Brieven uit Zuid-Nederland

[p. 69]

Gent, 28 Mei 1870

XVI. De Tooverdrank door F. Boone.

Zoo gij niet al te zeer afgemat en afgemaald zijt door alles wat er in de laatste tijden geschreven en gestreden is over de werkmanskwestie, dan zal ik u verlof verzoeken, om een boek bij u in te leiden, dat over die oude zaak een nieuw en hartelijk woord geeft: de Tooverdrank door Felix Boone.

Zoo gij eenen weerzin hebt aan systematiek opeengestapelde cijfers en aan redeneeringen, die er even systematiek op gebouwd worden, zoo het u verveelt de discussies aan te hooren tusschen twee ekonomisten, die u elk op een probaat middel ter veldelging van alle armoede en ellende onthalen, dan nog zal ik u zeggen, laat mij u den Tooverdrank ter lezing aanbevelen.

Er is iets goeds, iets warms in dit boek, het doet u aan, wanneer gij de cijfers en pleidooien der ekonomieke stelsels hebt doorgeworsteld, zooals u bij voorbeeld het overzicht der uitkomsten zou aandoen, welke gij zoudt verkregen hebben na de dorheden en de twistende stelsels van astronomie of geologie doorgesparteld te zijn.

De prachtigste poëzij, het reinste ziels-of geestesgenot, bij stroomen uit de harde prozarots ontspringende, het blijde verdwalen in altijd ruimer, altijd heerlijker kringen en de geruststellende verzekering dat, wat men zoo ziet, geene luchtbeelden zijn, en dat het licht, waarmede zij bestraald worden geen dwaallicht maar het licht van wetenschap en waarheid is - zoo iets brengt het boek te weeg in wie belangstelling en liefde heeft voor de zaak die het bespreekt, verbeteriug van het lot des werkmans.

Liefde, dweepzucht met de toekomst voor het volk doortrilt het boek, terwijl de vorm toont, dat de schrijver de werklieden kent, en dat hij wel weet, waar zij naar kunnen en willen luisteren. De bewijsstukken, die hij achter aan zijn werk plaatst, toonen dat wij hier niet te doen hebben met eenen maanzieken droomer, maar met eenen man van gezond oordeel en van ernstige kennis.

En dit alles is hij dan ook. Ik leerde hem kennen in 1856, op het Nederlandsche taalcongres van Antwerpen, toen ik nog een kleine jongen was en gelijk alle kleine jongens droomde van groote mannen en van vele andere schoone dingen. Boone was toen opsteller van

[p. 70]

de Broedermin, het radikale demokratiek dagblad van Gent; vroeger was hij zelf drukkersgast geweest, en Vlaamsch-en volksgezind, gelijk hij was als werkman, was hij als schrijver gebleven. Boone had de gestalte en het voorkomen van eenen volksaanvoerder, zijn sterkgebouwd hoofd met zijne dikke achteruitgeworpen haren en zijn smal reepeltje bakkebaard maakten al seffens den besten indruk op mij. Daarbij sprak hij zooals ik mij verbeeldde dat een volksleider spreken moet. Tooverglas der jonge jaren!

Toen Boone en ik beiden ouder geworden waren en wij elkaâr weerzagen, was hij bestuurder van eenen trits liberaal-ministeriëele dagbladen, het Journal de Gand, de Stad Gent, enz. geworden en maakte ik een kruis over den man, dien ik gezien en gedroomd had.

Te voorbarig toch - want onder den dubbelen jas van den ministeriëelen dagbladbestuurder was nog even warm zijn hart voor het volk blijven kloppen, en voor de eerste maal, dat hij zich als schrijver van tusschen zijne dagbladkolommen waagt, is het ten voordeele van den werkersstand, dat hij de stem verheft.

Vroeger had hij nog wel geschreven: enkele goedgelukte novellen en eene wijsgeerige proef, waarvan mij de naam alleen bekend is. Die naam is Zielstof en toont al seffens dat de redacteur buiten tijds weleens een kijkje waagt in de bovenwereld, de wereld der geloovigen en der droomers.

Zijn Tooverdrank draagt dan ook de duidelijke sporen van 's schrijvers veelzijdige bemoeiingen. De Tooverdrank is het verhaal eener reis in eene tooverwereld, die wereld is de toekomst der arbeidende klassen, de dagreizen zijn de verschillige trappen der vervorming, welke het volk doorloopen moet.

Echt tooverachtig maar niet uit de lucht gegrepen. De verschillige vervormingsmiddelen heeft de schrijver bestudeerd op de plaatsen waar zij in werking zijn, de uitkomsten heeft hij met officiëele cijfers gestaafd.

De Tooverdrank bevat geen nieuw, zelfs geen bepaald stelsel; wat er nieuw in is, is de vorm, waarin hij de ekonomieke vragen inkleedt, vorm die deze gemakkelijk door het volk doet verstaan; het stelsel, dat er in op den voorgrond geplaatst wordt is datgene, welk den werkman oproept tot meerdere ontwikkeling van verstand en wil, van redeneering en vooruitzicht.

[p. 71]

Waarschuwingen tegen overijling in het aanvangén van werkstakingen, nut van verbruikingsmaatschappijen, voorbeelden van welgelukte verdeeling van het kapitaal onder de arbeiders van een gesticht, wijze, waarop de werkman een gezond, soms een eigen huis, kan bewonen, en de bevolking eener fabriek in te huis werkende arbeiders zou kunnen hervormd worden, gang en uitslag van samenwerkende genootschappen en volksbanken, ziedaar den inhoud van het boek, de tooverstokken, waarmede het lot van den werker in de wereld der toekomst voor de oogen des schrijvers door den Tooverdrank hervormd wordt.

Een sterke voorkeur, zooals ik zegde en zooals uit deze opgave blijkt, heeft de schrijver voor al zulke middelen, die de werkman zelf gebruikt en waarvan het gebruik eenen meer verlichten, eenen gezonderen geest vergt - en ik ben het eens met hem, dat de werkman zijnen mensch en zijn lot te gelijker tijd en door eigen werking moet verheffen.

Ik begrijp waarlijk die Engelsche menschenvrienden niet, die vooropstellen, dat de werkman nu toch eens en vooral niet in staat is om voor zichzelven te zorgen, dat men de verbetering van den arbeider moet afwachten van den meester, die wijzer - en godsdienstiger, voegen sommigen er bij - door zijn eigen gemoed er toe zal gedreven worden, het lot zijner onderhoorigen te verbeteren.

Ik hecht grooten prijs aan de verbetering van het lot des arbeiders, die hierin bestaan zou dat hij tweemaal of zevenmaal vleesch in de week zou eten in plaats van éénmaal, maar moest hij bij beter lichaamsvoeding geene versterking van geest winnen, dan zou mijns dunkens slechts de kleinste helft van den weg afgelegd ziju om zijn lot te verbeteren.

Ik vind het liefdeloos te verklaren, dat de grooten zullen zorgen, dat de kleinen kunnen eten, en dat de kleinen geene andere zorgen zouden kennen dan te eten wat men hun geeft, dan uit te voeren wat men hun gebiedt.

Eenen geheel togenovergestelden geest ademt de Tooverdrank; de nauwkeurigheid, de eenvoudige hartelijkheid, waarmede de schetsen uit het leven van den werkman der toekomst geschreven zijn, het machtige aandeel dat hem toegekend wordt in zijne eigene vervorming, ademt ingenomenheid en liefde met den lageren stand.

[p. 72]

Ook niet die liefde, die bestaat in het rondstrooien van zoetsappige woorden vol medelijden en bezorgdheid met het lot van den werker, in het weekmaken van eigen en anders gemoed, dat uitloopt op het besluit: het is droevig maar niet te verhelpen; maar wel de liefde die aanmoedigt, die steunt, die helpt met raad en daad.

Die verlichte en werkende liefde heeft den schrijver ertoe geleid geen middel onbeproefd te laten, dat strookende was met zijne voorkeur om den werker te doen deelnemen aan de verbetering van zijn eigen lot, dat iets hoe weinig ook tot die verbetering kan bijdragen. In plaats van alleen te zoeken naar radikale al te dikwijls hersenschimmige redmiddels, heeft hij aandacht en lof ten beste, ook voor de geringste, ook voor de gedeeltelijke verbeteringen, die aan 's werkmans lot kunnen aangebracht worden.

En hier alweder ben ik het eens met hem. De opheffing van den lijdenden arbeidenden stand is onbetwistbaar eene zoo groote omwenteling als er ooit plaats greep onder de menschen. Wanneer wij nagaan, dat andere dergelijke omwentelingen ook langzamerhand, met schokken, met afgebroken stappen tot stand gekomen zijn, dan begrijp ik niet waarom men elke verbetering, ook deelsgewijze aangebracht, niet toejuichen zou.

De slavernij werd niet uitgeroeid door het Kristendom alleen, en te zelfder tijd; nu nog strijdt de rede tegen haar. Hoe werd het lijfeigendom uitgeworteld? Hier door het volk, daar door den heer. Het tooneel uit het Jeu de Paum was niet voldoende, om de gelijkheid der standen te veltrekken, ook later, ook nu moet daaraan gewerkt worden.

En waarom ook aldus niet met het groote sociale vraagstuk onzer eeuw? De samenwerkende maatschappijen maken van de arbeiders bazen, zegt men. Al ware het zoo, des te beter. De volksbank, de eigene werkershuizen maken hem tot eigenaar, tot kapitalist. Des te beter. Hoe minder slafelijke niets bezittende werkers er overblijven, hoe gemakkelijker het zijn zal het lot der anderen te verbeteren.

Op dit oogenblik, nu iedereen, die leest of schrijft, zich inlaat met de werkerskwestie, was het goed, dat iemand er het volk zelf over onderhield, - op dit oogenblik, nu er zooveel ongekookte en ongerijmde stelsels aan het volk voorgespiegeld worden, die zoo dikwijls het geweld als de ultima ratio der arbeiders in het verschiet doen

[p. 73]

schemeren - op dit oogenblik vooral was het goed dat een bezadigd liefdevol woord tot den werker werd gestuurd. Nu zooveel droomers hun stelsel als tooverwoorden aangeven om de maatschappij in eens te herscheppen, nu was het ook goed dat een redeneerende geest het volk toonde, dat zijne omtoovering grootendeels van hem zelf afhangt en dat redelijkheid en zedelijkheid de eerste grondslagen zijner verheffing moeten zijn.

Eene laatste aanbeveling van het boek is dat het uitgegeven werd door het Willemsfonds, dat bij zijne vele titels op onze achting ook nog dezen komt te voegen. De uitgever moge het boek, het boek den uitgever aanbevelen.