Brieven uit Zuid-Nederland

Gent, 19 April 1870.

XVI. Emiel Mayson en de jufvrouwen Loveling.

De post heeft soms wonderlijke grillen, die ruime stof tot filosofeeren geven zouden, aan wie er tijd en lust toe had. Zoo bracht zij mij gisteren, om in geene algemeenheden te verdwalen, een paar boekjes te huis, die best samen heulen door hun microscopisch formaat, maar vreeselijk samen huilen door hunnen iuhoud: de gedichten der jufvrouwen Loveling en de liedjes van Emiel Moyson.

Zoo gij soms van vergelijkingen houden mocht, zou ik u zeggen, dat de laatste zich voordoet als eene woeste baar, die zich op het zeevlak verheft en rusteloos en schromeloos, recht door zee, haren weg vervolgt, totdat zij zich komt verbrijzelen tegen de steile klippen van het strand en in de laagte verzwindt, niets achterlatende dan het geruisch, dat nog eenige oogenblikken na haar verdwijnen voortduurt. - En de eersten zouden dan een paar ‘kwinkeleerende’ vogeltjes schijnen, die in hunne enge kooi opgesloten, immer hetzelfde wel aardig maar toch eentonig deuntje herzingen, dat erg lijkt naar eene verzuchting om meer ruimte, om meer vrijheid.

Maar zooals alle vergelijkingen, mankt ook deze; het liedje der Lovelings, van de jongste ten minste, is niet zoo eentonig en Moyson zal iets meer achtergelaten hebben dan een ijdelen klank, misschien heeft hij wel een steentje van de rots, waar hij tegen aankantte, aan het louteren gebracht. In alle geval hij heeft moedig gestreden en scherp geschuifeld; gedurende zijn leven heeft men zijne spotzangen gretig herhaald, en na zijnen dood zal men ze zoo spoedig nog niet vergeten.

Zijnne cantate, die hij ter occasie van d'inauguratie van de Colonne du Congres, als een paskwil aan dit nationaal gedenkteeken hechtte,

[p. 61]

zal, nu die zuil toch al aan verbrokkeling lijdt, deze misschien overleven.

‘Colonn’, bonjour, Colonn’, salut, gij provokeert onze admiratie.’ Zoo begroette hij haar verschijnen, en het slot van zijn liedje klinkt als eene weemoedige voorspelling van haar vroegtijdig afsterven. Adieu, zingt hij:

Adieu, Colonn’, uw steen en brons

Zijn Fransch tot in hunne ornamenten;

Maar toch zit er iets in van ons....

Ze zijn betaald met onze centen.

Ik wil u geene beschouwing geven van Moyson als dichter, plaats en stof ontbreken beiden hiertoe; maar een enkel oogenblik wil ik verwijlen bij dien naam, omdat hij in onze Vlaamsche wereld eene zoo afgezonderde, ik ging zeggen eene zoo zonderlinge, plaats heeft ingenomen.

Moyson was geene dertig jaren oud, toen hij in 1868 stierf, de ziel en het lichaam verbrijzeld in den harden levensstrijd. Hij was geboren te Gent en studeerde er aan de Hoogeschool, gedurende de ‘Sturm und Drangperiode,’ die daar heerschte in 1856 en later, en het jonge bloed deed koken van haat tegen verfransching, verkwezeling en volksverdrukking. Met geestdrift wierp hij zich te midden van den strijd, droomende wellicht aan den roem van een onzer oude volkshelden.

Zoo ja, moest hij al spoedig ondervinden, dat hij vijf eeuwen te laat op de wereld gekomen was, of dat de krachten hem ontbraken om zich als volksaanvoerder te doen volgen. Het Gentsche werkvolk, dat eenen korten tijd naar zijne stem luisterde en die lief had, keerde zich welhaast van hem af of tegen hem, en machteloos en verlaten stond hij alleen. Zijne studien had hij verwaarloosd, het vaderlijk huis had hij verlaten en het overige van zijn kort leven zwierf hij rond, bekommerd om het brood, maar nog immer strijdend voor het ideaal zijner eerste jaren.

Elk leger, elke partij heeft zoo hare ‘enfants perdus’: helden, zoo de slag gewonnen wordt, dwazen, zoo hij wordt verloren; menschen die den weg naar den strijd en niets anders voor zich zien liggen, die niet wachten naar een gunstiger oogenblik, naar een min bedreigd standpunt, maar met onwrikbare stijfhoofdigheid daarhenen loopen,

[p. 62]

waar hunne overtuiging of hun noodlot hen drijft. Het zijn de outlaws onzer beschaafde wereld, de dweepers, die zich laten vermorzelen onder de raderen der wagens van den gevierden afgod der eeuw. Die eeuw verwerpt, verguist ze gewoonlijk, en latere tijden rapen soms de beenderen dier verstootelingen samen en vereeren ze als die van helden, gevallen in eenen heiligen strijd.

Moyson droomde de verheffing van het vlaamsche volk en van de Vlaamsche taal; toen hij bij de heerschende liberalen de noodige ondersteuning niet ontmoette, zocht hij ze waar hij ze dacht te vinden, altoos getrouw aan de volkszaak, altoos in de bres voor haar. In dit hopelooze jagen en strijden kon hij geenen wortel vatten in het leven, hij slingerde zonder steun, zonder leidende en lichtende star voort, totdat hij geknakt, gebroken werd.

In het kleine bundeltje, dat voor mij ligt, zijn enkele naklanken bewaard van dit onstuimige leven; elk dier klanken herinnert aan eenen harden strijd, aan een nagejaagd droombeeld, aan eene edele verzuchting, aan eenen schamperen spotlach. Het zijn allen tamelijk ruwe klanken, uit het volle gemoed gevloten en rijker aan kracht dan aan kunst.

Een enkel stukje maakt uitzondering, het is zijn laatste zang, gewijd aan zijne moeder, het gelijkt eenen traan van weemoed, door den onversaagden soldaat gestort, als hij na den woesten strijd voor de eerste maal al stervend aan zichzelven en aan zijn leven denkt. Bij de gedachte aan de moeder, die hij verloor, vooraleer hij ze kende, wier leidende hand hem op zijn ‘ruige levenspad’ hadde kunnen besturen, verteedert zijn gemoed, en iets aandoenlijks ligt er in dit overzicht van wat hij deed en leed, in die klacht over al wat zijne moeder hem misschien gespaard had, in die vraag:

‘Zeg, Schim der Doode, of ik niet kloek gestreden
En niet altijd den plicht heb nageleefd!
Zie de eedle zaak, waaraan 'k heb trouw gezworen,
Ik dien haar nog, hoe ziek en afgemat....’

Gelukkig nog dat de zwerveling in de woonst zijns broeders sterven mocht; zijn laatste wensch was dat eenige zijner verzen tot een klein bundeltje verzameld werden als aandenken voor zijne vrienden. Aan dien wensch voldeed de uitgever De Cort van Antwerpen. Zoo hij ons geenen bundel van hooge letterkuudige waarde geleverd heeft, dan toch

[p. 63]

richtte hij een gedenkteeken op aan eenen dapperen maar ongelukkigen strijder voor volk en taal.

Eenige zijner vereerders in Gent hebben eene inschrijving geopend om eenen steen op zijn graf te plaatsen, de Gentsche afdeeling der internationale werkersvereeniging heeft zijn naam als den haren aangenomen.

De klove, die ligt tusschen de liedjes van Moyson en de gedichten der jufvrouwen Loveling, is zoo wijd... dat zij allerbest als overgang kan dienen. Ginds was het de strijdzang te midden van het gevecht, hier het neuriën in de eenzaamheid; ginds mocht het de poëzij der woelige straat, hier de poëzij der verlatenheid heeten.

Ik heb nooit iets zoo beklemmends gelezen als de dichtjes van mejufvrouw Rozalia Loveling, zij schijnen het geknaag van een eekhorentje aan zijne muit; het gedruppel van den regen op onzen vensterdorpel, die valt en blijft vallen en allengskens in ons het gevoel doet ontstaan, dat het leven wanhopig, verdrietig is. Al de menschen, die zij ons toont, schijnen ziek te zijn, en aan de kwaal van ‘alleenzaamheid’ te lijden.

Dit belet niet dat er gevoel in die versjes ligt, diep medegevoel, met hen, die verlaten zijn. Gij herinnert u het prachtig gedicht van Alfred de Musset La nuit de Décembre. Wat de Fransche dichter ons daarin van zichzelven vertelt, wordt hier op anderen overgedragen; in plaats van het dramatieke, dat er in zijne mannelijke verlatenheid ligt, in plaats van het snikkende geween en de wanhopige kreten, vinden wij hier de gelatenheid, die met droge oogen en eenigszins verwonderd opmerkt, hoe nevens ieder mensch dat spook met zwarte kleeren, waar de Musset van spreekt, zich komt nederzetten.

Voor mej. Virginie Loveling is er wat meer in het leven, niet dat zij het erg pleizierig vindt; integendeel hare vergelijkende studie op eenen zomerschen Zondag op den buiten en eenen zomerschen Zondag in de stad, toont, dat ook zij het gevoel der verlatenheid langs alle zijden beschouwd en doorgrond heeft, en zoo menig ander gedichtje toont hetzelfde. Maar zij zet daarom niet immer een kerkhofachtig gezicht, zij kan wel eens grimlachen om hen, die zich inbeelden, dat zij pret gehad hebben, om de kleine dwaasheden van de wereld. Zij leeft meer in de natuur en voelt frisscher en dieper.

Ten slotte een zonderling zusterenpaar, die zoo eenstemmig gevoe-

[p. 64]

len, zoo ongekend hun leven slijten, zulke lieve, stille versjes maken. Vroegt gij mij meer van haar, ik zou u nauwelijks iets anders weten te zeggen dan wat Ida von Düringsfeld reeds van haar zegde, dat zij stil en gerust te Nevele bij Gent leven, dat zij veel van Klaus Groth houden en er menig lief stukje uit vertaald hebben, voorts dat zij eerder ‘witzig’ dan suffend zijn. Mochten hunne gedichtjes de gedachte doen ontstaan, dat zij zich vervelen in hunne eenzaamheid, ik zou de eerste ziju om te zeggen, dat ik aan zulk praatje geen geloof sla.

Wat schromelijk verschil er tusschen de twee boekjes, die de post mij bracht, mag zijn, iets toch hebben zij gemeens, namelijk dat in beide verzenbundels, incredibile dictu, geene syllabe van liefde gerept wordt, en dat zij ons bekend maken met schrijvers, die, ofschoon zoo wijd mogelijk van elkander liggende, toch beiden buiten den grooten hoop vallen en eene scherpe eigenaardigheid hebben.... en dit ‘provokeert wel eenigszins admiratie.’