Vijftig meesterwerken van Antoon van Dijck

[p. 74]

De abt Scaglia.

Hij staat overeind met den rechterelleboog op de basis van een kolom leunende, de rechterhand neerhangende en met de linkerhand den boord van zijn mantel omnoog houdende; hij is geheel in zijn zwart priestergewaad gekleed, een tabbaard met een rij kleine knoopen, een sluier om den gordel, een slappen witten halskraag en dunne doorzichtige handlobben. Ter linkerhand rijst eene kolom omhoog, ter rechterhand hangt eene bruine gordijn met roode bloemen en gulden weerschijn, daaronder staat een lederen weinig zichtbare stoel. Tegen den bruingrauwen achtergrond teekent zich het fijne hoofd af, klein en beenderig, met droomerige bruine oogen, die door de schelen half overdekt zijn en diep in de kassen liggen. De eene wenkbrauw is regelmatig rond geteekend, de andere hoekig geplooid. Het haar is zwart en valt in losse vlokken in den hals en op het voorhoofd neer, de opgestreken knevel en de sik zijn dun en bruin, de neus is fijn en recht van lijn.

Scaglia's houding is zeer zwierig, rustig, voornaam en eenigszins hooghartig, zijne vast toegesloten lippen getuigen van de terughoudendheid van den diplomaat. Zijn zwart kleed met grijsblauwe weerschijnen drapeert hem als de toga van de romeinsche Senateurs, gelijk de antieke marmeren beelden ze voorstellen; maar de moderne togadrager is in bevalliger en leniger zwenking geplooid door den Vlaamschen schilder. Zijne handen zijn zelfs voor van Dijck ongemeen lang en fijn, een bewijs van zijne adellijke afkomst; zijn klein hoofd met zijn kalmen, half gesluierden blik spreekt van doorzicht en vermoeidheid door inspanning van geest.

In de tentoonstelling waren er twee exemplaren van het portret aanwezig. Het eene, toehoorende aan Kapitein Molford van Londen, wordt gekenmerkt door een warmbruinen toon, en is zeer verzorgd van bewerking, voornamelijk in het hoofd en de handen. Het tweede exemplaar hoort toe aan het Antwerpsch Museum; het stemt volkomen overeen met het vorige, waarvan het eene herhaling is; alleen is het van blauwiggrijze tonaliteit. De uitdrukking van het gelaat is in het eerste stuk levendiger en geestiger, in het tweede meer slaperig.

Het stuk uit het Antwerpsch Museum draagt op de basis van de

[p. *57]

[p. 75]

kolom het volgende opschrift: Coes. Alexander Scaglia ex comitib. Verrucoe Marchionib. Caluxii Abbas Staphardoe et Mandanices Legationum et rer. gestar. fama inclitus fratribus pro oeterna memoria hoc altare erexit. Obiit XXI Maii MDCXLI. (Caesar-Alexander Scaglia, uit het huis der graven van Verruca en der Markiezen van Calussi, abt van Stapharda en Mandanice, beroemd door zijne gezantschappen en zijne daden, richtte dit altaar voor de broeders op. Hij stierf den 21^en Mei 1641). Onder dit opschrift staan de wapens van den overledene.

Scaglia was verscheiden jaren in dienst van de hertogen Karel-Emanuel van Savooien en van dezes zoon Victor-Amatus, die zijn vader in 1630 opvolgde. Na eenigen tijd afgezant van Savooien in Frankrijk geweest te zijn werd hij, in 1626, door zijn vorst naar Engeland gezonden om de ondersteuning van Karel I te bekomen tot het veroveren van het eiland Corsica. Van daar reisde hij in 1627 naar Brussel om de infante te verzoeken tusschen te komen ten einde Karel-Emanuel met zijn neef Philips IV, koning van Spanje, te verzoenen. De hertog van Savooien was de grootste woelgeest van zijn tijd; gedurig in oorlog met zijne naburen, nu eens bondgenoot van Spanje tegen Frankrijk, dan met Frankrijk tegen Spanje verbonden, zocht hij immer zich te scharen aan de zijde der mogendheid, van welke hij het meeste te hopen had voor de uitbreiding zijner staten. Zijn politiek was die van een gewetenloozen hebzuchtige, die nu eens met de wapens en dan weer met diplomatieke kuiperijen en meestal door beiden te gelijk zich zocht te verheffen. De zoon volgde trouw de stappen zijns vaders.

Scaglia was voor beiden de gewenschte en geschikte onderhandelaar. Zooals zijn vorsten zocht hij overal in te dringen, waar eenige baat te vinden was; hij kende geen ander doel noch wet dan versterking van zijn invloed ten bate van zijn meesters belangen; hij liet zich niet afschrikken door mislukking of minachtende behandeling, maar hervatte zijne pogingen telkens opnieuw, nu op deze dan op gene plaats.

Van 1627 tot 1632 was hij gedurig gemengd in de zeer ingewikkelde onderhandelingen, die er gevoerd werden tusschen Spanje, Engeland en Frankrijk, nu eens om bondgenootschappen aan te gaan tot het voeren van oorlog, dan weer om eene wapenschorsing of den vrede te sluiten. Men vindt hem beurtelings aan de hoven van Brussel, van Londen, van Parijs, van Madrid, van Turijn, ook wel te Antwerpen en in andere steden; hij bemoeit zich met alles, wordt door niemand ten volle betrouwd, maar weet zich altijd te doen gelden.

[p. 76]

In Januari 1633, vestigde hij zich te Brussel; hij nam geen werkzaam deel meer aan diplomatieke onderhandelingen, maar trok zich daarom toch niet terug uit de politiek. Hij werd de trouwe inlichter van Philips IV en van zijn minister Olivarez, over alles wat er in de Spaansche Nederlanden voorviel. Tot het einde zijns levens nam hij die taak waar. Het Spaansche Hof, dat hem altijd gewantrouwd had, wanneer hij de belangen van den hertog van Savooien waarnam, had hem nu zijn volle vertrouwen geschonken. Een kopij der ontelbare brieven die hij naar Madrid schreef, wordt bewaard in het Rijksarchief te Brussel. In Juli 1637 had Scaglia zich uit Brussel op weg gesteld om over Duinkerken naar Spanje te reizen, waarheen hij door den koning geroepen was. Te Antwerpen gekomen viel hij ziek en bleef in die stad om zich te verzorgen. Hij nam zijn intrek in het Minderbroedersklooster, waar hij bleef wonen en waar hij vier jaar later stierf. Ook uit zijn laatste rustig verblijf ging hij voort brieven te zenden aan het Spaansche hof over de politieke gebeurtenissen dezer landen.

Van Dijck kan Scaglia ontmoet hebben in Italië van 1621 tot 1626 en te Antwerpen van 1627 tot 1632; maar zekerheid hebben wij niet dat hij hem toen reeds leerde kennen. Het valt daarentegen niet te betwijfelen of gedurende des schilders verblijf te Brussel in 1634-1635, moet deze den diplomaat en hoveling aldaar ontmoet hebben. Hoogst waarschijnlijk schilderde hij alsdan het portret van den abt toehoorende aan Kapitein Holford, evenals de Nood Gods. Deze laatste schilderij schonk Scaglia aan de Minderbroeders om er zijn toekomende grafkapel in hunne kerk mede te versieren.

Het exemplaar van Scaglia's portret, toehoorende aan het Antwerpsch Museum, is een trouwe herhaling van het oorspronkelijk stuk, uitgevoerd door een van van Dijck's leerlingen. Het komt voort uit de Minderbroederskerk te Antwerpen. Wij weten niet welk der twee exemplaren door Scaglia aan die kerk geschonken werd. Het is mogelijk dat hij zelf de herhaling liet maken voor zijne grafkapel; mogelijk ook, maar minder waarschijnlijk, dat hij het oorspronkelijk stuk schonk en dat de kloosterlingen het verkochten en vervingen door datgene wat in hunne kerk hing toen hun klooster gesloten werd.

Doek. H. m. 2.03. B. m. 1.23.
Verzameling van Kapitein Holford, Londen.
Doek. H. m. 1.89. B. m. 1.11.
Museum van Schoone Kunsten, Antwerpen.