Vijftig meesterwerken van Antoon van Dijck

[p. 98]

Karel I van drie zijden gezien.

Karel I, tot aan de borst gezien, is driemaal afgebeeld. In het middenste portret ziet men hem geheel langs voren, links van terzijde, rechts van drie kwaart. Het gelaat is wat geel van tint, de knevel en de kinnebaard zijn zeer licht van kleur; donkerder en haast zwart is zijn lang haar, dat aan den rechterkant achter het oor gestreken is en in den hals nederdaalt, maar aan den linkerkant veel langer is, daar op den schouder valt en dezen geheel bedekt. Het voorhoofd is breed, de wenkbrauwen goed gevuld en regelmatig geteekend. Het ovaal van het gelaat loopt spits toe in het benedendeel. In het profil treft het ons dat het voorhoofd sterk naar achter vlucht. In de oogen, mat uitkijkende van onder hunne moede schelen, ligt er iets droomerigs, maar terzelfder tijd zeer aristocratisch.

Het stuk werd geschilderd om als model te dienen voor een marmeren borstbeeld, dat Bernini zou maken; maar in plaats van zich te bepalen bij het bezorgen van de lijnen en de dorre gelijkenis, heeft van Dijck een ware schilderij van het driedubbel portret gemaakt. Hij heeft Karel I in drie verschillend gekleurde gewaden geschilderd: links draagt de koning een zwart kleed, te midden een rood, rechts een maluwkleurig; over alle drie ligt de blauwe zijden band der orde van den kousenband met het medailjon der Sint-Jorisorde. In de drie portretten omgeeft een breede kanten kraag zijn hals; op de mouw van den rechterarm is de star van de Kousenbandorde geborduurd; links laat het zwarte kleed door de spleten der mouw het witte linnen doorkomen, daar hangt de hand in het blauwe ordelint. De achtergrond wordt gevormd door een dommelig bewolkten hemel.

Het stuk is zeer zorgvuldig geschilderd, malsch getoetst; de kleuren zijn gedempt, behalve het rood kleed van het middelste portret, dat in prachtige glimming uitkomt; de schaduwen zijn malsch, de hand zeer fijn; de koning is noch regelmatig noch schoon van trekken, maar toch indrukwekkend. Alles bijeen is het werk een prachtig stuk schildering.

Het werd geschilderd in 1637, en dadelijk naar den beeldhouwer te Rome gezonden; in 1638 was het marmeren borstbeeld reeds in het bezit des konings, die evenals de koningin er zeer mee ingenomen was.

[p. *83]

[p. 99]

Het werd verkocht na de halsrechting van Karel I, maar kwam later terug in bezit van de kroon; het werd alsdan geplaatst in Whitehall, waar het bleef tot in 1697, wanneer er een brand uitbrak in dit gebouw. Het borstbeeld werd ofwel vernield of wat waarschijnlijker is geroofd. Sedert dien heeft men er niets meer van gehoord.

De schilderij bleef te Rome in het bezit der familie Bernini tot op het einde der vorige eeuw. Omstreeks 1796 werd zij door een Engelschman gekocht en naar Londen gebracht. Zij kwam achtervolgens in het bezit van verscheiden liefhebbers, totdat de laatste eigenaar ze in 1822 overliet aan Koning Georges IV, tegen den prijs van duizend guinees, dien hij er zelf voor gegeven had.

Er bestaat zeker geen natuurtrouwer portret van den koning dan dat, wat wij hier voor ons hebben en wij mogen er wel bijvoegen, dat noch van Dijck noch eenig ander schilder zoozeer naar het nauwkeurig weergeven van zijn model gezocht heeft als hier het geval was en moest zijn. En toch is het niet louter de stoffelijke gelijkenis, welke het werk onderscheidt. Het innerlijke leven van den ongelukkigen vorst is hier treffend uitgesproken: hij was minzaam van karakter, gehecht aan vrouw en kinderen, groote liefhebber van fraaie kunsten en ontwikkeld van smaak; maar het mangelde hem aan vastheid en eerlijkheid in de staatkunde; hij liet zich leiden door onwaardige gunstelingen, hij volgde zijne grillen van het oogenblik meer dan de voorschriften van wet en recht. Hij was een onbekwaam regeerder, wiens wispelturigheid noodlottig werd voor zich zelven, zijn gezin en zijn land. In zijne matte, droomerige oogen zien wij de zachtheid van zijn gemoed, de onvastheid van zijnen wil weerstralen; in zijn lang smal gelaat met achteruitwijkend voorhoofd de ontoereikendheid van zijn geest voor zijn hoog ambt; uit zijn verschijning in het algemeen zoo zacht en zoo bevallig, uit zijn opschik verzorgd met haast vrouwelijke behaagzucht, spreken de verfijndheid van zijn smaak, de weekheid van zijn aard, de beminnelijkheid van heel zijn wezen. In het huiselijk burgerleven ware hij gelukkig geweest en hadde anderen gelukkig gemaakt; in zijnen rangen in zijnen tijd moesten zijn onbekwaamheid en zijne tekortkomingen den storm doen oprijzen, die zijn rijk verwoestte en hem het leven kostte.

Doek. H. m. 0.80. B. m. 1.00.
H.M. de Koningin van Engeland, Kasteel van Windsor.