Vijftig meesterwerken van Antoon van Dijck

[p. 26]

Markies Ambroos Spinola.

Markies Spinola is voorgesteld drie kwaart naar rechts gekeerd, blootshoofds met dun grijs haar en vollen korten grijzen baard. Zijn goedige oogen blikken rustig op den aanschouwer, zijn hoog voorhoofd drukt ongemeene geestvermogens, zijn gesloten mond vastberadenheid in zijne goedheid uit. Hij draagt een dikken, fijn geplooiden kanten kraag en een harnas, waarop het gulden vlies hangt. Een stil zacht licht glijdt over het geheel en legt er eenen zilverigen, zeer melodieusen fijnen toon op. Op het harnas werpt het een sterkeren glans, die nochtans de rustige, bloemige klaarheid van het hoofd niet schaadt. Het werk is met veel zorg gemaakt zonder zoeken naar groot effect. Al dadelijk echter is men getroffen door de innemendheid van het gelaat, door de scherpte van den blik, door de voornaamheid van den man en de schranderheid van den denker, die er uit spreken.

Het is een der degelijkste werken uit van Dijcks' Vlaamschen tijd na zijn terugkeer in Antwerpen.

Ambroos Spinota stamde uit een oud-adellijk geslacht van Genua, dat groote rijkdommen gewonnen had in den handel met den Levant. Hij zelf volgde in zijne jongelingsjaren de loopbaan zijner voorouders. Zijn broeder Frederik daarentegen trad in dienst van Philips III, koning van Spanje, met zes oorlogschepen, die hij op eigen kosten uitgerust had; hij werd eerst opperbevelhebber der Spaansche vloot in de Nederlanden en later groot-admiraal van Spanje benoemd. Geprikkeld door dit voorbeeld legde Ambroos zich op de studie der krijgskunde toe; hij lichtte op eigen kosten een leger van negen duizend soldaten en begaf zich aan hun hoofd naar de Nederlanden. Daar trad hij in 1603 in dienst van Aartshertog Albertus, die toen het beleg voor Oostende opgeslagen had en er hem hetzelfde jaar de leiding van toevertrouwde. Hij dwong de belegerde vesting tot overgave den 14^en September 1604. Na dit schitterend wapenfeit begaf hij zich naar Madrid, waar hij met allerlei eerbetuigingen ontvangen werd; hij werd ridder van het Gulden Vlies geslagen, bekwam den titel van opperbevelhebber der legers in de Nederlanden en van Markies van Balbases. Hij keerde weldra naar Brussel terug en gedurende de vier jaren, die de oorlog nog duurde,

[p. *7]

[p. 27]

bekampte hij Maurits van Nassau en toonde zich een waardigen tegenstander van dien grootsten veldheer van zijnen tijd. Hij werd door zijne vorsten aangeduid om de onderhandelingen te leiden, die den 9^en April 1609 uitliepen op het twaalfjarig Bestand.

Toen in 1621 de vijandelijkheden hernomen werden en aartshertog Albertus gestorven was, werd Spinola belast met het opperbevel in den krijgen met het oppergezag in het bestuur des lands. Hij oefende die hooge ambten uit gedurende al den tijd, dien hij nog in de Nederlanden doorbracht. In die jaren toonde hij veel meer nog dan vroeger een krijgsoverste van de hoogste verdienste en een niet minder schrander staatkundige te zijn. In februari 1622 dwong hij de sterke vesting Gulik tot overgave en korts daarna ving hij het beleg van Breda aan. Den 2^en Juni 1625 nam hij ook die stad in. Deze zegepraal werd vereeuwigd door de beroemde schilderij van Velasquez in het Museum van Madrid. Gedurende en na dit beleg had hij de troepen der Vereenigde provinciën, aangevoerd door Maurits en later door Frederik-Hendrik van Nassau, te bekampen en kweet zich roemvol van die zware taak.

Spinola was een overtuigde voorstaander van den vrede tusschen Spanje en de afgescheiden Nederlanden; aan het hof van Madrid was men weifelend en wist men even weinig te besluiten tot een krachtdadigen oorlog als tot het erkennen der onafhankelijkheid van de Noordelijke gewesten. In overeenstemming met de infante Isabella, die zijne gedachten deelde, en van Rubens, die zijn vertrouwde vriend was, werkte Spinola onvermoeid om de Spaansche Nederlanden de rust te schenken, die zij zoo hoogst noodig hadden. Aan het Spaansche hof was men den man vijandig, die niet gewillig plooide naar den zin der onbekwame ministers. Men riep hem terug naar Madrid, in schijn om met hem te beraadslagen over de gedragslijn, die te volgen was tegenover de Noordelijke Provinciën. Door den koning was hem een verlof van drie maanden toegestaan. Spinola vertrok den 3^en Januari 1628; hij moest de Nederlanden niet meer wederzien. Anderhalf jaar lang deed men hem onder allerlei voorwendsels zijn tijd verliezen en eindelijk, in plaats van hem naar Brussel terug te laten keeren, waar hij zoo hoogst noodig was, zond men hem naar Milaan als algemeen bevelhebber der Spaansche troepen in Lombardije, waar de oorlog tegen den hertog van Savooien was uitgeborsten. Met gebroken hart had Spinola die taak aanvaard; lang nam hij ze niet waar: reeds den

[p. 28]

25^en September 1630 stierf hij te Castel Nuovo de Scrivia, deerniswaardig slachtoffer van lage afgunst en bekrompen zin.

Het hierboven besproken portret is gemaakt vóór het vertrek van Spinola naar Madrid, dus in 1627. Het hoorde voor weinige jaren toe aan den Eerw. heer W.-H. Wayne, die het in 1886 in de Royal Academy te Londen ten toon stelde. In 1895 was het in het bezit van den heer Sedelmeyer te Parijs, die het dit jaar liet afbeelden in zijn Second hundred Paintings of Old Masters. In 1899 verkocht hij het aan den tegenwoordigen eigenaar.

Het werd nooit gegraveerd. Wel komt in van Dijck's Iconographie het portret van Spinola voor in eene plaat door Lucas Vorsterman gesneden, maar dit portret is vierhoekig van vorm; de markies houdt in de eene hand den bevelhebberstaf en legt de andere op zijnen helm, die op eene tafel naast hem staat. Met kleine wijzigingen zijn daar hoofd, kraag en borstharnas dezelfde als op het hierbij afgebeelde stuk.

Vorsterman's plaat is gesneden naar eene grauwschildering door van Dijck, behoorende tot de verzameling van den hertog van Buccleugh te Londen.

Doek. H. m. 0.68. B. m. 0.54 ovaal.
De heer Rodolf Kann, Parijs.