Namens Tamar

[p. 20]

Verliefd

‘Ik heb vaak bedacht,’ schrijft Benjamin Constant in zijn Journal, ‘dat liefde niets te maken heeft met de persoon waarop men verliefd wordt. Het is een behoefte van het hart die zich periodiek doet gelden, bij langere tussenpozen dan fysieke behoeften maar op dezelfde manier; en net als de seksuele drift zorgt dat men zoekt naar een vrouw waar men lichamelijk plezier aan kan hebben, het geeft niet welke vrouw, zo eist de drift van het hart een object dat bekoort door zijn liefelijkheid of schoonheid, of door welke andere eigenschap ook die het hart kan gebruiken als een voorwendsel om zijn keus tegenover het verstand te rechtvaardigen.’

Zoals altijd wanneer iemand zichzelf goed door heeft en daarover in koelen bloede verslag uitbrengt, heeft deze constatering algemener geldigheid dan voor Constant alleen. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat er helemaal geen verband is tussen de liefde en haar onderwerp - anders zou je er met iedereen die zich toevallig voordeed wel aan kunnen beginnen. (Hoewel, misschien is dat ook eigenlijk wel zo; de plot van heel wat films en komedies ten minste, is gebaseerd op de idee dat wanneer je een man en een vrouw maar bij elkaar ineen jungle, een zeilboot of een hotelkamer laat terechtkomen, de liefde automatisch, hoewel na strubbelingen, volgt.) Er moet om te beginnen, een aanknopingspunt zijn, en wie bij zichzelf te rade gaat zal merken dat dat vaak niets anders is dan een kleinigheid die langs de wegen der privé associaties leidt tot vorige liefden. Mr. Humbert Humbert, uit Lolita, werd alleen verliefd op meisjes onder de vijftien, de leeftijd van zijn eerste geliefde toen hij even oud was als zij; leeftijd speelt vaak een rol en wanneer hoger dan die van de verliefde zijn de omstanders snel bereid hem of haar op vader- of moederbindingen te wij-

[p. 21]

zen. (Die ontdekking is zozeer gemeengoed geworden dat hij niets schokkends meer heeft, een hedendaagse Oedipus zou zich bepaald de ogen niet meer uitsteken.) Sommige meisjes worden steeds weer verliefd op getrouwde mannen, hun vaders waren dat ten slotte óók, bij anderen slaat het hoofd steeds op hol voor tenor saxofonisten. Het ongelukkigste zijn die mensen eraantoe die, via de associatie van een vroege, maar ongelukkige liefde, alleen verliefd worden op onmogelijke sujetten, omdat de liefde voor hen pas echt is wanneer tragedie er fleur aan geeft.

De meeste mensen zijn zich echter niet bewust van de associatieve aard van hun emoties, en zelfs zij die dat wel een beetje doorhebben, denken toch niet dat die toevalligheden, de enige reden voor hun verliefdheid kunnen zijn. Want het motortje van de liefde, eenmaal op gang gekomen, begint ijlings nieuwe en steeds aantrekkelijker eigenschappen bij de geliefde te ontdekken. Een half woord van hem is genoeg om wijde velden van kennis en inzicht te suggereren - en waarom ook niet: zo'n onbekend terrein laat zich nog eindeloos bevolken met illusies zonder dat ze op weerbarstige feiten stuiten. Verliefde ogen zijn niet blind - integendeel ze zien veel beter dan de onverschillige - ze leggen alleen anders uit: zijn handen trillen? dat komt van zijn opwinding en die komt van mij; zijn pak is groen? dat zal zijn moeder wel voor hem gekocht hebben; zijn haar heeft een briljantine-luchtje? nu ja, dat is eigenlijk een kleinigheid, het past verder niet bij hem. Want om mysterieuze redenen weet je zeker dat alles wat een beetje verkeerd aan hem lijkt niet bij hem past. En soms, zelden, maar de mogelijkheid is er altijd, heb je gelijk en is de liefde slimmer zelfs dan de feiten.

Hij, van zijn kant, doet hetzelfde. In je kleinste gebaar en je meligste grapjes ontdekt hij charmes en esprit waarvan je je tot dan niet bewust was geweest. Elke verliefdheid wordt daar-

[p. 22]

door een verrukkelijke en gedeelde vorm van eigenliefde, en hoewel veel geliefden in een vlaag van bescheidenheid zich afvragen hoe het toch in hemelsnaam mogelijk is dat zo'n bijzonder wezen van zo iets povers als hun zelf kan houden, het inzicht dat dat zo is heeft maar zelden iemand ertoe gebracht om aan de waarde van de ander te gaan twijfelen. Die eigenliefde moet overigens niet betreurd worden. Om je naaste lief te hebben als jezelf is het nodig dat je eerst van jezelf houdt. De mensen die werkelijk van anderen kunnen houden, voelen zich dan ook meestal blij in de eigen huid. De minnaars die blijven verzuchten: jij bent te goed voor mij, ik ben jou niet waard, moeten ernstig gewantrouwd worden: óf ze menen het en kunnen daarom niet van je houden, òf ze menen het niet en dan zeggen ze het bij wijze van tactvolle waarschuwing voor hun spoedige desertie.

Na een tijdje echter wordt het duidelijk dat de geliefde niet volledig, niet altijd, overeenstemt met hoe je je hem wenste - of nog niet. De klad is er dan al in gekomen, hoewel niemand dat zichzelf bekent, en het tweede stadium is begonnen. Je zou hem, en tot je onthutsing zou hij jou ook, een klein beetje willen veranderen. Die feestjes, bijvoorbeeld, - je hebt hem zelf op één daarvan ontmoet - je zou willen dat hij die troep fuivende vrienden opgaf en wat serieus zou gaan werken. (Zijn wens om dat te gaan doen heb je in het begin geïnterpreteerd als zijn echte aard, nu wordt het duidelijker dat hij twee echte aarden heeft.) Zijn woordkeus, het is een kleinigheid natuurlijk, maar moest je het hem maar niet eens zeggen dat je ‘geholpen’ (door een winkeljuffrouw), gebakjes (i.p.v. taartjes), kus (voor zoen) genant vindt? Wekenlang heeft hij bewonderend naar je verhalen geluisterd, nu zegt hij ineens: je praat zo veel. Maar veranderen is een hachelijke zaak, ten eerste valt er aan iemand na, pak weg, zijn twintigste, niet meer veel te veranderen, ten tweede, als het je

[p. 23]

toch lukt, verander je tot je schrik een heleboel mee dat onveranderd had moeten blijven. De liefde zelf, bijvoorbeeld. Het volgende stadium kan twee kanten op: moedeloosheid of de ware liefde, in beide gevallen is de pure, simpele verliefdheid over. Die perfecte, hoewel zoals later bleek op duizenden misverstanden gebaseerde, harmonie van huid en hoofd, die glans die de belofte van nog hogere toppen van eensgezindheid op de al aanwezige wierp, zijn over. En, nietwaar, dat is maar goed ook. Aan carrières moet ten slotte verder worden gebouwd, werk moet verricht, de krant moet gelezen, de buitenwereld moet weer eens onze volle aandacht krijgen, de geliefde zelf moet eindelijk eens werkelijk gekend en als zelfstandig wezen begrepen worden; kortom, de werkelijkheid, het enige element waarin je op den duur kunt aarden, moet weer binnen gelaten. Dat die er in het begin een beetje grijs uitziet, is niet te vermijden, en zal ons pas weer opnieuw opvallen wanneer de kans om haar weer in kleuren te zien zich nog eens voor zou doen.