdender 19minnen antwert een cwich vier. Mer weder dat vier si geestelic 20of mateerlic, of beide, daer ict bet voir houde⁽⁶⁾, dat 21beveelwi⁽⁷⁾ Gode; want God es wael machtich, dat hi materilic 22vier bernen doe in siele en̄ in lichaem. 23Ende hier na volcht die derde pine, die noch ynnigher is, 24dats ene ewighe helsce colde⁽⁸⁾. Want die Gode niet en

(1) Sur. eamobrem etiam poenas peccatis ex aequo respondentes luent sempiternas.

(2) Sur. poena damni vocatur.

(3) F, G, L. meerre.

(4) F, G, L. die jonghe kindere.

(5) Dat is versmaden hem. F, G, L. hebben het verbum in infinit. versmaden.

(6) Versta, gelyk ik het meen. Surius vertaelt: quod mihi magìs placet.

(7) F, G. bevelen wi. L. bevele wi. - Sur. Deo meliùs còmmittimus.

(8) F, G. kelde. L. conde. - Sur. est Tartareum et sempiternum frigus.

[p. 255]

1mint, hi brinet grote coude⁽¹⁾, en̄ in kolden moet hi ewelic 2bederven. En̄ die creaturen onoirdelic mint, hi moet bernen, 3want hi brinct selve dat vier, dats die verkeerde minne. Die 4sonder godlike minne ten ordele Gods comt, die inwendicheit 5sijns gheestes sal beven van helscher couden. Ende die daer 6verkeerde vremde minne bringhet, die sal in siele en̄ lijf 7bernen met helschen viere. Si selen hebben inwendighe 8donkerheit van haren sonden, en̄ si selen derven alles lichtes 9van buten, dan alsoe vele dat si moghen sien eyselike⁽²⁾ 10vertoninghe der duvelen, ende der verdoemder lichame, en̄ 11der onreinre stat⁽³⁾. Ende die worm der consciencien en sal 12niet sterven, mer hi sal altoes knaghen ende berespen, en̄ 13tughen datsi mochten verdient hebben ewighe leven, ende 14overmits hare sonden ende hare scult, ghecomen sijn in die 15ewighe pine. En̄ van groten anxte selen si clagen en̄ suchten; 16niet van rouwen noch van hate der sonden, mer van groten 17gruwele der ewigher pinen. Si selen altoes sterven, ende 18nemmermeer versterven⁽⁴⁾. En̄ daer om is die helsche pine 19gheheeten ene ewighe⁽⁵⁾ doot; en̄ die doot sal se ontvoeden, 20sprect die Prophete⁽⁶⁾. Want ghelikerwijs dat die glorie 21Gods die heylighen voedet met vrouden⁽⁷⁾, alsoe ontvoedet 22die helsche pine die verdoemde met ewigher droefheit⁽⁸⁾.

(1) Sur. magnum secum frigus adducit.

(2) Zie over de spelling van dit woord, het Tabernakel, II, bl. 176, aent. 9.

(3) D. alleen heeft stanc; maer dat woord is masculini generis. Ook vertaelt Surius: ac loci illius foedissimi horrorem conspicere.

(4) F en G herhalen het eerste, zeggende: Si selen altoes sterven en̄ sterven, en̄ nemmermeer versterven. Dit laetste woord is byzonder zinryk; het beteekent: al stervende te niet gaen. Surius vertaelt: Nec unquàm tamen esse desinent.

(5) D, L. een ewich.

(6) Sur. Mors depaseet cos. Vglk. Ps. 48, 15.

(7) D. vroeden.

(8) Sur. Ut enim gloria Dei sanctos ineffabili pascit gaudio, ita poenae inferorum damnatos sempiterno moerore depascunt.

[p. 256]

1En̄ daer sal sijn een ewich onthopen⁽¹⁾; want si selen seker 2weten dat die pine nemmermeer eynde en nemt. Ende alsoe 3als nu die sonden menichfout sijn, ende in menigherhande 4wijs, alsoe sal ene yeghelike pine antwoerden eenre yegheliker 5sonden. Want die hier opdraghende en̄ hoverdich sijn⁽²⁾, 6die selen daer die nederste sijn en̄ alse een voetghetret⁽³⁾ der 7duvelen en̄ der verdoemder menschen. Want die helle dat is 8een kerker der gherechticheit Godes, daer alle dinc na rechten 9ordele gewroken sal werden. Die ghierighe vrecke herten 10selen doergoten werden ende vervollet met bernenden vlammen, 11als gloyende⁽⁴⁾ silver ende gout, ende als ghesmolten 12mottael; en̄ dan selen si der doot begheren, mer si en mach 13hem niet werden. Onderlinghe hat⁽⁵⁾ ende nijt ene yeghelijc 14toten anderen⁽⁶⁾ sal daer mere sijn dan ye ghewart in deser 15werelt: nochtant moeten sy alsoe ewelic bi een bliven, als 16een dinc datmen te gader siedet in enen pot. 17Overmoedicheit⁽⁷⁾, toern en̄ abolghe⁽⁸⁾ sal daer sijn alsoe 18groet, oftet alle waren verwoede honde en̄ een yeghelijc den 19anderen verscoeren ende verslinden woude. Die traecheit sal 20daer so groot sijn in siele en̄ lichame, dat si nemmermeer en 21selen enighe doechde connen werken of begheren; en̄ hoer 22lichame selen sijn zware⁽⁹⁾ ende onbewegheliker dan molen 23stene, en̄ als of si met yseren ketenen ghebonden en̄ ghehecht 24waren.

(1) Sur. Obtinebit etiam miseros illos aeterna desperatio.

(2) F, G. die hier hoverdich en̄ opgaende sijn. - Sur. qui enim hic elationis et superbiae vitio intumeseunt.

(3) F, G. voetghetert. Versta eene voetbank, iets dat men met de voeten treedt. - Sur. à daemonibus damnatisque coneulcabuntur.

(4) G. gheloeyende.

(5) F, G. haet.

(6) F, G. deen tot den anderen.

(7) F. Onweerdicheit. G. Onwerdicheit. L. Woedich toern.

(8) D, L. verbolghen. Zie het Glossarium op het Tobernakel, verbo abolghe.

(9) F. svaerre. G, L. swaerre.

[p. 257]

1Die gulsighe ende die leckere, die Gods nu vergheten 2hebben, en̄ al haren troest en̄ al haer welvaert setten in die 3lust hare⁽¹⁾ kelen, eest dat si daer in bliven en̄ sterven, soe 4sal haer spise en̄ dranc sijn zwavel⁽²⁾ en̄ wellende pec⁽³⁾, en̄ 5van dier heter spisen sal hem dat helsche zweet uut vloyen. 6Waert moghelic dat een man ware van mottale, en̄ viele op 7hem een dropel⁽⁴⁾ vanden helschen zweete, hi soude versmelten⁽⁵⁾. 8En̄ hier af heb ic een exempel ghehoert⁽⁶⁾. 9Het waren drie gulsighe monike op ghenen Rijn⁽⁷⁾, die 10diewijl besiden vanden convente aten, om dat si sonderlinghe 11spise eten wouden. Die twee storven haestelic ende onversiens⁽⁸⁾, 12want die ene verworghede, en̄ die ander verdrane 13daer hi baden soude⁽⁹⁾. Doen quam die ene weder, en̄ openbaerde 14hem den derden gheselle die noch leefde, en̄ seide hi 15wer⁽¹⁰⁾ verdoemt. Doen vraechde hem die levende monic of 16sine pine oec groet waer⁽¹¹⁾. Doen nam hi sine hant, en̄ liet 17vallen enen dropel⁽¹²⁾ zweets op enen candelaer van mottale⁽¹³⁾ 18die daer stont, en̄ hi versmelte⁽¹⁴⁾ in enen oghenblie, 19als onghel⁽¹⁵⁾ ende was in enen heten ovene. Ende die stanc 20wart soe groot, dat die moniken moesten rumen dat cloester 21drie daghe lanc. En̄ die monine diet sach, die liet den cloes-

(1) F. harer. G. haerre. L. in die welvaert haerre kelen.

(2) F, G. solfer.

(3) L. siedende pec. - Sur. sulfure bullientique pice complebuntur.

(4) Dit woord ontbreekt in D.L. een droepe.

(5) Sur. Credite mihi, si quis etiam totus esset aeneus, et hujus Tartarei sudoris una saltem guttula adspergeretur, mox colliquesceret.

(6) D. gheroert.

(7) Sur. circa Rhenum.

(8) F, G, L. onversien.

(9) Sur. Quorum duo subitanea ac improvisa abrepti sunt morte: uno praefocato, altoro, dum se lavaret, submerso in aquis.

(10) F. hi ware. G, L. hiwaer.

(11) F, G. oft (G. ochte) sine pine groet waer.

(12) F, G. eene druppe. L. een droepel.

(13) F, G. op eenen (G. een) eandelare van tenne ochte van mottale. - Surius vertaelt mede: in candelabrum stanneum vel aeneum.

(14) F. versmalt. G. versmelt. L. ende versmout.

(15) F. als ruet. G, L. roet. Het zyn synonyma van onghel.

[p. 258]

1ter⁽¹⁾, en̄ hi wert Mynre-broeder⁽²⁾. En̄ diet my seechde, die 2had daer monic gheweest en̄ was worden een Prediker⁽³⁾. 3Ic mochte u noch segghen een exempel dat ic ghelesen heb 4vanden ghenen die leven en̄ sterven in oncuyscheden, sonder 5rou en̄ biechte, mer dat wil ic laten; want ten is niet tamélie 6te horen. Mer ghi selt seker weten dat groetheit der pinen 7sal antwoerden groetheit der ghenoechten, diemen ghesocht 8en̄ gheoefent hevet teghen tghebodt Gods, ende teghen die 9ordinancic der heyligher Kerken. Ende inden selven leden, 10daermen den duvele ende den vleysche meest in dient, daer 11salmen sonderlinghe in ghepijnt en̄ in ghequellet werden. 12Want die moghende hant der gherechticheit Godes werket 13en̄ wreket inden helschen viere⁽⁴⁾: ende hieromme bernt dat 14vier in elken sonder⁽⁵⁾, min ende meer⁽⁶⁾, na der wijs dat 15hijs verdient hevet, ende oec na maniere en̄ na wise der sonden. 16Ende dat vuer blijft ewich sonder lesschen⁽⁷⁾ en̄ sonder 17minren; want si en sullen nemmermeer goet werken, noch 18goet begheren. 19Ende hier omme gheboet onse Here in sinte Mattheeus 20Ewangelie, datmen den mensche, die gheen brulochs 21cleet⁽⁸⁾ an en hevet, dat is die ten ordele Gods comt sonder

(1) D. die lyedet den clooster. Dit is, hy belydde het aen het klooster. Doch Ruysbroeck zou hier dit laetste woord niet gebruikt hebben, maer eerder van de gemeente of van des moniks medebroeders hebben gesproken. In F en G leest men: hi liet den cloester, en Surius vertaelt mede: relicto eo monasterio. Het subst. cloester werd eertyds gebruikt met het mannelyke zoo wel als met het onzydig geslacht. L. heeft liedet ende openbaerdet den broederen vanden cloester, en eindigt daer den zin.

(2) F, G. minderbroder. - Sur. Franciscanus effectus est.

(3) F. was worden predickeere. G. predikeer. Versta een Dominikaen.

(4) F, G, L weret in den helschen viere. Surius vertaelt insgelyks: Etenim potentissima divinae justitiae manus in igne Tartareo operatur.

(5) F, G. in clcken sondare. L. sondaer.

(6) Deze dry woorden ontbreken in F en in G; maer men vindt ze vertaeld by Surius.

(7) F, G. sonder blusschen. Beide werkwoorden zyn eensluidend.

(8) F. bruloft cleet. G. bruutlocht cleed. L. brulochts cleet.

[p. 259]

1minnen, datmen hem hande en̄ voete binde, en̄ worpene⁽¹⁾ 2in die uterste duysternisse, dat is in die ewige verghetenisse 3alles troestes ende alre ghenaden⁽²⁾. Daer sal sijn, sprect ons 4Heer, weninghe en̄ knersinghe⁽³⁾ van tanden⁽⁴⁾, dat is die 5helsche sane die ewich duren moet. Burlen⁽⁵⁾ en̄ hulen der 6duvelen ende der verdoemder menschen, en̄ al dat eyselic 7is, dat salmen daer sien, horen en̄ ghevoelen⁽⁶⁾. 8Inden helschen putte sal sijn ewich vuer, suchten ende 9beven, en̄ knersinghe der tande, donkerheit en̄ rooc, ende 10inwendighe trane⁽⁷⁾, ellendighe roepen, bescouwinghe der 11duvelen en̄ der bernender⁽⁸⁾ aensichte der verdoemder menschen, 12laster⁽⁹⁾ en̄ seande, van hitten verdroghen, verderven 13van dorste, en̄ ontberen alles goedes⁽¹⁰⁾; inden kerker der 14hellen met ketenen ghebonden te sine, sulfer en̄ stanc, ellendighe⁽¹¹⁾ 15vrese, scaemte en̄ bitter sericheit; die worm der 16consciencien altoes knaghende, hat ende nijt, ewich toren, 17en̄ rouwe datmen ontberen moet Gods aensichte te scou- 18wen⁽¹²⁾. 19Siet, dit sijn die punte die behoren ter helscher pinen. En̄

(1) F, G dat menne hande en̄ voete ghebonde worpe.

(2) Sur. id est (in), perennem omnis consolationis, gratiae, et misericordiae oblivionem. Vglk. Matth. 22, 13.

(3) F. erijselinghe. G. criselinghe. L. eriskinghe.

(4) Vglk. Matth. ib.

(5) De verba burten en brullen zyn een en 't zelfde. Zie Kiliaen. Ons Hs. D. alleen heeft guelen, waerschynlyk door verwarring van b met y, en van r met e; wy althans kennen guelen niet. In L. staet belen.

(6) Sur. ululatus ae rugitus daemonum et hominum condemnatorum, et quicquid horrori ae abominationi esse poterit illic semper videbitur, audietur, ac sentietur.

(7) Sur. internae lachrymae.

(8) D. kwalyk, vernerder. F, G. verberrender. - Sur. ardentes hominum damnatorum vultus.

(9) F, G. lachter en̄ scande. - Sur. probra, dedecus.

(10) Sur. prae nimio aestu exarescere ae perire, silim vehementissimam perpeti. Men ziet, Surins heeft gelezen verdroghen en̄ verderven, kwalyk.

(11) F, G. alendeghe vrese.

(12) Sur. et ira perpetua ac poenitentia quòd divini vultûs contemplatione carere oporteat.

[p. 260]

1inden daghe des ordels, soe sal die helle ontfaen al die verdoemde, 2waer si sijn, en̄ daer toe al den stane en̄ onreinicheit 3der werelt⁽¹⁾. En̄ si sal boven toe ghesloten werden, en̄ nemmermere 4daer na en sal daer mensche noch duvel uut comen; 5mer si selen boven verstopt⁽²⁾ sijn en̄ bedect, alse een pot 6daermen in stoeft. Ende, overmits die gherechtheit Gods en̄ 7hare quaetheit, soe selen si alsoe sieden ende braden ewich, 8sonder eynde. En̄ hier omme seg ic u allen die noch inder 9tijt van gracien sijt, dat ghi kieset en̄ deylet met wat⁽³⁾ gheselscap 10dat ghi leven en̄ sterven wilt. Ist dat u⁽⁴⁾ die glorie 11Godes niet en can ghetrecken, soe laet u doch die helsce 12pine vervaren, op dat ghi die sonden laet en̄ duechde 13angrijpt. Want dat ic u gheseghet heb, dat is kersten 14ghelove, en̄ der heylighen woerde en̄ haer sentencie, en̄ 15ewighe waerheit⁽⁵⁾. 16Bidt God dat wi kersten ghelove behouden, ende alsoe 17gheciert sijn met doechden, dat wi, ten ordele Gods, 18Christus woert horen moeten⁽⁶⁾: ‘Comt, ghebenedide 19mijns Vaders, besit dat rike dat u bereit is van beghinne 20der werelt⁽⁷⁾.’ Dat verlene ons die Vader, die Sone, 21ende die heylighe Gheest. Amen.⁽⁸⁾

(1) Sur. atque insuper quicquid in mundo foctoris ac spurcitiei est, in se recipiet.

(2) F. ghestopt. G, L. bestopt.

(3) F, G, L. met welker.

(4) F, G. En̄ can u.

(5) Sur. Quae enim ex me audistis, catholica fides est, et dicta sanetorum Patrum, et veritas sempiterna.

(6) G. moeghen.

(7) Vglk. Matth. 25, 34.

(8) In het Hs. D staet hier van onder met rooden inkt bygeschreven: ‘Hier gaet uut dat Ghelove van heer Jan Ruusbroee, ende is te mael wel en̄ gherecht ghecorrigiert.’ Versta, dat de afschryver, naer zyne meening, den tekst nauwkeurig heeft gecopieerd.