Werken. Deel 2. Vanden gheesteliken tabernakel

Regelnummers proza verbergen

Dat derde principael poent. C. VII.

21Nu willic ons noch voerder metter figuren inwert⁽²⁾ leiden, 22ende daer na die figure ontbenden op dat derde poent, daer 23ic vore af seide. Onse Here sprac noch tote Moysesse: Ghi 24sult maken enen outaer van den houte van sethym: die sal 25hebben ·v· maten in die lingde, ende al soe vele in die 26breide, dat es vierkantech, ende ·iij· maten in die hogede.

(2) D. inwaert.

[p. 28]

1Ende hi sal hebben ·iiij· hoerne, dat es in elken hoere⁽¹⁾ 2enen. Ende ghi sult dien outaer al bedecken met eere. Ende 3ghi sult daer toe maken eerne vate, die asschen inne tont- 4fane, ende tangen ende crauwele, ende vate dat vier in 5tontfane. Ende alle dese vate suldi maken van eere. Ende 6ghi sult maken een roesterken, na die maniere van enen 7nette, ende onder dat roesterken, in die middelt dies 8outaers, een vloerken. Ende in die ·iiij· hoerneke selen 9sijn ·iiij· ringe van mottale, ende dese ·iiij· ringe seldi doen 10onder dat vloerken dies outaers, ende dat roesterken sal 11gaen tote dier middelt dies outaers. Ende ·ij· grendele suldi 12maken van houte van sethym, ende die suldi bedecken met 13platen van eere, ende selse doen dore die ringe, ende si 14selen sijn in elken side dies outaers, dien outaer met te dra- 15gene. Dese outaer en sal niet vol sijn binnen, maer ghi 16seltene maken idel, ende binnen hol, alsoe alst u op den 17berch geboden⁽²⁾ es⁽³⁾

18Nu suldi merken die waerheit hoe wi voert geleert werden 19in deser figuren, dat es, hoe wi inwert gaen selen met inge- 20keerden sennen in gevoeliker ufeningen. Want alsoe als wi 21ute gekeert moten sijn in sedeleken dogeden tote onsen even- 22kersten, alsoe sele wi ons inkeren in gevoeleker liefden tote 23onsen Here: ende alsoe selen wi maken enen outaer dier 24sacrificien van houte van sethym⁽⁴⁾. Met desen outare selen

(1) B. horec. C. horinc. Die allen beteekenen hoek, angulus. Zie Kiliaen.

(2) B en C. ghetoent.

(3) Cfr. Exod. 27.

(4) D voegt by: Dese outaer hiet die outaer der holocausten, oft die outaer der Sacraficien; ende hi stont buten, voer den inganc des tabernakels, niet recht vore, maer ter zuytsiden wert. Met desen, enz.
Surius heeft ook: Dicitur autem hoe altare holocausti vel sacrificii, positumque fuit extra Tabernaculum in atrio, non quidem in ipso aditu vel introitu Tabernaculi, sed a latere versus meridiem.

[p. 29]

1wi verstaen die gevoeleke enecheit ons herten⁽¹⁾. Ende in 2deser enecheit selen gevoeleke gekeert sijn alle die gevoeleke 3crachte dies minschen. Ende hi sal gemaect sijn van houte 4van sethym. Dat hout es licht in hem selven, ende het en 5mach niet verrotten, noch verberren⁽²⁾. Hiermede versta 6wi vriheit, want si es licht, ende voert den minsche geeste- 7like waer hi sijn wilt. Ende hieromme sele wi laten ongeor- 8dende ontlede⁽³⁾ van aller senlecheide, ende vrileke 9inkeren in die gevoelleke enecheit. Ende dese vriheit es 10oec ewech ende ongebonden, eest dat wise in dogeden oefe- 11nen willen. Ende in dien vire der minnen en machse niet 12tegaen noch verberren; maer si wert daer inne gepurgeert 13van alre ongeordentheid. Sethym es oec alsoe vele geseget 14alse een keest⁽⁴⁾ ochte ·j· begin iegewelker vrocht. Alsoe 15es de vrie keer met liefden te Gode, begin ende orspronc alre 16dogede. Ende hier omme es hi materie daermen dien outaer 17ave maket, daermen eweleke Gode allen lijfleken dienst ende 18utewendege werke met liefden op offeren sal.

19Die lingde dies outaers dat es⁽⁵⁾ ·v· maten. Dats dat wi

(1) D voegt by: omdat alleene staet buten den tabernakele, int kerchof. Surius: Itaque per altare hoc, quatenus quidem solum stat foris in atrio Tabernaculi, sensibilem accipiemus cordis nostri unitatem, enz.

(2) D voegt by: ende des en daerf niement wonderen, want men vint noch hout, dat niet verberren en mach, dat heet anticon, ende ne gheen hout dat uten eerdschen paradise comt, en mach verberren.
Surius: Quod sane non est cur quisquam magnopere miretur, cum teste D. Hieronymo, amiton (by Plinius, Lib. XXXV, cap. 31, heet het amiantus) ligni genus, vel ligni simile, non comburatur, sed quanto plus arserit, tanto mundius inveniatur: nec ligna Paradisi ignis absumat.

(3) B, C, D. onlede. B en C der senlecheit.
Surius: quo inordinatas seu incompositas sensuum occupationes missas faciamus.

(4) By Kiliaen nucleus, granum, germen. Surius heeft kwalyk vertaeld door appetitio.

(5) C. des outaers es.

[p. 30]

1verwennen selen alle menechfoldecheit van herten, ende ver- 2gaderen onse senne in enecheit⁽¹⁾. Die breide es oec ·v· 3maten: dat es dat wi onse senleke begerte gevoeleke selen 4keren in dese⁽²⁾ enecheit, ende versmaden al dies hare ge- 5lust, sonder noedorst⁽³⁾ allene. Aldus sta wi seker ende 6vaste, viercantech, jegen aldat ons van buten letten mach⁽⁴⁾.

7Die hogede sal sijn ·iij· maten: dat es dat wi selen dese 8enecheit in ons besien, begeren, ende gevoeleke besitten, 9boven alle tijtleke dinge. Soe wanneer de minsche in deser 10gevoeleker enecheit comt, soe es sine begerte opgerecht, 11ende sine utewendege ogen dicwile scouwende in dien hemel; 12ende sijn gevoelen ende sine manieren sijn wonderlec; ende 13al dat in der tijt es, dat es heme onlostelec, want hi hevet 14sinen outaer, dat es enecheit sire herten, buten en binnen 15bedect met eere, dat es met gevoeleker liefden te Gode.

16Wi selen oec maken onsen outare ·iiij· hoerne van mot- 17tale, in elken hoere⁽⁵⁾ enen⁽⁶⁾. Hier mede versta wi de ·iiij·⁽⁷⁾ 18sedeleke dogede, want si sijn onser enecheit ene sunderlinge

(1) C. dat wi verwinnen selen alle menichfuldicheit van den ·v· sinnen in enicheit.
Surius: quod est omnem quinque sensuum multiplicitatem vincere ac superare nos debere, eosque in unum cogere colligereque.

(2) C. deser.

(3) B. noettorst. C. alle des haer ghelosten mach. D. al dies hare ghelust, sonder die noetorst allene.

(4) C. toe comen mach. Surius heeft officere.

(5) B. horec. D. hoec.

(6) C. voegt by: Want die outaer hadde ·iiij· horne, in elken oversten horic enen horen, die crom inweert welfden, soe dat in die ·iiij· horne hinghen ·iiij· ketenen, daer dat roesterken aen hinc toet in midden den outaer.
Surius: Siquidem altare quatuor habuit cornua, per singulos supremos angulos singulis cornibus fabricatis, quae quidem recurvas introrsum habebant inflexiones, ita ut in quatuor angulis quatuor catenae penderent, adquas craticula usque ad altaris medium appensa fuit.

(7) A. versta wi ·iiij· sedeleke doghede.
Surius: quatuor virtutes cardinales.

[p. 31]

1cierheit, udewert werkende in dogeden. Ende si sijn ene 2onverwenleke starcheit, alse wi, overmids hen, inkeren ende 3besitten die enecheit⁽¹⁾.

4Wi selen maken onsen outare, dat es der enecheit onser 5herten, diverse vate ende instrumente van ere, die wi orboren 6selen in dien dienste dies outaers. Die ierste vate sijn, daer 7men die asschen in dragen sal, dat es een menechfoldech 8oetmoedech herdinken der doet ons Heren, die hi van minnen 9leet, ende die⁽²⁾ martilie der heilegen, ende onse ontbliven 10in dogeden⁽³⁾. Dit sijn asschen ende reliqyen dies viers der 11minnen. Dese sele wi altoes ontfaen met devoten, oetmode- 12gen, minleken bedinkene ende met compassien. Dit sijn die 13vate van eere; hiermede wert sunde vergeven, minne verwect 14ende vernuwet⁽⁴⁾. Tangen van eere, daer men dat vier met 15stoken sal, dat es in al onsen dogedeleken werken die wi Gode 16doen, ongeduer⁽⁵⁾ van binnen, ende in alle⁽⁶⁾ dien dat ons 17God wederdoet ongecustet ende ongepaeit selen sijn⁽⁷⁾. Hier- 18mede stoectmen dat vier der minnen. Crauwele van eere,

(1) C. Ende si sijn ons inweert welvende, ende ghevende een onverwinlike stercheit, als wi, overmids hem, inkeeren, enz.
Surius: eaedemque introrsum nos ceu cardines movent, et robur ac firmitatem praestant insuperabilem, ubi per eas intro nos recipimus ac possidemus cordis unitatem.

(2) B. de. C. der.

(3) Surius: ac nostrae demum in virtutibus imperfectionis defectionisque commemorationem.

(4) C. ende gheloeve vernuwet. Surius: et fides renovatur.

(5) B. groet ongheduer. Versta groote ongedurigheid. Surius vertaelt: nos minime contentos.... esse debere.

(6) C en D. in allen dien.

(7) C alleen heeft ongecustheit ende ongepaytheit, met weglating van selen sijn.
By Surius luidt de plaets als volgt: Id sibi volunt, in cunctis nostris actionibus bonis et cum virtute conjunctis, quas Deo praestamus, intus nos minime contentos, itidemque in iis omnibus quae nobis vicissim conferuntur et praestantur a Deo, neutiquam quietos ac pacatos nos esse debere.

[p. 32]

1dat sijn die inwendege sinne⁽¹⁾ doergaen met gevoeleken 2smake⁽²⁾; want si moten utekeren ende inkeren met gemerke, 3vertrecken ende verleggen alle die offerande der dogeden in 4den vire der minnen⁽³⁾. Die vate daermen dat vier in ontfaen 5sal, dat sijn ongecuste⁽⁴⁾ begeringen, dien el niet genoegen 6en mach dan minnen.

7Noch sele wi maken dien outare onser enecheit ·j· roes- 8terken van eere, getralijt gelijc enen nette. Hier met versta 9wi die vrie goetwillege begerte die alle dinc gevaen hevet 10Gode met te dienne, ende van geenre creaturen gehouden⁽⁵⁾ 11en wert⁽⁶⁾. Dese begerte es gelijc den nette; want dat vier 12der gevoeleker liefden te Gode berret⁽⁷⁾ onder hare, in ene- 13cheit des herten. Ende die vlamme des viers, dat es devocie, 14daer alle dogedeleke werken in berren ende Gode geoffert 15werden, die lidet doer hare⁽⁸⁾. Ende al dat genoechlec es, 16dat van Gode nedervlietet in enecheit des herten, ende oec al 17dat ute der enecheit, overmids devocie, weder opgevoert 18wert te hemele, dat lidet al dore hare, ende dies en can si 19niet onthouden, want si es een roesterken gelijc enen nette, 20daer alle dinc op gheleget sijn Gode tofferene in den viere der 21minnen. Dit roesterken, dat es dese begerte, hanget in mid-

(1) Surius heeft sensus nostros externos.

(2) Surius: sensibili quodam perfusos sapore.

(3) Surius vertaelt: quibus nimirum cum attentione quadam (met gemerke) et intro et foras sese recipere, cunctaque virtutum sacrificia in amoris igne versare ac retrahere, et hac illacque movere incumbit.

(4) B alleen heeft ongheewste. Surius vertaelt desideria insedata. Het woord is verwant met het fransche coi, ons koes. Zie Halbertsma, Naoogst, I, bl. 19. Zie ook Van den Bergh, Woordenlijst op Limborch, bl. 289.

(5) C. selve ghehouden.

(6) Sur. desiderium, quod cuneta ita complectitur, ut ea ad Dei referat cultum, nee tamen ipsum ab ulla creatura detineatur.

(7) C. berrent:

(8) Sur. devotio.... per ipsum (rele) penetrat.

[p. 33]

1den den outare, dat es in midden enecheit⁽¹⁾ ons herten, in 2die ·iiij· cromme hoerne van eere, daer ic vore ave seide; 3want al onse dogedeleke werken moten⁽²⁾ utegaen ende inke- 4ren weder⁽³⁾ in onse gevoeleke enecheit, overmids die ·iiij· 5wisen der sedeleker dogede. Ende in den weder inkeerne 6venden wi die begerte hangende in midden der gevoeleker 7liefden. Ute der enecheit, boven hare selven, en mach si niet 8comen⁽⁴⁾. In den gront der gevoeleker enecheit en can si 9niet geduren: hier omme hanget si in midden den outare, 10daer dat vier der liefde eweleke in berren sal.

11Onder dit roesterken, dat begerte es, in midden den ou- 12taer, sal sijn ·j· vloerken van eere; ende dit es innecheit⁽⁵⁾, 13want si es gront ende bodem, daer wi alle onse vier der ge- 14voeleker liefden op stoken ende berren selen. Ende in die 15·iiij· hoerneke dies vloerkens selen sijn ·iiij· gegoten ringe 16van eere, ende ·ij· grendele⁽⁶⁾ van houte van sethym, over- 17dect met platen van eere: die selen wi doer die ringe doen in 18elke side dies outaers; ende daer mede sele wi dien outaer 19onser ghevoeleker enecheit dragen waer wi willen, ende al- 20toes staende behouden in al sire cierheit.

21Die ierste rinc in ons es dat wi lieflike anesien selen die 22ewege minne Goeds, daer wi inne voresien⁽⁷⁾ sijn, ende ver- 23coren van ewecheit. Die ander rinc in ons es dat wi merken 24selen dat hi, in der ewecheit, van minnen vercoes ons sinen

(1) C. in midden die enicheit. D. in midden in enicheit.

(2) B. moet.

(3) B en C. weder inkeren.

(4) Sur. extra unitatem quidem supra seipsum subvehi aut pertingere non potest.

(5) Surius vertaelt het woord door devotio.

(6) C voegt by als ·ij· tijnboeme, in 't latyn vectes. Zie Kiliaen, die met het zelfde woord grendelboom vertolkt.

(7) Surius vertaelt het door praedestinavit.

[p. 34]

1eengeboernen Sone te sendene⁽¹⁾ in onser naturen, dat hi ons 2leren ende wisen soude met woerden ende met werken, ende 3liden die bettere doet om onsen wille⁽²⁾. Dit sijn ·ij· ewege 4ringe: dese selen doregaen die ·ij· hoerneke in die ene side 5dies outaers onser enecheit. Ende dore dese ·ij· ringe mach 6iegewelc minsche doen enen grendel⁽³⁾, die nemmermeer 7vergaen en mach en si overmids hem selven⁽⁴⁾: dat es ·j· vri 8betrouwen dat iegewelc hebben sal dat hi van Gode in der 9ewecheit vercoren ende gemint es, ende dat hi omme sinen 10wille worden es minsche ende die doet geleden hevet. Dit be- 11trouwen, met sekeren toeverlate⁽⁵⁾ sal hi behouden tote in 12sine doet⁽⁶⁾: soe es die rechte side der enecheit wel bewaert, 13ende soe blivet die grendel in sine ringe in der ewecheit.

14Die derde rinc in ons es dat wi merken selen die jegen- 15wordege minne Goeds tote ons, dat hi ons dagelijcs gevet 16ende wilt geven in elker uren alsoe vele gracien ende gaven, 17daer bi dat wi daer inne verdienen mogen met heme ewech 18leven. Die vierde rinc in ons es dat wi anesien selen dat hi 19van minnen hem selven ons wilt geven te lone, eweleke te 20gebrukene, ende al dat hi in sire minscheit verdient hevet, 21alsoe verre alse wijs ontfenkelec sijn⁽⁷⁾, rechte ochte wijt 22selve gearbeit ende verdient hadden. Dose ·ij· ringe selen die 23andere side doregaen, alsoe dat wise altoes alle ·iiij· bekin- 24nen ende ymageneren mogen⁽⁸⁾.

25Hiertoe behoret oec ·j· grendel die dese ringe doregaen

(1) C voegt by tonsen behoef.

(2) C. om onse sonden.

(3) C. enen dragheboem oft enen grendel.

(4) C. het en sij mids.

(5) Sur. cum spe et confidentia certa.

(6) C. tot in die ure sijnre doot.

(7) Sur. quatenas nos illorum capaces erimus, idque perinde ac, enz

(8) Sur. et animo ac imaginatione complecti queamus.

[p. 35]

1moge, ende vaste sluten: dat es vrileke Gode minnen, boven 2alle dinc, ende altoes, in oetmoedeghen dienste, sinen 3geboden ende der heileger Kerken gehoersam sijn, ende 4hierinne bliven tote der doet. Alsoe lange alse dese grendele 5in hare ringe bliven, alsoe lange blivet onse leven seker, 6ende sonder vrese van al dien dat ons hinderen mach. Want 7nu dese ·ij· grendele sijn van houte van sethym, daer wi 8vriheit mede verstaen, hieromme moge wi dien outaer onser 9gevoeleker enecheit dragen waer wi willen. Ende die grendele 10sijn overdect met platen van eere, daer wi gevoeleke liefde 11mede verstaen: ende hieromme mogen wi Gode offerande 12doen in allen staden⁽¹⁾ soe waer wi sijn.

13Dese outaer sal hol ende idel sijn tusschen die ·iiij· 14wande⁽²⁾. Alsoe gelikerwijs sal die enecheit onser herten 15geledecht sijn van al dien dingen, die ons verbeelden 16mogen⁽³⁾, ende idel van alre ongeordender liefden⁽⁴⁾: ende 17alsoe soude ons die inkeer in gevoelne, ende die utekeer in 18dogedeleken werken, ghelijc gereet sijn⁽⁵⁾. Die outaer, dat es 19enecheit onser herten, sal altoes open sijn, opwaert te 20hemele, met devocien ende met werdegen dienste. Ende wi 21moten hem noch maken ·j· clein vensterken, jegen der son- 22nen opganc⁽⁶⁾ dat es dat wi oetmoedechleke selen begeren

(1) C en D. steden.

(2) C voegt met Surius by: ende hi sal altoes boven open sijn, na die maniere eenre holre kisten sonder scheel.

(3) Sur. quae nobis imagines parere vel imprimere queant.

(4) C voegt by: sonder dat daer die roestere der vrier goetwillegher begheerten in sal hanghen, alsoe voerseet es. Surius: sola duntaxat liberi et cum bona voluntate conjuncti desiderii craticula inibi, ut ante dietum est, pendente.

(5) Sur. qua utique ratione tam intra nos respicere ad sensibilem Dei amorem, quam foras egredi vel extrovertere ad virtutum exercendos actus et opera bona, aeque prompti ae parati erimus.

(6) C heeft, even als Surius: Ende boven al dit soe moet noch aen den outaer sijn een veinstere, daer men tfier dore stoken sal op tfloerken, onder den hangenden roester. Ende de veinstere sal staen op dinde, ter sonnen opganghe waert. Hier bi verstaat men dat wi, enz.

[p. 36]

1ende bidden die gracie, ende die hulpe Goeds. Alsoe dicke 2als wi dit vensterken oefenen ende openhouden jegen die 3melde gaven Goeds, soe wilt hi sijn vier der minnen stoken 4ende vernuwen in onse gevoeleke enecheit. Wi moten oec 5dien outaer onser enecheit setten ter rechter siden dies taber- 6nakels, ten lichte wert, in dat innechste onser herten ende 7onser senlecheit, rechte vore dien inganc der redelecheit⁽¹⁾: 8alsoe dat wi in al onsen werken, ende in onsen offere dat wi 9Gode doen, mogen insien in dat tabernakel onser redelec- 10heit, alsoe dat wi in al onser ufeningen wel geordent werden; 11soe mach die offerande Gode bequame sijn.

12Hier mede late ic dat derde poent van den ·vij· princi- 13palen, daer wi inne geleert werden hoe wi ons ufenen selen 14in gevoeleker liefden te Gode: dat es als wi in gewareger 15penitencien leven, ende wel geordent sijn in sedeleken doge- 16den tote ons selven ende tote onsen evenkersten⁽²⁾.

(1) In C staet de plaets als volgt, en even zoo by Surius: Dese outaer stont buten, vore den inganc des tabernakels, een deel ter zuut siden wert, dats ten licht wert. Alsoe selen wi oec onse enicheit setten in dat innichste onser sinlecheit, voer den inganc der redelicheit.

(2) In C leest men, als by Surius: Hier mede latic dat derde poent van den ·vij· principalen, die enen gheesteliken loepe der minnen toe behoeren. Want in dat derde poent is gheoppenbaert hoe wi ons oefenen selen in ghevoeliker liefden te Gode, na dien dat wi, mids den iersten poente, in ghewaregher penitencien leven, ende, mids den anderen poente, wel gheordinert sijn, enz.