Met verschuldigde hoogachting

[p. 48]

Hup Amsterdam

‘De wil om de werkelijke bedoeling van de dankbaarheid en de vreugde, zoals die in de afgelopen week over onze hoofden zijn losgebroken, op te sporen, is geen zucht om feestvreugde te bederven of ziekelijke zwartkijkerij, maar is het gevolg van een mentaliteit die zich niet wil laten bedriegen, die zich voor meer interesseert dan voor schijn en vermomming.’

Deze woorden schreef een verlichte geest in het jaar 1938 ter gelegenheid van de geboorte van prinses Beatrix, in het studenten weekblad Propria Cures. Ze zijn nu, bijna dertig jaar later, nog steeds heel geschikt om de reden te beschrijven waarom twee weken geleden een dertigtal Amsterdammers hun stad volplakten met de vriendelijke oproep aan de bevolking om ‘zaterdag thuis’ te blijven. Achteraf kregen wij natuurlijk heel wat kritiek, ook van verlichte geesten (sommige mensen zijn zo republikeins dat zij elke actie tegen het koningshuis te veel eer voor dit instituut vinden), maar toen wij het bedachten, deden en anderen vroegen mee te doen, informeerde niemand bij zich zelf of bij anderen: waarom eigenlijk? In den beginne was de daad, het woord moest er later bij bedacht worden.

Uit de dagenlange discussies die de nasleep waren van die spontane oproep, heb ik twee dingen geleerd. Bijna niemand durft er vandaag de dag en onder vier ogen nog voor uit te komen dat hij van de monarchie houdt, en aan de andere kant durft eveneens bijna niemand openlijk te bekennen anti-Duits te zijn. Je kunt dat beschouwen als een vooruitgang: wij vinden het steeds meer nodig ons als redelijke wezens voor te doen. De enige manier om tegenwoordig nog met goed fatsoen onredelijk te zijn, is daarom metterdaad, aan hun woorden zult gij hen niet kennen.

Hoe onfatsoenlijk het wel is om anti-Duits te zijn, liet ons de heer Frits van der Poel weten aan het eind van zijn Brandpuntuitzending over de rijtoer van de verloofden door Amsterdam, op 3 juli. ‘Amsterdam,’ zei hij, ‘heeft bewezen dat het weren van een Duitser omdat hij een Duitser is, net zo verkeerd is als het weren van een jood omdat hij een jood is.’ Nooit geweten dat Nederland in oorlog is geweest met de joden, of dat Amsterdam bezet is geweest door een joods leger. Hoe komt zo'n

[p. 49]

man dus bij die vergelijking? Hoe langer ik erover nadenk, hoe somberder het mij stemt dat dergelijke dingen de huiskamers van de natie ingeroepen kunnen worden zonder dat er massaal tegen geprotesteerd wordt. Waarom uit de gehele Amsterdamse bevolking nu juist weer de joden te kiezen ter vergelijking met de Duitsers? Allebei even ‘volksfremde’ groepen, die niettemin gastvrij bejegend moeten worden? Maar laten we terugkeren tot de werkelijkheid: het ging niet om het weren van een Duitser, maar van een Duitse prins-gemaal, en terwijl er tegen zo'n figuur deugdelijke argumenten ingebracht werden, ik heb er daaronder geen gehoord dat op een joodse prins-gemaal evenzeer van toepassing geweest zou zijn. Mocht er echter toch zo'n argument zijn, zou Frits van der Poel het ons dan misschien willen laten weten?

Voor zover ik gemerkt heb, hebben veel mensen, wat hun motieven verder ook mogen zijn, zich opgelucht gevoeld dat er in Amsterdam nog dissonanten in de algemene feestroes waren. Typerend is dat de leuze Mijn Fiets Terug, die door de geringe draagkracht der speelgoedballonnen niet eens van de grond kwam, achteraf het grootste succes is gebleken. Ik geloof niet eens vanwege zijn anti-Duitse strekking, maar omdat het gewoon een brutaal geintje was, en daarmee aan de image die Amsterdam van zich zelf heeft, beantwoordde.

In de politiek zijn je domste tegenstanders je beste vrienden. Niets heeft de plakactie zoveel goed gedaan als het vijandige commentaar erop door de hoofdredacteur van Het Parool. Naarmate de adhesiebetuigingen, veelal gebaseerd op zijn absurde aanval, binnenstroomden, begon ik gewoon medelijden met hem te krijgen. Zelfs keurig nette mensen, die anders voor ons volks gebaar niet warm gelopen zouden zijn, ontstaken te onzen behoeve in toorn tegen hun avondblad. Hetzelfde geldt voor de stompzinnige politiële actie bij het Dammonument, allerlei personen die het ‘onwaardig’ vonden het monument voor een dergelijke demonstratie te gebruiken, bleken bereid dat te vergeven toen zij lazen hoe waardig de politie dat monument beschermd had. Ik vind het trouwens niet zo nodig om waardig om te springen met monumenten; voor zover ze nog enige symbolische waarden gehouden hebben, lenen ze zich er juist goed toe om vorm te geven aan de protesten van het mo-

[p. 50]

ment. Ik zou er geen bezwaar tegen hebben wanneer om de zoveel tijd tussen de honderden nozempjes ook enige ernstige Heden zouden staan om met bloemen te zeggen wat ze van de status quo vinden. Maar het is met het verzet als met de godsdienst, men wil de geest ervan zo graag levend houden, maar zodra iemand probeert aan deze zaken een werkelijk actuele interpretatie te geven, wordt hij voor de rechter gehaald. Een journalist van de Haagse Post die mij telefonisch interviewde, vroeg: maar vindt u het met eigenlijk nogal dorps aandoen, zo'n actie tegen de monarchie? Ontegenzeglijk heeft hij gelijk. Maar dit dorp is het dorp waarin wij leven. We kunnen best allemaal internationaal voelen en tegen Vietnam, de apartheid of de segregatie zijn, maar aangezien ons dat geen enkel risico kost, kunnen we af en toe ook nog de moeite nemen af te dalen om te zien of het dorp van al die oranjezon nog geen tropenkolder gekregen heeft.

Waarmee ik niet wil zeggen dat ik de faits et gestes van ons koningshuis een kwestie van leven en dood vind. Je kunt het ook overdrijven, vind ik. Zo werd ik o.a. opgebeld door een dame die mij meedeelde: ‘Mevrouw, ik néém het niet. U zult het misschien gek vinden, maar wij gaan het land uit. Naar Spanje. Nu zult u zeggen, dat is toch óók een fascistisch land. Maar dan zeg ik, over twee, drie jaar is het met die Franco afgelopen. Hier niet, hier worden ze steeds fascistischer en halen ze er steeds meer Duitsers bij. Ik zeg u, ik néém het niet, ik heb Evert Werkman opgebeld, u weet wel, die man die dat boek geschreven heeft, en ik heb gezegd: Meneer Werkman, ik néém het met. Weet u wat hij zei? Hij zei: Mevrouw, ik kan er volledig inkomen. En nu heeft Het Parool ook nog zo afschuwelijk over die actie van die pamfletten geschreven.’

Ik zei dat ik van verschillende mensen gehoord had die hun abonnement op Het Parool opgezegd hadden. ‘Ach mevrouw,’ zei de wanhopige dame, ‘dat kun je nu wel doen, maar dan ben je meteen je krant kwijt en wat moet je anders lezen?’ Ik heb haar maar niet gevraagd hoe ze dacht dat ze zich in Spanje zou kunnen redden, zonder die krant.

Daarnaast word ik nog steeds opgebeld door onbekenden die mij vragen bij wie ze zich melden moeten en wat ‘uw organisatie’ van plan is verder te doen. Deze mensen moet ik steeds

[p. 51]

teleurstellen, ik weet van geen organisatie en ik heb er ook geen idee van wat die zou moeten doen. Je kunt van het plakken toch geen dagelijks werk maken? (Hoewel, leuk was het wel, zozeer zelfs dat ik iemand heb horen roepen: man, als je plakt dan voel je pas dat je leeft!). Het enige praktische voorstel dat mij gedaan werd, breng ik echter graag onder uw aandacht. Men kan een kaart sturen naar de Eerste Kamer, of de Tweede, of naar beide, waarin men de Kamer verzoekt tegen de goedkeuringswet te stemmen. Bij de opening van elke vergadering wordt in de beide Kamers melding gemaakt van het aantal ingezonden stukken en hun onderwerp, dit wordt daarna vastgelegd in de Handelingen. Een tiental verzoeken zal weinig indruk maken, maar als het er een stuk of wat duizend zijn en ptt als het ware extra-auto's in moet zetten om de zakken vol smeekbeden naar het Binnenhof te vervoeren, dan zul je eens wat zien, zei de man die mij deze raad gaf. Voor de mensen die overtuigd zijn dat ze liever in een republiek willen leven dan in een koninkrijk, is dit in elk geval een legale en democratische manier om hun overtuiging kenbaar te maken, en hetzelfde geldt voor de voorstanders van prins Piet. Haasten hoeft men zich er niet mee, er is tijd tot september.

Wat mij betreft, ik geloof dat ik me beter kan haasten. Want hoe redelijk en verdedigbaar ik het verlangen naar een republiek ook vind, het blijft voor mij toch een zaak waarvan ik aan zie komen dat ik het belang niet zo heel erg lang zal kunnen blijven inzien. Mijn verliefdheid op de republiek dreigt alweer in het stadium te komen waarin je afspreekt ‘in elk geval goede vrienden te blijven,’ maar intussen best al weet dat je elkaar niet meer zo vaak zult zien. Maar voor het zover is: leve de republiek. (17 juli 1965)