Christus aan het Kruis (genaamd Christus met de Spons).
Het is de schets der vorige schilderijen een belangrijk stuk. Zij is in grauwschildering met vluchtigen en vasten borstel uitgevoerd, in helderen toon, zonder aarzeling, zonder hervatting, een bewijs te meer van het gemak, waarmede van Dijck werkte. Talrijk zijn de wijzigingen, die de meester aan zijn oorspronkelijk ontwerp toebracht: men ziet er uit met hoeveel zorg hij zijn werk overzag en hoe hij er op bedacht was er te doen uit verdwijnen wat gebrekkig van vorm, wat minder harmonieerend in het geheel was.
De hoofden van Maria en Joannes, die in de schets in verschillende richting gebogen en tamelijk ver van elkander verwijderd zijn, staan rechterop in de schilderij, dichter bij elkander en meer naar boven gewend; de verkleefdheid aan elkander, de liefde voor den Heiland spreekt er aldus duidelijker en aandoenlijker uit. De handen van Maria zijn uiteengeslagen met opengespreide vingeren in de eerste bewerking, in de latere zijn zij in zachteren zwaai geplooid en zijn de vingeren tegen elkander gesloten; de beide handen van Joannes zijn eveneens gewijzigd in eenvoudigeren en bevalligeren vorm. In de schets is Magdalena geknield, cenigszins romantisch hare droefheid uitdrukkende en eene holte latende in het midden van den doek; in de schilderij staat zij recht en vult aldus de ledige plek. Hare houding is ook veranderd en stiller geworden, zoodat zij aan Maria en Joannes de hoofdrol in de vertolking der droefheid afstaat. Door Magdalena recht te zetten en haar als in de schets de voeten van den Zaligmaker te laten raken, moest de Christus hooger geplaatst worden, iets wat dan ook in de schilderij gebeurde en waardoor de gekruisigde het tooneel sterker overheerscht. Nog een gewichtige verandering is gebracht in den beul, die de spons in de hoogte steekt; in de schets is hij van ter zijde gezien, in de schilderij haast geheel langs voren.
Andere kleine wijzigingen vermelden wij niet; zij springen bij de meest oppervlakkige vergelijking in het oog.
Paneel. H. m. 0,50. B. m. 0,40.
Koninklijk Museum, Brussel.
Auteursrecht onbekend
