Felix Timmermans

[p. I]

Foto van Felix Timmermans.

[p. V]

Voorwoord.

Felix Timmermans is in zijn tijd 'n zeer uitzonderlik en populair auteur, internationaal een der meest bekende Vlaamse schrijvers. In Vlaanderen verblijvend sprak zijn werk ons aan. Dit verklare onze keuze.

Dat de gulden regel van voorzichtige wijsheid, nonum prematur in annum, houd je werk acht jaar onder je opdat 't rijpe, hier niet werd nageleefd, kan slechts op straffe zijn van veel terechtwijzingen. Bovendien is 't wel zeker, dat ieder der lezers of beoordelaars dit onderwerp anders zou behandeld hebben, dan 't werd gedaan, als hij 't tenminste nu reeds geschreven wilde.

't Geldt de geschiedenis van iemand die nog niet tot de geschiedenis behoort; we kunnen ons nog niet voldoende boven de tijd verheffen die we pas doorleefd hebben; we zijn de vooroordelen waarmee de schrijver en zijn werk ontvangen werden, nog niet vergeten enz. enz. Zeker, 't oordeel van 't nageslacht over 30, 40 jaar zal bezonken zijn, maar ook dan zal men het werk, om 't rechtvaardig en goed te beoordelen, moeten zien in de lijst van leven en milieu, van geest en techniek van de schrijver en zijn tijd; ook dan zal men de zienswijze moeten toetsen aan wat over Timmermans de tijdgenoten dachten, ook dan zal een zichzelf rechtvaardigende bespreking gebaseerd moeten zijn op de evidentie der schoonheid. Dit moge verantwoorden, dat wij het getuigenis der jaren niet hebben afgewacht, contemporaine litteratuur-geschiedenis hebben geschreven, waarvan onlangs nog de wetenschappelike gerechtvaardigdheid geconstateerd werd door Anton Reichling in zijn bijdrage ‘Over den Grondslag van literaire critiek en literaire wetenschappen.’ (Studiën 1927, VII). Deze gedachte heeft tevens bepaald de wijze der behandeling.

Aan later tijd zij overgelaten beschouwingen te geven over Timmermans als novellist, Timmermans als toneelschrijver, als folklorist, als schilder, als realist, enz. Waar hij volop nog schept, zou 'n dergelike indeling spoedig haar waarde verliezen.

Wij wilden leren begrijpen wat daar zo gaaf en gemakkelik

[p. VI]

maar voor 't grijpen ligt, en laten zien, hoe Timmermans begon en hoe hij gekomen is tot de hoogte waarop hij nu staat. Dus hebben wij getracht zijn levensgeschiedenis op te bouwen, belichtend zijn afkomst en kultuurmilieu, zijn opvoeding en gevoelsaanleg, zijn temperament en karakter, 't levensgevoel waaruit hij schept voor later tijd, zijn houding tegenover het leven, heel zijn aard, zijn persoonlikheid en zijn werk. Bij de rijpingsjaren en de adolescente leeftijd met hun litterair pogen werd langer stilgestaan, en gewezen naar gerijpte vruchten van later jaren, want 't is zoals de schrijver zegt: ‘Elke mensch neemt zeker driekwart van zijn jongelingen jeugd mee door het leven.’ (Uit mijn Rommelkas, blz. 21). Invloeden die op z'n kunstenaarswezen bepalend hebben ingewerkt vroegen afzonderlik nog eens de aandacht, naast de geest en techniese uitdrukkingswijze der litteraire werken, waartussen 't zijne verscheen.

De studie van wat hij schreef was 't belangrijkste deel. Hoe zeer ook de wortels uit één hoofdwortel gesproten, dooreengestrengeld liggen, de takken gaan uiteen. Zo ook voor 't litterair werk, waarvan de wortels zitten in de levende mens, die al zijn hoedanigheden en mogelikheden bezit, maar vandaag ene laat vooroptreden, morgen 'n andere en overmorgen allebei, om in de schakering der werken gemeenschappelik van oorsprong te blijven. Dit mag 'n kunstmatige indeling naar chronologiese rangschikking rechtvaardigen. Wij zochten telkens naar perspectieven door zijn werk, die op de toekomst 'n zoeklicht konden werpen. Zo werd het hoofdstuk dat Breughel kon heten als vanzelf 'n terugblik en de Pastoor uit den Bloeyenden Wijngaerdt 'n samenvatting en 'n hoopvol vermoeden.

Bij 'n zeer uitzonderlik schrijver als Timmermans moesten stijl en taal 'n afzonderlik hoofdstuk krijgen.

Van de besprekingen, die ons zelf ten dienste stonden, ter toetsing en ter waarschuwing voor subjectieve eenzijdigheid, hebben we 'n kort beeld gegeven. Bovendien zijn deze van zo'n vluchtige betekenis en worden ze zo moeilik naspeurbaar, dat 't zijn belang kon hebben ze voor de toekomst vast te leggen. Bij de bespreking der werken hebben wij gemeend niet telkens te moeten ingaan op de kritieken; dit tijdsoordeel staat in 'n hoofdstuk over Timmermans' populariteit en roem op z'n plaats.

Waarom aan alles 'n kort overzicht van de Vlaamse letterkundige geschiedenis voorafgaat, vindt z'n reden in verschillende overwegingen.

Inleiding mocht en moest voorafgaan en vrij uitvoerig zijn, om iedereen te dienen. Niet uitsluitend voor geleerden en vakkundigen werd deze studie geschreven. Aan velen zal bekend zijn, wat Ver-

[p. VII]

meylen, De Ridder, De Bock en anderen gaven. Hier werd er 'n dankbaar gebruik van gemaakt en tevens getracht mee te werken, al zij 't in zeer bescheiden mate, voor de opbouw van 'n geschiedenis van de Vlaamse letterkunde, die met 'n handboek over 't religieuse, maatschappelike en economiese leven, en 'n betrouwbare eerlike geschiedenis van Vlaanderen, veel deugd zou doen.

Hoofdzakelik beperkten wij ons tot de Vlaamse letterkunde, omdat 't leven, 't karakter en de aard van de mensen in Zuid-Nederland toch wel 'n eigen stempel hebben gedrukt op de litteratuur die uitstraling en afspiegeling is, en vooral omdat 't hier geldt kunst die, niet naar nieuwe wegen zoekend, rechtstreeks gegrepen is uit 't volkshart.

't Kader, waarin 't werk van de schrijver verscheen, zijn verhouding tot de Vlaamse letterkunde met 't Vlaamse leven, gaven we vooraf, omdat de vrijwel zelfstandige figuur Timmermans, weinig aanknopingspunten geeft met zijn tijd, omdat zijn kunst niet is de spiegel der voorbijgaande actualiteit.

‘Wanneer men een talentvol en reeds beroemd kunstenaar te veel ophemelt, dan doet men dit vaak op gevaar heel zijne loopbaan te breken,’ schreef Timmermans (Van Onzen Tijd, 12e jrg. no. 32). Wij hebben getracht ons aan zijn woord te houden. Toch zal menigeen onze waardering misprijzen en in Vlaanderen wellicht meerderen. Hen vragen we, alvorens de lezing van dit boek te beginnen: Hebt ge U zelf, om zuiver te oordelen, tot geschiktheid gebracht door Uw voorliefde te corrigeren - Uw teveel in ontvankelikheid en waardering voor bepaalde factoren, onderwerpen en gebieden van 't leven, - en door U Open te stellen voor wat U oorspronkelik niet na ligt? .... Doet men dat, dan zal men in Vlaanderen, dat in hevige drang naar eigen kulturele ontwikkeling, naar zuiverheid en eenheid van taal, streeft naar de toekomst, waarin de jongeren reeds ademen, algemeen nog waarderen kunnen 'n Timmermans, die op 't laatste ogenblik, voordat de nieuwe tijd er zijn zal, joviaal, in vererende liefde voor zijn schone land en zijn mensen, en met gretigheid in volkse en boertige trekjes, enigsins idealiserend de kinderlike goede oude tijd beschouwt, en rustig, kleurig en vertelselachtig de ruwe volksziel geeft der brede lagen onder de ‘beschaafden’, typies streek-bepaald met 't dialektiese volkswoord.

Vereenvoudigde spelling schreven we. 't Ongewone woordbeeld kan tot 't gewone worden. Bij deze gewijzigde aanduiding voor de levende taal, bleek ons om tactiese redenen gematigdheid geraden.