Werken. Deel 2. Vanden gheesteliken tabernakel

Regelnummers proza verbergen

Van der bediedenessen der namen Beseleel, ende Oliab, ende Huri ende Hur. Van den namen Aaron ende Ithamar. C. X.

24Nu wille ic voert mire materien volgen, ende wille ons 25leren hoe iegewelc redelec minsche Gode sal maken ·j·

[p. 42]

1geestelec tabernakel, daer hi, verenecht met Gode, ewelec 2inne woenen sal. Eest dat wi nu rechte geleert willen wer- 3den, soe sele wi merken ·iij· dinc. Dat ierste dat wi mer- 4ken selen, dat es dat God vercoes principaleke Beseleelle 5ende Oliabpe sinen tabernakel te makene⁽¹⁾. Dat ander es 6datten God gemaect woude hebben van willegen offere alles 7des volcs van Israel⁽²⁾. Dat derde es dat Ythamar, Aarons 8sone des oversten priesters, alle die offerande ontfinc ende 9leverde voert den werclieden, die wrachten ane den taber- 10nakel Goeds, iegewelken na dat heme toe behoorde. Ende 11dit proeven wi aldus, dat onse Here sprac tote Moysesse, 12ende seide hem dese waerde: Siet, ic hebbe gheroepen ute 13sinen name Beselelle Hurys sone, Hurs sone, van den ghe- 14slechte van Juda; ende hebbene vervult met den geeste 15Goeds, met wijsheiden, ende met verstendecheiden, ende met 16conste in iegewelken werke, te verpeisene wat dat men ma- 17ken mach van goude, van selvere ende van eere, van mar- 18bere, ende van gemme, ende van alderanden houte. Ende 19ic hebbe hem gegeven enen geselle Oliabpe, Achisa- 20mechs sone, van Dans geslechte. Ende ic hebbe wijsheit 21gegeven in iegewelcs geleerts minschen herte, op datsi 22mogen maken alle die dinghe die ic u geboden hebbe: 23dat tabernakel der getonst, ende die arke des getuuchs, 24ende dat propiciatorium dat boven die arke es, ende alle 25die vate des tabernakels, die tafele ende hare vate, dien 26alderpuersten candelere met sinen vaten, ende dien outaer 27der dierbare crude ende dies verberrens⁽³⁾, ende alle

(1) C. dat God vercoes, om sijnen tabernakel te makene, twee mannen: deen hiet Beseleel, ende die ander Oliab.

(2) C. van den goede dat tfole van Israel onbedwonghen ende willich offerde.

(3) Altaria thymiamatis et holocausti.

[p. 43]

1hare vate, dat lavoer⁽¹⁾ met sire baschen, die heilege 2gewaden inne te dienne Aaronne den priestere ende sinen 3sonen, op dat si mogen ufenen haren dienst in gehei- 4lechden ornamenten; olie der salvinge, ende sunderlinge 5specie, wel rikende crude in den heilechdoeme⁽²⁾. Ende 6alle die dinge die ic u geboden hebbe, die selen si 7maken⁽³⁾.

8Hier mogedi merken ende proeven dat God riep ende 9vercoes, ute al den volke van Israel, Beseleele ende 10Oliabpe, datsi souden sijn die overste boven alle die 11werclieden in conste ende in wijsheiden, hoe men dat 12tabernakel Goeds maken soude, met al dire cierheit die 13daertoe behoerde. Ende hier omme, eest dat wi willen 14Gode maken ·j· ewech tabernakel in ons, soe moten 15wi sijn Beseleel ende Oliab. Hiermede verstaen wi onsen 16vrien wille, ende onse verstendecheit⁽⁴⁾. Daermede moten 17wi gehoersam sijn den geeste Goeds, ende alsoe werden 18wi vervult met allen godleken gaven, ·j· ewech taber- 19nakel Gode te makene in ons, in cierheiden van doge- 20den, also als Beseleel ende Oliab, na der figuren, waren 21vervult niet menechfoldegen dogeden ende gaven, een ute- 22wendech tabernakel te makene in den dienste Goeds. Eest 23alsoe⁽⁵⁾ dat wi dit willen beginnen ende volbringen, 24soe moten wi bescouwen ende merken die naturleke 25geboerte Beseleels ende Oliabs, daer si ute geboren sijn. 26Alsoe alse⁽⁶⁾ ons God selve noemt, soe selen wi merken

(1) Labium.

(2) et thymiama aromatum.

(3) Cfr. Exod. 31.

(4) C. Met Beseleel verstaen wi onsen vrien wille, ende met Oliab verstandicheit. Zoo ook Surius.

(5) C. Eest alsoe dan, dat, enz.

(6) B. alsse.

[p. 44]

1haerre vorderen namen, ende wat die namen bedieden. 2Beseleels oudervader hiet Hur, ende sijn vader Huri. Hur 3es alsoe vele geseget als ·j· vier. Hier mede versta wi dat 4vier der eweger minnen Goeds, daer iegewelke geboerte, 5die van genaden es, inne begint. Ende ute Hurre, dat 6es ute deser eweger minnen Goeds, was Huri geboren, 7daer wi die gracie Goeds bi verstaen, want Huri ludet 8alsoe vele als mine lingde, oche mijn verlichtere⁽¹⁾. 9Hier in mogen wi merken dat de genade Goeds es iege- 10welcs minschen lingde di mint⁽²⁾. Want alsoe lange ende 11alsoe verre alse die genade leidet⁽³⁾ ende wiset, soe mach 12de minsche wandelen, ende niet vordere. Ende aldus es 13oec die inblic der gracien Goeds⁽⁴⁾ des minschen ver- 14lichtere, want hi verclaert die inwendege ogen, ende hi 15leert den wech der waerheit sonder dolen, ende hi toent 16ten inde dat leven daer al goet inne es verborgen. Noch- 17tan es groet middel ende ondersceet tusschen die genade 18die de Joeden hadden, ende die wi nu hebben; want 19hoevele si gracien ende dogeden hadden, si moesten alle 20in der helle⁽⁵⁾ des dages der gracien ontbeiden⁽⁶⁾, daer 21wi nu inne geboren sijn. Ende hieromme riepense, ende 22clageden, ende suchten, ende wencden, omme datsi ute 23Hurre waren geboren; want die ·H·, die anders niet en 24bediet dan openinge des monts, roepinge der stemmen,

(1) Sur. Longitudo mea, vel illuminator meus.

(2) Sur. cujuslibet hominis amantis longitudo.

(3) C. hem leidet.

(4) Sur. divinae coruscatio gratiae.

(5) A.D. in die helle.

(6) Surius: cuncti apud inferos gratiae cogebantur praestolari diem. De woorden beiden en ontbeiden (thans verbeiden) werden eertyds intransitief gebruikt met den genitivus. Zie Bormans, Leven van Sinte Christina, bl. 419, en Halbertsma, Aanteekk. op Maerlants Spieghel Hist. bl. 216.

[p. 45]

1storminge des geests⁽¹⁾, die middelde⁽²⁾ tusschen hen ende 2Gode, beide in der geboerten der gracien, ende in der 3wedergeborten tote der glorien. Maer nu, in desen dage 4der gracien, soe es die ·H· aue gewasschen metten bloede 5ons Heren; ende hieromme es onser oudervader Ur, ende 6onse vader Uri. Dese sijn beide simpel, sonder ·H·, want 7wi sijn al versoent: ende hieromme, in onser geestele- 8ker geboerten, soe willen wi⁽³⁾ altoes Urre ende Uri 9noemen⁽⁴⁾, sonder ·H·

10Ur, sonder ·H·, es alsoe vele geseget alse licht, och 11vier, ochte verberren⁽⁵⁾, ochte ene venstere. Met desen 12·iiij· poenten versta wi ·iiij· namen, dat sijn ·iiij· eigen- 13scape, die wi in Gode vinden, die oersake ende begin 14sijn onser geesteleker geboerte, ende alle onser dogede. 15Want God es een licht daer alle dinge inne leven, ende 16overmids dit licht, werden alle dinge gescapen ende 17geordent, met onderscede in haer naturleke wesen. Ende 18overmids gehelen toekeer ons geests tote desen lichte, 19werden alle dinc volmaect in ons, ende wederbracht in 20hare begin; ende aldus werden wi den lichte geenecht, 21ende herboren anderwerf ute desen lichte, boven nature, 22in der genaden. Ende in der wedergeboerten werden alle 23dingen onse eigen⁽⁶⁾, want wi hebben alle dinc wel 24geordent ende wederbracht in hare begin. In desen 25beginne vinden wi in ons geboren ·j· ewech licht, dat 26es de Sone Goeds. Ute desen lichte ontfaen ·iiij· manie-

(1) Sur. impetum spiritus.

(2) Sur. media erat interposita.

(3) C. soe selen wi. Sur. debebimus.

(4) Surius heeft capere, dat is nemen.

(5) Sur. incendens.

(6) Sur. nostra fiunt.

[p. 46]

1ren van lichte. Dat ierste es licht des hemels, dat ons 2gegeven wert gemeine metten dieren; ende dit verclaert 3onse lijfleke oegen: ende dit es die hogeste cierheit der 4werelt. Ende des moten derven die verduemde eweleke, 5want hare woninge sal sijn in deemsterheiden, om datsi 6te vergeves, ende niet in den dienste ons Heren, dit licht 7der werelt georbert en hebben. Dat ander licht, dat es 8die claerheit dies oversten hemels⁽¹⁾, dien God gescapen 9heeft onsen gloriosen ogen: ende hier inne sal sijn die 10wandelinge der glorioser lichamen. Ende in deser claer- 11heit selen wi senleker wise anesien, met groeter vrou- 12den, die groete claerheit des lichamen ons Heren, ende 13oec ons selves, ende alre heilegen; ende wi selen claer- 14like anesien die tekene van minnen, die si in haren live 15dragen ende verdient hebben, some in martilien, ende 16selke andere in meneger maniren van scarpen levene, 17daer si Gode inne gedient hebben, na dat iegewelc ver- 18mochte in bescedenheiden. Dat derde licht es geestelec, 19dat es naturlec verstaenesse der ingele ende der minschen. 20In desen lichte moghen wi bekinnen, boven werke ende 21sonder werke der sinne, overmids onse redelecheit, goet 22ende quaet, loghene ende waerheit: ende hier inne 23begint die ierste cierheit der redeleker naturen. Dat vierde 24licht, dat es die gracie Goeds: dat es dat wi Gode beha- 35gen, ende dat hi ons weder boven al behaget. Dit licht 26wert volmaect in iegewelken, alse sine gracie⁽²⁾ wert 27verwandelt in glorien: ende de mate sire glorien ant- 28wert der maten sire gracien. Dese ·iiij· manieren van lichte 29ontfaen wi ute den ewegen lichte, dat es me der wijs-

(1) Sur supremi claritas splendorque coeli.

(2) Sur. ubi gratia cujusque.

[p. 47]

1heit Goeds, die ene fonteine es ende ene ierste regule 2alre waerheit, ende alre creaturen.

3Hier na volget die ander eigenscap dat God genuemt 4es een vier, dat es ·j· vier der minnen, dat tusschen den 5Vader ende den Sone onsteken es, ende berrent in der 6ewecheit. Dit vier nuemt men den heilegen Geest, die 7vrie minne Goeds, die ene oersake es, metten ewegen 8lichte, dat wi gescapen ende gemaect sijn in der natu- 9ren, ende wedermaect in der genaden, ende geroepen ende 10gevoedet toe der glorien. Die derde eigenscap die wi 11in Gode verstaen, dat es ·j· verberren⁽¹⁾. Hier mede 12versta wi die eenheit godleker naturen, die genuemt es 13Vader, overmids vrochtbarheit ende oerspronc haers ewechs 14werkens, want al werken der persone⁽²⁾ ontsprinct in deser 15eenheit; ende dese selve eenheit, overmids hare min- 16samheit ende hare eigene edelheit, trect si in hare, ende 17verteert ende verslent in hare selven al were der min- 18nen, ende al dat daer geoppenbaert wert in anderheit⁽³⁾. 19Want dese eenheit es gront ende ommevanc⁽⁴⁾ der min- 20nen, die al dat mint intrect, ende overfoermt met haers 21selfsheit; want dit verberren, na de wyse sijns selves⁽⁵⁾, 22blivet altoes al verberrende ende al verterende in een- 23heit, ende en mach niet liden in hem selven ondersceit. 24Nochtan blivet yegewelke eigenscap in Gode werkende 25haer eigen werc, dat onvergankelek es alsoe wi vore geseget 26hebben. Die vierde eigenscap die wi in Gode vinden die 27es genuemt ene venstere. Hiermede verstaen wi die eninge

(1) Sur. incensio seu concrematio.

(2) Sur. Cuneta siquidem personarum operatio.

(3) Sur. et quicquid diversum illic apparet.

(4) Sur. fundum quoddam est et complexus amoris.

(5) Sur. pro suî ratione.

[p. 48]

1des ewechs Worts met onser naturen. Dese venstere der 2eningen hout ons open dat rike Goeds. Dese venstere 3der eningen was Gode oppenbaer ewelec, ende si es ons 4geoepent ter rechter tijt. In deser eningen hevet ons van 5minnen die Vader gegeven sinen Sone, ende die Sone 6hevet hem⁽¹⁾ ende ons weder gegeven sinen Vader, over- 7mids sine werdige doet ende van minnen⁽²⁾. Ende die 8Vader metten Sone hebben ons van minnen gegeven 9haerre beider minne, dat es die heilege Geest. Ende 10aldus es ons die eninge drivoldech vernuwet; want God 11wilt in ons bliven ende woenen, eest dat wi hem doge- 12deleke leven. Siet dit sijn ·iiij· eigenscape die wi in Gode 13vinden, die een gemeine begin ende inde sijn alles levens, 14beide in der naturen ende in der genaden: ende dit 15merken wi in die bediedinge des namen Ur.

16Nu suldi weten dat Ur hadde enen sone, die was 17geheten Uri. Ende alsoe gelikerwijs wert Uri geboren in 18ons, daer wi volheit der gracien bi verstaen, ute dien 19·iiij·⁽³⁾ proprieteiten die wi in Gode gevoelen; want Uri 20ludet alsoe vele in dietsche alse mijn licht, ochte mijn 21vier, ochte mijn verberren⁽⁴⁾, ochte mine openinge⁽⁵⁾. 22Ende iegewelc poent van desen ·iiij· hevet in hem bevaen 23volheit der gracien Goeds, ende hieromme⁽⁶⁾ sijnse altoes 24ongesceden, want si werden geboren in ons ute Gode, 25als ·j· gelike Goeds, met ·iiij· gaven, antwerdende den 26iersten vieren, daer si ute geboren sijn, in ·iiij· wisen.

(1) C. hem selven. Sur. seipsum.

(2) Deze dry laetste woorden staen in B niet; maer Surius heeft ze.

(3) C. wt dien voerseiden ·iiij·

(4) Sur. incendens me.

(5) Sur. apertio mea.

(6) Sur. Atque interim tamen.

[p. 49]

1Ende alse wi dese ·iiij· ontfaen, dan werden wi sunder 2linge sonen Goeds, ende dat es overmids dese ·iiij· gaven, 3die hi ons verdient hevet, met sire werdeger doet, die 4naturleke Sone Jesus Christus, onse broeder, die elken 5minnenden vervult, meer ende meer, anders ende anders, 6na mate ende maniere sire werdecheit in minnenne, ende 7sire naheit in bekinnene⁽¹⁾. Ende hieromme sprect iegewelc 8die mint, in eenre sunderlinger wijs, van der vol- 9heit sire genaden: mijn Licht in den gronde mijnre 10verstendeger cracht; mijn Vier in den gronde mijnre 11minnender cracht; mijn Verberren in den gronde der 12enecheit mijns geestes; mine Openinge in den overgange 13mijnre gedachten⁽²⁾. Dat licht der gracien Goeds in den 14gronde der verstendecheit, dat gevet ons geluge alre waer- 15heit ende alre wijsheit, want et wert geboren in ons, 16sonder onderlaet⁽³⁾, ute der eweger waerheit ende wijs- 17heit Goeds. Ende hieromme es dit licht geestelec, ende 18ongebeelt⁽⁴⁾, ende blivende, boven de memorie, in den 19gronde der verstendecheit. Ende hieromme leret die waer- 20heit bloet, sonder exempel ende leringe van buten; ende 21aldus blivet dit licht ewech, want et es boven senlec- 22heit. Ende overmids dit licht, wert geheert⁽⁵⁾, ende 23geregeert, ende bekint, sonder dolen, al dogedelec 24leven. Dit es die gave der claerheit ute Gode, ende die 25ierste wise in ons, daer wi mede geliken⁽⁶⁾ der eerster 26eigenscap, die wi in Gode vinden. Anderwaerf sprect hi 27die mint ute gevoelne ende volheit sire genaden: Mijn vier

(1) Sur. pro mensura... dignitatis cujusque in amando, et propinquitatis... in cognoscendo.

(2) Sur. in excessu mentis meae.

(3) Sur. absque intermissione.

(4) Sur. et imaginis expers.

(5) B. gheëret. Sur. colitur.

(6) Sur. similamur seu sumus assimiles.

[p. 50]

1in den gronde mijnre minnender cracht, dat, sonder middel 2ende sonder onderlaet, berrent ute den heilegen Geeste. Dit 3vier der minnen es in den gemoede ·j· fundament, ende ene 4principale gave, ende wortele alder dogede. Al wert ons van 5Gode Licht ende vier te gadere gegeven, wi gevoelen eer 6des viers⁽¹⁾; want et sijn beide gaven van genaden ende 7niet van naturen: ende hieromme ontfaen wise ute der 8vriheit Goeds, overmids den heilegen Geest, ende gevoe- 9len eer des viers der minnen; ende overmids dat vier 10onser minnen, blivet in ons ·j· claer bekinnen. Dese ·ij· 11eigenscape, dat es licht ende vier, leren ons te volbrin- 12gene alle dogede. Noch sprect hi diepere ende innech- 13lekere die mint: Mijn verberren in den gronde der 14enecheit mijns geests. Dat wert, sonder onderlaet, ge- 15boren ende vernuwet ute der hoger enecheit Goeds, ende 16eiscet mi ende trect alle uren te nieute te werdene in mi 17selven⁽²⁾, omme ·j· te sine met Gode in minnen. Dit trecken 18es een innech gerinen⁽³⁾ ute dier overweseleker⁽⁴⁾ 19Goeds, daer alle minnende inne gesmolten⁽⁵⁾ sijn, met 20enen ommevange in ene minnie⁽⁶⁾. Hier ute compt in 21ons ·j· verberren, dat es ene verborgene hitte, ende die 22vervult die eninge onser overster crachte; ende dese hitte 23verteert in ons alrehande middel ende beelden⁽⁷⁾, ende dit

(1) Het verbum is intransitief gebruikt, met den genitivus. Surius vertaelt: cilius tamen ignem percipimus. Zie Grimm, IV, bl. 662.

(2) Sur. Exigitque a me ac trahit et instigat horis omnibus, in nihilum quasi ut redigar in meipso.

(3) C. ghereynen. - Dit woord beteekent eigentlyk raken, aenraken. Zie het grondig onderzocht door D^r De Vries in 's heeren De Jagers Archief voor Ned. Lett. I, bl. 65, vlgg. Surius vertaelt het hier niet kwalyk door incitatio.

(4) Sur. superessentialis eenheit.

(5) Sur. liquefacti.

(6) Sur. ejusdem amoris complexu.

(7) Sur. media et imagines.

[p. 51]

1verberren es ene volmaectheit in⁽¹⁾ alre dogede: want et 2es ·j· gebreken des geestes in minnen⁽²⁾, daer hi hem lidende 3houdet, ende wert verberret ende verteert in den onbegri- 4peleken ommevange der eenheit Goeds, die⁽³⁾, met ewegen 5hongere ende met ghelosteger niedecheit⁽⁴⁾, al dat mint, 6begaept ende verslint⁽⁵⁾ ende verteert in haer selves⁽⁶⁾ een- 7heit⁽⁷⁾. Ende ute deser selver eenheit wert altoes⁽⁸⁾ geboren 8·j· nuwe verberren, daer de geest sine hogeste offerande inne 9doet, want hi berrent ende verberrent ende wert geoffert tote 10in sine hoechste salecheit. Noch sprect hi die hoge⁽⁹⁾ mint, van 11idelheiden ende van claerheiden sijns gronts: Mine openinge 12in den bloeten overgange mire gedachten, die hevet mi 13ontbloet ende geledecht mijns selves, ende alre dinc, ende 14gewijd⁽¹⁰⁾ ende getoent dat ewege leven. Dese openinge dat 15es ene oppenbaringe ute dien verborgenen levene dat wi 16leven met Christo in Gode; ende dese oppenbaringe maect 17ons hoge ende diepe, lanc ende breet, want si enecht ons 18den ongemetenen levene, dat alle dinc bevaen hevet: ende 19hieromme, hoe dese oppenbaringe es in haer selven dat es 20onsegghelec, want men machse niet toenen noch leren met 21waerden, noch met exemple, noch met genen geliken⁽¹¹⁾; 22maer si vloeit ute Gode, ende oppenbaert haer selven in die

(1) B en C. ene volmaectheit alre doghede.

(2) Sur.Etenim spiritûs quuedam in amando defectio est.

(3) Versta de eenheid.

(4) Versta begeerte, gretigheid, by Surius appetitione. Zie het woord verklaerd, door De Vries, in zyn Woordenlyst, III, bl. 516.

(5) Sur. dehiscens absorbet.

(6) B, D. haers selves. C. haers selfs.

(7) Sur. in seipsa.

(8) Sur. continenter.

(9) Sur. sublimiter.

(10) Versta wyder gemaekt, by Surius patefecit.

(11) Sur. neque ulla similitudine.

[p. 52]

1verhavene ghedachte. Ende te hans alse de geest daer inne 2scouwen wilt, soe wert hi wiseloes⁽¹⁾ ende een met dien 3lichte, ende hi verliest al ondersceet ende redelec gemerc⁽²⁾ 4in den widen omvange der oppenbaringen Goeds, daer hi 5inne wert verclaert ende doerscenen met godleken lichte, ende 6geenecht der ierster waerheit, die God es, daer die oppen- 7baringe ute compt, die ons alle waerheit leert, ende we- 8derleidet⁽³⁾ in die fonteine alre waerheit, daer al gewarech 9leven inne begint ende indet. Siet dese ·ij· leste eigenscape, 10dat es verberren ende openinge, die enegen ons met Gode.

11Aldus hebben wi ontbonden dat Uri bediet volheit der 12gracien Goeds overmids ·iiij· gaven. Ende van Urië was ge- 13boren Beseleel, dien God sunderlinge vercoes sinen taber- 14nakel te makene in der ouder wet. Alsoe gelikerwijs wert ute 15volheit der gracien Goeds geboren in ons een gehoersam 16wille, dien God verkiest ·j· doechtsam leven te levene, daer 17God in regneren wilt, beide hier ende in der ewecheit.

18Nu sele wi voert merken dat dese ·iiij· eigenscape met 19alle den gaven Goeds sijn bevaen in tween poenten, dat es in 20minnene al gerechtecheit ende in bekinnene alle waerheit⁽⁴⁾. 21Want soe wie in heme gevoelt gehele gherechtecheit⁽⁵⁾, hi ge- 22voelt sijn vier der minnen dattene stoect tote allen dogeden, 23ende in den selven gevoelt hi sijn verberren dattene offert 24ende enecht in Gode: ende hieromme, geesteleke te mer- 25kene⁽⁶⁾, soe es hi Uri, ende ute heme wert geboren Bese- 26leel, dat es ·j· vrighehoersam wille. Voert soe wie in hem hevet

(1) Sur. modi expers.

(2) Sur. rationis considerationem seu animadversionem.

(3) Sur. reducit.

(4) Surius vervangt de verba door nomina met den genitivus, en zegt: amor justitiae omnis, et totius cognitio veritatis.

(5) Sur. perfectam justitiam.

(6) Sur. juxta spiritalem rationem.

[p. 53]

1kinnesse alre waerheit, hi gevoelt sijn licht, dat de minne 2ordent ende al hare werke; ende hi gevoelt sine openinge, 3daer dat verberren des geests altoes inne neiget met eweger 4gelostecheit. Ende in desen es hi wel Achisamech, ende ute 5heme wert geboren Oliab, dat es ·j· claer verstaen, Be- 6seleels geselle, daer wi bi merken enen gehoersamen 7wille⁽¹⁾. Siet, aldus minnen alle gerechtecheit ende bekin- 8nen alle waerheit, dat es Uri ende Achisamech. Dese ·ij· sijn 9ute Gode geboren, ende en mogen niet sceden, want si sijn 10als twe ghebroedere geboren ute enen vader, ochte als ·ij· 11riviren die leven ute eere fonteinen⁽²⁾; ende dit bediet ons 12wel die name Achisamech, want Achisamech ludet alsoe 13vele als: ic hen sterckende minen broeder, ochte ic ben ene 14vestecheit⁽³⁾ mijns broeders. Ende hieromme in lichte der 15waerheit wert dat vier der minnen altoes gesterket, ende 16in openingen der ghedachten wert de geest te male verber- 17rent, ende Gode geenecht.

16Nu behoevet ons te merkene Oliabpe des Achisamechs 19sone, ende Beseleelle Urijs sone; dit waren ·ij· gesellen die 20God vercoes sinen tabernakel te makene. Oliab es alsoe vele 21gheseget alse crankende sinen vader⁽⁴⁾ ochte bescermende 22sinen vader⁽⁵⁾; want alse Oliab, dat es ·j· claer verstaen, 23hem nederkeert met ghemerke⁽⁶⁾ in menechfoldecheit der 24dogede ende goeder werke, soe wert gehendert⁽⁷⁾ ende 25ghecranket di hoge ghedachte in claren scouwene der bloe-

(1) Sur. quem morigeramac obedientem diximus figuratè significare voluntatem.

(2) Sur. ex uno fonte dimanantes.

(3) Sur. firmamentum.

(4) Sur. Infirmans patrem.

(5) B en C. ochte bescerminghe sijns vaders. Sur. Protectio patris.

(6) Sur. attentione.

(7) C en D. ghehindert.

[p. 54]

1ter waerheit⁽¹⁾, daer hemelsche walost⁽²⁾ inne geleget. Die 2ander name hoe Oliab, ·j· claer verstennesse, es bescer- 3minge sijns vader, dat es in den insiene, sonder allen 4commer der senlecheit⁽³⁾: daer mede⁽⁴⁾ wert alle waerheit 5geleret, bescermet ende vaste gehouden in haers selves- 6heit⁽⁵⁾. Siet, dese ·ij· namen met haren werken, utesiende 7ende insiende⁽⁶⁾, die moten eigen bliven onsen verstane, 8alsoe lange als wi hier leven: ende aldus sijn wi Oliab, gebo- 9ren ute dire hoger gedachten die alle waerheit anesiet. Nu 10was dese Oliab ·j· meester van timmerwerke, ende hier 11omme verhieu hi⁽⁷⁾ ende vuegede die tafelen des tabernakels 12te gadere in rechter ordenen. Ende hi was oec ·j· meester 13alles werkes datmen metter naelden werken mochte⁽⁸⁾, ende 14hier omme voegede hi die cortinen te gadere daermen den 15tabernakel mede decte, ende daer inne naeide hi alle die cier- 16heit der men⁽⁹⁾ gedinken mochte. Ende hi was oec constich 17ende meester in onderscede van alderhande varuwen⁽¹⁰⁾, ende 18hier omme ordineerde hi alle dinc alsoe alst rikelecst⁽¹¹⁾ was, 19ende eerlic cierde den tabernakel Goeds. Ende hi was van 20Dans gheslechte. Alsoe gelikerwijs moet onse verstaen 21meester sijn, ende merken al onse inwendecheit, ende met 22bescedenheiden anesien al dat wi van binnen begripen in 23doene ende in latene: ende dat selen wi besniden, meer- 24ren ende minderen, lingen ende breiden, also dat wel ge-

(1) Sur. in dilucida nudae veritatis contemplatione.

(2) B, C en D. waellust.

(3) Sur. absque ulla partis sensitivae occupatione.

(4) Sur. qua veritas omnis, enz.

(5) Sur. in seipsa.

(6) Sur. quarum altera foràs, altera intrò respicit.

(7) Sur. secabat.

(8) Sur. Fuit item plumarius.

(9) B, C en D. die men.

(10) Sur. Fuit etiam polymitaruis.

(11) B. eerlext. C. eerlijest. Sur. decentissimum.

[p. 55]

1ordent si in die eere Goeds. Dan selen wi dit begrijp cleden 2ende decken met inwendegen geesteleken werken, ende die 3selen wi te gadere voeghen met rechter intencien; ende dan 4selen wise cieren, ende daer inne naeien al die innege oefe- 5ninge, ende alle di verborghene werdecheide, die Beseleel 6(·j· gehoersam wille), ende Oliab (·j· claer verstaen) met 7al hare lust⁽¹⁾ geviseren connen. Ende dan selen wi de va- 8ruwe onser dogeden merken, ende ordeneren elke doget 9in hare eigene stat, daer si den geest meest ciert: ende 10hier mede sijn wi Oliab van Dans geslechte, daer wi von- 11nesse ende ordeel bi verstaen⁽²⁾, want wi hebben den taber- 12nakel ons levens in gerechten vonnesse ende ordeele bese- 13ten. Hier mede⁽³⁾ moeten wi noch sijn Beseleel, Urijs sone, 14daer wi mede verstaen enen gehoersamen wille die altoes 15nuwe geboren wert ute minnene die gerechtecheit⁽⁴⁾, ende 16dit bediet ons wel sijn name. Want Beseleel es alse vele 17geseget als een scadwe Goeds, ocht een godlec omme scad- 18wen⁽⁵⁾. Die scadue es ene figure ende ene gelikenesse iege- 19welcs dincs, daer si na gesaect wert⁽⁶⁾, alse dat dinc wel 20middelt⁽⁷⁾ tusschen sine scadue ende ·j· claer licht, eest 21alsoe⁽⁸⁾ dat di jegeworp⁽⁹⁾ des lichs vast ende gestadech es 21ende niet dorescinech; want in der locht, ochs in den viere, 22ochte in ongestadecheit des waters, en wert de scadue niet 23wel onthouden, noch rechte bekint⁽¹⁰⁾. Siet, aldus wert

(1) B. haerre lust. D. met hare lust. C. met al harer list. Sur. omni ingenii acumine ac industria. Men moet list houden, althans verstaen.

(2) Sur. Dan enim judicium significat.

(3) Sur. Sed praeter haec.

(4) Sur. ex amore justitiae.

(5) Sur. umbraculum divinum.

(6) Sur. cujuslibet rei ipsam efficientis.

(7) Sur. si sit res ea benè media.

(8) Sur. atque adeo si sit, enz. - C. ya op die jeghenworp.

(9) B. de jeghenworp.

(10) Sur. neque retineri, neque agnosci satis umbra potest.

[p. 56]

1iegewelke scaduwe gesaect van drien dingen, dats van den 2lichte, ende van den middele, ende van den jegeworpe des 3lichs⁽¹⁾.

4Nu suldi weten dat dat licht, daer die scaduwe Goeds 5ave gesaect wert, dat es Christus na sire Godheit; dat mid- 6del daer si na gemaect wert, dat es sine werdege menscheit, 7overmids volheit sire genaden ende sire verdienten; die 8jegewoerp, die de scadue selve wert⁽²⁾, dat es onse eigen 9wille, alse hi niet en es dorescinech gelijc der locht, over- 10mids hoverde; noch berrende gelijc den viere, overmids 11ongeordende minne; noch vlietende ongestadech gelijc den 12watere⁽³⁾, overmids genoechte des lichamen. Maer alse 13onse eigen wille met vaster gestedecheit gekeert wert ten 14lichte waert, met willeger onderworpenheit, dan wert hi 15Beseleel, die scadue Goeds. Want in dien selven ogen- 16blicke dat hem de wille keert⁽⁴⁾, soe gevet God sijn ewege 17licht in die verborgenheit des geestes⁽⁵⁾; ende met dien 18lichte wert de geest geenecht in der verborgenheit Goeds⁽⁶⁾; 19ende ute dire enecheit wert gehoren volheit der genaden in 20enecheit der overster crachte; ende ute volheit der gena- 21den wert geboren ·j· gehoersam wille, dat es Beseleel, die 22scadue Goeds. Ende dit moet al sijn overmids dat middel 23der werdeger verdienten ons Heren Jesu Christi. Ende aldus 24sijn wi Ur overmids enecheit met Gode, ende Uri over- 25mids volheit der gracien, ende Beseleel, die scadue Goeds,

(1) Sur. et re luci opposita vel objecta.

(2) Sur. objectum denique, quod ipsa, fit umbra.

(3) C. noch onghestadich ghelijc den vlietenden oft gheroerden watere.

(4) C voegt by int vaste. Sur. Quo nanque momento temporis voluntas sese obfirmat stabilitque.

(5) Sur. in intima spiritûs penetralia, seu penitissimas spiritûs latebras ac recessus.

(6) B en C hebben het woord Gods niet. By Surius is het mede niet uitgedrukt.

[p. 57]

1overmids enen onderworpenen ghehoersamen wille. Ghi 2wet wel dat hare die scadue altoes beweget, na alle die 3maniere des geens daer si ave comt, ende volget hem na in 4allen sinen wegen: sijn wi dan die scadue Goeds overmids 5gehoersamheit van wille, soe moten wi volgen den geeste 6Goeds ende sire bewegingen van binnen, ende wi moten 7volgen der menscheit⁽¹⁾ ons Heren ende sire leren van 8buten, beide in rade ende in geboden: ende aldus heb- 9ben wi die eerste eigenscap, die ons Beseleel bediedet. 10Die andre eigenscap, dat hi es een godlec ommescadu- 11wen, dat es daer die gehoersame wille hem selven over- 12gegeven hevet der vriheit Goeds, ende smaect, in sire over- 13gegevenheit, der vriheit⁽²⁾ ende der enecheit, die God selve 14besit: ende dit vereriget hi overmids een verloegenen ende 15een willech overgeven sijns selves. Daer inne wert hi Goeds 16ommescaduinge, ende God sine ommescaduinge, want God 17rust ende woent in heme ende hi in Gode, ende iegewelc es 18des anders ommevane in een ewech gebruken; ende dit es 19in die enecheit Gods, daer al were ende al geboerte, beide in 20der naturen ende inder ghenaden, altoes begint ende weder 21indet. Ende hieromme es Beseleel van den geslechte van 22Juda, dat bediedet beliende ochte glorificerende; want die 23ghehoersam wille moet altoes Gode belien ende glorifice- 24ren in allen sinen werken, want hi es gheboren ute Gode, 25ende met allen sinen werken weder geneiget⁽³⁾ in Gode: 26ende aldus es hi ·j· meester, ende van Gode vercoren te 27makene ·j· tabernakel Goeds. Ende iegewelc die geleert was, 28die ontfinc wijsheit van Gode te werkene ane den tabernakel 29Goeds. Alsoe gelikerwijs iegewelke cracht in den minsche

(1) Volgen is intransitivè gebruikt met den dativus.

(2) Smaken is intransitief gebruikt met den genitivus.

(3) Sur. propendet.

[p. 58]

1die onder worpen es der edeldre ghehoersamheit, die es ge- 2leert, ende hevet wijsheit ontfaen van Gode te werkene ewege 3werke ane den tabernakel Goeds. Siet, aldus hebdi die ge- 4boerte ende hare bediedenesse wie si sijn die maken den 5tabernakel ons Heren, beide na der figuren ende na der 6waerheit.

7Nu willen wi voert spreken van Ythamarre, Aarons sone 8dies oversten priesters, die di offerande ontfinc van al den 9volke van Israel ende weder⁽¹⁾ leverde den werclieden: 10ende van dien willegen offere maecten si den tabernakel ons 11Heren. Aaron ludet alse vele als ·j· berch der starcheit. 12Hier mede versta wi dat overste des geests, daer God inne 13regneert, want Ysaias die prophete sprect: Comt laet ons 14opgaen toe den berge ons Heren, ende toe den huse Goeds 15Jacobs, dat es ·j· verwennere⁽²⁾, want die in desen huse 16op den berch der starcheit comt, hi verwint alle dinc⁽³⁾. 17Ende hi sprect voert: ende dit huus sal ons leren sine 18wege, dat sijn die ghebode, ende wi selen wandelen in 19sinen paden, dat sijn sine hemelsche rade; want van desen 20berge Syon, dat es ·j· spigel alre waerheit ende ene be- 21scouwenge alre gerechtecheit⁽⁴⁾, ute hem sal gaen de wet, 22ende dat wort ons Heren van Jherusalem, dat es die berch, 23want hi es gesichte des vreden⁽⁵⁾. Dit es Aaron, die onver- 24wenleke berch der starcheit⁽⁶⁾; hier ute wert Ithamar gebo- 25ren, daer wi overnaturleke vriheit met verstaen, want

(1) C. voert.

(2) Sur. id est supplantatoris.

(3) Sur. is planè supplantat, id est, superat ac vincit omnia.

(4) Sur. cum sit totius speculatio veritatis, et omnis justitiae contemplatio, exibit lex, enz.

(5) Sur. quod est mons ipse, et visio pacis.

(6) Sur. Et hic Aaron est fortitudinis mons insuperabilis.

[p. 59]

1Ithamar ludet alsoe vele alse ·j· palme des eilants. Palma 2dat es ·j· palmboem, ochte sine vrocht, ochte victorie, ochte 3ene ontplokene hant⁽¹⁾. Dat overste ons geests, geenecht 4met den geeste Goeds, dat es ·j· berch, ·j· eilant⁽²⁾, daer 5de welde⁽³⁾ vloede der Godheit omme vloeien, ende die 6rivieren der mensceit ons Heren met alle den sinen toe- 7vloeien⁽⁴⁾. Hier, in dit eilant, wert Ithamar, dat es vriheit, 8die groene palmboem, geboren⁽⁵⁾, die altoes gelijc den 9palmbome, hare groenheit behout, ende dat es overmids 10hare hoge gheborte, want die blixeme des hemels (dat sijn 11alle vergaderingen van winde der hoeverden) die en mogen 12hare deren niet; ende coutheit der erden ende der watere 13(dat es mesmogen⁽⁶⁾, ontrouwe, haet ende nijt, ende 14ongestedecheit der creaturen) dit en mach al die groenheit 15overnaturleker vriheit bederven niet. Want hier inne ghe- 16lijct si den palmboeme, ende si bringet hare vrocht haeste- 17leke, alsoe die palmboem doet, die wast in Syrien ochte in 18Egypten. Syrien bediedet ons enen outaer ochte hoecheit⁽⁷⁾; 19Egypten, demsternesse ofte bedroeftheit. Wanneer wi ons 20selven met werdeger vriheit overgeven Gode, ende offeren 21ons op den outaer der vriheit Goeds, die alder hoechden 22hoecheit es⁽⁸⁾, soe wast onse vriheit in Syrien, ende 23bringet haesteleke vrocht, die Gode wel behaget, dacti- 24len⁽⁹⁾, dat sijn druven die ons dronken maken, ende boven

(1) Sur. manus explicata.

(2) Sur. montosa insula.

(3) C. wilde. Sur. quam vastissima divinitatis unda circumfluit.

(4) Sur. et ad quam humanitatis Christi Servatoris nostri rivi, et quotquot ad illum pertinent, confluunt.

(5) Sur. Ithamar nascitur, id est libertas, quae palmae semper virenti haud absurdè comparatur.

(6) Sur. malevolentia. By Kiliaen aegre pati, non ferre, invidere.

(7) Sur. ara aut sublimitas.

(8) Sur. quae sublimitatis omnis fastigium est ac celsitudo.

(9) Sur. pula dactylos, id est, botros spiritales nos inebriantes.

[p. 60]

1al doen Goeds ghesmaken⁽¹⁾. Maer alse wi ons selves vertien, 2ende geven ons vrilec Gode, in alle dien dingen die ons 3jegen sijn, ende die ons swaer sijn weder den geeste ochte 4der naturen, soe wast die palmboem der vriheit in Egypten 5lande, ende bringet sine vrocht haesteleke rijp vore Gode, 6ende dat sijn die vrochte die ons effenen, ende saten⁽²⁾, 7ende Gode gelijc maken, ende boven al den gront der doge- 8de doen smaken. Siet, aldus sijn wi Ithamar, dat es vriheit, 9den palmboeme ende sire vrocht gelijc. Ende overmids dese 10vriheit vercrigen wi victorie van onsen sunden ende van al 11onsen vianden, ende wi gesmaken in hare de vrocht al 12onser dogede, sonder enege bevreestheit; ende onse vriheit 13ontfeet alle onse dogede van beneden, ende si ontfeet alle 14die gaven die ons God gevet van boven; ende si es selve ene 15enege vrocht, daer al onse gemetene goet⁽³⁾ in vergadert 16es, ende si es sonder mate in haren gronde, daer si gewor- 17telt es in der vrier enecheit Goeds. Ende overmids den rijc- 18doem ende de gewout onser vriheit, soe mogen alle onse 19crachte dogede werken, omme dat si vri sijn in hare; want 20sonder vriheit en wert nie loenleec were gewracht. Ende hier 21omme es onse vriheit gelijc Ithamarre, Aarons sone, want 22si hevet in hare bevaen alden geesteleken rijcdoem, daer 23men den tabernakel Goeds ave maken sal, ende si es gelijc 24eere palmen, dat es eere ontplokenre hant, die altoes gevet 25ende niet en onthoudet, want si es ute der rijcker vriheit 26Goeds geboren; ende hier omme hefse⁽⁴⁾ God treserier⁽⁵⁾

(1) Het werkwoord is gebruikt met den genitivus. Sur. efficientesque ut supra omnia Dei quendam gustum percipiamus.

(2) Sur. Qui nos fructus aequabiles, sedatos seu tranquillos, Deique similes reddunt. Zie Kiliaen en Van Hasselt op het woord saten, alsmede De Vries Woordenlyst op den Leken Sp. bl. 583.

(3) Sur. cuncta bona nostra finita ac mensa.

(4) B, C en D heeftse.

(5) C. tresorier. Sur. praefecit eam Deus thesauris suis.

[p. 61]

1gemaect, op dat si levere elker cracht die ane desen taber- 2nakel werken sal, dat hare toebehoeret, iegewelke doget te 3volbringene. Ende hier omme selen wi Christum navolgen, 4ende gaen op in vriheiden, ende offeren ons over in die vrie 5enecheit Goeds: ende hier mede sterven wi alle uren ons 6selves, ende besitten een ewech vri leven in Gode. Ende dit 7dede Christus na der minsceit, van den beginne dat sijn 8geest gescapen was, ende des sal hi eweleke plegen, want 9hier inne geleget sine salecheit, ende alre creaturen die Gode 10verenecht sijn. Wi selen oec nedergaen vrileke, ende ver- 11logenen ons selves in alle der swaerheit die ons toecomt⁽¹⁾: 12ende alsoe dragen wi onse cruce, ende sterven der naturen, 13ende volgen anderwerf Christum na, die omme onsen wille 14neder ghinc in alre elendecheit tote der doet des crucen. 15Ende met desen ·ij· poenten, dat es met sinen opgane ende 16met sinen nedergane in vriheiden, soe hevet hi ons vriheit 17in Gode gecocht, ende in deser selver manieren moge wise 18in ons vercrigen ende besitten, ende anders niet.

19Siet, aldus sijn wi Ur overmids enecheit met Gode, ende 20vri ute Gode geboren overmids volheit der genaden, ende 21Beseleel⁽²⁾ ende Oliab overmids enen gehoersamen wille 22ende claer verstaen, dat beide ghesaect wert⁽³⁾ ute volheit 23der gracien Goeds, ende wi sijn Ithamar, Aarons sone, 24overmids vriheit van levene; ende in vriheiden soe offeren 25wi op alle onse dogedeleke werke van beneden, ende in 26der selver vriheit ontfaen wi alle die gaven die ons God 27gevet van boven; ende overmids willege gehoersamheit ende

(1) Sur. quae nobis evenerint.

(2) Versta: en wy zyn Beseleel.

(3) Sur. Quas utrasque gratiae ex se producit plenitudo. Zie het woord saken verklaerd, en zyne beteekenis vastgesteld door D^r De Vries in De Jagers Archief, II, bl. 131-144.

[p. 62]

1clare bescedenheit⁽¹⁾, soe maken wi van deser willeger 2offeranden onsere dogede, ende van der riker gaven Goeds, 3·j· ewech tabernakel in ons; ende dit gebiet ons Christus te 4makene in allen manieren van cierheiden der dogede, alsoe 5alst Moyses van Goetswegen geboet te makene in alle ma- 6nieren van sunderlingen werken, van buten. Ende dit be- 7gennen wi aldus⁽²⁾.

(1) Sur. dilucidamque rationem seu intelligentiam.

(2) Sur. Quod nos ita demum explicare aggredimur.