De gedichten van Anthonis de Roovere

[p. 229]

Ethisch-didactische gedichten

[p. 230]

Quicunque vult saluus esse^*

wten Latijne by Roouere ghestelt in vlaemsche.

Quicumque vult salvus esse, ante ommia opus est, ut teneat catholicam fidem.

Quam nisi quisque integram, inviolatamque servaverit, absque dubio in aeternum peribit.

Fides autem catholica haec est: ut unum Deum in Trinitate, et Trinitatem in unitate veneremur.

Neque confundentes personas: neque substantiam separantes.

Alia est enim persona Patris, alia Filii, alia Spiritus Sancti.

Sed Patris, et Filii et Spiritus sancti una est divinitas, aequalis gloria, coaeterna majestas.

Qualis Pater, talis Filius, talis Spiritus Sanctus;

Increatus Pater, increatus Filius, increatus Spiritus Sanctus;

Immensus Pater, immensus Filius, immensus Spiritus Sanctus.

Aeternus Pater, aeternus Filius, aeternus Spiritus Sanctus.

Et tamen non tres aeterni, sed unus aeternus.

Sicut non tres increati, nec tres immensi, sed unus increatus et unus immensus.

⁺ Soe wie behouden wil wesen
Hem is te desen
Noodt sonderlinghe³
Dat hy ons kersten ghelooue volbringhe.⁴

Dwelck het en sy hier wel op let
Dat elck hem reyn houde ende onbesmet
Hy wordt verdoruen inder hellen pit
Maer vrienden / ons kersten ghelooue is dit.

Dat wi eenen Godt eeren inder drieuoudicheyt
Ende drieuoudich in deenicheyt gheseyt
Niet de persoonen / te confonderene
Noch de substantien te diuiderene^11-12

Want een ander is de persoon des Vadere¹³
Een ander des Soons / hoort allegadere
Een ander des Heylichs gheest volleest¹⁵
Maer des vaders / des soons / des heylichs gheest /
Is eene Godtheyt / ende eene ghelijcke glorie
Ende eene mede eewighe victorie.

Alsoe sulck de vadere / alsoe sulck ghewoone¹⁹
De sone / ende sulck tsheylichs gheest stede
Ongheschepen vadere / ongheschepen sone
Ongheschepen heylich gheest oock mede

Onghemeten vadere / sone onghemeten
⁺ Onghemeten heylich gheest dats claer
Eewich vader / eewich sone onghespleten
Ende een eewich heylich gheest eenpaar

Ende doch niet / drie eewige / maer een eewich te wetene
Also met drie ongheschepene / noch ongemetene drie²⁸

* Quicunque Over dit symbolum, het zogenaamde Athanasianum of Symbolum Quicunque zie men de Inleiding bl. 64, waar enkele opmerkingen over herkomst en betekenis worden gemaakt. - 1-4 de redactie schijnt ingegeven te zijn door de neiging kwatrijnen te vormen: S (= het spel Quicunque etc.) heeft:

So wye behouden / wesen wille
Hem es van nooden / sonderlijnghe
Dat hij ons kersten ghelooue vulbrijnghe.

+ RW A 3 v^o

3 sonderlinghe vooral.

4 volbringhe (vast)houdt.

11-12 Versta: onderscheiden in persoon, maar één in wezen.

13 vadere Zie voor deze gen. sing. Kolthoff § 8c, bl. 10.

15 volleest die de volmaking is, t.w. van de Drie-eenheid, vg. Seghelijn van Jerusalem 1321: ‘Hi is vader, soon en heilich gheest, die van allen is volleest’ (MNW 9, 859).

19 ghewoone natuur?

+ A 4 r^o

28 met lees niet.

[p. 231]

Similiter omnipotens Pater, omnipotens Filius, omnipotens Spiritus Sanctus.

Et tamen non tres omnipotentes, sed unus omnipotens.

Ita Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus Sanctus.

Et tamen non tres Dii: sed unus est Deus.

Ita Dominus Pater, Dominus Filius,

Dominus Spiritus Sanctus.

Et tamen non tres Domini:

Sed unus est Dominus.

Quia sicut singillatim unamquamque personam Deum ac Dominum confiteri christiana veritate compellimur, ita tres Deos, aut Dominos dicere catholica religione prohibemur.

Pater a nullo est factus: nec creatus, nec genitus.

Filius a Patre solo est: non factus, nec creatus sed genitus.

Spiritus Sanctus a Patre et Filio: non factus, nec creatus, nec genitus sed procedens.

Unus ergo Pater, non tres Patres;

Unus filius, non tres Filii;

Unus Spiritus sanctus, non tres Spiritus sancti.

Maer eene ongheschepene / ende een onghemetene
Godthede / sonder verscheyden nye.

Een vaderlijcke almachtighe melodye³¹
Een almachtich sone / een heylich geest almachtich
Doch niet drie machtige / maer eene heerschappye
Also God vader / god sone / god heylich geest waerachtich

Ende doch niet drie Goden / maer eenen Godt /
Also haer hadde / heer sone / heer heylich geest te samen
Ende doch niet drie heeren / maar een heer dats tslot
Jubilerende in eewigher glorien Amen.

Want so wy verbonden zyn in kerstelijcker waerheyt³⁹
Elcken persoon / dats openbaerheyt⁴⁰
Sonderlinghe te bekennene / Godt ende Heere
Soe is ons verboden in gheestelijcker claerheyt
Te segghene / elck verstae de swaerheyt
Drye Heeren / oft drie Goden emmermeere.

De vader en is van niemanden gemaect gemeene /
Noch geschepen / noch gewonnen / verstae diet connen
Die sone / is vanden vader alleene
Niet ghemaect / noch geschepen / maer gewonnen.

Den heylighen gheest en is vanden vadere
⁺ Ende vanden sone niet ghemaeckt
Noch gheschepen / noch ghewonnen alle gader⁵¹
Maer voortgaende / wel hem diet smaeckt⁵²

Daeromme een vader / ende niet drie vaderen
Een sone / ende niet drie sonen int schouwen⁵⁴
Een heylich gheest / puer int vergaderen⁵⁵
Ende niet drie heylighe gheesten trouwen⁵⁶

31 melodije (met bij rederijkers geliefd causaal aspect) oorzaak van vreugde, vreugdebron.

39 verbonden verplicht.

40 dats openbaerheijt dat is duidelijk.

+ A 4 v^o

51 allegader Versta: niets van dit alles.

52 Smaeckt (als juist) in zijn hart ervaart.

54 int schouwen als we het met het oog des geloofs bezien.

55 puer epith. ornans bij H. Geest (en dan vergaderen - via combineren tot - bespiegelen)? Of is puer int vergaderen een praedicaat van de H. Geest, die verenigt (t.w. de Vader en de Zoon door de band der liefde)?

56 trouwen naar waarheid.

[p. 232]

Et in hac Trinitate nihil prius aut posterius, nihil majus aut minus, sed totae tres personae coaeternae sibi sunt et coaequales.

Ita ut per omnia, sicut jam supra dictum est, et unitas in Trinitate et Trinitas in unitate veneranda sit.

Qui vult ergo salvus esse, ita de Trinitate sentiat. Sed necessarium est ad aeternam salutem ut Incarnationem quoque Domini nostri, Jesu Christi, fideliter credat.

Est ergo fides recta, ut credamus et confiteamur,

quia Dominus noster, Jesus Christus, Dei Filius, Deus et homo est.

Deus est ex substantia Patris ante saecula genitus: et homo

est ex substantia matris

in saeculo natus.

Perfectus Deus, perfectus homo

ex anima rationali

et humana carne subsistens.

Aequalis Patri secundum divinitatem:

minor Patre secundum humanitatem.

Qu licet Deus sit, et homo: non duo autem sed unus est Christus.

Ende in dese drieuoudicheyt / en is na / noch voren
Noch meer noch minder / sonder beswijck⁵⁸
In alle die drie persoonen vercoren
Sijn hem mede eewich ende ghelijck⁶⁰

Alsoe dat emmers voor alle seden⁶¹
Soe ons voorseyt ende wel gheleert sy⁶²
Eene eenicheyt inder drieuoudicheden
En drieuoudich / in deenicheyt gheeert sy

Daeromme die behouden wil zijn gheseyt
Ghelooue dat inder drieuoudicheyt aldus
Maer tes noodt / ter eewigher salicheyt
Dat elck ghetrouwich gelooue / in tswerelts bus
De invleesschinghe ons heeren Jesus Christus.⁶⁹

Daeromme is tghelooue recht ende goet
Dat wy gheloouen ende belijden
Dat ons heere Jesus Gods sone zoet
Godt ende mensche is teewighen tijden

Godt is hy wter substantie / des vaders diuijn⁷⁴
Voor de werelt ghewonnen mensche is hy voort
⁺ Wt der substantie der moeder zijn
Inde werelt gheboren / tsondaers confoort.

Volmaeckt mensche / volmaeckt Godt
Wter redelijcker sielen gaende⁷⁹
Ende des menschelijcx vleesch ghebodt
Die dese beyde zijn onderstaende.

Ghelijc is hi den vader / naer der godtheyt voort an⁸²
Minder dan den vader / naer der menscheyt cleene⁸³
Godt ende mensche / niet twee nochtan
Maer hy is een leuende Christus reene.⁸⁵

58 sonder beswijck daaraan valt niet te tornen.

60 mede even (vg. voor deze weergave van lat. co- St. Axters O.P., Scholastiek Lexicon i.v.).

61 emmers in elk geval.

62 ons voorseyt Het latijn heeft hier supra dictum.

69 *invleesschinghe Vleeswording.

74 diuijn (goddelijke) hoort bij substantie

+ A 5 r^o

79 Wt ... gaende blijkbaar op te vatten als: krachtens; in r. 81 is onderstaende een letterlijke verdietsing van Subsistens, welk woord blijkbaar niet is begrepen, het heeft immers in het latijn betrekking op Christus (zie voor de bet. ‘bestaande’, ‘zelf-bestaande’ Axters, Schol. Lex. i.v. Subsistens), De Roovere betrekt het daarentegen op de ziel en het lichaam, die zouden onderstaen d.i. schragen.

82 voortan voorts (stoplap).

83 cleene van gering aanzien of lage rang.

85 reene edel.

[p. 233]

Unus autem non conversione divinitatis in carnem; sed assumptione

humanitatis in Deum.

Unus omnino non confusione substantiae, sed unitate personae.

Nam sicut anima rationalis

et caro unus est homo;

ita Deus et homo

unus est Christus.

Qui passus est pro salute nostra, descendit ad inferos:

tertia die resurrexit a mortuis.

Ascendit ad coelos, sedet

ad dexteram Dei Patris omnipotentis:

inde venturus est judicare

vivos et mortuos.

Ad cujus adventum omnes homines resurgere habent cum corporibus suis:

et reddituri sunt de factis

propriis rationem.

Et qui bona egerunt, ibunt

in vitam aeternam:

qui vero mala,

in ignem aeternum.

Haec est fides catholica,

quam nisi quisque fideliter, firmiterque

crediderit, salvus esse

non poterit.

Een meer / maer metter keeringhe niet⁸⁶
De Godtheyt int vleesch / maer met een aenneminge⁸⁷
Der menscheyt in God / sonder substantie verdriet⁸⁸
Maer een in des persoons vereeninghe

Want alsoe de siele redelijck⁹⁰
Ende dat vleesch een mensche sy
Alsoe is Godt ende de mensche edelijck
Een Christus ons behouder vry

Die ghepassijt is / om onse salichede
Verlossende zijn siele / int helsche ghestichte⁹⁵
Ende ten derden daghe verrees hy mede
Vander doodt / met grooten lichte

Ende clam ten hemele / daer hy sidt
Ter rechter handt Godts / des vaders almachtich
Van daer hy toecomende is / ombesmit¹⁰⁰
Toordeelende / leuende ende doode waerachtich

⁺ Te wiens toecoempste / de menschen al¹⁰²
Met haren lichamen sullen opstaen
En redene gheuen / groot ende smal
Van haren eyghene wercken ghedaen

Ende die goet daer hebben ghewrocht
Sullen gaen in tseewichs leuens rozier¹⁰⁷
Maer die de quaetheyt hebben volbrocht
Sullen waerlijck gaen int eewich vier

Dit is dat kersten ghelooue ghepresen
En wiet niet ghetrouwelijck ende vromelijc gelooft /
Hy sal ten wtersten daghe wesen
Van alder behoudenisse gherooft.

86 meer S heeft ommer (toch, immers) wat oorspr. lijkt;- keeringhe omzetting (zie Axters a.w.i.v. Conversio); deze bet. niet in MNW.

87 De Lees Der (S).

88 verdriet een klakkeloze vertaling van Confusio (verwarring).

90 siele redelijck Versta: redelijke ziel (anima rationalis).

95 siele Lees vriende? (t.w. de rechtvaardigen van de Oude Bedeling, die Christus' komst verbeidden), S heeft Hij daelde om zijn vrienden ter helscher ghestichte.

100 ombesmit stoplap? Of (via onbezoedeld, t.w. door leugens, enz.) ontwijfelbaar, zeker?

+ A 5 v^o

102 Te wiens toecoempste bij Wiens komst.

107 rozier rozengaard.

[p. 234]

⁺Een goet vermaen

De Doodt

Spieghelt v / spieghelt v / aerde vormen¹
Temt v herte / al ist dat het wilt // es
Ghecnaecht wordy van snoode wormen
Der wereldt vruecht by my ghestilt // es
Dijn schoone vel aldus gheuilt // es
Veel vuylder dan mijn figuere nv siet⁶
Hier teghens wapene / speere / noch schilt // es
Van niemandt mijnen slach ontuliedt⁸
Dwelck oyt was / ghediet by my in niet⁹
Aerme ende rijcke zijn euen onvry
Edele / hooghe / gheen voordeel en gheschiet
Onuoorsienelijck commet int verdriet¹²
Ick heete de Doodt / ghedenckt op my

Dat Oordeel

⁺ Ghedenckt doch mensche op doordeel strange /¹⁴
Daer den rekenboeck wort op gheloken¹⁵
Hier suldt ghy zijn in sulcken bedwanghe
Dat alle dijn daet sal zijn ghewroken
Ydel ghedachten / woorden ghesproken
Hier verborghen zijn / ende daer ontdeckt¹⁹
Dminste ghebodt by v ghebroken
Is openbaer // daer niet achter en steeckt²¹
Och hebdy des rechters thoorne verweckt
Wie sal zijn iusticie booghen²³
Rechtuaerdicheyt / bouen gratie streckt²⁴
Tsaechtmoedich Lam / als een Leeu daer spreeckt²⁵
Houdt doch dit Oordeel scherp voor ooghen.

+ RW C 6 r^o

1 *aerdevormen aardse, stoffelijke wezens.

6 vuylder afschuwelijker; - figuere Dit woord wijst op een afbeelding van de Dood, waarbij men zich het gedicht als bijschrift kan denken; of stond een dergelijke afbeelding destijds zo helder voor de geest?

8 Van lees Want.

9 ghediet by my in niet wordt door mij tot niets.

12 Onuoorsienelijck onverwachts.

+ C 6 v^o

14 doordeel Bedoeld is het persoonlijk oordeel onmiddellijk na de dood en dus niet het L. Oordeel (vg. E. Doering-Hirsch Tod und Jenseits im Spätmittelalter (Berlin 1927) S. 17 ff.

15 rekenboeck Zie voor dit Boek met de daden van de mens (vg. het Dies Irae: ‘Liber scriptus proferetur’) o.a. A.B. van Os Religious Visions (A'dam 1932) p. 176; - opgheloken opengeslagen.

19 Men is geneigd ende te schrappen.

21 achter en steeckt verborgen blijft (het intransitieve gebruik van het ww niet in MNW en WNT).

23 booghen ombuigen, veranderen (t.w. in een voor de delinquent gunstige zin).

24 streckt praevaleert.

25 Zo was de middeleeuwse opvatting: tijdens Zijn aardse omwandeling was Christus zachtmoedig, bij het Oordeel zal Hij de strenge, onvermurwbaar rechtvaardige Rechter zijn (vg. mijn Christus bij de Moderne Devoten in Ons Geestelijk Erf 1935, bl. 140).

[p. 235]

 

De Helle.

 

Naer dit veruaerlijck ancxstelijck scheyden

 

Van daenschijn Gods / tot in allenden^27-28

 

O siele daer naeckt een deerlick schreyden²⁹

30

Och oft die sondaers wel bekenden³⁰

 

Eewich / oneyndelijck sonder henden

 

Valt aldaer tgheduer tijdts ymmer lanck³²

 

Barnen / braden / tormentelijck schenden³³

 

Nv coude dan hitte / stanck bouen stanck

35

Crijsschen / huylen / caermen is den sanck³⁵

 

Des duuels dans / o bitter ghelach

 

Ick wee der weeden / der sonden danck³⁷

 

Voor corte weelde / eewich eewich bedwanck³⁸

 

O pijne der pijnen / o eewich gheclach.

 

Dat eewich leuen.

40

O Siele int laetste nv contempleert⁴⁰

 

Tghestant vander hoochster glorie⁴¹

 

⁺ Denckt hoe elck siele iubileert

 

Met Godt in des hemels consistorie⁴³

 

Die plaetse is reynder dan yuorie

45

Claerder ende schoonder dan duysen sonnen⁴⁵

 

Steen noch peerle oft wat cyborie⁴⁶

 

Den siluer niet ghelijcken en connen⁴⁷

 

Daer es een vaste ruste ghewonnen

 

Sonder oudtheyt een eewighe iuecht⁴⁹

50

Alle drucx van haer gheronnen⁵⁰

 

Nemmermeer en isser onruste beghonnen

 

O melodie o hooghe vruecht.

27-28 De scheiding van God, het derven van Zijn Aanschijn, was in de M.E. de eerste en voornaamste hellestraf; daarbij kwamen dan de folteringen der duivels (vg. r. 33 e.v.), zie Doering-Hirsch t.a.p.; het voorz. Naer in r. 27 wettigt het vermoeden, dat De Roovere hier eerder doelt op het ogenblik van scheiding nà het ontvangen van het doemvonnis.

29 schreyden (met hypercorrecte of rijm (?) d) schreien.

30 oft of het; - bekenden inzagen.

32 tgheduer tijdts corrupt? Bij een bet. ‘de duur van de tijd’ verwacht men -stijdts).

33 e.v. Zie voor deze straffen de bekende studiën van Haslinghuis, Endepols en vooral M. Landau Hölle und Fegfeuer etc. (Heidelberg 1909); - tormentelijck schenden smartelijk mishandelen.

35 Zie voor de helse zang Haslinghuis in Tschr. 30, bl. 241.

37 Ick lees O? Of spreekt hier plotseling ‘De Helle’ zelf?; - weeden (met hypercorrecte d) weeën, smarten; - danck beloning.

38 weelde genot; - bedwanck droefheid.

40 int laetste tenslotte; - contempleert overdenk.

41 Tghestant de toestand.

+ C 7 r^o

43 consistorie vergadering.

45 duysen Zie voor andere voorbeelden zonder t MNW i.v.

46 Steen edelgesteente; - cyborie hostievaas (de juxtapositie met steen en peerle lijkt vreemd, maar de ciborie kwam de dichter hier blijkbaar in de gedachten als voorwerp van bijzondere kostbaarheid en schoonheid.

47 siluer: Openb. 21, 11 e.v., inz. 18 en 21 geven ons een beschrijving van het N. Jeruzalem, waarin jaspis en goud de hoofdbestanddelen vormen. Wellicht heeft de toevoeging bij goud: ‘gelijk doorschijnend glas’ aanleiding gegeven tot de voorstelling van zilver.

49 oudtheyt ouderdom (Volgens middeleeuwse voorstelling zal niemand er ouder zijn dan 33 jaar).

50 drucx Versta: druc es; - gheronnen afgevallen.

[p. 236]

⁺Refereyn

Tfy argher dan slanghen / serpenten of dieren¹
Altijdts gheneerende met valsche treken²
Want dijn hoouaerdich verwaent hantieren³
Heeft hem teghens de hoocheyt Gods doen steken⁴
Ende wilde sitten / soot is ghebleken⁵
Inden setel Gods / ende wilde hem stellen
Tegens hem / tfy de quaetste daermen af mach spreken
Nv besit ghy den afgront vander hellen
Daer ghy eewich moet in tormenten quellen⁹
Vercrompen / machteloos / vlammich / onuersaecht¹⁰
Dies segghe ick dy tspijte / om leedts versnellen¹¹
Al soude v den balch van quaetheden swellen¹²
Tfy ballinck des hemels / helsch duuel veriaecht.

Dijn archeyt en is gheen quaet ghelijckelijck¹⁴
Argher dan eenich venijn in dy quaet¹⁵
Want deerste manslacht alst is blijckelijck¹⁶
Ghebuerde / midts dijnder valscher daet¹⁷
Hoe dickwils ghy noch zaeyt der valscheyts zaedt¹⁸
Dijn macht en acht ick niet een mijte¹⁹
Wie een teecken des cruycen voor hem slaet²⁰
Is dien dach dijnder moortdadicheyt quijte
⁺ Kattijf der katijuen / tfy v ten spijte²²

+ RW E 3 v^o

1 of dieren of welke dieren ook? (Zie ook de aant.bij het Lof van den H. Sacramente r.173).

2 gheneerende met omgaande met, beoefenende; - treken listen, streken.

3 dijn t.w. van Lucifer, die hier wordt toegesproken; - verwaent verwaten; - hantieren optreden.

4 hem De dichter spreekt over Lucifer evenals in r. 6 in de 3^e persoon (i.t.t.r. 3, 8 enz.); - steken verzetten, opstaan.

5 Het onderwerp zit opgesloten in het pron. pers. v.r. 4.

9 tormenten pijnigingen, kwellingen; - quellen lijden.

10 vercrompen misvormd (Lucifer kreeg voor de oorspronkelijke heerlijkste gedaante als Lichtdrager na zijn val de afzichtelijkste; - vlammich in vlammen, dus brandend (t.w. in de hel) en wel niet zelf vlammen spuwend, zoals op het toneel (vg. E.J. Haslinghuis De duivel in het drama enz. bl. 170); - *onuersaecht De gangbare betekenis, t.w. onverschrokken, past hier niet; we zullen daarom de s wel moeten opvatten als z en ‘onverzacht’ lezen.

11 dy tspijte U tot hoon; - om leedts versnellen om mij te beijveren in U te grieven.

12 balch buik.

14 archeyt boosheid (versta: met Uw boosheid is geen kwaad te vergelijken, Uw boosheid overtreft alle kwaad).

15 in lees is; - dy lees dyn.

16 deerste manslacht t.w. de doodslag van Abel door Kain.

17 daet lees raet? Of kan daet ook ‘toedoen’ betekenen?

18 Men lette op de stereotiep-rhetoricale zaai-beeldspraak; voor de verbuiging der valscheyts zie Kolthoff par. 44, bl. 33: der droefheyts-, der waerheyts- enz.

19 niet een mijte geen cent (waard).

20 hem zich (Zie voor de macht van het kruisteken over de Boze een treffend voorbeeld in Ons Geest. Erf 1935, bl. 134).

+ E 4 r^o

22 Kattijf rampzalige (Kattijf der katijven een zog. Hebreeuwse genitief met de waarde van een superlatief, vg. Stoett par. 160 opm. IV; deze gen. treffen we herhaaldelijk bij De Roovere aan, vg. o.a. Pater Noster 15, Een goet vermaen r. 37, Roouers Schaeckspel r. 14, 21). - u ten spijte Zie de aant. bij r. 11.

[p. 237]

 

Wech loopende alsmen van Godt ghewaecht²³

 

Tempterelijck gheest tot sondighen apetijte²⁴

25

Bedrieghere / noch seg ick tot uwen verwijte²⁵

 

Tfy ballinck des hemels / helsch duuel veriaecht.

 

 

 

Wat condy bedrijuen / wat condy maken

 

Const ghy / ghy soudt de wereldt ringhen²⁸

 

Maer neen ghy / dat blijckt aen seer cleyn saken²⁹

30

Ghy liet v van eender maecht dwinghen³⁰

 

Ten baet v danssen / huppelen / springhen

 

Ghy blijft verwonnen gheheel openbaerlijck

 

Dies moet ghy in droefheden eewich singhen

 

Ende ploeghen int helsche vier eenpaerlijck³⁴

35

Tfy leelijck afgrijselijck op sien veruaerlijck³⁵

 

Verstekene prije / die-niemandt behaecht³⁶

 

Die eewelijck moet ghebruycken swaerlijck³⁷

 

De helsche pijne / dus seg ick claerlijck

 

Tfy ballinck des hemels / helsch duuel veriaecht.

 

 

40

Een Prinche waert ghy inde hoochste statie⁴⁰

 

Dat ghy misbuerde / wien niemant en claecht⁴¹

 

Nv besidt ghy deewighe tribulatie⁴²

 

Dies seg ick noch te deser spatie⁴³

 

Tfy ballinck des hemels / helsch duuel veriaecht.

23 De duivel vlucht immers, als men Gods naam noemt.

24 Versta: gheest, *tempterelijck (die verleidt) tot sondighen apetijte (tot lust in zonden); tempterelijck niet in MNW en WNT.

25 tot uwen verwijte U ten spot, smaad.

28 ringhen er onder brengen, naar Uw hand zetten.

29 seer cleyn saken Men verwacht een cleyn sake (t.w. die volgt in r. 30).

30 maecht t.w. Maria; - dwinghen overwinnen (men verg. de afbb. van Maria de draak vertredend, op grond van Gen. 3, 15).

34 eenpaerlijck aanhoudend, onveranderlijk.

35 opsien uiterlijk, verschijning.

36 verstekene verdreven; - prije eig. kreng, fig. verachtelijk wezen.

37 ghebruycken smaken.

40 statie verblijf (hoochste statie hemel).

41 misbuerde verbeurde; - claecht beklaagt.

42 tribulatie jammer, ellende.

43 te deser spatie nu.

⁺Refereyn

Ghy Jonghers die al te borghene // soeckt
Uwe groote schulden / hoe suldt ghy varen²
Ende luttel te besorghene // roeckt³
Ghy borcht sorgheloos sonder sparen⁴

+ RW M 4 r^o

2 suldt ghy varen zal het met U gaan.

3 En U weinig om zorg (of om betaling?) bekommert.

4 sonder sparen bij voortduur, zonder ophouden.

[p. 238]

5

Dat ghy noch tachter zijdt van veel iaren⁵

 

Ghy schrijft aen weeghen / ghy kerft op keruen⁶

 

Maer oft de keruen yseren waren⁷

 

Waer soudt ghy dan solaes verweruen⁸

 

Peyst vry de weerdt en sal niet steruen⁹

10

Sijn herberghe en hebdy niet in eruen

 

Tis clare betalinghe die hy begheert

 

Waent ghijdt ontrijden / dat zijn al scheruen¹²

 

Teghens tvertrecken / soe rekent de weerdt.

 

 

 

De weerdt die mach wel borghen // langhe

15

Maer tJan int eynde wil hy betaelt // zijn¹⁵

 

Naer tauondt coempt eenen morghen // stranghe¹⁶

 

⁺ Daer alle schulden gheachterhaelt zijn¹⁷

 

In des weerdts rekeninghe mach niet gefaelt zijn¹⁸

 

Hy weet wel datmen vertrecken moet

20

De vren en tijdt hem niet ontpaelt zijn²⁰

 

Want hy is van allen plecken vroedt²¹

 

Al is hy diuersch verwecken goedt²²

 

Van vleescher weelde of tswerelts beulecken spoet²³

 

Peyst tis temptatie / die v smeert²⁴

25

Want redene seegt / die claer ontdecken doet

 

Teghens tvertrecken soe rekent de weert.

 

 

 

Dese werelt is als herberghe bekent

 

Daer de weert af is Godt van hemelrijcke

 

Maer als hy zijn auondtgaerde de doot wt sendt /²⁹

30

Dan waeyter een wonderlijcke practijcke

 

Al dat menschelijck is / ghemaeckt van slijcke

 

Moet rekeninge gheuen van goet van quade

 

Edel / aerm / rijcke / machtich soot blijcke

 

Wijf / man / tmoet al ten seluen trade³⁴

35

Van eenen sade / van woorde oft dade³⁵

5 tachter ten achteren.

6 weeghen wanden; - keruen kerfstokken.

7 oft indien; - yseren van ijzer.

8 solaes verlichting.

9 Peyst vry denkt maar, rekent er op.

12 Meent gij er aan te ontsnappen? Dat is beuzelpraat.

15 tJan bij Sint Jan.

16 tauondt De t onder invloed van tavont vanavond.

+ M 4 v^o

17 gheachterhaelt ingevorderd.

18 niet gefaelt zijn niets ontbreken.

20 ontpaelt hier wel = onbekend (deze bet. niet in MNW).

21 is vroedt van kent.

22 Deze regel is blijkbaar corrupt.

23 vleescher uit vleeschener, hier = vleeschelijcker? - spoet vliedt.

24 smeert vleit.

29 *auondtgaerde (niet in MNW en WNT) avondwacht.

34 trade pad, weg.

35 Van eenen sade niets.

[p. 239]

 

En wordt versweghen voor Godts ghenade

 

Twordt al ghewroecht / hooft / middel en steert³⁷

 

Dus machmen wel segghen vroech ende spade

 

Teghens tvertrecken soe rekent de weert.

 

Prinche.

40

Prinche werckt wat ghy ouerleden zijdt⁴⁰

 

Ende wy alle int tswerelts gheueert⁴¹

 

Men siet wie dat tonvreden strijdt⁴²

 

Teghens tvertrecken soe rekent de weert.

37 ghewroecht aangeklaagd, beschuldigd of uitgebracht.

40 ouerleden zijdt nagelaten hebt.

41 gheueert drukte, geroezemoes.

42 wie dat wie er ook, al ... men ook; - tonvreden ontstemd, met tegenzin?

⁺Een andere

O Godt almachtich ende eewich Regent¹
Inde glorie der glorien die niet en hendt²
Hoement keert oft wendt // tis so bescreuen³
Wy sondaren onuerstandighe ende innocent⁴
Die volmaecktelijck int woordt / werck / en consent /⁵
Ons regiment // te sondewaerts gheuen⁶
Hoe sullen wy verantwoorden ons sondich sneuen
Ten wtersten daermen houden sal consistorie^8
+ Ons besondighe hertkens die moghen wel beuen
Verstaende tnaeruolghende woords aencleuen¹⁰
Als bernende keersse lijdt hier ons glorie.¹¹

Laet ons ouerpeysen onder ons sondaren
Wat wy nv zijn / ende wat wy waren
Ende int henen varen // wat wy sullen wesen¹⁴
Laet ons ouerdencken thelsche beswaren¹⁵

+ RW E 6 r^o

1 Regent Heerser.

2 glorie der glorien Zie voor deze superlatieve genitief de aant. bij het refrein beg. Tfy argher dan slanghen r. 22.

3 Hoement keert oft wendt rederijkersstoplap; - tis so bescreuen dat staat vast, valt niet te betwijfelen.

4 innocent hier synoniem van onverstandig (deze bet. niet in MNW en WNT).

5 consent gedachte, gezindheid.

6 regiment leven (ons regiment versta: onszelf); - te *sondewaerts tot de zonden.

8 Ten wtersten op de jongste dag; - consistorie raad (t.w. om te oordelen, te vonnissen).

+ E 6 v^o

10 tnaervolghende woords aencleuen de consequentie van de (hier) volgende sententie.

11 lijdt gaat voorbij.

14 henen varen sterven.

15 beswaren verschrikking.

[p. 240]

 

De vreeselijcke tormenten ende al dmisbaren¹⁶

 

En int oordeels verclaren // hoe wy worden verknesen¹⁷

 

De sondaers versteken / de weldoenders gheresen¹⁸

 

Ter presentie der maechdelijcker cyborie¹⁹

20

Laet ons weldoen / wy sullens wel ghenesen²⁰

 

Want sustinere als oorconden van desen²¹

 

Als bernende keersse lijdt hier ons glorie

 

 

 

Wy menschelijcke menschen leuende ongebonden

 

Onse vrije wille / quaet bouen conden²⁴

25

Ten diuersschen stonden // brengt ons int net

 

Midts ydel glorie / om claer vermonden²⁶

 

Ende broossche natuere gheneghen tot sonden

 

Dies wy noch vonden // worden als ontset²⁸

 

Laet ons te godewaerts doen ons ghebet

30

Soe moghen wy van desen crijghen victorie

 

Ach lacen wy hebbent soe diere ghewedt³¹

 

Tdoodt siele ende lijf / wel hier op ledt //

 

Als bernende keersse lijdt hier ons glorie.

 

 

 

Prinche soe men ter werelt daghelijcx siet

35

Al zijn wy nv yet / zaen zijn wy niet³⁵

 

Datter meer gheschiet stellet in uwe memorie³⁶

 

Maer voorslaechs hoe dat coempt of vliedt³⁷

 

⁺ Ken weet wiet riet // ick doets bediedt³⁸

 

Als bernende keersse lijdt hier ons glorie.

16 tormenten kwellingen; - dmisbaren geweeklaag.

17 verclaren uitspreken; - verknesen Gewoonlijk betekent verknysen kwellen, hier: verbrijzelen?

18 versteken verworpen; - weldoenders die goede werken hebben gedaan; - gheresen verheven, verhoogd.

19 der maechdelijcker cyborie van Maria (zie voor cyborie de aant. bij Aue Aduocate Aduerterighe r. 9).

20 sullens wel ghenesen zullen wel behouden worden (eig. zullen daaraan, t.w. het gevreesde doemvonnis, wel ontkomen).

21 sustinere ik houd staande (deze bet. niet in MNW; sustineren niet in WNT); voor het ontbreken van het subject zie Stoett par. 5, sub e); - oorconden bewijs.

24 bouen conden onzegbaar.

26 om claer vermonden om het duidelijk uit te spreken.

28 ontset geruïneerd.

31 diere ghewedt veel op het spel gezet.

35 zaen weldra.

36 stellet in uwe memorie overweeg dat zelf.

37 voorslaechs voorshands, vooraf; - hoe dat coempt of vliedt stoplap.

+ E 7 r^o

38 doets bediedt verklaar, zeg het.

[p. 241]

tekstkritische noten

Varianten Hs. Jan Michiels fol. 158 r^o-v^o (besloten met finis per roouere). 3 D. hoede h. - 4 Want eenighe - 6 En syn soo h. - 8 al ontbr. - 9 Edel onedel p.c. en d. - 10 s. syn c. - 13 synder - 14 int n. - 15 doorspette - 17 Ende ontbr. - 18 M. die v. - 19 Twas - 20 s. zyn c.

⁺Refereyn

Sondighen is menschelijck int exponeren
Maer duuelijc eest / daer inne perseuereren^1-22
Dies wacht hem elck voor tsvyants treken³
Den eenen doet hy murmureren
Den anderen doet hy domineren
Soe hoouaerdich sy wanen breken⁶
Deen ghierich / dander nijdich / ten baet gheen preken⁷
Tes al ghebreckelijck rijf ende raf⁸
Edele Onedele / Proost / Clerck / deken⁹
Ten is gheen coorne sonder caf.

Denckt hoe Lucifer houaerdije op sette¹¹
Denckt hoe hem Chaym int bloedt besmette¹²
Denckt hoe Amon zijn suster bestelde¹³
Pharao / Giesy / dese bleuen inden nette¹⁴
Maer Longinus / die Gods zijde splette¹⁵
Ende Peeter die wt vreesen helde¹⁶
Ende Pauwels die gods vrienden quelde¹⁷
Ende Magdalena / dese vielen / maer haren staf¹⁸
Was hope / diese weder in duechden stelde
Ten is gheen coorne sonder caf.

+ [RW C 4v^o]

1-2 Zondigen is menselijk, maar er in volharden is duivels, wij kennen nog: Kwaad worden is menselijk, maar kwaad blijven is duivels; - int exponeren als we het goed verstaan, begrijpen, inzien.

2 perseuereren volharden.

3 treken listen; - domineren heersen.

6 Lees met Michiels En syn soo h.; voor het subject (si) opgesloten in de accus. Den anderen van r. 5 (ad sensum pluralisch opgevat) zie Stoett par. 5, h; - sy wanen breken Vg. ons: hij zal nog barsten (in vulg. -) en -klappen (in gemeenz. taal).

7 ghierich begerig, hebzuchtig; - nijdich afgunstig.

8 rijf ende raf hier op juist dezelfde wijze gebruikt als in Eerste Bliscap r. 613: ‘Al saelter comen, rijf en raf’, m.a.w.: zonder onderscheid; in de red. van Michiels ontbr. al, zodat daar de bet. ‘iedereen’ zou passen, die WNT op Rif-Raf schijnt te veronderstellen.

9 onedele burgers en boeren.

11 opsette begon (te koesteren), het allereerst toegaf aan.

12 Vg. Gen. 4.

13 Vg. 2 Sam. 13; - bestelde behandelde.

14 Bedoeld is de Pharao van de Uittocht; - Giesy Gehazi, de bediende van Elisa (vg. 2 Kon. 4, 12 e.v.); zie voor zijn straf 2 Kon. 5, 20; - inden nette verstrikt.

15 Longinus de soldaat, die Christus in de zijde stak, geïdentificeerd met de centurio, die Christus als Gods Zoon erkende, vg. R.J. Peebles The legend of Longinus in Bryn Mawr College monographs IX (1911); - splette doorstak, doorboorde.

16 Vg. o.a. Luc. 22, 55 e.v.; - helde wankelde.

17 Vg. Hand. 7, 57; 8, 1 en inz. 9, 1.

18 Magdalena Maria Magdalena; bedoeld is de zondares in het huis van Simon, vg. mijn Het aandeel van de vrouw in het drama der Verlossing in Kerk en Eredienst 6 (1951) bl. 74.

[p. 242]

 

De Rechtuaerdighe valt tsdaechs wel seuen weruen

 

Elck wil dat in zijn herte keruen²²

 

Ende niemant en wil den anderen ghecken²³

 

Wy weten doch wel wy moeten steruen

25

Dus laet aen elcx anders vrientschap eruen²⁵

 

Ende pooghen elck anders blaeme decken²⁶

 

Ende van onduechden / te duechden trecken

 

Ende gheerne vergheuen / want Godt verghaf

 

⁺ Wy zijn al smettich ghelijck der slecken²⁹

30

Ten is gheen coorne sonder caf.

 

Prinche.

 

Elck weet dat niemandt en is volmaeckt

 

Dan Godt alleene ick scheyder af³²

 

Ben ick / in eenich stuck misraeckt³³

 

Ten is gheen coorne sonder caf.

22 wil modaal hulpww. ter omschrijving van de conj. adhort.

23 gecken bespotten, i.c. lachen om een anders fouten? Voor het ontbreken van het voegwoord dat zie MNW II, 82.

25 Zie voor elcx als dat. en acc. sing. masc. Van Helten bl. 472; - eruen ten deel vallen.

26 blaeme gebrek.

+ C 5 r^o

29 smettich vuil, vies, bevlekt (in MNW alleen bekend uit Teuth. en Plant.; WNT XIV, 2144 geeft twee plaatsen uit de 17^e eeuw); zie voor de ongunstige toepassing van slecke Erné Twee spelen van de Hel bl. 96 (aant. op Grote Hel 995).

32 ick scheyder af eig.: ik houd er mee op, hier: dat staat vast, dat is zeker?

33 misraeckt er naast.

⁺Andere refereyn

Ons Heere Godt is altoos zijn vriendt¹
Die hem altoos ghedwinghen can²
Dat hy met goeder herten dient
⁺ Den ghenen die hem gheen duecht en ian⁴
By redene / daer is groote weldaet an⁵

+ RW K 6 v^o

1 zijn van diegene.

2 altoos Het is niet zeer waarschijnlijk, dat zowel in r. 1 als hier dit woord zou zijn gebruikt, maar het is moeilijk uit te maken, waar het onoorspronkelijk is; - ghedwinghen beheersen (Dat in r. 3 is dan: zodat) of: er toe kan dwingen.

+ K 7 r^o

4 duecht goeds; - ian gunt.

5 By redene terecht; - weldaet hier: deugd (daer is groote weldaet an het betekent een grote deugd, er is een grote deugd in gelegen).

[p. 243]

 

Hoe wel contrarie seecht natuere

 

Die onrecht werckt dat heet een man

 

Maer faictelijck soe ist teghens schriftuere⁸

 

Weert swaer ghenoech valt ende stuere⁹

10

Hem wien voor Juge last ghebuere¹⁰

 

Men vinter vele wient valt te suere¹¹

 

Dies segge ic om dat gods wille hier vruecht / voet

 

Godt mint hem die zijnen vyant duecht // doet.

 

 

 

Dye niet en acht op lueghen tappers¹⁴

15

Die Schimpers / Nijders can vermijden¹⁵

 

Dye niet en ghelooft op achterclappers

 

Die ondercruypers niet en ghelijden¹⁷

 

Die quaey nieumaren can steken bezijden¹⁸

 

En de sulcke voor min dan niet en telt

20

Die roeringhe / last / can tonder strijden²⁰

 

Die stoockviers van twiste met minnen velt²¹

 

Die int beste keert al watmen relt²²

 

Ende bouen dien niet voort en stelt²³

 

Dan pacientie in zijn ghewelt²⁴

25

Ick mach wel segghen hoet my noch iuecht // spoet²⁵

 

Godt mint hem die zijnen vyant duecht // doet.

 

 

 

Bemintene Godt / ach iae hy sekere

 

Schriftuere heeft dickwils dat gheleden²⁸

 

Aen truyce en wildy dan zijn gheen wrekere²⁹

30

Van hem die hem de doodt aen deden

 

Maer badter vooren met innicheden³¹

 

Waer moghen wy schoonder exemple winnen

 

Figueren zijn ouer duysentich steden³³

 

⁺ Men beueeltse clerckelijcke sinnen³⁴

8 faictelijck metterdaad, in werkelijkheid.

9 valt is het; - stuere hard.

10 Wie voor de rechter wordt beschuldigd? Of: wie als rechter moet optreden.

11 wient valt te suere die er onder lijden.

14 *lueghentappers leugenaars (aldus bij G. Meurier Colloques-Tsamencoutinghen E 4b, vg. Everaert 454: lueghenetap (in WNT VIII, 1, 1682).

15 Schimpers lasteraars; - Nijders afgunstige kwaadsprekers.

17 ondercruypers zij die anderen stiekum afbreuk doen (in MNW slechts bekend uit de wdbb., in WNT is de oudste plaats ontleend aan De Brune Wetsteen der Vernuften); - ghelijden dulden, verdragen.

18 steken werpen.

20 roeringhe opschudding; - last moeilijkheid; - tonder strijden overwinnen.

21 stoockviers stokebranden.

22 relt kletst.

23 voortstelt betracht.

24 Dan geduldig te blijven.

25 hoet my noch iuecht spoet? Is iuecht subject en spoeden = prikkelen, aandrijven?

28 gheleden verklaard, uitgesproken.

29 truyce lees tcruyce; - wildy wilde Hij (t.w.Christus).

31 Vg. het ‘eerste kruiswoord’ (Luc. 23, 34).

33 Figueren afbeeldingen (t.w. van de Gekruisigde?)

+ K 7 v^o

34 clerckelijcke sinnen geestelijk (levende) of verstandige, wijze mensen?

[p. 244]

35

Die vriendtschepe haren vyandt beghinnen³⁵

 

Dats dalder opperste deel van minnen

 

Bernende ghelijck de Cheraphinnen³⁷

 

Daer de drijevuldicheyt inne verhuecht // soet³⁸

 

Godt mint hem die zijnen vyandt duecht // doet.

 

 

40

Prinche uwen vyandt mint sonder sneuen⁴⁰

 

Bid ick als nv / soe en ghijt vermuecht // doet⁴¹

 

Ghy coempter by int eewich leuen

 

Want God bemint hem die zijn vyant duecht // doet.

35 Die versta: indien men; - haren versta: jegens hun.

37 Bernende Het Hebreeuwse seraphim betekent ‘brandende’; deze naam werd toegepast op hun vurige ijver in de dienst van God.

38 verhuecht zich verheugt.

40 sonder sneuen standvastig.

41 en overbodig? Of soe en indien; - doet imperatief.

⁺Rethorijcke op de handt te leerene

Ick sie dese schoolkinders in Muzijcken¹
Leeren op de handt haer noten singhen
Maer ick soude gheerne laten blijcken³
Mijne gheminde by Rethorijcken⁴
Leeringhe op de handt / woudijs ghehinghen⁵
Want ick sie dat de handt heeft in haer bedwinghen⁶
Vijf vingheren / ende elck heeft drije leden
Ende eenen naghele / die alle dinghen
Den vingher doet doen met vromicheden⁹
Maer ick name de handt om wel besteden¹⁰
De handt des euens kerstens minne¹¹
Daer my natuere heeft toe ghebeden¹²
Ende wie dmotijf doorsoeckt met vreden¹³
Hy salder vinden groote soeticheyt inne
Want duecht wint croone ten hoochsten tinne.¹⁵

+ RW G 5 r^o

1 dese van nu, van deze tijd, de tegenwoordige (vg. Stoett par. 48).

3 laten blijcken tonen, duidelijk maken.

4 by Rethorijcken op rhetoricale wijze, in dichtvorm.

5 Leeringhe moraal; - op de handt naar aanleiding van de hand, verbonden, vastgeknoopt aan de hand, in de hand verborgen; - woudijs ghehinghen met verlof (eig. indien U het wilde toestaan).

6 in haer bedwinghen eig. in haar macht (heeft in haer bedwinghen beschikt er over).

9 met vromicheden op een goede, flinke wijze.

10 name? Wellicht: zou willen nemen, opvatten, t.w. in figuurlijke, morele zin? Of is name hier = noem.

11 euenskerstens gen. obj.: jegens de medechristen.

12 Wat de natuur van mij vraagt, eist.

13 motijf hier = zin? (Zo o.a. in Van Vloten Kluchtsp. 1, 109: 7 en Lawet's Verlooren Zoone I, 664, 951, 971); in dat geval moet doorsoecken naarstig zoeken zijn.

15 ten hoochsten tinne in de hemel, vg. A. Bijns' refrein op de stok: ‘Die duechdelijck werckt, sal wel gheloont sijn’ (uitg. Bogaers en Van Helten bl. 130 e.v.).

[p. 245]

 

Den eersten vingher naer mijn bedieden¹⁶

 

Eert Vader ende Moeder / is hy bekent

 

Deerste ledt heedt / hem waerdicheyt bieden¹⁸

 

Alsoe tghebodt Gods beueelt den lieden¹⁹

20

Als op staen / nijghen / sulck regiment²⁰

 

Tweede ledt heedt / wel zijnde content²¹

 

In haer castijement / ende goet bewijs²²

 

Ende tderde ledt heedt / dit in v prent

 

Bedinstich in noode / gheef ick hem prijs²⁴

25

De naghel voldoende dit reyn aduijs²⁵

 

Heedt ouerdencken in tswerelts swinne²⁶

 

Den aerbeydt / den vaer / de pijne afgrijs²⁷

 

Van vader ende moeder in tskindts iolijs

 

⁺ Op help // merckt dit ten eersten beghinne^28-29

30

Want duecht wint croone ten hoochsten thinne.

 

 

 

Onderhoorich den Ouersten bequame³¹

 

Heet den tweeden vinghere / ende deerste ledt

 

Niet staen naer hoocheyt / is zijnen name

 

Mercken zijns Meesters eere ende fame³⁴

35

Dats dander / dus wordtmen dienaer net

 

Tderde ledeken heet Onbesmet³⁶

 

Obedieren tsmeesters ghebodt altijdt

 

Alsoe Dapostel schrijft inde wet

 

Obedieert den Ouersten waer ghy zijdt^38-39

40

De Naghele die wercken can dit profijt⁴⁰

 

Die heet: Deruen van eyghen sinne

 

Eer ghy yemant begrijpt / eerst v seluen castijdt⁴²

 

Derft eyghen sin / peyst ruste verblijdt

 

Merckt douerlijden van corten ghespinne⁴⁴

45

Want duecht wint croone ten hoochsten thinne.

16 naer mijn bedieden volgens mijn uitleg (stoplap).

18 waerdicheyt bieden eer bewijzen.

19 tghebodt Gods t.w. het vijfde gebod van de decaloog.

20 regiment houding, gedrag.

21 content gelaten (zijnde content in zich latende vergenoegen).

22 castijement kastijding, berisping, terechtwijzing; - bewijs onderricht, lering.

24 bedinstich hulpvaardig; - gheef ick hem lees hem gheef ick (?) die (t.w. die deugd, eig. 't derde ledt) stel ik bovenaan.

25 voldoende ten uitvoer brengende (vg. r. 8-9 eenen naghele die); - aduijs gedachte.

26 tswerelts swin de wereld (het leven?)

27 pijne moeite; - afgrijs afgrijselijk.

+ G 5 v^o

28-29 Tskindts iolijs *Ophelp de bewerking van de vreugde van het kind (ik geloof namelijk, dat wij hier aan het znw en niet aan het bnw iolijs moeten denken); ophelp (verbaalstam van ophelpen, een zeer geliefde wijze van woordvorming bij de rederijkers) niet in MNW en WNT.

31 Onderhoorich gehoorzaam, onderdanig; - bequame op gepaste of aangename wijze.

34 Mercken acht geven op, ter harte nemen.

36 Onbesmet zuiver, onkreukbaar (ook: onvoorwaardelijk?).

38-39 Vg. Tit. 2, 9; 3, 1; 1 Petr. 2, 18.

40 wercken bewerken.

42 begrijpt laakt, berispt.

44 douerlijden het voorbijgaan; - van corten ghespinne kortstondige (t.w. de aardse) ijdelheid.

[p. 246]

 

De derde vinghere sal wesen reene

 

Hy heet tot elcken te zijne oodtmoedich⁴⁷

 

Daer deerste ledt af heet alleene

 

Hem seluen / altoos kennende cleene

50

Min tellende / dan andere / ende onvroedich⁵⁰

 

Tweede minsamich / tderde hoedich⁵¹

 

Ende zijnen nedersten goederhande zijn⁵²

 

Met dese drije leden wijs ghespoedich⁵³

 

Sal den vingher in goeden ghestande zijn⁵⁴

55

De naghele die suyuere doet van schande zijn

 

Is dat elck zijn selfs cranckeyt bekinne

 

Ende claerlijck die in desen verbande zijn⁵⁷

 

Sy sullen Gode een offerande zijn⁵⁸

 

⁺ Bouen Cherubin ende Cheraphinne⁵⁹

60

Want duecht wint croone ten hoochsten thinne.

 

 

 

Vriendelijck in gheselschepe te zijne

 

Heet den vierden vingher int bespien⁶²

 

Huessche wandelinghe tallen termijne⁶³

 

Eerbaer van woorden in blijden schijne⁶⁴

65

Ende alle dinck met goeden ooghen aensien⁶⁵

 

Dit zijn de drie leden daer tsvinghers ingien⁶⁶

 

By roerdt ende wacker wordt inder vruecht⁶⁷

 

De naghel die dit al doet gheschien

 

Die heet by namen: Constich ter duecht

70

Zenuwen / aderen / puls / die wordt verhuecht⁷⁰

 

Als de handt pijnt te desen ghewinne⁷¹

 

Dbloet wter iuncturen ghecrijghes iuecht⁷²

47 oodtmoedich goedgunstig (hier liever dan nederig, in verband met het 2^e en 3^e lid, r. 51-2).

50 *onvroedich dwaas (niet zozeer in ethisch-religieuze zin, zoals Paulus bedoelt in 1 Cor. 3, 18; 4, 10, maar als teken van vernedering, zoals de deugd der dwaasheid beoefend werd bij de Moderne Devoten).

51 minsamich minzaam. - *hoedich beschermend, beschuttend (WNT i.v. citeert alleen Marnix Ps. 86, 7: ‘dijn genade hoedig’).

52 nedersten hier blijkbaar ondergeschikten; - goederhande vriendelijk.

53 ghespoedich goed gevolg hebbende.

54 ghestande stand.

57 claerlijck stellig; - verbande conditie.

58 Vg. Rom. 12, 1.

+ G 6 r^o

59 Cherubin ende Cheraphinne (Cheraphinne vr. enk. (?), afgeleid van de onbegrepen mv. vorm cheraphin = Cheraphim) Zie de aant. bij Gheest. Spieghelinghe r. 103 op Ceraph ende Cerubin.

62 int bespien als men er op let (stoplap).

63 Huessche wandelinghe vriendelijke omgang; - tallen termijne altijd, steeds.

64 schijne voorkomen (in blijden schijne = blijdelijcke).

65 met goeden ooghen aensien Ik ken deze zegswijze uit Hooft Geraerdt van Velzen r. 1263 en Vondel uitg. Van Lennep 4, 174; bij de eerste betekent met goeden oogen: lijdelijk, bij de laatste: goedgunstig; we zullen voor deze plaats bij De Roovere de laatste betekenis moeten kiezen.

66 ingien vermogen.

67 roerdt in beweging komt; - wacker ijverig, kloek.

70 wordt De enkelvoudsvorm behoort tot de incongruentie als algemeen rhetoricaal verschijnsel; zie voor het mnl. Stoett par. 208.

71 pijnt te streeft naar.

72 iuncturen gewrichten; - ghecrijghes krijgt er door; - iuecht eig. vreugde, hier: nieuwe kracht?

[p. 247]

 

Dus leerdt dese handt of ghy muecht⁷³

 

Hope die wordter uwen trooster inne⁷⁴

75

Want duecht wint croone ten hoochsten thinne.

 

 

 

Mint uwen vyandt / want Godt cant raden⁷⁶

 

Dats den vijfsten vingher / hy sal croonen dy

 

Deerste ledt: heet vergheten alle misdaden⁷⁸

 

Dander / minnelijck groeten in ghenaden

80

Tderde / quaet met duechden loonen vry

 

De naghele die brengt dit verschoonen by⁸¹

 

Leert kennen hoe dat wy Gode verwercken⁸²

 

Die doorschouwer van allen persoenen sy⁸³

 

Ende dicwils vindt met sondighe wercken⁸⁴

85

Voorwaer wilden wy dese handt wel mercken⁸⁵

 

Kinderen sanck souden wy achten dinne⁸⁶

 

Godt wil ons allen in duechden soe stercken

 

Dat wy zijnder Enghelen vlercken⁸⁸

 

⁺ Beluycken / ende vlien des quaetheyts vinne⁸⁹

90

Want duecht wint croone ten hoochsten thinne.

 

 

 

Mijn vrienden / Muzijcke en versmaede // ick niet⁹¹

 

Tis een edele conste / gheuonden op de handt⁹²

 

Nochtans dese handt te leerene raed ick // siet

 

By Rethorijcke voor tsekerste pandt^93-94

95

Mijn teer beuoelen hem dit bewant⁹⁵

 

Waert beter ick wouds / doch nemet int goede⁹⁶

 

Voor Christus der saligher sielen landt⁹⁷

 

Nv ende eewelijck in vleesche in bloede⁹⁸

 

Die wil ons al nemen in sijnder hoede.⁹⁹

73 of indien.

74 trooster bemoediger.

76 raden aanraden, voorschrijven? (Met een toespeling op Matth. 5, 44 enz.; maar dan is de bet. van het hulpww (cant) niet duidelijk). Of is raden hier: er in voorzien, i.c. wreken (met een reminiscentie aan Rom. 12, 19; Hebr. 10, 30)?

78 De dubbele punt abusievelijk achter ledt i.p.v. achter heet.

81 brengt by bewerkt; - verschoonen sieraad.

82 Gode verwercken Gods gunst verspelen, verliezen.

83 sy is.

84 Het obj. moet gezocht worden in wy van r. 82 of allen persoonen van r. 83.

85 mercken letten op.

86 dinne gering.

88 wy Lees ons?

+ G 6 v^o

89 Beluycken besloten houden, beschermen; - vinne door rederijkers, zoals hier, gaarne gebruikt in de bet. arm (vg. sijn vinnen rueren ook bij De Roovere frequent) en dan macht(sgebied).

91 Vg. de inleiding over De Dene's opmerking aangaande De Roovere's muzikale belangstelling.

92 Vg. r. 1-2.

93-94 Vg. r. 4-5; - tsekerste pandt de beste zaak, het beste.

95 teer zwak, gering; - beuoelen verstand; - hem dit bewant heeft zich hiermee beziggehouden, heeft zich hieraan gewaagd (t.w. aan dit thema).

96 Indien het beter ware, ik zou het wensen.

97 Voor ter wille van? - landt hier (erf)deel.

98 in vleesche in bloede geheel en al?

99 wil moge.

[p. 248]

⁺Vander obedientie / ende des ouders reuerentie^*

Ick vinde in mijne ymaginatie¹
Dat onderdanicheyt is fondatie²
Daer thuys der vreden moet op gewrocht // zijn
Want elck goet vadere mint recreatie⁴
Siet hy zijn kinderen in sulcker gratie⁵
Dat sy onderdanich altijts bedocht // zijn⁶
Ick vinde int dal / daer wy ghebrocht // zijn⁷
Seuen Vaders die wy eeren moeten
Int welck mijn sinnen vaste ghecnocht // zijn
Om dnieuwe Jaer daer wy in gherocht // zijn¹⁰
V wil ick in een cleyn boecxken groeten¹¹
Seuen Psalmen hoorende / om een versoeten¹²
Die storminghen / die daghelijcx comt toegedreuen¹³
Obedieert dit boecxken / tzal trueren boeten¹⁴
Want die obedieert / werdt verheuen.

Den eersten Psalme behoort Gode almachtich¹⁶
Ende is dat wy voor al waerachtich
Hem als Vadere sullen obedient // zijn
Met alder herten ende sielen crachtich
Hem louende ende danckende eendrachtich
Der gratien / die ons (door hem) ontrent // zijn²¹
Hoe wy van nieten menschen gheprent // zijn²²
Ende onse siele in ons bewesen // heeft²³
Dies wy voor al Gods kinderen bekent // zijn
Ende hoe wy by Adams valle gheschent // zijn

+ RW E 7 r^o

* Opschr.: des ouders gen. obj., vg. Stoett par. 159.

1 ymaginatie hier zozeer niet verbeelding alswel geest (deze bet. niet in MNW).

2 fondatie hier fundament (deze bet. niet in MNW en WNT).

4 recreatie De gangbare bet. verpozing, ontspanning schijnt hier niet te passen; het lijkt meer op (huiselijke) vrede.

5 gratie gezegende geesteshouding.

6 bedocht zijn reeds mnl. = zijn, of desnoods zijn van geest, gemoed, verstand; elders van een blijvende geesteshouding, dus zoals hier: gestemd.

7 dal Vg. ons (tranen)dal deze wereld, dit leven.

10 Hieruit blijkt dus, dat het refrein een N. Jaarsgedicht is (blijkens r. 11 en 117 e.v. opgedragen aan een vaderlijke vriend).

11 V wil ick Lees (of versta) wil ick u?; - in Lees met?

12 Seuen Psalmen Het getal 7 zal mede beinvloed zijn door de 7 boetpsalmen; - hoorende Men verwacht iets als bevattende.

13 storminghen obj. van versoeten (r. 12), de vorm is wel enkelv.

14 boeten doen verdwijnen.

16 Den eersten Psalme een schijnbare datiefvorm, in werkelijkheid echter een accusatief (de e is onoorspronkelijk, zie Kolthoff Bijlage bl. 70; voor het gebruik in de nominatief zie ald. par. 4, bl. 2).

21 Der voor de; - ontrent nabij, ter beschikking.

22 van nieten uit het niets (ex nihilo); - menschen tot mensen; - gheprent gevormd, geschapen.

23 bewesen wezen? Of part. praet. van bewisen aanwijzen (bij een verondersteld subject God)?

[p. 249]

 

⁺ Ten sy dat ons zijn bloedt ghenesen // heeft²⁶

 

Dus onderhouden dat Moyses ghelesen // heeft²⁷

 

Onderdanich aen Gode met minnen aencleuen

 

Dits eenen Psalm die menighe siele genesen // heeft

30

Want die obedieert / werdt verheuen.

 

 

 

Den tweesten Psalm is oock een radere³¹

 

Dat wy onsen natuerlijcken vadere

 

Oock onderdanicheyt sullen bewijsen

 

In eeren in dienste vroech ende spadere³⁴

35

Ouerpeysende dlast allegadere

 

Dat hy ghehadt heeft in ons oprijsen³⁶

 

Die zijnen vader eert / sal veriolijsen³⁷

 

Inden dach zijnder bedinghe werdt hy ghehoordt³⁸

 

Godt sal hem in langhen leuene spijsen³⁹

40

Sijn moedere sal zijn weldaet prijsen

 

Ende Gods benedictie is zijn confoort⁴¹

 

Wel hem die desen Psalm oorboort⁴²

 

Godt heeft hem in zijnen boeck gheschreuen⁴³

 

Och ionghers weest onderdanich / voort

45

Want die obedieert / werdt verheuen.

 

 

 

Voort sullen alle goede kinderen pooghen⁴⁶

 

Om obedientie ende eerwaerdicheyt tooghen

 

Onsen gheestelijcken Vadere by namen⁴⁸

 

Want inde absentie van Christus ooghen

50

Is hy ghestelt omme ons wtdrooghen⁵⁰

 

Smette van sonden / die wy ons schamen

 

Hy is Gods ghesalfde hooghe van famen

 

Voor zijn eere / zijn wy te vechtene schuldich

 

Want hy can int Sacrament versamen⁵⁴

+ E 7 v^o

26 Ten sy maar.

27 onderhouden (adhort.) laten wij onderhouden, vg. Stoett par. 56; - ghelesen voorgeschreven.

31 radere raadgever.

34 spadere laat (de comp. ter wille van het rijm?, vg. Stoett par. 115).

36 oprijsen opgroeien (of misschien liever: opvoeden? Ons heeft dan obj. bet.).

37 veriolijsen zich verheugen (hier in de zin van verblijd worden als beloning, een toespeling op het ‘welgaan’ als belofte bij het vijfde gebod).

38 ghehoordt verhoord.

39 Vg. het vijfde gebod: ‘opdat Uw dagen verlengd worden in het land der levenden’.

41 confoort troost.

42 oorboort ter harte neemt, beoefent, toepast.

43 boeck t.w. het Boek des Levens, het boek waarin de zaligen staan ingeschreven.

46 pooghen hun best doen, er naar streven.

48 Bedoeld is de priester.

50 ons: dat. commodi; - wtdrooghen wegnemen (t.w. de ‘smette’ v.r. 51), versta: ons te zuiveren van etc.

54 versamen verenigen t.w. het Goddelijke en 't aardse, Christus' vlees en bloed met de elementen van brood en wijn.

[p. 250]

55

Dat alle Gods Enghelen niet en connen ramen⁵⁵

 

⁺ Dus is hy prijselijcke menichfuldich

 

Heylicht den Priesteren / weest hem ghehuldich⁵⁷

 

Om v suyueren wilt v premitie gheuen⁵⁸

 

Desen Psalm te vestene / werdt verduldich⁵⁹

60

Want die obedieert / werdt verheuen.

 

 

 

Tot onsen vierden vader sullen wy ons keeren

 

In obedientien / in minnen / in eeren

 

Dats onse rechte Landtsheere gheseydt

 

Want ons weluaert / ons vruechts vermeeren

65

Waert dat wijt mercken wilden en leeren

 

Hanght properlijck aen zijne moghentheydt⁶⁶

 

Want hy moet oorbooren zijn princhelijck feyt⁶⁷

 

Voor ons by daghe by nachte int velt

 

Wy ligghen thuys wel ende saechte gheleydt

70

Ende hy / wedert hem mishaecht oft greyt⁷⁰

 

Moet ligghen daer sneeu ende haghel smelt

 

Dus bid ick v desen Psalm wel spelt⁷²

 

Murmureert niet / wilt nae redene leuen

 

Doet meer by minnen / dan met ghewelt

75

Want die obedieert / wert verheuen.

 

 

 

Den vijfsten Vader sullen wy onderdaen zijn

 

Dats ons Ouerste / daer wy onder ghestaen zijn⁷⁷

 

Van Tsprinchen weghe / ofte vander stede

 

Of die machtich van onsen dyocesaen zijn⁷⁹

80

Haer beuel dat sal int beste ontfaen zijn

 

Soot coempt van bouen / van goeder sede

 

En onsen sesten Vader sullen wy mede

 

Obedieren / dat is onsen vadre by oudtheydt⁸³

 

Hem feesteren / ende bieden weerdichede⁸⁴

55 ramen tot stand brengen (of liever: verstaan?).

+ E 8 r^o

57 ghehuldich goedgezind.

58 *premitie? Uit ofr. premetie (o.a. = prémices) en dan: de hoogste plaats? Maar dan past u slecht, men verwacht hem. Of is premitie = eersteling(en) die de priesters toekwam (en)? Of een afl. van ofr. prémir belonen?

59 vestene in het geheugen te prenten.

66 Hanght aen is afhankelijk van; - properlijck hier: geheel (en al).

67 oorboren uitoefenen; - feyt bedrijf (princhelijck feyt heerserswaardigheid).

70 weder .. oft of ... of, vg. Jacobs bl. 303; - greyt behaagt.

72 spellen hier: inprenten (deze bet. niet in MNW en WNT).

77 Ouerste bestuurder; - ghestaen staande (zie voor de actieve bet. van het part. praet. Stoett par. 261).

79 machtich gemachtigd; - *dyocesaen hoofd van een diocees? (toch niet = bisschop?); of = diocees?

83 by oudtheydt naar leeftijd, ouderdom.

84 feesteren feestelijk ontvangen, eren.

[p. 251]

85

By zijnen goede wercken ontfanghen vrede

 

⁺ Wy / ende in liefden gheene vercoudtheyt⁸⁶

 

Die dit studeert met naerstigher stoudtheyt⁸⁷

 

Gods benedictie wordt op hem beseuen⁸⁸

 

Voecht v om leeren / vliedt ydel boudtheyt⁸⁹

90

Want die obedieert / werdt verheuen.

 

 

 

Den seuensten Psalm voecht wel gheleedt⁹¹

 

Aen hem die de seuenste vadre heedt

 

Dwelck is / elcx ghetrouwe vriendt eerbaer

 

Want die eenen vriendt tzijnder nootdruft weedt

95

Secreet / ghewillich / ende gheerne bereedt⁹⁵

 

Als zijn vrient heeft van druck beswaer

 

Wel mach hy hem vader heeten voorwaer

 

Want hy houdt hem leuende die bijnaer doot // is

 

Heere Godt hoe blijde is thertken daer

100

Die sulck eenen vriendt eens vindt int iaer

 

Want niet voor hertelijck vriendt alst noodt // is¹⁰¹

 

Dits een vader / die goet als wijn en broodt // is

 

Die secreet helpt stoppen / vriendts lijden of sneuen

 

Dient desen / ghelijcke der roosen, die roodt // is:¹⁰⁴

105

Want die obedieert / werdt verheuen.

 

 

 

Reuerendich Prinche ick houde in my¹⁰⁶

 

Obedieerde elck daer hy schuldich sy

 

Onghenoechte soude te min beclijuen¹⁰⁸

 

Van onverhooricheden / dat lesen wy¹⁰⁹

110

Ist dat onverhooricheyt / den Enghelen is comen by¹¹⁰

 

Recht ist dat wijt van ons drijuen

 

Eerbaer obedieeren / hoordt mans ende wijuen^106-112112

+ E 8 v^o

86 vercoudtheydt verkilling, verslapping, vermindering.

87 stoudtheyt flinkheid.

88 beseuen ervaren (versta: wordt zijn deel).

89 boudtheyt driestheid, vermetelheid.

91 wel gheleedt welbegrepen, goed opgevat (stoplap).

95 Secreet vertrouwd (versta: die vertrouwelijk, in stilte helpt, vg. r. 103).

101 niet voor niets boven (een).

104 De vergelijking met de rode roos is niet duidelijk; er schuilt toch geen toespeling in op de Rozenoorlog? Of mogelijk een toespeling op een kamer De Rode Roos (mij alleen bekend te Hasselt). Maar wellicht is hier de roos bedoeld als symbool van geheimhouding (vg. ons ‘sub rosa’ en denk aan de roos op biechtstoelen!).

106 houde in my houd er aan vast, blijf daaraan trouw, houd dat voor zeker.

108 beclijuen kans hebben (te blijven voortbestaan).

109 onverhooricheden weerspannigheid, ongehoorzaamheid.

110 Ist Lees t.w.v. het acrostichon Est; - onverhooricheyt Dit woord maakt hier de indruk van een dittografie (vg. r. 109); men verwacht *onverhoochtheyt ellende, rampspoed (De zin slaat op de opstand der engelen onder Lucifer).

106-112 De beginletters vormen het acrostichon ROOVERE.

112 hoordt betaamt.

[p. 252]

 

Emmers te desen vaders / naer mijn ontbinden¹¹³

 

Dus bid ick v vader wilt sonder ontblijuen¹¹⁴

115

Desen Psalm in v herteken schrijuen

 

⁺ Ick hope ghy sulter ruste in vinden

 

Obedientie / dit is mijn onderwinden

 

Touwen nieuwen Jare / v eyghen bleuen^117-118

 

Ick prijse onderdanicheyt metten gheminden¹¹⁹

120

Want die obedieert / werdt verheuen.

 

 

 

Die hem vernedert / die werdt verheuen

 

Die hem verheft / die wordt vernedert bleuen.^121-122122

113 Emmers steeds; - te aan; - naer mijn ontbinden stoplap te vergelijken met soortgelijke als naer mijn schrijven, en derg., die bet.: naar mijn mening.

114 ontblijuen falen, te kort schieten.

+ F 1 r^o

117-118 Gehoorzaamheid dat is het streven van mij als Uw dienaar voor Uw Nieuwe Jaar (als N.-Jaarsgeschenk); Touwen nieuwen Jare apo koinoe bij onderwinden en u eyghen bleuen.

119 metten gheminden onder de beminde zaken?

121-122 Een ‘noteert’, die ik als naar de inhoud behorende bij het voorgaande refrein, hier heb laten afdrukken.

122 In bleuen zit duratief-perspectief aspect: blijvend, definitief.

⁺Refereyn

Dien oude man mach wel hueghelijck leuen¹
Die by zijnen goeden regimente²
Den quets der sielen heeft verdreuen³
Hebbende de doodt voor ooghen als prente⁴
Nv leuende op zijn erue oft rente⁵
Een droncxken vanden besten smaeckende⁶
Eenen penninck houdende tzijnder vente⁷
Teghens dat thooftswere is nakende.⁸
Werm ghecleedt / noydt schuldt makende
Saecht ghebedt / voorsien van spijsen¹⁰
Gheleydt / gheheuen / slapende wakende¹¹

+ RW D 6 r^o

1 hueghelijck aangenaam.

2 regiment levenswijze.

3 quets lijden.

4 als prente als een (scherpomlijnd of -ingedrukt, t.w. in de geest, de ziel?) beeld.

5 op van; - erue bezittingen.

6 den besten het beste.

7 tzijnder vente om uit te geven, te besteden? (zo ja, dan is deze bet. niet opgetekend in het MNW).

8 hooftswere hoofdpijn.

10 Saecht ghebedt een zacht bed bezittende of beslapende.

11 Gheleydt / gheheuen liggend, opstaand (versta: in gezonde toestand verkerend; 's nachts op bed en 's morgens opstaand); zie voor de actieve betekenis van het part. praet. Stoett par. 261 (gheleydt is naar de vorm part. praet. van legghen (op zijn beurt beïnvloed door de participiumvorm van leiden), zie voor de verwarring van liggen en leggen MNW op deze woorden.

[p. 253]

 

Ende machtich dies / dit machmen prijsen¹²

 

Voorwaer men moet hem eere bewijsen

 

Diet alsoe verre ghebrenghen can

15

Och ionghers peyst om den ouden man.

 

 

 

De weluaert die doude heeft vercreghen

 

By goeden regimente voorseydt¹⁷

 

Is / dat siele ende lichaem zijn vol seghen

 

Telcx noode hebbende ghesondicheydt¹⁹

20

Die den raedt van loosheden niet verbeydt²⁰

 

Die ouerspel met alle crachten vliedt

 

Die zijn broeders voorspoet niet becreyt²²

 

Die van valschen eeden hem ontsiet

 

Die zijn voeten draecht in dordeelen niet²⁴

25

Die zijn handen tot niemants doodt en streckt

 

⁺ Die niemanden min dan tzijne biedt

 

Die zijn tonghe met gheen lueghens beuleckt

 

Dese wordt met gratien soe bedeckt

 

Dat hem Godt int herte zijn glorie ian²⁹

30

Och ionghers peyst om den ouden man.

 

 

 

Die dus zijnen tijdt passeert in vreden

 

Heeft eere van allen goeden gronden³²

 

Welck vloeydt vol waerdicheden³³

 

Want ghy wordt eewelijck verbonden³⁴

35

In eene goede name / die bouen ponden³⁵

 

Ende alle tresooren ter wereldt gaet³⁶

 

Hy heeft gheloofzaemichede vonden³⁷

 

Die van hoirije der eeren naest bestaedt³⁸

 

Een goede name is de eerlijcxste graedt³⁹

40

Diemen ghewinnen mach opter aerden

 

Want wanneer dlichaem der wereldt laet⁴¹

 

Soe blijft in hem een name vol waerden

12 machtich dies daartoe in staat.

17 regimente Zie de aant. bij r. 2.

19 Telcx noode voor het onderhoud, de behoeften van beide (t.w. lichaam en ziel).

20 loosheden valsheid.

22 *becreyt afl. van kreiten om iets zeuren (De Bo i.v.)? Of zich kwaad maken, ergeren over (Corn. Vervl.)?

24 die niet (lichtvaardig?) oordeelt.

+ D 6 v^o

29 ian gunt.

32 goede gronden rechtschapen lieden.

33 Het bij welck behorende substantief ontbreekt; - vloeydt vol vloeit over van.

34 ghy Lees hy.

35 ponden geld.

36 tresooren schatten.

37 *gheloofzaemichede vertrouwen.

38 van hoirije krachtens erfrecht (dus hier zoiets als ‘van oudsher’?; - der eeren naest bestaedt het naast verwant is aan de eer.

39 eerlijcxste eervolste.

41 dlichaem? Men verwacht: de ziel; - laet verlaat, achterlaat.

[p. 254]

 

Ghemack / eere / weluaert / mach hy aenueerden⁴³

 

Die goet regiment van ioncx beghan⁴⁴

45

Och ionghers peyst om den ouden man.

 

 

 

Prinche in doude aermoede beseffen⁴⁶

 

Als broodt bidden / oft int gasthuys geuanghen // zijn⁴⁷

 

Die quaet beley ionck hem ghaf topheffen⁴⁸

 

Het moet zijnder herten een swaer verstranghen // zijn⁴⁹

50

Om dwelck ick segghe / laet v tontfanghen // zijn

 

Danckelijck / ende peyst om der miere voort an^50-5151

 

Ende laet in uwen gheest behanghen // zijn⁵²

 

Och ionghers peyst om den ouden man.

43 aenveerden Lees t.w.v. het rijm aenvaerden.

44 regiment Zie de aant. bij r. 2.

46 oude ouderdom; - beseffen ondervinden.

47 Als te weten, namelijk; - gasthuys armenhuis.

48 Waar slecht gedrag hem jong toe bracht; - quaet beley treedt in de 16^e-eeuwse spelen wel op als allegorisch personage; bij De Roovere vindt men de kiem van deze personificatie.

49 verstranghen benauwenis.

50-51 laet u tontfanghen zijn Danckelijck ontvangt het in dank, t.w. de zedeles of (zoals gewoonlijk aan het eind) het gedicht?

51 peyst om der miere voort an Vg. Spr. 6, 6.

52 behanghen eig. opgehangen (om er steeds aan herinnerd te worden).

⁺Andere refereyn

Swemmers dies swemmen connen ter deghe¹
Al swemmen si somtijdts buyten weghe²
Haer conste maecktse van sinnen stout
Nochtans duncket my een sotte pleghe⁴
Wie kent der auonthueren zeghe
⁺ Die wereldt loont soe menichfout⁶
Die sulcke is op zijn conste boudt
Die nochtans blijuet aen de repe⁸
Dus seg ick om des zwemmers behoudt
Tes goet zwemmen bijden schepe.¹⁰

+ RW E 4 r^o

1 dies swemmen Versta: die swemmen (een zgn. dittografie, vg. Brouwersgilde 381: als subtijle en Schuyfman 85: mots sou (?), vg. Erné Twee spelen bl. 74.

2 Al Indien r. 3 niet zou mogen gelden als tussenzin (in mnl. poëzie vrij gewoon, vg. Stoett par. 356), dan heeft Al conditionele functie (vg. Stoett par. 314).

4 pleghe bedrijf.

+ E 4 v^o

6 menichfout verschillend; - Die sulcke menigeen.

8 repe scheepstouw.

10 Vg. De Refreinenbundel van Jan van Doesborch (uitg. d. C. Kruyskamp) 1, bl. 218: ‘Mer tis altoos goed biden schepe swemmen.’

[p. 255]

 

Stormen die groote winden waeyen¹¹

 

En putten die grondeloos staen en draeyen¹²

 

Of crampe die onuoorsiens gheualt

 

Dickent de zwemmers seere ontpaeyen¹⁴

15

Wil ongheluck zijn saet daer zaeyen¹⁵

 

Soe wordy inden grondt ghestalt¹⁶

 

De menighe wordt alsoe verghalt¹⁷

 

Als hy ontdrijft zijns veynoots grepe¹⁸

 

Dus hoemen clapt oft hoemen calt

20

Tis goet zwemmen bijden schepe.

 

 

 

Bijden schepe soe ist goet zwemmen

 

Ist noodt / men mach daer binnen clemmen

 

Of dyer in is die leent hem de handt

 

Sulck wordt gheholpen bijder stemmen²⁴

25

Maer is tschip verre / ten baet gheen hemmen²⁵

 

Ick duchte hy soeckt den onder cant²⁶

 

Want eermen wtworpt eenich ghewandt²⁷

 

Tverdrincken heeft hem voor de swepe²⁸

 

Daer by seg ick voor seker pandt²⁹

30

Tis goet zwemmen bijden schepe.

 

 

 

Prinche / ghelt / iuweelen / of sulck beiach³¹

 

Daer een hem op verlaten mach

 

Ghelijck ick bijden schepe wel³³

 

Al coempt een onvoorsien den slach³⁴

35

⁺ Soe men gheschien siet al den dach

 

Hy macher de hant aen tasten snel³⁶

 

Fortune valt sommighe menschen fel

 

Wijs waer hy die ter herten nepe³⁸

 

Dus om te verhoedene sulck ghequel

40

Soe ist goet zwemmen bijden schepe.

11 waeyen hier gebruikt cum accusativo (accus. v. inhoud, vg. Stoett par. 195).

12 putten poelen, hier: kolken?; - staen en staan te.

14 ontpaeyen verontrusten.

15 Zie voor de zaaibeeldspraak ook de aant. bij het Refrein beg. Tfy argher dan slanghen r. 18.

16 ghestalt gevoerd, gebracht, geplaatst.

17 De menighe menigeen.

18 ontdrijft ontgaat; - veynoot gezel.

24 Sulck sommigen; - bijder stemmen Versta: door hulpgeroep.

25 hemmen eig. kuchen om de aandacht te trekken, hier wellicht om hulp roepen.

26 hy soeckt den *ondercant hij verdrinkt.

27 ghewandt stuk touw of ander scheepstuig.

28 heeft hem voor de swepe heeft hem in zijn macht?

29 voor seker pandt als vaststaande waarheid.

31 beiach bezit.

33 Ghelijck vergelijk.

34 Al indien.

+ E 5 r^o

36 -er t.w. 't ‘ghelt / iuweelen of sulck beiach’ (r. 31).

38 die ter een haplografie? Versta: diet ter; - ter herten nypen ter harte nemen.

[p. 256]

⁺Vier gheestelijcke leeringhen

Vier poincten hantheert in uwe wercken¹
Wilt ghy schouwen svolcx clappernije²
Deerste is deuoot zijn inder kercken
Met goeder herten sonder hypocrisie⁴
Aenbiddende al themelsche Jherarchie⁵
Sonder metten ooghen ydelijck sien
Verspouwende de helsche duuelrije,⁷
Die nae ons met temptatien spien⁸
Aenhoordt dWoordt Gods / rouct niet van wien⁹
Inwendich wilt v herte te godewaerts keeren
Ouerdenckt zijn passie / beweentse met dien
Eert / volcoempt de thien gheboden ons Heeren¹²
Eenighe grijpen ander lieden cleeren
Ende nemen inder kercken haer wandelinghe
Sulcke brenghen haer siele in groot verseren¹⁵
By datse daer verstooren Gods handelinghe.¹⁶

Dandere poinct / is dat ghy sult wesen
Seeghbaer ende simpele bijder straten¹⁸
Wt simpelheyt coempt oodtmoet gheresen
Ende oodtmoet doet hoouaerdicheyt laten
Spreeckt men van rade / antwoordt by maten²¹
Swijcht ende leert / keert dies niet van²²
Houdt v ghereghelt in allen staten²³
Niemant blameert / wijf noch oock man²⁴
Wijs is hy diet soe ghelaten can²⁵
Hy en heeft van Gode gheen versmaet²⁶

+ RW F 2 v^o

1 hantheert beoefen, pas toe.

2 schouwen vermijden; - clappernije praatjes, geklets.

4 *hypocrisie (niet in MNW en WNT) geveinsdheid.

5 themelsche Jherarchie Hiermee kunnen geen engelenkoren bedoeld zijn, maar de Goddelijke Personen mitsgaders (vermoedelijk) de heiligen.

7 verspouwende verafschuwend; - duuelrije werken des duivels.

8 Die t.w. de duivels, als onderwerp geantecedeerd door duuelrije van r. 7; - spien loeren.

9 rouct niet bekommer U er niet om.

12 volcoempt volbreng.

15 verseren hier zoveel als perikel, gevaar? Of toch = leed, smart?

16 Moeten we dit figuurlijk verstaan? Of toch in eigenlijke zin? In het laatste geval kan de kerk als asyl hebben dienstgedaan.

18 *seeghbaer zedig, eerbaar (zie De Bo en Antw. Idiot.).

21 Spreeckt men van rade vraagt men U(w) raad.

22 dies daar.

23 gheregelt ordelijk (zie de aant. bij Gheest. Spieghelinghe r. 100).

24 Niemant blameert Versta: blameer niemand.

25 diet Men verwacht die of die hem, immers de betekenis van ghelaten is hier ‘zich gedragen’ d.w.z. van het intrans. of wederk. gebruik van het ww.

26 Hy en dat hij (indien we deze regel althans als bijzin bij r. 25 opvatten); - versmaet in MNW alleen als bnw opgetekend, hier blijkbaar znw, hetzelfde als mnl. versmaetheit.

[p. 257]

 

Cleuet uwen persoon niet aen²⁷

 

Latet lijden dat is den besten raedt²⁸

 

Sommich naer anders begrijpen staet²⁹

30

⁺ Hij en soudts niet doen saech hy hem seluen

 

Vallet dan daert hem qualijck gaet³¹

 

Cleyne claghe sietmen op hem weluen.³²

 

 

 

Tderde poinct is / zijt blijde in huys

 

Hantherende ghenoechelijcke besichede

35

Ghy maeckter den vyandt mede confuys³⁵

 

Want daer peys is / Godt heeft daer stede

 

Bemindt u wijf ende kinderen mede

 

Sijt niet wthuysich in v hanthieren³⁸

 

Doet soe ghy wildet datmen v dede

40

Sijt euen vrolijck met blijder chieren⁴⁰

 

Herbercht tscheminckel in gheender manieren⁴¹

 

Mint peys ende ruste aldaer ghy muecht

 

Schoudt de wandelinghe vanden ghieren⁴³

 

Ende binnen den huyse maeckt niet dan vruecht

45

In goede ghenoechten v altoos verhuecht

 

Grimt / pronckt niet / laet onruste sluypen⁴⁶

 

V sal ghebueren eere ende duecht

 

Daer andere / door haer bedtstroo druypen.⁴⁸

 

 

 

Tvierde is / ghy sult te bedde zijn

50

Vriendelijck / secreet / ende niet fumeux⁵⁰

 

Aerdich int werck van minnen dijn⁵¹

 

Cloeck / vailiant / ende amoureux⁵²

 

Niet buyten reghele / maer entre deux

27 Wees niet (te veel) verkleefd, verknocht aan, gesteld op U zelf, Uw eigen persoon.

28 lijden gaan (t.w. wat men van U zegt).

29 begrijpen critiseren, gispen.

+ F 3 r^o

31 Vallet dan daert gebeurt het dan dat het.

32 op hem weluen eig. op hem aanstormen, over hem komen; is de betekenis deze, dat de klachten, de grieven jegens hem minder hevig zullen zijn (t.w. omdat hij op zijn beurt nooit over anderen heeft geklaagd)?

35 den vyandt de Boze; - confuys in verwarring.

38 hanthieren t.w.v. het rijm hier in vage bet. gebruikt (in u hanthieren in Uw doen, stoplap).

40 chieren gelaat.

41 Maak in geen geval ruzie (scheminckel in de bet. duivel, alleen aangetroffen in zegswijzen, die betrekking hebben op huiselijke onenigheid, zie de voorbb. in WNT op Scharminkel, bet. 2) en WNT XIV, 286).

43 wandelinghe omgang? Of levenswijs? - ghieren hebzuchtigen (Of wraakgierigen?).

46 Grimt wrok; - pronckt knor; - sluypen Indien juist, dan hier in een bijzondere betekenis gebruikt, t.w. er van doorgaan of: verborgen blijven.

48 door haer bedtstroo druypen er slecht afkomen (zie voor deze zegsw. Erné Twee Spelen bl. 97, aant. op Grote Hel r. 1115).

50 fumeux hier: (te) fel, (te) hartstochtelijk? (Zie Godefroy op Fumos en d'Hauterive op Fumer).

51 Aerdich kundig.

52 vailiant flink.

[p. 258]

 

Want te veel couuers / dat is verleedinghe⁵⁴

55

Gheen meerder vruecht noch soe ioyeux⁵⁵

 

Dan tspreken in die naeckte ontcleedinghe

 

Maer als dan coempt des nochtens scheedinghe⁵⁷

 

Soe ist al ghescheynt / hy weet diet proeft⁵⁸

 

Noydt gheen soe blijde inde naeckte bereedinghe

60

⁺ Hy en was int scheyden meer bedroeft

 

Elcken beleefden dan wel behoeft⁶¹

 

Die vier poincten te hantherene met eeren

 

Touerdencken mer faulten mijn lijden groeft⁶³

 

Godt wille tghebreck ten besten keeren

 

 

65

Prinche dese wereldt is maer een lijdt⁶⁵

 

Hoe elck hem voor de doodt veruare

 

Hy moet eens steruen als coempt den tijdt

 

Tsy Vlaminck / Schotte oft Colenare.

54 Vg. ‘coever maect verledinghe’ = te veel wekt afkeer, walging (Excell. Cron. 14c, aang. in MNW 8, 1995).

55 *ioyeux blijde.

57 nochtens ochtends (zie voor de prothesis Franck² par. 116, 6, Anm. 4, voor de syncope (?) van de t ald. par. 115, 9, Anm. 2).

58 ghescheynt rampzalig, verdrietig (wellicht wordt gedoeld op de smartelijke scheiding der minnenden in de hoofse wachterliederen); - weet diet proeft weet het, die het ondervindt.

+ F 3 v^o

61 beleefden wijze.

63 mer = mijnre (zie de aant. bij Refereyn constich gheestelyck r. 33.

65 lijdt doorgang.

[p. 259]

⁺Wijse leeringhe voor een man^*

Schoone zeden / sonder hooghe moet¹
Luttel spreken / ende dat selue goet
Te tijde gheuen ende nemen³
Duecht hanthieren / ende vredelijck leuen⁴
Ende metten goeden ommeghaen
Onrecht vromelijck wederstaen
Niet antwoorden vreemde daden⁷
Vreckheyt ende ghiericheyt versmaden⁸
Ende oock te maten connen verdraghen
In noode bijstaen zijne maghen
Die dese poincten vast houden can
Is gherekent een wijs man.

+ RW D 8 v^o

* Bewerking van de rijmspreuk in Hs. Der Naturen Bloeme (zie boven inleiding bl. 69):

Eren ende werdeghen sconen vrouwen
alrehande clappaedge wederstouwen
Scone seden, sunder ouermoet
luttel spreke ende dat selue ghoet
te tide nemen ende connen gheuen
Simpel ende gherechteleec leuen
En gheerre ercheit vnderwinden
vander herten. ghirecheit sinden
ghenindechleec onrecht wederstaen
altoes gherne met ghoden ghaen
wel te tide connen verdraghen
met rechter redenen holpen maghen
[D]ie des[e xi]i hout. Ende gherne mect vrede
alrehande ghoet. sal hire winnen mede.

1 sonder hooghe moet Voor de ridder in de hoge middeleeuwen was hoghemoet juist het meest verheven ideaal. Maar inmiddels is de betekenis gewijzigd en wel van hooggestemd gemoed tot hoogmoed en dan wordt het een ondeugd, ja de grootste van alle. De gehele (hoofs-ridderlijke) geest van de rijmspreuk is trouwens bij De Roovere verburgerlijkt.

3 gheuen ende nemen Lees nemen ende gheuen.

4 hanthieren beoefenen.

7 vreemde schandelijk, ongepast (?).

8 ghiericheyt hebzucht.

⁺Testament van Een goede vrouwe

Simpel / ghesedich van ghelate¹
Niemant te merckene op de strate²
Stille van woorde / van spraecke schaers
Rechtuaerdich / sonder waeniewaers /⁴

+ RW E 1 r^o

1 ghesedich ingetogen.

2 merckene letten op.

4 waeniewaers oneerlijkheid, bedriegerij, huichelarij.

[p. 260]

5

Deuotelijck wesende inder kercken

 

Ende thuys doen goede ghewercken

 

Sober van drancke / ende van ate

 

In al haer doen houdende mate

 

Gheuen noch nemen / van gheenen man

10

Dan daer zijt met eeren doen can

 

Van moede minnelijck ende sachte

 

Voorsinnich / ende suyuer int ghedachte¹²

 

Houdende haer eere stijf met trouwe¹³

 

Dan wordtse ghepresen een goede vrouwe.

12 voorsinnich doorzicht hebbende, bedachtzaam.

13 Houdende stijf streng vasthoudende aan.

⁺Rouere excuseert de vrouwen^*

Al tijcht men de vrouwen veel mesual¹
Voorwaer tis een slecht argument²
De mans die zijn de schulden al³
Want hy der vrouwen cranckheydt kent⁴
Sot is hy die hem seluen schent
Die peyselijck staet / houde hem in vreden⁶
Oock heeft eene reyne maecht excellent
Ghebetert met oodtmoedicheden⁸
Dat alle vrouwen oydt misdeden.

+ RW C 8 r^o

* Dit e.a. kleingoed lijkt ontleend aan grotere gedichten (wellicht spelen?) Misschien heeft De Dene deze ‘bloemen gelezen’ of overgenomen uit een handschrift met deze fragmenten, door een liefhebber voor eigen stichting verzameld. - De strekking van dit gedichtje herinnert overduidelijk aan Jacob van Maerlant's Eerste Martijn str. 69 e.v. (uitg. Verdam-Leendertz bl. 41 e.v.).

1 tijcht beschuldigt van; - mesual ongeluk.

2 argument hier: aanklacht, beschuldiging? Hwb: bewijsgrond, woordenwisseling past hier niet.

3 schulden Lees schuldigen? Of lees dier i.p.v. die? In het thans gewone ‘Zij zijn de schuld’ (WNT XIV, 1194), indien deze vorm voor zo vroege tijd mag worden verondersteld, is ‘schuld’ enkelv.

4 hy Het getal van r. 3 (De mans) is niet gehandhaafd.

6 peyselijck staet zachtmoedig is (De dichter wil zeggen, dat een zachtmoedig mens geen twist moet zoeken; evenzo moet de man niets van de vrouw zeggen, want dan beschuldigt hij zichzelf, geeft hij zichzelf bloot).

8 Maria's nederigheid deed God Mens worden. Daar ligt het accent in de middeleeuwse coöperatie-voorstelling, niet zozeer dus op het Fiat, zoals in de tegenwoordige R.K. theologie.

[p. 261]

Remedie om goede kinderen te hebbene.

⁺

Alsoe langhe alsmen roeden vindt
Machmen maken menich goedt kindt
Want by ontsien vander scherpe roede³
Maecktmen van quade kinderen goede
Lacen / maer menich (dats seer quaet)
Sijn kindt te luttel met roeden slaet
Dat sal Godt / naer der heylighen spreken
Swaerlijck aen vader ende moeder wreken
Siet toe vader ende moedre die noch leeft
Dat ghy v kinderen niet te veel wils en gheeft¹⁰
Want menich kindt is comen in groot lijden
Ende dat by ghebreke van castijden
Dus castijdt v kindeken wel / iae by maten
Gheen goedt mensche en salt v behaten.¹⁴

+ RW C 8 r^o

3 ontsien van vrees voor.

10 wils hun zin.

14 *behaten kwalijk nemen.

Noteert

⁺ Die zijnen rug ter venster biedt
Beneempt hem seluen tschijnen claer
Wat wonder ist dat hy qualijck siet
Die in zijn / selfs licht sidt al dJaer.

⁺ Van oudts is een vocabel vroedt
Mate / is tallen spele goedt.

+ RW C 2 r^o

+ C 8 r^o

[p. 262]

III^III

 

⁺ Swijghen / lijden ende verdraghen

 

Dat doet dat herte te vreden staen

 

Ende weldoen / sonder behaghen

 

Dat doet / den gheest te bouen ghaen.

⁺ Rechtuaerdicheydt is van grooten prijse
Want naer der schriftueren bewijse
Sachmen den rechtuaerdighen noyt bidden broodt
Noch zijn zaet blijuen inden noodt.

⁺ Wie met begrijpe scheynt zijn ghebueren
En quetse dat sy van schaemten trueren
Siet selue wel toe / tgheual is by
Ende wel mach worden / dat niet en sy.

⁺ Den tijdt is cort / de doodt is snel
Wacht v van sonden / soe doet ghy wel.

⁺ O Maria soetste ende waertste vrouwe
Weest uwen dienare doch beradich
Aen v vintmen volmaeckte trouwe
Maer al dat leeft / is onghestadich.

III 1 Swijghen / lijden ende verdraghen een slagwoord in de 15^e eeuw, bij de Moderne Devoten zeer geliefd in de vorm: ‘swighen, wiken ende duken’, vg. mijn art. over Christus bij de Moderne Devoten in Ons Geestelijk Erf 1935, bl. 119 noot 19; zie voor de lijdzaamheid als ‘Bourgondische’ hoofddeugd mijn artikel over de opvatting van de heilige in Archief voor Ned. Kerkgesch. 1951, bl. 160. - 1-2 vg. Leert swighen, vlien ende ducken
Soe moghe ghi voel vredes ghebrucken (in De Katholiek 88 (1886) bl. 365). 3 sonder behaghen zonder er zich op te verheffen?

+ D 3 v^o

+ D 7 v^o

+ D 8 v^o

+ G 2 v^o

+ H 3 v^o

[p. 263]

VIII^VIII

 

⁺ Der wereldt dienst is cleyn ende smal

 

Haer loon is dickent groot ongheual

 

Watmen door haer heeft ghedaen

 

Men sals noch danck noch loon ontfaen

5

Al hadmense duysentich iaer ghedient

 

Int eynde en wordtse niemandts vriendt.

O Heere versterckt mijne bloote // bloothede
Tot duechden heft op mijn cleene // cleenhede
Doet mi aenscouwen uwe groote // groothede
Daer de drijvoudicheyt is eene // eenhede
Door v ontfaermighe reene // reenhede.

Secourst / Spijst / Laeft / Lost wt noode /
Herbercht / Cleedt / Begraeft de doode.

⁺ O Leuende leuen dat eewelijck leeft
Ende al dat leuende is / leuen gheeft
Wilt my hier soe te leuen gheuen
Al mach ick onderwijlen sneuen
Dat mijn leuen mach verweruen
Een salich leuen sonder steruen.

⁺ In alle die wercken die wt dy spruyten
Sijt van binnen als ghy schijnt van buyten.

VIII 3 door om, ter wille van. - 4 sals zal daarvoor.

+ H 7 v^o

+ J 2 r^o

+ J 3 v^o

[p. 264]

XIII

 

⁺ Dolen ist dat leuen mijn

 

Mijn Leuen is een duyster schijn

 

Alst Gode belieft salt beter zijn

 

Ick dole in hopen / ick en weet wien claghen

5

Al ist my leedt / ick moet verdraghen.

⁺ Een Rijckman / ghierich ende machtich
En dye subtijlicke / lueghenachtich
Ende wel ghemint met zijnen Heere
Die is tontsiene herde seere.

⁺ Den Auondt ende die Morghen
En zijn nyet euen vroet /
Dye morghen / die doet sorghen
Den Auondt verteert het goedt
Wilde den auondt sorghen / alsoe die morghen doet
Tsoude de sulck rijden / die nv moet ghaen te voet.

Of God verghaue dat tsmenscen tanden
Sneden als scheersen / als sy schanden
Van yemandt spreken / twaer luttel schaden
Dat sy die tonghe te nieten daden.

+ J 6 r^o

+ K 1 r^o

+ K 2 v^o

[p. 265]

XVII^XVII

 

Princhen ghierich ende Papen

 

Die niet en roecken wat sy rapen

 

Is felste dinck / zijdt seker des

 

Dat nv op de wereldt es.

Gheen wederstoot en mach ons deeren
Willen wy ons van sonden weeren.

Met redene ende met maten
Salmen alle dinck doen en laten.

Ick lijde / ick swijghe ende ick verdraghe
Als ick al een ben / ick claghe
Teghens my seluer mijn verdriet
Soe en weet men mijn lijden niet.

Ghelooue / Minne ende Oodtmoedicheydt
Reynicheydt / Wijsheyt ende verduldicheyt
Dese sesse duechden voorwaer gheseydt
Verdrijuen alle ghebreckelijckheyt.

Het is ern gheck // die zijnen beck
⁺ Soe clappen laet
Dat hem zijn vriendt // alonuerdient
Daer by af ghaet.

XVII 2 niet en roecken er zich niet om bekommeren; - rapen bijeenschrapen.

+ K 3 v^o

[p. 266]

XXIII^XXIII

 

Ten snijdt gheen dinck soe grouwelijck seere

 

Als tonghe die rooft des menschens Eere

 

Van goede vercouureert men wel

 

Maer Eere te verliesene is al te fel.

Dit noydt en viel / noch vallen en mochte
Het heeft sulck vonden / diet noydt en sochte
Elck sie voor hem / hoe dat hy stae
Miskief schijndt verre / tis dickwils nae.

⁺ En bemint niet dat mach verghaen
Soe mach v herte in vreden staen
Dat wy meest draghen in onse memorie
Dats ons helle oft ons glorie.

Mate voecht wel elcken man
Die haer te middele volghen can
Om dat Ycarus / van maten schiedt
Werdt hy verdroncken inden vliedt
Want hy vlooch bouen tbeuel zijns vadere
Daer by wordt hy gheschent alte gadere.

⁺ Nemmermeer laet v gheschieden
Datstu berispt ander lieden
Van misdaden / zijdt des vroedt
Die ghy dickent selue doet.

⁺ Verbernende catten ende tijelooze bloemen
Sijn deerste vruchten dye in Meerte wt commen.

XXIII 3 vercouureert herstelt.

+ K 4 v^o

+ K 6 r^o

+ K 6 r^o

[p. 267]

XXIX^XXIX

 

⁺ Ghasten dye noode betalen

 

Ende vanden Case maken schalen

 

Ende Berthelmeeusen vanden broode

 

Al sulcke ghasten neem ick noode.

⁺ Tsecreet is inden vrouwen besloten
Als water in eenen theempst ghegoten.

⁺ Die sonde voor gheen sonde en achten
Die sullen hen spade van sonden wachten
Die sonde haten / ende duecht beminnen
Sullen sonde laten / ende duecht beghinnen.

⁺ Ghecruyste schijuen // die wel by blijuen
Is goede prouanche
Wye dat hy es // heeft hy wel des
Sijn saecke heeft sanche.

XXIX 2 de kaas uithollen. - 3 het brood schuin afsnijden? - Berthelmeeuws (van Bartholomaeus) is mij in deze fig. toepassing niet van elders bekend.

+ L 6 v^o

+ L 7 v^o

+ M 5 r^o

+ M 6 v^o

21 wel ontbr. - 22 wille toch dit - 23 wille - 24 w. wel dat w. - 25 Laet ons elckanders v. verweruen - 26 Oyck laet ons e.a. blaemte - 27 v. sonden tot d. - 28 Elckanderen vergheuende - 29 Want wy syn smettelyck g. de - 30 s. syn c. - 31 Nyemant ter werelt e. - 33 Nemet int goede heb ick misraedt - 34 s. syn c.

I Met lichte varianten ook op fol. G 4v^o (r. 1 rugghe - 4 l.s. voorwaer); men vindt het kwatrijn ook onder de door A. Ricour in Bull. du comité flamand de France I (1857-'59), naar Hs. Douai (waarin de Chronike van den lande van Vlaendre met Nederlandse dichtstukjes) uitgegeven Vers inédits de De Roovere N^o. 19; voorts met dezelfde varianten als fol. G 4v^o (plus r. 4 zijt i.p.v. zit) achter M. de Castelein, Baladen van Doornijcke (achter Konst van Rhetor., R'dam 1612).

II 1 vocabel woord (in MNW alleen bekend uit Voc. Cop.); zie voor het bekende middeleeuwse spreekwoord: ‘Mate is tallen spele goedt’ Van den Vos Reinaerde, exegetische commentaar door J.W. Muller (Leiden 1942) aant. op r. 670 (bl. 51).

IV 3-4 Vg. Ps. 37, 25.

V 1 begrijpe blamering; - scheynt zwart maakt. - 3 tgheual de lotswisseling, tegenspoed, ongeluk; - by dichtbij.

VI Een bekende spreuk, die men nog wel ontmoet als opschrift aan de ingang van oude begraafplaatsen. In de oudere literatuur o.a. ook bij H.L. Spieghel, uitg. P. Vlaming (A'dam 1723) bl. 298.

VII 2 Weest beradich help.

+ J 1 r^o

IX Blijkens het woordspel, dat al enigszins heenwijst naar de latere ‘echo's’ is dit korte gebed wel van De Roovere zelf.

+ J 1 r^o

X 1 Secourst Helpt.

XI 4 Sneuen vallen, struikelen (in zonde).

XIV Dit kwatrijn lijkt veel op een priamel; alleen zijn het hier geen drie gelijk-gekwalificeerde personen, maar eigenschappen van één persoon, die nu op grond van die eigenschappen gevreesd moet worden. Of zijn het toch drie verschillende personen? - 1 ghierich hebzuchtig. - 2 subtijlicke sluw. - 3 met bij.

XV Met zwakke varianten ook bij Jan van Doesborch XCV (uitg. C. Kruyskamp dl. 2, bl. 176):

Die auont ende die morgen
Die en sijn niet euen vroet;
Die morgen moet sorgen,
Die auont verdoeget goet.
Wou die auont sorgen
Als die morghen doet,
Het soude noch menich rijden
Die nv gaen te voet.

- 6 de sulck menigeen.

+ K 3 r^o

XVI 1 verghaue zou geven. - 2 scheersen scheermessen.

XX 1 Zie de aant. bij n^o. III; - al een alleen.

XXII 1 ern lees een. - 4 af ghaet verlaat, laat varen.

XXIV 2 Er zijn er die gevonden hebben, wat ze nooit hebben gezocht? - 4 miskief onheil.

XXVI 2 te middele (middel)matig; - Ycarus Vg. Ovidius Metamorph. 8, 183 e.v.; - schiedt scheidde.

XXVIII 1 verbernende krolse; - tijelooze algemene benaming voor bepaalde buiten het seizoen (vroeg in het voorjaar) bloeiende bloemen.

XXX 2 theempst zeef.

XXXI 1 Ghecruyste schijuen geld(stukken). - 2 prouanche = provande proviand? - 4 *sanche (niet in MNW en WNT) goed geluk (vg. Kil. op Sanse uit ofr. chance, De Bo op Sanse, waar ook De Dene wordt aangehaald).