Met verschuldigde hoogachting

[p. 60]

Brand

In de Waag op de Nieuwmarkt bevindt zich het Amsterdams en het Joods Historisch Museum. Voor een kwartje mag men beide bezichtigen, en soms betaal ik dat alleen al om even uit de raampjes van een torenkamer, op het plein waar ik zojuist nog overheen liep te kunnen kijken. Nu echter, op weg naar de chanoeka-tentoonstelling op de bovenste etage, keek ik naar de gravures van Jan van der Heyden, die treegewijs de wentelende trap naar boven begeleiden. De man had een monomane belangstelling voor brand. Elke gravure stelt voor hoe men te Amsterdam of Leiden weer een nieuwe brand bedwong, met behulp van nauwkeurig met letters aangegeven blusapparaten, die onderaan verklaard worden. Vooral mooi is de brand van het stadhuis van Amsterdam in 1654, waarbij honderden grijsgestreepte figuurtjes met rollen zeil en tonnen sjouwen, of ketens vormen om de emmertjes met water uit de gracht zo snel mogelijk boven de vlammen om te kieperen. Ergens is er iemand in zijn ijver zelfs de gracht ingegleden en wordt er door twee mannen uitgehesen. Honden blaffen, paarden trekken een kar met een vat erop (water?), kortom, iedereen is druk bezig zich te gedragen zoals men dat in geval van nood mag hopen en verwachten.

Hoe geheel anders ging het toe op oudejaarsavond, bij de brand die ik de eer had van begin af aan bij te mogen wonen. Het was in één van de lege huizen die nog overeind staan in de Weesperstraat, en door het raam van het huis waarin wij het oudejaar uitzongen, hadden we er zo'n goed uitzicht op, dat we hem al een poos zagen aankomen voordat we geloofden wat we zagen. (Je bent er zo zelden bij als er echt iets gebeurt, dat je niet meer gauw gelooft dat er echt iets gebeurt als je er zelf bij bent.) Wat we zagen was gloed en flakkerend schijnsel op de benedenverdieping en af en toe wat vonken van iets dat viel, maar toen één van ons opperde de brandweer te bellen, riepen we om het hardst: bèjemal, het is zo twaalf uur, en: het zijn maar kerstbomen op straat, en: spelbreker. Inmiddels begon de radio alle registers van het carillon open te trekken en volgens overeenkomst wierpen acht van ons onze brandende, en nog tamelijk lange peuken het raam uit. Het gelukkige nieuwe jaar was

[p. 61]

aangebroken, van nu af aan zouden we nooit meer roken. Het effect was boven verwachting en kan eigenlijk alleen vergeleken worden met de droom waarin men een plas doet die eerst de kamer, daarna de straat en vervolgens de gehele stad overstroomt. De peuken namelijk konden nog geen minuut op straat gelegen hebben, of daar sloegen de vlammen in het huis aan de overkant al het dak uit!

Enfin, in een oogwenk zaten we in onze jassen en holden we de straat op en de rookwolken in. De mensen die er al stonden, weken eerbiedig achteruit om plaats te maken voor een waaghals die, roepend en wenkend, door het smeedwerk van de deur keek. Wat was er te zien? De trap stond in brand, een laaiende, knetterende ladder van vuur, snel omhoogschuivend en niets dan zwart gat onder zich latend.

Even later sloegen de vlammen al naar buiten en begon het huis zich in de vorm van zeer kleine vonken onder ons te verdelen. Iedereen sprong in het rond en feliciteerde elkaar, hele kleine jongetjes wierpen van opwinding brandende lucifers op straatuit imitatiezucht, of omdat de rotjes al op waren? Kortom, het was feest en toen de brandweer ten slotte arriveerde, werd zij laconiek ontvangen. Trouwens, echt de boel verpesten begonnen ze pas, toen ze met hun waterstralen zoveel rook ontwikkelden, dat het zicht er slecht door werd. Dat was onaangenaam. Een jonge man naast mij ging dan ook op de brandslang staan die voor zijn voeten lag. Ik duwde hem eraf. ‘Zeg ben jij misschien van de politie,’ zei hij en ik schudde schuldbewust mijn hoofd. Hoe had ik zo iets squares kunnen doen? Het moet een atavisme geweest zijn of anders de dagboekanier die diep onderin de ziel van bijna elk van ons schuilt.

We liepen tevreden naar het huis van onze gastheer terug en wel vijf minuten lang had ieder nog de mond vol van de opwindende gebeurtenis. Daarna werden de dropjes en pepermuntjes gepresenteerd en we begonnen het over niet-roken te hebben, een onderwerp waar we sindsdien nog niet over uitgepraat zijn. Want het lijkt alsof het enige dat de bevrediging van het roken een klein beetje benaderen kan, dat andere orale genot, praten erover, is. Gelukkig waren we dus misschien niet, maar menigeen kon toch het onderdeel brand van zijn lijst van nog nooit meegemaakte evenementen schrappen.