Scilla

(1966)–Lukas Rotgans– rechtenstatus



[pagina 44]
Twede bedryf Eerste toneel Ismene, Arsinoë, Mentor mentor 385[regelnummer] GY kunt in dit vertrek, prinses, myn heer verbeiden. Ik zal uw vader naar een andre plaats geleiden. Dit heeft myn koning my geboden, die hem wacht. Ik volg myn last. de staat, waar in gy zyt gebragt Door 't nootlot, eischt geduldt. vertroost u met de Goden.Ga naar voetnoot389 ismene 390[regelnummer] Ik heb die lessen van een vyandt niet van noden.Ga naar voetnoot390
Twede toneel Ismene, Arsinoë arsinoë Bestraf hem niet, hy schynt bewogen met ons wee. ismene Ik houde een vyandts troost verdacht, Arsinoë. Die heuschheit is geveinst. 't gemaakte mededogen,Ga naar voetnoot393 Dat meest uit schimplust spruit, staat walglyk in myne oogen. 395[regelnummer] Nu gaat Alkathoë te grondt door muitery. Zoo stort de hooftzuil in van Nizus heerschappy. ô Goude staf! ô kroon, die, met uw valsche straalen, Der vorsten oog verblindt in opgepronkte zaalen;
[pagina 45]
Bedriegelyke zon! ô schynbeeldt van 't gezag!Ga naar voetnoot399 400[regelnummer] Hoe schielyk daalt uw glans op 't schoonste van den dag! ô Speeltuig van 't geval! vergankelyke gaaven!Ga naar voetnoot401 Die uw bezitters maakt van koningen tot slaaven;Ga naar voetnoot402 Gy, die de zinnen boeit, en in uw strik verwart, Verleidende ydelheit, ik wraake u in myn hart!Ga naar voetnoot404 405[regelnummer] Hy, die noch gistren zat verheven op zyn zetel, Valt heden in de magt eens vyandts, die vermetel Hem dreigt met slaverny: dies noeme ik in myn druk De wisselvalligheit een schaduw van 't geluk.Ga naar voetnoot408 Ondankbre landgenoot! lafhartige soldaaten! 410[regelnummer] Die trouweloos de zy des konings hebt verlaaten, Die hem en 't gansche hof den tempelroof verweet,Ga naar voetnoot411 Verbreekt gy dus uw woordt en diergestaafden eedt? Zocht hy der Goden vloek op zynen hals te laaden? Zou hy zyn eige kroon, zyn huis, zich zelf verraaden? 415[regelnummer] Waar meê verbloemt gy dit, verdoolde burgery,Ga naar voetnoot415 Dat gy uw vorst verdenkt in uwe razerny? Maar gy, ô tempeliers! vervreemt van mededogen,Ga naar voetnoot417-22 De goutzucht heeft op u, ô huichelaars! vermogen; Gy hebt dit heiligdom gedraagen uit de stadt, 420[regelnummer] En Minos aangeboôn, betovert door zyn schat: Vergeldt gy zoo den dienst eens konings, die voordezen U zoo veel gunsten, als een vader, heeft beweezen! Hoe stak zyn vroomheit uit by d' opperheerschappy! Gerechtigheit zat op den rykstroon aan zyn zy: 425[regelnummer] Hy wou haar evenaar nooit lichten noch bezwaaren:Ga naar voetnoot425
[pagina 46]
Dies vlochtze een krans van eere om zyne gryze haaren. Hy strafte nimmer quaadt, door wraakzucht aangeprest, Maar volgens billikheit, en voor 't gemeene best.Ga naar voetnoot428 Hoe heeft hy zyn verbondt, in hachelyke tyden 430[regelnummer] Met vriendt of bontgenoot geslooten onder 't stryden, Bezegelt met het merk van zyn stantvastigheit! De luister van zyn deugdt, de wereldt door verbreidt, Blonk als de middagzon in 't oog der nagebuuren. Nu hebt gy dezen heldt, ô burgers, uit uw muuren, 435[regelnummer] Geschantvlekt en gehoont, verdreeven in 't gezigtGa naar voetnoot435 Van Minos legertent. Arsinoë, zoo zwicht De reden voor geweldt.Ga naar voetnoot437 arsinoë Het Oproer stopt zyne ooren, En weigert om 't bewys der onschuldt aan te hooren. Maar gy verdenkt, mevrou, den priesterlyken staat.Ga naar voetnoot439 440[regelnummer] Beticht die mannen niet met zulk een gruwzaam quaadt.Ga naar voetnoot440 Gy zoudt hunne achtbaarheit door dat vermoeden krenken.Ga naar voetnoot441 ismene De zaak is twyfelbaar. wat zal, wat kan ik denken?Ga naar voetnoot442 Zy hebben 't weiflent volk tot muiten opgemaakt,Ga naar voetnoot443 De vlam ontstoken, die zoo vinnig woedt en blaakt. arsinoë 445[regelnummer] Toen d' opperpriester, die in 't heiligdom mogt treden, Alleen, en zonder meer gevolg van minder leden,Ga naar voetnoot446 In 't krieken van den dag, naar onze tempelwet,
[pagina 47]
Zyn voeten in 't portaal der hofkerk hadt gezet, Zag hy 't geheiligt Schildt niet boven 't altaar hangen; 450[regelnummer] Was 't wonder, dat hy wierdt van schrik en angst bevangen? Hy vloog al beevende, met een verbleekt gelaat, Al hygende in den drang der burgren op de straat. Heeft toen zyn klagt gewerkt op 't hart der lantgenooten; 't Is uit ontsteltenis, en niet uit arg, gesprooten.Ga naar voetnoot454 ismene 455[regelnummer] Dat zy zoo 't wil. hebt gy van Scilla niets gehoort? Zy zal in 't oproer zyn mishandelt en vermoordt. Moet ik myn zuster noch in dezen staat beklaagen,Ga naar voetnoot457 Haar doodt beschreien in onze algemene plaagen?Ga naar voetnoot458 Een zuster, my zoo waardt als d'appel van myn oog, 460[regelnummer] Myn hart- en bloetvriendin! ô Goden, die omhoog Haar schuilplaats weet, ontdekt aan my de dode leden; Dat ik haar schim voldoe door offerplegtigheden,Ga naar voetnoot462 Het koude lyf by 't vier op myne schoudren breng', De lykasch draage in 't graf, en met myn traanen meng'. arsinoë 465[regelnummer] Wy hebben lang den tijdt, gelijk gy weet, gesleeten Met zoeken; maar vergeefs. Dorize, nat bekreeten, Heeft neffens my gedraaft de straaten op en neêr,Ga naar voetnoot467 Ook met ons lyfgevaar. ismene Helaas! zy leeft niet meer. Ik ken haar moedig hart. zy zocht gewis dit muiten, 470[regelnummer] Door kinderpligt gewekt, met haar gezag te stuiten.Ga naar voetnoot470 Zy wierdt weleer van 't volk bemint en hoog geacht. Nu heeft de moordersklaauw haar deerlyk omgebragt.
[pagina 48]
arsinoë Hou moedt. ik hoop zy zal voor uw gezigt verschynen,Ga naar voetnoot473 En uwe zorg en vrees door haare komst verdwynen.
Derde toneel Minos, Ismene, Arsinoë, Mentor minos 475[regelnummer] Mevrou, gedoog dat ik u groete in deze tent. 't Geluk heeft ongenoodt zich aan myn zy gewendt.Ga naar voetnoot476 Een onverwacht geval heeft door uw nederlaagenGa naar voetnoot477 En burgerlyken twist dit ryk ons opgedraagen.Ga naar voetnoot478 'k Geniet een dubble gunst van 't lot. ik triomfeer, 480[regelnummer] En zonder heldenbloet te plengen door myn speer. Noch ben ik by die gunst verpligt aan 's hemels zegen,Ga naar voetnoot481 Dat ik Ismene door dat toeval heb verkreegen: Want door uw schoonheit, die de gansche wereldt viert,Ga naar voetnoot483 Wordt myne lauwerkroon verheerlykt en versiert. ismene 485[regelnummer] Gy quetst myne ooren, door uw krygstriomf te noemen,Ga naar voetnoot485-89 En op myn schoonheit, by die zege, hoog te roemen: Want zoo zy uw triomf, ô Minos, evenaart, Dan is zy dezen lof, dien gy haar geeft, niet waardt. Vaarwel.

[pagina 49]
Vierde toneel Minos, Mentor mentor DAt antwoordt, uit een vluggen geest gesprooten, 490[regelnummer] Heeft uw beleeft onthaal terstont voor 't hoofdt gestooten,Ga naar voetnoot490 Haar fierheit, door geen ramp noch tegenspoedt bepaalt,Ga naar voetnoot491 Heb ik u dezen dag naar 't leven afgemaalt.Ga naar voetnoot492 minos Die fierheit is een blyk van haar geduldig lyden.Ga naar voetnoot493 Gelyk de dwaazen zich in voorspoedt hoog verblyden,Ga naar voetnoot494-95 495[regelnummer] En uitgelaten zich verheffen in 't geluk, Zoo bukt een wyze ziel gematigt onder 't juk.Ga naar voetnoot496 mentor Haar hovaardy verkleent uw zege boven maaten. minos Zy vonnist als 't behoort. zou ik haar daarom haaten?Ga naar voetnoot498 Neen zy verzaakt geensins de deugden van haar' stam. mentor 500[regelnummer] Ik vrees, gy zult eerlang u zengen aan die vlam.Ga naar voetnoot500 minos Laat ons die redenen, die my verveelen, staaken.Ga naar voetnoot501 Maar zal myn wichelaar het offer vaardig maaken?Ga naar voetnoot502
[pagina 50]
Androgeos schreeuwt wraak in 't vaderlyk gemoedt. Ik zie de bleeke schim, bepurpert met zyn bloet, 505[regelnummer] Gedurig voor myn oog, terwyl de wonden gaapen. Hy komt my nacht op nacht ontrusten onder 't slaapen. 'k Zal, door zyn vyandts bloet te wyden aan de Gôon,Ga naar voetnoot507-08 Zyn asch verzoenen, eer ik treede op Nizus troon. mentor De priesters zullen uw bevelen straks voltrekken.Ga naar voetnoot509 510[regelnummer] Maar wie zal d'offerhande op 't wraakaltaar verstrekken?Ga naar voetnoot510 minos Een man uit Nizus hof van hoogen staat en eer.Ga naar voetnoot511 Hebt gy gezegt, dat ik hem wacht?Ga naar voetnoot512 mentor Hy komt, myn heer.
Vijfde toneel Minos, Nizus, Fokus, Mentor, Agénor, Lyfwacht minos Ik heb u eindelyk, ô vorst, door 's hemels zegen, Na zulk een lang beleg, in myne magt gekregen. 515[regelnummer] De reden van den kryg is u genoeg bewust.Ga naar voetnoot515 Een opgedronge wraak voerde ons aan deze kust. Een vader kan niet licht een' kindermoordt vergeeten.
[pagina 51]
't Gerucht heeft overal dien gruwel uitgekreeten,Ga naar voetnoot518 En zoo veel vorsten, om een zaak van dat gewigt, 520[regelnummer] Met wapens in de vuist, aan myn belang verpligt.Ga naar voetnoot520 Anafe en 't laag Mikoon' versterkten myne vaanen;Ga naar voetnoot521-23 En Paros volgde my met strydbaare onderdaanen, Serifon, en Cimool, door krytgebergt vermaardt, Verbonden zich met eede aan myn rechtvaardig zwaardt. 525[regelnummer] Zoo trok ik met gevolg van vrienden en gebuuren, En plantte voor Athene en Egeus hooge muurenGa naar voetnoot526 Myn purpre wraakbanier: want Egeus lantgenootGa naar voetnoot527 Hadt met uw hoveling Androgeos gedoodt.Ga naar voetnoot528 De roem van zyne jeugdt, zelfs in uw ryk verheven, 530[regelnummer] Stondt in 't Olimpisch stof verheerlykt en beschreeven:Ga naar voetnoot530 Daar hadt hy reis op reis den worstelprys behaalt, En door zyn vaardigheit in 't perk gezegepraalt. Dit kon uw adel noch 't Atheensche hof gedoogen; Tot eindelyk de nydt, zoo krachtig van vermogen, 535[regelnummer] Door een verraders dolk den heldt heeft omgebragt: En gy, ô vorsten, hebt die moorders niet geslacht, Maar 't gastvry recht gehoont. dies most ik, als een vader,Ga naar voetnoot537 U straffen door myn zwaardt, in plaats van dien verrader, Of zoo veel schelmen, die meêdeelden in dat feit.Ga naar voetnoot539 540[regelnummer] Nu heb ik voor Atheen' den eersten grondt geleit Van myn gerechte wraak, die niemant zal verschoonen.Ga naar voetnoot541
[pagina 52]
De koning is verpligt my zeven jonge zoonen, En zoo veel dochters toe te zenden jaar op jaar,Ga naar voetnoot543 Tot spys van 't monster dat ik in myn ryk bewaar.Ga naar voetnoot544 545[regelnummer] By loting zullen zy vertrekken naar myn stranden. Myn bouheer, Dedalus, vermaardt door alle landen, Die, vluchtende uit zyn hof, by my zyn vryheit zocht,Ga naar voetnoot547 Maakt vast een doolhof by de poort voor dit gedrogt.Ga naar voetnoot548 Dat sloot ik met Athene; en wat ik heb beschorenGa naar voetnoot549 550[regelnummer] Voor u, of voor uw hof, zult gy noch heden hooren. nizus Ach! Egeus heeft uw handt dat gruwzaam moortverbondt Getekent voor uw wal daar Minos leger stondt? En most uw pen, ô ramp! dat bloedig opzet styven?Ga naar voetnoot553 Maar heeftze niet gedwaalt in 't vonnis t' onderschryvenGa naar voetnoot554 555[regelnummer] Van deze onnoosle jeugdt, en bondertmaal gemist?Ga naar voetnoot555 Wordt dus Androgeos gewroken, en de twistGa naar voetnoot556 Door moordt op moordt beslecht? doorluchte nagebuuren, Hoe zal de weegalm zich verheffen uit uw muuren, Wanneer die tol verschynt!Ga naar voetnoot559 fokus Kon Thezeus, zoo vermaardt 560[regelnummer] Door 't onderbrengen van gedrogten door zyn zwaardt,Ga naar voetnoot560 Wiens moedt en dapperheit de wereldt is gebleeken, Aan dat vervloekt verbondt gerust zyn zegel steeken!
[pagina 53]
Gy hebt gansch Marathon, ô heldt, van roof bevrydt,Ga naar voetnoot563-73 Ga naar voetnoot563 Den stier in 't bloet versmoort en aan Diaan gewydt.Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] Het everzwyn, gewoon den akkerman te plaagen,Ga naar voetnoot565 Legt voor Korinthe door uw dappre vuist verslaagen. Gy hebt den rover door uw sabel neêrgevelt,Ga naar voetnoot567 En Epidaurus volk gerukt uit zyn geweldt. Megare wierdt bevrydt van Sciron door uw degen:Ga naar voetnoot569 570[regelnummer] Daar zingt de reiziger uw daaden langs de wegen. Door u wierdt Cercion, ja Scinis, die zo wreedtGa naar voetnoot571 Den pynboom in het woudt met lyken heeft bekleedt, Manhaftig afgemaakt: en moet gy nu gehengen,Ga naar voetnoot573 Dat een vervloekt gedrogt uw burgers om zal brengen? 575[regelnummer] Maar hoe! waar dwaale ik heen? dit vonnis, brave heldt, Is in uw afzyn voor uw vaders muur gevelt,Ga naar voetnoot576 En in de vierschaar van de wraakzucht uitgesproken.Ga naar voetnoot577 Gy zult, wanneer gy keert, dat hofgedrogt bestookenGa naar voetnoot578 Met uw gevreesden arm, daar 't in zyn moorthol woedt; 580[regelnummer] Eer 't zich te barste zwelgt in Egeus burgerbloet.Ga naar voetnoot580 Myn vriendt en bontgenoot, keer van uw heldentogten, Gy hebt al eer genoeg van oordt tot oordt bevochten.
[pagina 54]
nizus Ik heb uw redenen met aandacht aangehoort:Ga naar voetnoot583 Maar dat gy my beticht, ô Minos, met een moordt,Ga naar voetnoot584 585[regelnummer] Aan uw, Androgeos begaan, heeft my verdrooten. Hoe is dit feit verricht? wie heeft uw zoon doorstooten? Of waar is 't gastvry recht bevlekt door 't moortgeweer?Ga naar voetnoot587 Was 't in Alkathoë, of Attika, myn heer?Ga naar voetnoot588 minos In Attika; maar door uw grooten of hun zoonen:Ga naar voetnoot589 590[regelnummer] En gy dorst in uw hof dien gruwel noch verschoonen.Ga naar voetnoot590 nizus De schennis was my niet gebleeken naar den eisch:Ga naar voetnoot591 Ik heb haar onderzocht, maar doolde reis op reis. minos Gy hebt geen recht gepleegt, maar wierdt door gunst bewogen.Ga naar voetnoot593 Gy zaagt niet. neen. gy hieldt de vingers voor uwe oogen. nizus 595[regelnummer] Schoon gy myn deugden door uw lastertaal veracht, Ik houde een rein gemoedt, en heb myn pligt betracht. minos Waar zyn ze, die men hieldt verdacht, in 't endt gebleeven?
[pagina 55]
nizus Een schielyk overval heeft hun berooft van 't leven.Ga naar voetnoot598 Gy kunt u wreeken aan de lykasch, zoo 't u lust:Ga naar voetnoot599 minos 600[regelnummer] Door zulke vonden wierde ik nooit in slaap gesust.Ga naar voetnoot600 'k Zal 't op geen dooden maar op levenden verhaalen. Gy zyt in myn gewelt. ik kan dien trots bepaalen.Ga naar voetnoot602 nizus 't Is waar, het nootlot heeft ons in uw handt gebragt. Ons leven en de doodt staan heden in uw magt. 605[regelnummer] Gy kunt uw zoon op my of op myn kindren wreeken. Maar dat wy schuldig zyn, is nimmer u gebleeken: Ik wil myn onschuldt niet betuigen, om dat ik, Gelyk een blode, voor uw dreigementen schrik. Veroordeel 't lyf: ik zal uw vonnis onderschrijven: 610[regelnummer] Maar tracht de zuivre ziel geen schantvlek aan te vryven. Gy hebt veel vorsten, als gy zegt, in deze zaak, Door uw rechtvaardig staal, verbonden tot de wraak:Ga naar voetnoot612 Maar hoe veel hoven hebt gy weêr aan andre kantenGa naar voetnoot613 Vergeefs gevryt door uw verzoekschrift en gezanten?Ga naar voetnoot614 615[regelnummer] 'k Zwyg van Oliaros, Didime, en Pepareet,Ga naar voetnoot615 En andre, die u volk ontzeiden, als gy weet:Ga naar voetnoot616 Alleen Enopië zal my bewyzen geeven,Ga naar voetnoot617
[pagina 56]
Daar koning Eakus ten rykstroon zit verheven,Ga naar voetnoot618 Hoe gy vergeefs zyn hulp verzocht in dit geval:Ga naar voetnoot619 620[regelnummer] Die vroome vorst, wiens naam oneindig leeven zal,Ga naar voetnoot620 Die zoo rechtvaardig heerscht in oorlog en in vrede,Ga naar voetnoot621 Bleef doof voor uw verdichtte en ongegronde rede:Ga naar voetnoot622 Hy wist wel dat uw zoon gedoodt was in 't geschil; Maar tegens Egeus last, en zonder Nizus wil; 625[regelnummer] Ja dat elk, in zyn hart ontroert door 't vinnig moorden,Ga naar voetnoot625 Als rechter 't feit vervolgde in zyn gebiedt en oorden.Ga naar voetnoot626 minos Maar waarom niet gestraft, gelyk ik heb gezegt? nizus Men heeftze menigmaal gedagvaart voor 't gerecht: Zy bleeven by hun stuk stantvastig in 't ontkennen.Ga naar voetnoot629 minos 630[regelnummer] Zoo mag men 't gastvry recht uit nydt met moorden schennen,Ga naar voetnoot630 En blyven ongedoemt door zyn hartnekkigheit?Ga naar voetnoot631 nizus My walgt die woordentwist. ik heb genoeg gepleit; En wacht kloekmoedig af wat my zal overkomen. Hebt gy tot ons bederf myn vesten ingenomen,Ga naar voetnoot634 635[regelnummer] Myn levensrampen gaan met lydtzaamheit gepaart.
[pagina 57]
't Geluk stemt zelden met de reden, maar verklaartGa naar voetnoot636 Zich meest ten voordeel van onwaarde gunstgenooten.Ga naar voetnoot637 Het voert u op den troon, daar 't my heeft afgestooten. Maar niets bekragtigt meer de werking van 't geduldt,Ga naar voetnoot639 640[regelnummer] Dan een gerust gemoedt en lyden zonder schuldt. fokus Gy hebt myn hart geraakt, ô Nizus, door de reden.Ga naar voetnoot641 Hoe dwaas hebt gy 't gezag van dezen heldt vertreden, Verblinde burgery! ach! ongelukkig landt, Hoe braaf heb ik uw recht verdedigt door myn handt! 645[regelnummer] Hoe menigmaal heb ik, by 't hevig overvallen, De ladders met myn vuist geslingert van de wallen, Den stormeling by 't haar getrokken in de vest,Ga naar voetnoot647 't Schoorvoetent oorlogsvolk gemoedigt en geprest, Myn vyandt voor de poort gedwongen om te wyken, 650[regelnummer] En Minos legerplaats bezaait met doode lyken! Hoe heb ik om den muur gezwurven in den nacht; En storm en hagel op myn harnas afgewacht, Of op myn beukelaar, omringt van oorlogsknaapen,Ga naar voetnoot653 Vermoeit en afgeslooft, in 't bloedig stof geslaapen! 655[regelnummer] ô Hemel, die myn kracht verdubbelde onder 't slaan,Ga naar voetnoot655 Gy zyt getuige wat myn sabel heeft gedaan, En hoe ik voor de zaak van Nizus heb gestreden: Nu wordt zijn recht verdrukt, door't wufte graauw vertreden.Ga naar voetnoot658 Ja, Minos, schoon uw hart alree van hoogmoedt zwelt, 660[regelnummer] Verraadt heeft u gedient: nooit hadt uw krygsgeweldt, Versterkt, gelyk gy roemt, met vreemde veltstandaarden,Ga naar voetnoot661 En buitelantsche magt, by 't schitteren der zwaarden,Ga naar voetnoot662 In 't stryden voor de vuist, getriomfeert in 't veldt.
[pagina 58]
minos Ik pryze uw dapperheit, en eere u, als een heldt, 665[regelnummer] Die dezen lof verdient door 't zwaajen van zyn degen: Maar dat ik door verraadt dit voordeel heb verkreegen, Ontken ik: want ik heb uw volk niet omgekocht, Maar steets myn glori door de wapenen gezocht. Men heeft voor my de poort, doch ongevraagt, ontslooten. fokus 670[regelnummer] Dit oproer is alleen uit tempelroof gesprooten.Ga naar voetnoot670 De burgerlyke trou voor Nizus ryksgezagGa naar voetnoot671 Is in dit lang beleg gebleeken dag op dag. Onze eige krygsmagt en de hulptroep der gebuuren Heeft lang met bloet den eedt bezegelt op de muuren. 675[regelnummer] Elk draafde op myn bevel en wenken in den strydt. Maar toen ons 't heilig Schildt, voor 't offervier gewydt, En jaar op jaar geviert met hondert plegtigheden,Ga naar voetnoot677 Ontvreemt was, wierden wy van 't muitent volk bestreden. Het opgehitste graauw schoof ongegrondt en valsch 680[regelnummer] Het gansche hofgezin dien gruwel op den hals.Ga naar voetnoot680 Hier holp geen dreigement, geen reden, geen verschooning,Ga naar voetnoot681 Noch opperheerschappy. de tempelier wierdt koning,Ga naar voetnoot682 En voerde 't hooftgezag op 't burgerlyk gemoedt.Ga naar voetnoot683 nizus Men heeft myn staf gehoont, vertreeden met den voet.Ga naar voetnoot684 685[regelnummer] Een uitgelaaten hoop drong in myn hof van buiten.Ga naar voetnoot685 De zaal verstrekte my een kerker onder 't muiten.Ga naar voetnoot686
[pagina 59]
Myn lyfwacht, die zoo trou de hofpoort hadt bewaakt Wierdt in dat oproer voor myne oogen afgemaakt. d'Een hadt alreê verwoedt den moortpriem opgeheven,Ga naar voetnoot689 690[regelnummer] Om my den doodsteek in myn dochters arm te geeven. Een ander muiteling, verbastert van zyn pligt, Spoog onder dat gewoel my vloekende in 't gezigt. Een ander wou zich op myn schat en rykdom wreeken, En dreigde met zyn toorts 't paleis in brandt te steeken. 695[regelnummer] De plonderaar drong door, en staaroogde op den buit, En vloog, geladen met myn pracht, de hofpoort uit. Dit is ons dezen dag, ô Minos, wedervaren. minos Maar wien verdenkt gy? nizus 't Hoofdt der priesterlyke schaaren Hadde ik den ingang in myn hofkapel betrout, 700[regelnummer] En zonder meer gevolg. gy kent de kracht van 't gout.Ga naar voetnoot700 minos Beticht dien priester niet, gy zyt hier in bedrogen. Maar 't Schilt, daar gy van spreekt, heb ik in myn vermogen. Men heeft dat heiligdom in myne tent gebragt; En zonder dat ik op dat middel heb gedacht. 705[regelnummer] Ik zweer u Nizus by de magt van onze Goden,Ga naar voetnoot705 By hunne altaaren, hunne orakels en geboden, Dat ik onschuldig ben in dezen tempelroof. nizus Uw openhartigheit eischt dat ik u geloof. Maar kent gy hem, van wien gy 't Heilschildt hebt ontfangen?
[pagina 60]
minos 710[regelnummer] Neen, prins, maar d'oorzaak van uw ramp houde ik gevangen.Ga naar voetnoot710 Die kan ik u aanstonts vertoonen, zoo 't u lust. nizus Wel aan. Minos luistert Agénor iets in 't oor die daar op naar binnen gaat. minos Gy zult haar zien. nizus Dit stelt mijn hart gerust.Ga naar voetnoot712 Laat my in dezen staat noch eene beê verwerven,Ga naar voetnoot713 Dan zal ik, welvoldaan, voor myne muuren sterven. 715[regelnummer] Gy weet, waar toe de wraak my door dien roof verpligt. Vergun my, dat ik hem doorstoote in uw gezigt.Ga naar voetnoot716 fokus Bevlek uw handen niet. laat my de gunst genieten, Dat ik 't meinedig bloet, ô Minos, mag vergieten. Die gunst verwacht ik van uw edelmoedigheit: 720[regelnummer] Zy stemt in myn verzoek, en vloekt dit eerloos feit.Ga naar voetnoot720 Laat dan een offer voor Androgeos bereiden, En my voor 't oog van 't heir naar 't wraakaltaar geleiden: Daar zal ik d'offerbyl noch kussen, en vol moedt De doodbus van uw zoon verzoenen door myn bloet.Ga naar voetnoot724 mentor 725[regelnummer] Zy nadert.

[pagina 61]
Zesde toneel Minos, Nizus, Fokus, Scilla, Dorize, Mentor, Agénor, Lyfwacht Nizus, Scilla ziende Ach! ik schrik! fokus, Scilla ziende Waar voert ons 't nootlot heene! nizus Myn dochter, groote Goôn! fokus De zuster van Ismene! minos, tegen 't gevolg Laat ons alleen. geleidt de vorsten naar 't vertrek.
Zevende toneel Minos, Scilla, Dorize minos Ik sta verstomt, en schrik, daar ik uw naam ondek.Ga naar voetnoot728 Hebt gy Alkathoë verraaden en uw vader? scilla 730[regelnummer] Gy treedt te rug, myn heer. neen, Minos, kom vry nader. Gy deisde niet, toen ik, door 't Godtgewyde pandt,Ga naar voetnoot731 U Nizus rykstaf schonk, en kroonde met myn handt.
[pagina 62]
Of vreest gy, dat ik u de kroon weêr zoek t'ontrukken? Ik tracht haar vaster op uw vorstlyk hoofdt te drukken. 735[regelnummer] Dies wyk niet voor een vrou, die u zoo dier verpligt.Ga naar voetnoot735 Ontstelt, nu gy my kent, myn byzyn uw gezigt? minos Ik weet niet, of ik waake of droome in die vertoning. Wat wacht gy voor dien dienst? wat giften, wat beloning? Hadt ik aan u verdient, dat ik die gunst genoot? 740[regelnummer] Gy voert my op den troon, uw vader in zyn doodt. scilla Kan ik de redenen, waar door ik wierdt bewoogen,Ga naar voetnoot741-48 Niet melden met myn mondt, zoo lees haar uit myne oogen. minos Gy spreekt een duistre taal. scilla Gy ziet, maar houdt u blindt minos Ik vat uw mening niet.Ga naar voetnoot744 scilla Hebt gy dan nooit bemint?
[pagina 63]
minos 745[regelnummer] Gy mint my dan? scilla Helaas! kan ik my klaarder uiten? Gy vergt my woorden, die door maagdeschaamte stuiten Op myne ontroerde tong; daar gy in dezen staat 't Geheim van myne ziel ontdekt uit myn gelaat. Zult gy nu dankbaar zijn? zal ik myn loon verwachten? 750[regelnummer] Erken den dienst, en schenk...Ga naar voetnoot750-52 minos Ik zal myn pligt betrachten: En mogelyk zult gy aanschouwen dezen dag, Prinses, hoe veel de min op myn gemoedt vermag. Vaar wel.
Achtste toneel Scilla, Dorize scilla Wat zal ik van dat duister antwoordt denken? dorize Ach! die verklaring zal uw eer en aanzien krenken,Ga naar voetnoot754 755[regelnummer] Zoo Minos u veracht. wat hebt gy uitgevoert?Ga naar voetnoot755 scilla Myn hart, Dorize, door zyn koel onthaal ontroert,Ga naar voetnoot756 Voorzegt zyn weigering. die trotse zal my hoonen, En tegens myne min zich zelf afkeerig toonen. Getrouwe, geef my raadt.
[pagina 64]
dorize Ik weet geen raadt, mevrou. 760[regelnummer] Ik ben zelf hopeloos, en deele in uwen rou.Ga naar voetnoot760 Men spreekt van offeren. ik vrees voor zwarigheden. scilla ô Goden! wordt gy ooit bewoogen door gebeden, Ziet neder uit uw' troon, verlost my van myn smart Door een gewenschte doodt, of schenkt my Minos hart. Einde van het twede bedryf	voetnoot389 met de Goden: met de gedachte dat de goden het zo hebben gewild. voetnoot390 In Ismenes antwoord tekent de dichter haar in haar ongebroken fierheid. voetnoot393 heuschheit: vriendelijke beleefdheid. voetnoot399 Ismene wil zeggen dat de zon een misleidend beeld is van de grootsheid van wereldlijke heerschappij; de glans verblindt door haar schoonheid, maar doet de wisselvalligheid van opgaan en verzinken vergeten. voetnoot401 't geval: de wisselvallige fortuin. voetnoot402 e.v. Vgl. het befaamde ‘Vaert wel scepters’ in Granida. voetnoot404 wraake: verwerp. voetnoot408 De wisselvalligheid begeleidt de fortuin als een schaduw. voetnoot411 In de verwarring van het oproer is het hof dus beschuldigd van de tempelroof. voetnoot415 verbloemt: geeft... een schijn van aannemelijkheid. voetnoot417-22 Er is blijkens deze regels een zekere animositeit tussen het hof en de geestelijkheid, door de gang van zaken nog toegenomen. voetnoot425 evenaar: weegschaal; lichten: lichter maken; bezwaaren: verzwaren. voetnoot428 't gemeene best: het algemeen welzijn. voetnoot435 in 't gezigt: voor het oog. voetnoot437 de reden: het redelijk inzicht, het gezonde verstand; Oproer: personificatie. voetnoot439 den priesterlyken staat: de priesterstand. voetnoot440 met: van. voetnoot441 achtbaarheid: eerwaardigheid. voetnoot442 Uit Ismenes woorden hier blijkt dat haar eerdere uitval tegen de geestelijkheid door haar geëmotioneerdheid een grotere stelligheid suggereerde dat zij kan verantwoorden. voetnoot443 weiflent: tot weifelen geneigd, veranderlijk; opgemaakt: aangezet. voetnoot446 minder leden: lagere geestelijken. voetnoot454 arg: boos opzet. voetnoot457 in dezen staat: in deze (rampzalige) toestand. voetnoot458 algemeene plaagen: rampen die het hele volk treffen (daartegenover is Scilla's dood een particuliere smart voor Ismene). voetnoot462 voldoe: tot rust breng. voetnoot467 neffens: naast, met. voetnoot470 kinderpligt: plicht jegens haar vader (ironisch contrast met de werkelijkheid!). voetnoot473 gezigt: ogen. voetnoot476 't Geluk: de fortuin. voetnoot477 geval: toeval. voetnoot478 ons: pluralis majestatis. voetnoot481 Noch: buitendien, voorts; verpligt: dank verschuldigd. voetnoot483 viert: hulde bewijst, eert. voetnoot485-89 Opnieuw toont Ismene haar koninklijke fierheid; ze veracht Minos' door verraad behaalde triomf. voetnoot490 beleeft: hoffelijk, hoofs. voetnoot491 bepaalt: belemmerd. voetnoot492 afgemaalt: geschilderd. voetnoot493 Minos is meteen onder de indruk van Ismenes ‘karakter’. voetnoot494-95 Dwazen kennen geen ‘moderatio’; zelfbeheersing is het kenmerk van de wijze. voetnoot496 gematigt: met beheersing van smartgevoelens. voetnoot498 vonnist: oordeelt; Ismenes oordeel over Minos' triomf is in overeenstemming met Minos' eigen visie erop, vgl. vs. 295-309. voetnoot500 die vlam: Mentor voorziet Minos' liefde voor Ismene. voetnoot501 die redenen: het gesprek hierover; verveelen: irriteren. voetnoot502 vaardig: gereed. voetnoot507-08 Een klassiek gegeven: het bloed van de vijand verzoent de verontruste schim van de vermoorde. voetnoot509 straks: aanstonds. voetnoot510 offerhande: Rotgans schrijft naar 17de-eeuws gebruik offerhande met bijgedachte aan ‘hand’. voetnoot511 Vgl. vs. 383-84; Minos heeft nu dus beslist, dat een man uit Nizus' hof slachtoffer zal zijn. voetnoot512 Hy komt: daar nadert hij. voetnoot515 bewust: bekend. voetnoot518 't Gerucht: de Faam, godin die wereldnieuws omroept. voetnoot520 verpligt: verbonden. voetnoot521-23 De vijf genoemde eilanden behoren tot de Cycladen; de dichter volgt hier Metam. VII, 461-65, waar de namen luiden: Anaphe, Mycenus (bij Ovidius humilis genoemd), Paros, Seriphos (Rotgans neemt de bij Ovidius gebezigde naamvalsvorm ‘Seriphon’ over) en Cimolus (‘de aan krijt rijke velden van Cimolus’). voetnoot526 Egeus: koning Aegeus van Athene, onder wiens bewind de moord op Androgeos plaatsvond; vgl. Metam. VII, 453-60. voetnoot527 purpre: kleur van bloed en wraak. voetnoot528 hoveling: aan het hof levende adellijke jongeman; vgl. vs. 533. voetnoot530 Androgeos behaalde alle prijzen, toen te Athene voor de eerste maal de Panathenaeën gevierd werden; de dichter contamineert hier deze Atheense sportwedstrijden met de Olympische spelen; verheerlykt en beschreeven: op luisterrijke wijze beschreven (hendiadys). voetnoot537 't gastvry recht: het gastrecht, dat Androgeos als gast te Athene bescherming waarborgde; gehoont: te schande gemaakt. voetnoot539 meêdeelden: hun aandeel hadden; dat feit: die misdaad (zo meermalen in het vervolg). voetnoot541 verschoonen: ontzien. voetnoot543 zoo veel: eenzelfde aantal. voetnoot544 't monster: de Minotaurus. voetnoot547 Daedalus was wegens moord uit Athene gevlucht en had toevlucht gezocht op Kreta. voetnoot548 vast: behalve de betekenis ‘reeds’ omvat dit woord ook het aspect van langdurigheid (‘is reeds lange tijd bezig met’). voetnoot549 sloot ik: kwam ik overeen. voetnoot553 styven: bekrachtigen. voetnoot554 in: door. voetnoot555 onnoosle: onschuldige; gemist: gefaald. voetnoot556 dus: zo. voetnoot559 die tol: in de figuren van de gelote slachtoffers; Thezeus: de held Theseus, zoon van Aegeus, die de Minotaurus doodde. voetnoot560 onderbrengen: overwinnen. voetnoot563-73 De heldendaden van Theseus worden hier vrij naar Ovidius weergegeven, Metam. VII, 433-50, waar de Atheners de jonge held bezingen na zijn aankomst aldaar. voetnoot563 Marathon: ten noordoosten van Athene. voetnoot564 Den stier: de Kretensische stier, door Herakles gevangen en in Marathon vrijgelaten; Diaan: Diana, godin van de jacht. voetnoot565 Het everzwyn: maakte de omgeving van Cromyon bij Korinthe onveilig. voetnoot567 den rover: de knotsdrager Periphetes, die in de omgeving van Epidaurus in Argolis opereerde. voetnoot569 Sciton: wierp reizigers in zee (in de buurt van Alkathoë). voetnoot571 Cercion: reus in Eleusis, westelijk van Athene, die voorbijgangers dwong met hem te worstelen; Scinis: Sinis, een rover die reizigers aan twee naar elkaar toegebogen bomen bond en zo uiteenscheurde. voetnoot573 gehengen: toelaten. voetnoot576 afzyn: afwezigheid. voetnoot577 vierschaar: rechtbank. voetnoot578 Rotgans laat hier Fokus Theseus' overwinning op de in de doolhof van Daedalus opgesloten Minotaurus voorspellen; dat hofgedrogt: ook Vondel bezigt dit woord voor de Minotaurus, vgl. Herscheppinge, VIII, vs. 222 (W.B.-uitg., dl. 7, blz. 669). voetnoot580 Egeus burgerbloet: het bloed van Aegeus' onderdanen. voetnoot583 redenen: woorden. voetnoot584 met: van. voetnoot587 't gastvry recht: het gastrecht, vgl. aant. bij vs. 537. voetnoot588 Attika: landschap rondom Athene. voetnoot589 grooten: edelen; of: Minos geeft blijk van onzekerheid! voetnoot590 verschoonen: (hier) ongestraft laten. voetnoot591 schennis: nl. van het gastrecht. voetnoot593 gunst: partijdige voorliefde; kwetsende insinuatie t.o. een vorst die om zijn rechtvaardige rechtspleging befaamd is. voetnoot598 een schielyk overval: plotselinge beroerte of andere onverwachte ziekteaanval. voetnoot599 De dubbele punt duidt aan dat de volgende spreker snel interrumpeert. voetnoot600 vonden: listige bedenksels. voetnoot602 gewelt: macht (aldus herhaaldelijk); bepaalen: inperken. voetnoot612 door uw rechtvaardig staal: door de gerechtvaardigdheid van uw oorlogvoering. voetnoot613 aan andre kanten: daartegenover, maar ook lett.: in andere windstreken. voetnoot614 gevryt: trachten te winnen. voetnoot615 cf. Metam. VII, 469-71; Oliaros en Didymae behoren tot de eilandengroep der Cycladen, Peparethos ligt meer noordelijk, bij Euboea. voetnoot616 andre: Ovidius noemt nog drie andere eilanden; volk: troepen; ontzeiden: weigerden. voetnoot617 Alleen: te verbinden met 'k Zwyg van... in vs. 615; Enopië: Oenopia, het eiland Aegina in de Saronische golf, zuidwestelijk van Athene; vgl. Metam. VII, 471-89. voetnoot618 Eakus: Aeacus, vader o.a. van Phocus, die door Rotgans als verloofde van Ismene wordt voorgesteld. voetnoot619 in dit geval: in deze zaak. voetnoot620 vroome: onkreukbare. voetnoot621 rechtvaardig: Aeacus werd na zijn dood een der drie rechters in de onderwereld, evenals Minos trouwens (vgl. vs. 1791-1800). voetnoot622 rede: taal, betoog. voetnoot625 ontroert: geschokt; vinnig: fel, boosaardig. voetnoot626 zyn gebiedt en oorden: (hendiadys) de oorden van zijn heerschappij. voetnoot629 by hun stuk: in hun zaak. voetnoot630 't gastvry recht: het gastrecht. voetnoot631 En: en desondanks; ongedoemt: onveroordeeld. voetnoot634 bederf: verderf; vesten: wallen, muren. voetnoot636 't Geluk: de fortuin; stemt: is in overeenstemming, harmonieert, ‘klopt’; de reden: de billijkheid. voetnoot637 meest: meestal. voetnoot639 bekragtigt: versterkt; de werking: het effect. voetnoot641 de reden: uw wijs inzicht, redelijkheid en zelfbeheersing. voetnoot647 stormeling: bestormer; in de vest: binnen de wal. voetnoot653 beukelaar: schild; oorlogsknaapen: soldaten. voetnoot655 Vgl. Granida, vs. 925. voetnoot658 't wufte graauw: het lichtzinnige, wisselvallige gepeupel. voetnoot661 roemt: pocht. voetnoot662 schitteren: flikkeren. voetnoot670 Fokus karakteriseert hier het oproer als iemand die het weten kan: er was geen enkele aanleiding tot opstandigheid, slechts de tempelroof is oorzaak van de muiterij geweest, d.w.z. het vaste geloof in de magische kracht van het schild en de grote invloed van de priesterschap. voetnoot671 burgerlyke trou: trouw der burgers. voetnoot677 geviert: vereerd. voetnoot680 Het gansche hofgezin: de gezamenlijke hofbewoners. voetnoot681 Vgl. vs. 123-24; reden: overreding, redelijk betoog; verschooning: verontschuldiging, bewijs van onschuld. voetnoot682 tempelier: priester. voetnoot683 burgerlyk: van de burgers. voetnoot684 staf: als symbool van de vorstelijke macht. voetnoot685 uitgelaten hoop: uitzinnige massa. voetnoot686 zaal: pronkzaal. voetnoot689 moortpriem: dolk. voetnoot700 zonder meer gevolg: zonder gevolg (in de vorm van soldaten); de kracht van 't gout: ook Ismene had de priesters al van ‘goutzucht’ beschuldigd, vs. 418. voetnoot705 onze Goden: de goden die wij beiden vereren. voetnoot710 d'oorzaak van uw ramp: Rotgans laat Minos met opzet deze omschrijving bezigen om even later zonder vermoedens te wekken haar te kunnen gebruiken (in vs. 712); vgl. hem in vs. 716: dat een vrouw een dergelijk verraad zou kunnen plegen, lag blijkbaar buiten de grenzen van het geloofwaardige. voetnoot712 luistert (in de regieaanwijzing): fluistert. voetnoot713 staat: situatie; beê: verzoek, nl. de inwilliging ervan. voetnoot716 in uw gezigt: voor uw ogen. voetnoot720 stemt: stemt toe. voetnoot724 doodbus: urn met de as van het verbrande lichaam. voetnoot728 daar: nu. voetnoot731 deisde: schrokt terug. voetnoot735 Ontwijk daarom niet een vrouw, aan wie u zulke dure verplichtingen hebt. voetnoot741-48 Vgl. voor deze passage mijn artikel in NTg. 58^e jg. (1965), blz. 366-73. Als meisje kan Scilla niet het initiatief nemen bij een liefdesverklaring; zij wil naar haar liefde en om haar liefde gevraagd worden en tracht Minos die vraag in de mond te leggen. Minos blijkt aan deze absurde mogelijkheid van Scilla's liefde niet gedacht te hebben en daarom moet Scilla langs indirecte weg (vs. 744: ‘Hebt gy dan nooit bemint?’) over haar liefde spreken. Daarmee gaat ze naar haar eigen besef al te ver voor een meisje (vs. 745: ‘Helaas! kan ik my klaarder uiten?’). Het motief van de sprekende ogen is in Rotgans' oeuvre stereotiep. voetnoot744 mening: bedoeling. voetnoot750-52 Minos drukt zich dubbelzinnig uit, zodat Scilla, al laat de koele reactie geen twijfel over, ondanks alles in blinde liefde blijft hopen. voetnoot754 die verklaring: de liefdesverklaring die Scilla heeft afgelegd. voetnoot755 u veracht: uw liefde verwerpt. voetnoot756 ontroert: verbijsterd. voetnoot760 rou: wanhopig verdriet.

Vorige Volgende

Twede bedryf

Eerste toneel

Twede toneel

Derde toneel

Vierde toneel

Vijfde toneel

Zesde toneel

Zevende toneel

Achtste toneel