Vijftig meesterwerken van Antoon van Dijck

[p. *65]

[p. 81]

Philips Lord Wharton.

De jonge Philips Wharton, staat recht en wordt gezien tot aan de knieën. In de linkerhand houdt hij een herderstal; zijn gelaat is droomerig, geheel baardeloos, enkel met een tintje knevel. Zijn haar is dicht vlokkig en valt in strengetjes op zijn voorhoofd en over de ooren tot in den hals. Hij draagt een smallen kanten kraag, een fluweelen wambuis van onzekere pruimenblauwe kleur met witten weerschijn en daarop een goudkleurige draperij, die met een lint over den schouder is vastgemaakt. De rechterhand steunt op de heup. De kleur van het gelaat is die, welke van Dijck toen gaarne aan zijne jonge cavaliers leende, een zonnigheid die straalt zonder glans, met getemperden gloed. De schildering van heel het figuur is emailachtig, met malsche schaduwen en rijke speling van licht op de kleederen; alles is als met een dun waas overtogen. In den achtergrond rechts ziet men een groene gordijn, links in den bovenhoek een brok warm bewolkten hemel en een rots, in welks wand zich een boom genesteld heeft.

Het is eene heerlijkheid van zachte helderheid, verfijnde kleuren, mooie menschenvormen. Het warme licht legt een gulden plek op de gele draperij, die alles overheerscht en zijn glans aan alles meedeelt; het gelaat met zijn zachte droomerigheid komt er op uit als levend op levenloos licht; de kleuren zijn bont en harmonisch versmeltend met de algemeene kostelijkheid van tonen; op al de deelen is er een vroolijk spel van schijnen, weerschijnen en schamplichten. Het is een personage uit de Elyzeesche velden, een sprookjesmensch: niet alleen het zinnebeeld, maar de verpersoonlijking van teere jeugd en adellijke sierlijkheid.

Het stuk draagt het opschrift van tateren tijd: Philip Lord Wharton 1632, about y^e age of 19 (Philips Lord Wharton 1632, rond den ouderdom van 19 jaar).

Deze datums komen echt voor. Philips Wharton, vierde baron van dien naam, werd geboren in 1613. In zijne jonkheid ging hij door voor den schoonsten man en den grootsten pronker van zijnen tijd; hij had zeer fraaie beenen en vond er behagen in die te laten bewonderen in het dansen. Zijn portret bewijst wel zijne mooiheid en zijne pronkzucht;

[p. 82]

wonder genoeg dat hij die zoo fier was op zijne beenen, die niet liet schilderen door van Dijck. Ondanks zijn hoofsche manieren en zijne meisjesachtige aanvalligheid, was hij een tegenstander van den koning der cavaliers en een warme aanhanger en vertrouwde vriend van Cromwell, den aanvoerder der vijanden van al wat zinnelijk en wereldsch was. In het parlement van 1640 bestreed hij Lord Strafford en deze Minister dreigde hem als aanstoker van muiterij, ten aanzien van het leger, te laten door het hoofd schieten. Het parlement benoemde hem in 1642 tot lord-luitenant voor Lancashire en voor Buckinghamshire, en tot aanvoerder van het leger, dat Ierland zou heroveren. Hij nam deel aan den slag van Edgehill tegen 's konings troepen, maar hij verklaarde zich tegen de halsrechting van Karel I. Ofschoon in sommige punten van gevoelen verschillende met Cromwell, bleef hij immer op den besten voet met den almachtigen protector en op een gegeven oogenblik was er zelfs spraak van een huwelijk tusschen Henry, Cromwell's zoon, en een van Wharton's dochters.

Als Karel II terugkeerde in Engeland hiet Wharton hem welkom: in het parlement schaarde hij zich echter aan de zijde der oppositie; hij werd zelfs in 1676-7 voor anderhalf jaar in den toren gevangen gezet. In 1688 was hij een der warmste voorstanders der uitroeping van den prins van Oranje tot koning van Engeland. Toen in 1690 een wet werd voorgesteld, eischende de afzwering van Jacobus II als koning, weigerde Wharton te zweren zegende: ‘Ik ben nu een zeer oud man, en heb zooveel eeden gedaan in mijn leven, dat God het mij, hoop ik, zal vergeven ze niet allen gehouden te hebben, want waarlijk hun getal is zoo groot dat ik ze mij niet allen kan herinneren. Maar ik heb er toch iets tegen op het eind mijner dagen er nog eenen meer te doen.’ Hij stierf in 1696.

Van Dijck schilderde verscheiden leden zijner familie. Het hier besproken portret werd door Catharina II, keizerin van Rusland, aangeworven met de verzameling van Lord Walpole, die het zelf van de familie Wharton gekocht had.

Doek. H. m. 1.34. B. m. 1.06 ½.
Museum l'Ermitage te St. Petersburg.