Met verschuldigde hoogachting

[p. 38]

Rousseau

De herfst was weer begonnen en ik wou erbij zijn. Ik had trouwens toch zin in wat alleen-zijn en zo nam ik de trein en de bus en arriveerde in het pikdonker op het kruispunt waarvandaan de bus zich nog slechts verwijdert van de richting naar mijn huisje. Men zou de stilte kunnen meten aan het aantal minuten dat iemand de trein die net boven zijn hoofd over het viaduct raast, nog voort hoort rollen. Ik liep en liep met mijn koffertje in de hand en steeds hoorde ik nog resten van gerommel. Tot het voorbij was en er absoluut niets meer te horen over was: ik liep op rubberzolen. Maar ik vergat op mijn horloge te kijken.

In mijn potdichte huisje had de stilte iets geconserveerds, ik duwde de ramen open. Daarop ving ik vier vlooien, die de hongerdood toch al nabij geweest hebben moeten zijn: waarschijnlijk waren ze de vorige keer niet op tijd met de poes meevertrokken, en daar sprongen ze nu op en verdronken even later al jammerlijk in een daarvoor neergezet glaasje water. Toen pakte ik zes filosofieboeken uit en ging op bed liggen met een tijdschrift. Want daarmee, en met nog drie op het station gekochte pockets, had ik mij toch nog haastig gewapend: je kon niet weten, lawaailoze eenzaamheid, - misschien was het wel gevaarlijk.

Nu, ik kan u meedelen, het is zo iets als in bad gaan. Elke keer dat je erin moet, zie je ertegen op, maar als je er eenmaal inzit, wil je er niet meer int. Ik zit er nu in en voel mij soms bijna schuldig zo gelukkig te zijn. Deze windstille herfst, met de nevel die de grond nooit helemaal loslaat, en de lange schaduwen onder de bleke blauwe hemel, ladders staan tegen de appelbomen, appels ploffen, vogels vergaderen. Vanochtend hielp ik appels rapen: je weet niet wat je ziet, alle gras is appel geworden. Het vreemde is dat ik al moe Word van het dweilen van één vloer, maar dit rapen zo opwindend vond, dat het mij teleurstelde toen we er alweer mee op moesten houden. Toen dus maar noten zoeken en bloemen plukken. Ik vond geen noten, maar kwam thuis met allerlei struikachtigheden met bessen eraan en met kamperfoelie. In jampotten staan ze nu om mij heen. Vroeger zou ik zo iets nooit gedaan hebben: voor mij al-

[p. 39]

[p. 40]

leen? stel je voor. Wat heeft dat voor zin? Zulke dingen deed ik alleen voor iemand anders, maar nu vind ik die bloemen op zich zelf al mooi genoeg, al bevredigt hun wilde sierlijkheid mij met volledig. Ik zou ze nog meer willen hebben, ik zou ze b.v. willen schilderen. (Maar dat kan ik niet.)

Mooier tentoonstelling dan De lusthof der naïeven in het museum Boymans te Rotterdam kan ik mij niet herinneren. Als je zo gestemd bent, kun je na die gezien te hebben denken: het koninkrijk Gods is wel degelijk van deze aarde. Zo'n schaar met gespreide beentjes, een potkachel, dominostenen, een geel gordijntje, pantoffels op de vloer - wie daar op een dag goed naar kijkt, die kan het niet langer meer zo erg zwaar te moede zijn. Maar er zijn schilders nodig om je daarop attent te maken. Ik kocht er de reproduktie van Rousseau's portret van Pierre Loti. Die was zo goedkoop en ik vond hem leuk. Ik nam hem mee hierheen en pas nu hij op karton geplakt tegen de kale witte muur hangt, zonder rivalen om het oog af te leiden, maar gesteund door de stilte, begrijp ik dat ik een goudmijntje in huis heb gehaald. Het portret is van een man in een zwart pak, met een rooie fez op het hoofd. Zijn ogen zijn donker, een zwarte knevel krult aan weerskanten van zijn neus, in de ene geschilderde hand houdt hij een sigaret waarvan de punt gloeit. Een vierkante, solide man, iemand die zeker is van zich zelf, ik geloof dat hij niets meedelen wil dan dat hij er is.

En wat een prestatie dat is. Zie de achtergrond. De indruk van vrede, van middeleeuwen bijna, wordt nog even gewekt door een hoge onwereldlijke boom aan de rechterkant. Maar hoe idyllisch is het landschap daarachter? Rij na rij, dreigend uit de honderden oogholten starend, staan daar huizen. Uniforme, grijze industriehuizen, een massaal leger ervan. Aan de horizon vier fabrieksschoorstenen. Het is allemaal bijna niet te zien, want Pierre Loti staat er met zijn stevige schouders voor.

Toch is hij, voor mij, niet de hoofdpersoon van dit schilderij. Dat is de kat die voor zijn rechterschouder op een krukje zit. Rechtop, de oren gespitst, de staart langs de poten gekruld, de blik op ons gericht. Hij is gestreept: vier gele strepen op de borst en vier op elke poot. Dat doet denken aan de voetballers die Rousseau ook schilderde, maar natuurlijk hebben deze strepen te maken met die vier schoorstenen. Zij zijn er het volsla-

[p. 41]

gen, het vermanende tegendeel van. Het is de kat en niet de man die iets te zeggen heeft. En het is niet iets naïefs. Het is geen gewoon dier, daar ben ik zeker van, maar ik zal niet zeggen Wat ik denk.

Over alles schijnt onpartijdig de zon: over de rokende schoorstenen, de huizen als maden, de beschaafde man en de mysteriekat. Het is in zijn quasi-kinderlijkheid een enorm geraffineerd schilderij, waaruit op steeds weer andere niveaus van abstractie betekenis gehaald kan worden. Kijk eens naar wat het eerste, het tweede en het derde plan zijn op dit schilderij: bij Rousseau kwamen first things first.

Een vreemd schilderij, maar hoe diffuus de boodschap die het brengt ook is, het is er een die de mensen als enkelingen een hart onder de riem steekt. Het maakt een soort propaganda tegen de propaganda: word geen lid; honderdduizend mensen vergissen zich meestal wel; kom niet bij ons werken. Stel je voor een verzetsbeweging had in de oorlog eens op een nacht de stad volgeplakt met deze affiche, naast die van Koenraad van de arbeidsdienst, wat zou die treurige figuur verbleekt en wij gesterkt zijn!