Brieven uit Zuid-Nederland

Gent, 13 Mei 1870.

XV. Laatste tooneelstukken.

Op eenen fatsoenlijken Meidag zou een mensch maar liever aan geen theater hoegenaamd denken, en het wat betamelijker vinden Gods lieve natuur te genieten en naar den nachtegaal in den hof te luisteren, of naar de wandelaars langs de straten en banen te kijken, dan zich nog eens, al ware het maar in verbeelding, te verplaatsen in die gelijmverwde zaal, met hare kartonnen boomen, hare oliepapieren maan, haar personeel met valsche baarden en valsche kaalkoppen, valsche kleeren en valsche namen en valsche spraak...... maar de Meidagen zijn nu niet fatsoenlijk, de pas ontloken bloemen zien er uit, alsof zij spijt hadden uit hunne botten gesprongen te zijn, en de menscli, die zich een oogenblik in het open veld waagt, is blij dat hij deur en raam tusschen hem en den ongenadigen wind en het dwarrelende stof kan stellen.

Men begint het bijna spijtig te vinden de mannen en vrouwen, geheel

[p. 65]

in 't valscli, 's avonds niet nog eens te kunnen gaan opzoeken en van deze barre wereld niet eens voor een paar franks een paar uren in die andere geschilderde wereld te kunnen gaan overbrengen. Zalig zijn zij, die er van houden nog eens hunnen Hamlet of hunne Iphigenia te doorlezen, want zij zullen getroost worden.

Zalig zijn ook zij, wien de post wat nieuws uit die tooverwereld meebrengt, zooals zij het voor mij deed. Drie boekjes liggen daar voor mij: eene vertaling, een drama in verzen, een historisch tooneelspel, laatstverschenen stukken, die als vijgen na Paschen, maar daarom niet minder welkom, te mijnent aangeland zijn.

De vertaling is ernstig, gewaagd zelfs: Macbeth in de oorspronkelijke maat en vorm en kleur weergegeven. De stouterik, die dit ondernam, heet Napoleon Destanberg - met zoo een voornaam, niewaar! Het is overigens zijn eerste stout bedrijf niet; over een paar jaar waagde hij zich aan Tartuffe en gelukte erin zijne waaghalzerij met grooten bijval te laten spelen. Nog andere bedrijven volvoerde hij, zooals hij zelf getuigt in de voorrede van zijn stuk; gedurende de vijf jaar, die hij als tooneelist aan den Antwerpschen Schouwburg verbonden was ‘verzinde (of verzon?), schreef of vertaalde, of schikte hij niet minder dan 296 bedrijven!’

Sinds dien is Destanberg geen tooneelist meer, maar wel opsteller der ‘Stad Gent.’ Zijne nieuwe betrekking heeft hem zijne oude roeping niet doen vergeten, en daaraan zijn wij dan ook menige van de best gelukte tooneelstukken te danken en last not least zijne twee vertalingen van Molière's en Shakspeare's meesterwerken.

Hier zou het nu de plaats zijn om uit te weiden over de groote verdiensten van het zeer verdienstelijke werk, maar waarlijk de vertaler heeft voor mij niet de vereischten vervuld, die ik geneigd zou geweest zijn hem te stellen.

Macbeth toch is niet onvertaald in het Nederlandsch gebleven. Alhoewel ik ze niet gelezen heb, weet ik, dat bij Kruseman onder meerdere vertalingen van Shakspeare ook deze uitgekomen is, onder toezicht van prof. Van Vloten en bewerkt door J. Moulin. Te oordeelen naar andere stukken, moet het een alleszins degelijk, moeilijk te verbeteren werk zijn.

Ik verbeeldde mij dat, moest er eene nieuwe vertaling van Macbeth verschijnen, deze met het oog op de behoeften van ons Nederlandsch

[p. 66]

tooneel zou bewerkt zijn, en Destanberg's naam was mij een waarborg, dat die behoeften nooit beter zouden gekend zijn. Ik verwachtte mij in één woord, aan een werk, met Schiller's Macbeth overeenkomende.

Dit is mij erg tegengevallen. De vertaler heeft er naar gestreefd Shakspeare weer te geven met huid en haar, zooals hij is.

Ziehier een staaltje uit het tweede tooneel, daar waar de gewonde soldaat de overwinning aan den koning verhaalt. - Op de vraag: hoe stond de slag? antwoordt hij: ‘Recht twijfelachtig. Gelijk twee zwemmers, die, malkander klissend, hun kunst versmachten. Macdowald, d'onwrikbre, (weerd een rebel te wezen, want daartoe omzwerven hem ontelbre schandelijkheèn van de natuur) wordt uit de Westeilanden door Kerns en Gallowglassen ondersteund; Fortuin glimlachend op zijn vloekbren twist scheen als der muiters hoer; maar al te zwak, want dappre Macbeth (hij verdient dien naam) Fortuin verachtend met zijn zwaaiend staal, dat rookte van het bloedig strafgerecht als lieveling der dapperheid, korf zich een weg tot hij den slaaf voor zich had,’ enz.

Gij ziet het, eene letterlijke vertaling. Ik ben er verre af verdiensten te ontzeggen aan een werk, dat ons eenen grooten schrijver ‘van aanschijn tot aanschijn doet aanschouwen’ en voor wie dit willen, kan ik deze vertaling aanbevelen. Maar voor het groote publiek scheen mij de eisch anders gesteld: Shakspeare's scheppingen zien opvoeren en zijne meesterlijke gedachten begrijpen en genieten, daar kon ons publiek bij leeren. Maar daarom moest Shakspeare vergemakkelijkt en zijne ruwe brokken zwelgbaar gemaakt worden. Het is boven twijfel verheven dat, zooals men dit noemt, de groote meester herhaaldelijk toegeeft aan den valschen smaak zijns tijds, dat dan zijne woorden en zinnen tot barstens toe gezwollen zijn; dat hij voor zijne natuurlijke gedachten de natuurlijke uitdrukking niet schoon genoeg vond en zijnen toevlucht nam tot vergezochte beelden. In Macbeth daarbij is de spraak soms zoo hortend, de overstoute beelden zoo ruw opeengestapeld, dat zij zwaar bij de lezing, zwaarder nog bij het hooren voor eenieder, en in de eerste plaats dus, voor het mingeoefende publiek moeten vallen.

De hoeken minder puntig, de snedigheid wat sinediger, de taal wat vloeiender maken, dit ware eene taak geweest, die mij scheen voor Destanberg weggelegd te zijn. Hij heeft het zoo niet verstaan, hij heeft

[p. 67]

zijnen meester tol in zijne gebreken gehuldigd, oneindig meer dan zulks het geval is in de Engelsche schouwburgen, en zoo een werk voor letterkundigen, niet voor het publiek gemaakt.

Eene even gewaagde onderneming mocht het heeten Genoveva van Brabant ten tooneele te vceren. Ik herinner mij dat, jaren geledeu, ik in een liberaal dagblad een antwoord las op eenen uitval tegen het tooneel door eenen ultramontaan beproefd. De liberale gazettier duwde den anderen in volle verontwaardiging toe: Welhoe gij zoudt dan willen dat wij op ons tooneel Blauwenbaard en Genoveva van Braband deden verschijnen? ‘Hier scheen mij mijn geestverwant den bal erg mis te slaan: Genoveva scheen mij een der meest dramatische onderwerpen die te vinden waren, een dat zich als van zelf voor het tooneel schikt. Sedert dien dag zweefde er mij altijd een nevelachtig plan voor den geest, om mij eens aan die legende op het spoor van Tieck te wagen. Op eenen zondag namiddag had ik zelfs een groot blad schrijfpapier voor den dag gehaald en er mijne ‘dramatis personai’ op aangeteekend. Ik had een half dozijn verzen klaar, maar daar vond ik het rijm niet, de zon kwam van achter de wolken en mijn papier in de scheurmand.

Of het mij goed deed de verlatene Genoveva door eenen andere te zien aantrekken! Wie die andere is? Hij teekent Dr. Jan Alex. Hij moest zich echter om zijn werk niet schamen. Gezonde Alexandrijnen, die stevig op hunne voeten voortwandelen, puik verzorgde taal en maat is eene eerste aanbeveling. Dan een natuurlijk spreken zonder bombast, zonder zoetsappigheid; eene eenvoudige inwikkeling, waar de hoofdvoorvallen der geschiedenis zich als van zelf komen invoegen, ziedaar eene tweede aanbeveling.

En echter is het werk geen drama. De schrijver hield het er waarschijnlijk zelf niet voor, daar hij het: Proeven van dramatische poëzij noemde. Poëzij ja, drama, neen. De karakterstudie gaat niet boven het oppervlakkige; wat idealen anders de reine Genoveva, de listige Golo, de brave, eenvoudige Siegfried! Hadde Shakspeare ze onder handen genomen! Ook de inwikkeling is door Dr. Alex eerder vereenvoudigd dan verrijkt, de rol van Drago is onbeduidend, de toovenares is verdwenen, alleen de bijzonderste gegevens der legende zijn behandeld.

Niettemin is het verheugend te zien, dat iemand die eenvoudige en roerende legende heeft durven en weten te kiezen, dat hij genoeg

[p. 68]

doordrongen is van de eischen des tooneels om ze in zulken verzorgden vorm in te kleeden. Als gelukkig teeken des tijds is het te voegen bij Destanbergs's vertalingen.

Een derde goed teeken zie ik in het verschijnen van het drama: de Geuzendans door de Meijer-Roelandts. De intrigue, berustende op eene liefde tusschen Alva's zoon en Montigny's dochter, mag niet heel nieuw zijn, in de ontknooping mogen de dolken eene wat groote rol spelen, andere deelen zijn meer aanbevelenswaardig, zooals het karakter van Alva en Montigny's zoon, die goed opgevat zijn. De geschiedenis is niet overal streng geëerbiedigd; zoo heeft Montigny, in 1565 getrouwd, in 1571 huwbare kinderen; de zoon van Alva, die in de geschiedenis niet anders gekend is dan als een trouwe en strenge handlanger zijn vaders, wordt in eenen radikalen Nederlandschgezinde herschapen; maar het geheele uitzicht van den tijd wordt goed weergegeven en door die keus, door dit streven naar ernstig werk, naar benuttigen van dit meest dramatisch tijdstip onzer geschiedenis, heeft de schrijver zich verdienstelijk gemaakt en anderen een goed voorbeeld gegeven.

Hierin toch ligt de groote kwaal onzer tooneelschrijvers, dat zij te dicht tegen den grond vliegen, dat ze niet durven, dat ze hunne onderwerpen lekken en niet bijten: de hoogte der vlucht is reeds gebeterd bij den kens der stukken, die ik hierboven besprak; het doortasten is er echter nog niet. Diepe karakters, krachtige intrigues, scherpe taal, al zulke dingen, die vat hebben op ons volk en een tooneelstuk leven en bezieling geven, worden nog door den band gemist. Maar Keulen en Aken zijn niet op eenen dag gebouwd en beterschap kweekt geduld.

Ik zou u nog eenen heelen tijd kunnen voortschrijven over wat wij hier te Gent, te Antwerpen en te Brussel nog verhopen of verwachten voor het tooneel, maar het weder begint er wat fatsoenlijker en mijn brief wat al te lang uit te zien, - dus tot later.