Met verschuldigde hoogachting

[p. 147]

Ooggetuige

Het zit in Nederland niet meer zo lekker met de apartheid. Op de een of andere manier schijnt zich hier toch de indruk gevestigd te hebben dat die apartheid in Zuid-Afrika op z'n minst onchristelijk en misschien zelfs wel onmenselijk is. De ton van Luns heeft het er ook al niet beter op gemaakt. Goed, juist de fractieleiders van de christelijke partijen hebben er in het parlement niet veel goeds over gezegd en er onder andere op gewezen dat menslievendheid nooit zover mag gaan dat men belangrijker zaken als stamverwantschap en industriële belangen erdoor uit het oog zou verliezen. Maar toch. De pers, ook de christelijke, heeft over het algemeen dit redelijke standpunt niet van harte toegejuicht. Voor de 180-dagenwet, waarbij mensen zonder meer een half jaar gevangen gehouden kunnen worden voordat er een rechterlijk vonnis over hen geveld is, bestaat hier weinig begrip. Ook de weigering mensen van de vara gelegenheid te geven zich over de toestand in Zuid-Afrika ter plaatse een mening te vormen, heeft de zaak geen goed gedaan. Vooral als zo'n vara dan toch nog in staat blijft de heer en mevrouw Collins voor de televisie te halen en die keurige christelijke mevrouw, die zojuist uit Zuid-Afrika gezet werd, de gelegenheid geeft te vertellen welke martelingen er op de gevangenen in Zuid-Afrika toegepast worden. Dat is allemaal niet zo gunstig voor de image van Zuid-Afrika.

Ik heb hier eens over gepraat met een specialist in het imagewezen, een man die thuis is op het moeilijke terrein van de public relations. En ik heb hem gevraagd: als u een televisieprogramma moest maken dat tot taak had de betrekkingen tussen ons land en Zuid-Afrika te verbeteren, hoe zou u dat doen? Hij heeft mij daarop een aantal tips gegeven, die ik u hierbij graag door wil geven.

In de eerste plaats, zei hij, moet je duidelijk maken dat je objectief bent. Dat is heel belangrijk, de mensen horen dat graag en als het nu zo'n ingewikkeld geval betreft als dit, dan helpt het al een heel end wanneer je herhaaldelijk zegt dat je objectief bent. Je moet dat objectieve liefst al in de titel van je programma leggen, je kunt het bij voorbeeld Verslag noemen, of Rapport, Ooggetuige. Ik zou het laatste kiezen: objectief

[p. 148]

en toch persoonlijk.

Maar dan, vroeg ik, hoe ga je verder? Wat doe je bij voorbeeld met die impopulaire 180-dagenwet? Die noem je, zei hij onmiddellijk, de wet ter bestrijding van het ondergrondse communisme. Schitterend, zei ik, maar wat doe je met Loethoeli, de man heeft ten slotte de Nobelprijs gekregen. Tja, zei hij, als je dat voorzichtig aanpakt, hoeft de Nobelprijs echt geen bezwaar te zijn. Je toont een foto van die man, hij is ten slotte pikzwart, maar je laat hem niets zeggen. Daarna toon je wat opnamen van zijn aanhang, de Zoeloes. Ze doen daar in Zuid-Afrika nogal veel aan folkloristische manifestaties, dus het kan niet zo erg moeilijk zijn om aan wat bloeddorstige plaatjes te komen: de tamtam, dreunende voeten, half naakte kerels met speren en luipaardvellen. Okee, zei ik, maar hoe behandel je dat proces dat tegen hem gevoerd is?

Hier moest hij even over nadenken, toen verscheen er een glimlach op zijn gezicht. Kijk, zei hij, dat doe je langs een omweg en dan krijg je meteen de kans tot een schitterende zet. Er zijn nogal wat mensen die denken dat het daar bij die processen niet helemaal rechtvaardig toegaat, ze weten het natuurlijk niet zeker, maar ze maken zich ongerust. Nou haal jij een meneer voor de camera, liefst een bekende persoonlijkheid, bij voorbeeld zo iemand als Hitlermann, die was er indertijd zelfbij. Ooggetuige zogezegd. En die laat je dan een grapje vertellen, bij voorbeeld dat hij het gerechtshof niet betreden mocht, omdat hij geen das om had. Dat hij toen dacht: daar heb je het nou, ze willen een objectieve verslaggever weren. Maar dan komt de wending. Een portier, zegt hij, haalde gewoon een oude stropdas uit zijn zak en gaf die aan hem. Hiltermann mocht er dus wel in, en hiermee toon je aan dat al die ongerustheid van ons nogal potsierlijk is. Heel goed, zei ik, maar nu de apartheid. Een ooggetuige kan natuurlijk niet nalaten die bordjes te zien die in Zuid-Afrika zo opvallen, met Alleen voor Blanken erop en Verboden voor kleurlingen. Wat doe je daaraan? Daar kun je niet veel aan doen, gaf hij toe, maar je kunt de indruk wat verzachten. Je laat een blanke, bij voorbeeld de hoofdredacteur van. Die Burger, zeggen dat dit allemaal inderdaad wel eens krenkend kan zijn, maar dat men juist daarom er in Zuid-Afrika onophoudelijk naar streeft deze maatregelen tot het nodige te beperken. Daarna pro-

[p. 149]

beer je de een of andere vooraanstaande kleurling te vinden, die, als je hem vraagt of hij het niet krenkend voor zijn menselijke waardigheid vindt dat hij niet in een bus mag rijden die alleen voor blanken is, zegt: Ja, ik geef toe dat ik dat wel eens vervelend gevonden heb, maar u moet niet vergeten dat er voor gezorgd wordt dat achter elke bus voor blanken, een andere bus rijdt waar wij in mogen. Wij hoeven dus niet langer te wachten en bovendien: er zijn blanken, zelfs blanke dames, die zo maar bij ons in de bus stappen, en daarmee voel ik mij dan weer geheel in mijn menselijke waardigheid gezet.

Maar is het niet moeilijk om zo'n kleurling te vinden, vroeg ik. Welnee, zei hij, u moet niet vergeten het is daar een goed georganiseerde maatschappij en ze hebben daar bij voorbeeld een kleurlingenraad met een voorzitter die door de regering gesalarieerd wordt, zo'n man moet natuurlijk zijn salaris af en toe waarmaken. Als je hem daarnaar vraagt, zal hij je bij voorbeeld ook graag verzekeren dat hij toch nog liever een blanke regering heeft dan een regering van negers. En precies hetzelfde geldt voor de negers, die Bantoes, weet u wel? Die hebben ook een paar officiële en zeer goed gesalarieerde leiders en als u die bij voorbeeld zou vragen wat ze van het Robbeneiland vinden en van Mandela die daarheen verbannen is, weet u wat ze dan zullen zeggen? Persoonlijk heb ik medelijden met hem, maar het is zijn eigen schuld, hij heeft zich tot subversieve daden laten verleiden door gewetenloze, vreemde elementen. En dan laat u uw ooggetuige vragen: hoe bedoelt u dat, en dan zeggen ze het heel duidelijk: wij bedoelen door blanke communisten.

Ik was van deze voorstellen nogal onder de indruk. Maar ik zag het toch nog niet helemáál voor me. Die ooggetuige, zei ik, die moet natuurlijk commentaar geven, wat moet die nu zeggen? Dat is eenvoudig, zei mijn raadsman, hij moet weinig zeggen, maar dat in welgekozen woorden. Als hij bij voorbeeld een troep joelende negers toont die hun paspoorten verbranden en daarbij uitgelachen worden door een paar blanken, dan zegt hij: In het begin lachte men nog, maar allengs voelde men de dreiging beter aan. En dan natuurlijk de tamtam, dreunende blote zwarte voeten, etc. Dan is het duidelijk dat met die dreiging niet de blanken bedoeld worden en de paspoortenwet, maar de negers.

[p. 150]

En de conclusie, vroeg ik, wat moet die zijn? Die moet in de allereerste plaats tactvol zijn, zei hij. Kijk, u kunt niet verwachten dat een stellingname voor de apartheid hierna goed zou vallen. Dat zou niet objectief zijn. En dat is ook helemaal niet nodig. Ik zou adviseren een conclusie met gematigde kritiek op de apartheid. Zo van: wij, Nederlanders, kunnen ons natuurlijk niet scharen achter een politiek als de apartheid die wij in ons land niet zouden gedogen. Maar de situatie is nu eenmaal radicaal anders dan in ons land. Wij hebben daar begrip voor en wij delen de hoop die ook zovelen in Zuid-Afrika koesteren dat het eens mogelijk zal zijn de neger die vrijheid te gunnen waarop hij bij een hogere ontwikkeling recht zal hebben.

Maar, maar, maar, riep ik, gooien wij dan niet onze glazen in? Ten slotte is de politiek van Zuid-Afrika bepaald niet gericht op de integratie die wij wenselijk achten. Maar dat doet er toch helemaal niet toe, antwoordde de reclameman, na een dergelijke uitzending heeft bestrijding van de apartheid en zo'n geldinzameling voor het Defence and Aid fonds toch geen been meer om op te staan? Ik kon hem alleen maar gelijk geven.

De schrandere lezer heeft wellicht gemerkt dat de adviezen van mijn publicrelations adviseur punt voor punt parallel lopen met de uitzending van het ncrv-televisieprogramma ‘Ooggetuige’ door Nico van Vliet op zondag 19 december 1965. Alleen wat de conclusie betreft is hij wat vooruitgelopen op het laatste deel van de serie dat pas in februari uitgezonden zal worden. Laten wij hopen dat hij zich vergist heeft. Het is ten slotte heel goed mogelijk dat de ncrv ons in december haar aprilgrap getoond heeft en dat zij ons dat in januari zal onthullen. Wat mij betreft ik vind dat de grap al te lang geduurd heeft en ik wacht met ongeduld op die onthulling.

p.s. De onthulling vond niet plaats. Toen ik dit stukje schreef was pas het tweede programma in de serie van zes uitgezonden. De volgende vier Ooggetuige-uitzendingen waren navenant, mijn voorspelling van wat Van Vliets conclusie zou zijn kwam helaas uit.