Novellen

[p. 37]

Daags veur Krismes

[p. 39]

Ettelike jaore geleeë waar ich mit Krismes irges in e' klein sjtèdje in et bergland), - ich zal uch de naam daovan neit nuime, omdat dit niks d'rop aankump, - e' bedevaartsplaetsjke, e' klein, heilig sjtèdje vol teures en vol kirke, mit allein mer èng en kròm krunkelsjtröötjes, wo de klank van al die kirken en klokke al mer roesje bleef en neit tot ras kump. Et waar daen daag, de Vigilie van Krismès, dat ich mich 'sjmiddigs zag: laot ich deze middig nao dat klein kleusterke gaon, dao baoven oppe berg, wo dat dao klòmmelechtig wie ein huipke sjpeelgetuug in ein van die duuster bergsjplete versjtaoke lik, benao onzichbaar gemaak door et eeuwig gruin van de dènnebusj, die taenge de berg opklömme. Dat waar waal hoog op en wied, en de wèndj gòng van geweld en vaegde euver et landjsjap mit ziene graofste bessem in de deipte. Mer de lòch waar klaor en de zòn sjeen; want et waar oostewèndj, en dan houf me neit bang te zeen veur raenge. Jaowaal, wied! Mer me mòt dan toch get doon òm zienen tied door te kòmme. In de busj zelf zou et allich sjtilder zeen, want de bergwandj sjtòng wie ein hoog moer geboewd taenge de kantj wo de wèndj vandan koum.

Onneudig te zègge, dat ich flink muig waar veur dat ich baove koum, wo et kleusterke zelf, frisj en mònter, heimelik sjtil, ein veilige toevluch haw gevònje tössje de roesjende dènne, wovan

[p. 40]

de krune zich ònwillig ruirden in de sjtòrm. Mer wie sjoon waar et dao, zo wied van de welt weg, en zo kòrt bie den hemel! Irges eine sjtein, op ein aope plek wo sjus nog get zòn op et gruin mos sjeen, deinde mich tot zitplaatsj. Wie kan me dèks neit verlangen òm zo èns gans allein in de natoer te zeen! Gei' minsj òntrèntj, geine vogel dae zich ruirde. Volkòmme sjtilte, hèi me gezag, es dae wèndj dao neit gewaes weur, dae mit vuus oppe tòsje van zienen òrgel sjloug dat et daverde.

En dao zeen ich mich op èns, tösje sjtruuk en boumsjtamme door, et vaal gezich van e' jungske. E' kaelke van twelf jaor mesjins. Hae sjtòng dao en keek nao mich, verwònjerd dao eine minsj te zeen, dae op dae sjtein dao zout, - nusjerig en benuujd natuurlik, wo dae dan waal vandan gekòmme zeen koos en waat dae dao te doon haw. Mer de jòng waar neit bang òm naoder-bie te kòmme. Hae wachde allein mer op eine wènk.

‘Menke’, reip ich en sjtouk de handj nao 'm oet: ‘kumps doe dich get bie mich neierzètte? Kòm mer!’

Et waar ein herdersjungske dat zien sjööp of geiten in de bòsj gedreven haw, boeten et geweld van de sjtòrm, en die hie gei' kaod kooste.

Zo ein herderke, dat eine gansen daag mit zie' vee allein ròndjtrèk, - en wievööl van die kènjer sjwerve zo neit ròndj in et berglandj - kan dèks sjrikkelik lieë van de einzaamheid en et gevuil van door ederein verlaote te zeen. Die kènjer zouë oere wied loupe òm e' bitje same te zeen mit eine minsj, dae neit vreg taenge hun is en e' vrundjelik weurdje veur hun euver haet. Hae koum dan auch, gaer en gewillig, en zat zich bie mich neier. En al gaw ware veer, twee kameraote, drök aan et moele.

Camillo heisjde 't menke. Jao, herder waar hae van zien ambach en beroup, en sjus aeve twelf jaor. Zie' vader zout te kieke zònger werk of bezigheid; de grootvader waar den dood naobie, achter de sjtouf wo gei' vuur in brende; zie' moder klaagde en kreesj van

[p. 41]

de pien in erm en bein; haezelf moos veur de kos zörge, en dae verdeinde hae es veehuiër, wie et gòng.

‘Erme sjelm, doe, mien herderke’, mòt ich waal gezag höbbe.

‘Jao’, zag 'r en trok de luppen op, ‘herder! En ich höb neit èns e' mets mee, wie dan toch ederen herder eint haet en höbbe mòt. Et mient höb ich verlaoren en ich kan gein nuujt mee kriege, òmdat ze vööl te duur zeen.’

‘Mer zo duur zeen metser dan toch neit!’

‘Dat wilt zègge’, zag Camillo en keek naodènkend veur zich oet, ‘mit eine klòmmel kan ich auch niks aanvange. Et mòt ein kniep zeen womit ich hout kan sjnieë en zo get. Veur de beester haet me van alles neudig.’

‘En wievööl mòt zo e' mets, wie 's doe dat neudig höbs, dan waal koste?’ vroug ich en keek hööm in de ouge.

Camillo nuimde mich eine pries, en dat waar geine kattendrek.

‘Loester èns, jungske’, zag ich, ‘wits doe waal, dat dat wirkelik vööl geldj is? En meins doe sòms auch dat ich, dae auch mer einen erme sòkses bèn, get van daen aard oet mien tesj keus touvere? Ei' fortuun veur ein ònneuzel kniep! Jòng, nei, laote veer dan lever euver get angesj kalle. Dat geit wirkelik te wied: meins doe dat zelf auch neit, Camillo?’

Hae hòlj neit aan. Hae bròmde niks nao en soebatte neit, wie baedelkènjer zo kònne flemen en zaege. Hae zuchde allein mer effekes en sjweeg. En et waar mee esof hae sjrik hèi gehad van zien ònnaodènkendheid, òm zo aopenhertig gewaes te zeen. Hae keek nog effekes nao mich, òm te zeen of ich mesjien neit kaod waar. Mer dat waar ich jao neit. En òm noe euver et dood punt haer te kòmme, vraogde ich hööm: ‘Camillo, wits doe waat et mörge veur e' fees is?’

Dat wòs hae. ‘Wie zou ich dat neit weite! Krismès is dan toch et fees van òs, herders, en van alle veevolk?’

‘Dat is zo’, zag ich, ‘en dat höbs doe dao gouwd gezag. En hie

[p. 42]

zit ich zelf dan noe mit ein herderke, daags veur Krismès, op eine sjtein in den dennebòsj, ònger et gedaver van de wèndj, dae boest en broest. Wits doe wo mich dit alles op èns aan dènke deit?’ En ich begoos 'm te vertèlle wie ich ooit, op dezen daag, zelf in Bethlehem gewaes waar, wo ich mit de luuj van et landj dao die nach in de kirk gezaeten haw, òm òs et wònjer van de Krisnach te herinneren in de Nach-Mès. De Bethlehemse vrouwluuj ware gekòmme in hun feestelike kleier, sjwart, mit grote borduursels van bòntje zie en satien oppe wied-aope moewe; ze drouge hoog huve oppe kop, wo vaole van aafhònge, zodat ze oetzouge wie prinsesse oet ein awd verhöölke.... Ich vertèlde en vertèlde mer, òmdat mien eige weurd mich mitsjleipde: wie et dao doe vruigjaor waar, mit eine bòntje glans euver alles haer, en de amandelbuim al in volle blui sjtònge. Nooit haw ich nog ein maon gezeen, wie in die nach doe; ze waar vol en gans, gans groot, wie ze dao baove de vlakte van de Jordaan sjtòng, zilverwit wie ein grote kirmèssjotel, esof ze òs, die daohaer keke, zègge wol, dat et Kindje gòng gebaore waerde, nog in diezelfde nach. 's Aoves van te veure waar de Patriarch van Jerusalem, op zie' paerd, mit eine violette mantjel dae in de wèndj fladderde, Bethlehem bènne gereeë. Haezelf droug, puntjelik middernach, et Kriskindje, in e' gouë treugske, de kirk in, terwiel den òrgel broesde, de klokke loewden en alle luuj daobie, van loeter bliedsjap, in de hènj kletsjde. - Dat alles sjteit mich noe nog, en saer jaore, wie e' sjoon verhöölke veur de geis.

Camillo haw geloesterd, zo wie kènjer kònne loestere, gans wie weg van de welt. ‘Mer noe mòt ich dan waal heivesj gaon’, zag ich. Ich haw op mien oer gekeke. ‘Et is nog wied, pès ich weier trök bèn wo ich zeen mòt.’

Hae waar veur mich kòmme sjtaon en keek mich ernstig aan: ‘Komt geer mörge nao mich trök hie?’ En et tròf mich wie hae mich aankeek.

[p. 43]

Ich haolde 'm veurzichtig nao mich toe. Hae woort wakker wie oet einen droum. ‘Loester ens, Camillo’, zag ich taengen 'm, en daobie waar mien eige sjtöm mesjien toch waal get ònzeker: ‘noe zal ich dich get zègge: òmdat ich daags veur Krismès hie noe zo bie dich gezaeten höb, wie zo twee vertroewde kameraote bie-ein kònne zitte, en doe, einen herdersjòng, mich zo aan Bethlehem höbs doon dènke, en aan alles waat ich dao van-ze-laeve höb mitgemaak, en òmdat et dan toch mörge et fees is van alle herders en veevolk (ich noum mien portefeuille oet mien bènne-tesj), krigs doe van mich hie noe waat das doe neudig höbs om dich ein nuujt mets te koupe. Gouwd zo?’

Camillo woord bleik wie e' liek. Zien ouge ware groot en klaor gewoorde. Hae keek nao zie' bankbiljètje, en keek mich aan, esof hae neit gluive koos dat et ech waar, - esof hae dach dat ich et auch weier trök zou numme. Of waar hae bang dat et vleugelkes zou kriege en wegvleige? Hae sjtouk et weg. Nog ummer haw 'r niks gezag. Dao woort hae op-èns gans rood, keek mich nog eimaol engstig in de ouge: doe wòrp hae zich op mich, zien mager ermkes òm mienen hals, en ich vuilde zie' weik muulke op mien wange.

Veer gònge van-ein. Wie ich e' bitsjke wiejer waar, keek ich nog èns òm. Camillo sjtòng dao nog, wo hae sjtòng wie ich weggòng. Dan reet hae zie' petsjke van zienen haorkop; de haore fladderden in de wèndj: en hae sjwènkde dat lummelke in de lòch, pès hae mich neit mee zeen koos.

Erme, kleine Camillo.

Wo de bòsj ophòlj, vaegde de wèndj nog ummer euver et landj en de vlakte in de deipte. Mienen euverjas wapperde wie ein vaan mich òm de bein. Et waar raodzaam òm zich mer get te sjpouwe. De zòn waar ònger-gegange. E' gluiëtig aovesrood haw den hemel in brandj gezat, wo mie' sjtèdje in de deipte loug. Wie

[p. 44]

leger ich koum, wie mee de wèndj zich sjeen te lègge. Ich koos mich weier get mee mit mien eige gedachte bezig hawte. En dao op èns koum get wie einen twiefel in mich opgezat. Camillo, dach ich, mit zie' leif gezichske en zien klaor broen ouge, - ouge van e' jònk hirt - hei Camillo mich auch sòms bedraoge? Dae grootvader, dae dao zout te sjterve bie einen haerd zònger vuur, dae vader dae gei' werk koos vènje, die moder die kreesj en sjreefde van de pien in erm en bein: hae hei nog zovööl mee en auch angesj kònne vertèlle, es er mich bie de naas hei wille pakke. Wie zudeliker me kump in oos weltdeil, wie mee de kènjer dao vol zitte van dat saort van bedreigerie. En waar dat noe wirkelik de pries gewaes van ein kniep, zo wie hae die gaer gehad hèi, es hae ze dan al höbbe moos? Veer, vraemen in hun landj, waerde toch ummer mer weier aafgezat op die maneir, en waerden auch neit wies es dat saort van kènjer òs aankik mit die sjoon, sjwarte ouge, die ze noe eimaol höbbe.

Mer Camillo, - waar miene kleine Camillo auch weier eine van die klein kunstemaekesj gewaes?.... Noe mòt ich zègge, dat et mich bie zo get nooit zo zeer om de cente te doon is, es waal òm et feit dat ze mich beet genòmmen höbbe. Dat zo eine koet-jòng, zo einen ape-keutel mich te sjlum aaf gewaes is; dat ich mit al mien ervaring, mich weier beet höb laote numme; dat zo eine niksnötter mit mich gesjpeeld haet, wie de kat mit ein moes? Camillo? Ich bleef sjtaon en keek ein ougeblik nao de lòch die brende. Mer doe woort ich giftig op michzelf en zag kaod-weg: geldjduvel dae 's doe bès! Zelfs daags veur Krismès liks doe dich te kummeren òm e' paar kwartjes, die ein erm, klein herderke gelökkig höbbe gemaak. Doe blifs, werechtig, dood op ein dubbeltje. Gouwd, et waar e' bitje mee! Mer toch: sjaam dich. Laot Camillo dich beduveld höbbe: is dat dan nog zo erg, - en sjus vandaag? Dat waar et neit. Ich wol allein mer neit bedraoge oetgekòmme zeen, neit veur de gek gehawte, neit.... wie me zo zaet.

[p. 45]

‘Mer nei’, zag ich auch weier, sjtil-hel-op, ‘nei, dat is et neit gewaes. Dat is gein komedie gewaes; dat waar noe èns gein bedreigerie. Dat waar ech en zuver en waor! Camillo haet dich de waorheid gezag. Es hae zie' histeurieke gefantaseierd hèi, zou hae zeker daomit aan de gang gebleve zeen, wie 's doe 'm zags dat hae niks van dich te wachten haw. Dan weur hae aan et jeemere, aan et zanike gegange. Hae hei zich aan et zaege gehawte. En dan auch dit: zo wie hae de duite beet haw, weur hae daomit weggeloupe. Hae hei zich wie eine vos oet de vuit gemaak, om ziene sjat in veiligheid te brènge. Hae zou bang gewaes zeen, das doe et toch nog begrepen hes dat er dich bedraogen haw, en doe hööm dan weier alles hes aafgenömme. Wie angesj is dat aevel neit bie Camillo et geval gewaes: hae haet zich in dien erm gewòrpe, esof hae veur altied bie dich hei wille blieve. En vraogde hae dich dan auch neit, of das doe mörge weier nao 'm trök wols kòmme, nao diezelfde plaatsj van vandaag?’

En toch: ich weit neit; zo'n kènjer....

En dao op eimaol begoos in de deipte, wo et sjtèdje loug, in et duuster landj, ein klok te loewe: boem, boem, langzaam en sjwaor; boem, boem, boem. Dat waar wie ein deipe sjtöm die sjprouk esof ze waarsjuwde, plechtig, serieus. En auch haw ze eine kommandeierenden toon: boem, boem, boem. En dao hoort ich te geliekertied auch anger klokke-sjtömme, die zich bie de eesjte aansjlote. Same mit die van de grote kirk, die begoos waar, loewde noe auch die van de gemeinde-tore, die van de Broen Paeterkes, die van de Begiene. En nog mee, ummertoe mee. Boem, boem. Klokke van anger parochies; en wie oet den aosem, die van de klein Beginkes, - wie van e' kèndj dat bang is dat et te laat kump. Ich sjtòng sjtil en loesterde vol aandach: boem, boem, baoven alles oet, die van de grote kirk, die et eesjte teike haw gegaeve. Mer ze haw noe zelfs get dreigens, die sjwaor en plechtige sjtöm: boem, boem. En dao waar et mich op èns, esof ich ze ver-

[p. 46]

sjtòng: ich hoort op èns gans klaor en dudelik waat ze bònzend reip dat et dreunde: ‘Camillo haet dich neit bedraoge, doe geldjzak! Camillo haet dich de waorheid gezag, de waorheid!’

De wèndj droug de sjtömme van dat feestelik gebèierd klokke-konzert, daags veur Krismès, op zien erm de heugte in, en wòrp dat wie mit geweld euver mich haer, pès auch alles in mich zelf, en zònger dat ich dao erg in haw, begoos te zègge en te zènge: ‘Camillo haet dich neit bedraoge, Camillo is e' gouwd jungske mit e' zuver hart.’ Wie mit loeter haemerkes van goud en zilver sjloug et gebèier aan de aoves-lòch, de sjtöm van de grote klok daobaoven oet wie mit einen hamer van bròns, dae de wèndj langzaam deig sjwiege. Et waar esof e' nès vol gouë veugel wakker gewoorde waar, en sjirpde en kwetterde, en mit de vleugele sjloug. Of nei: et waar esof et rood van den aovend aan de lòch te vlamme sjtòng en dao in knetterende vònke oet-ein gesjprònge waar: wie eine gouë raengen door de lòch, euver et sjtèdje haer dreef. De ganse welt sjeen in dit ougeblik - daags veur Krismès - mit te zènge, mit den aoveshemel dae zelf vol meziek hòng; en ummertoe bleef ich veur michzelf de weurd skandeire, die de klokke mit hun bòntje vokalen aan de gluiënde lòch sjreve: ‘Camillo haet dich neit bedraoge!’

De lèste klanke van et plechtig gebèier sjtòrven entjelings weg. Nooit in mie laeven haw ich nog zo e' konzert biegewoond. De eesjte sjtarre flikkerden al baove miene kop, wie ich et duustergewoorde sjtèdje bènnetrok.

Nooit auch höb ich mich zo gans en al kònnen inlaeve in de bliedsjap en de vrei van Krismès, wie dae gezaengende keer dao, dat ich in dat berglandj miene kleine Camillo gelökkig haw kònne make.