Brieven uit Zuid-Nederland

[p. 41]

Gent, 27 December 1869.

X. De kinderen in de fabrieken.

Gelukkige vogels, die geene papa's hebben met oude-heeren-gezag over hen! Bij de vele redenen, die deze gelukkige schepsels hebben om reeds's morgens vroeg ‘den Schepper hun danklied toe te zingen,’ gelijk onze schoolboeken het heeten, is de hooger aangeduide zeker geen der kleinste. - Zoo dacht ik, toen ik het con amore geschreven betoog las, waarmede onze vogelminnende Minister van binnenlandsche zaken deze week zijn wetsontwerp over de jacht liet vergezeld gaan.

Men hoore slechts: ‘De Kamer kent al het belang, dat de insectenvretende vogels aan den landbouw bewijzen. De provinciale raden en landbouwcommissiën hebben herhaalde malen de gewichtigheid der maatregels aangetoond, die het behoud der nuttige vogels zouden kunnen verzekeren. Met de vogels te vernielen berooft de mensch zichzelven van nuttige helpers. Niets is wettiger dan de tusschenkomst der overheid in deze zaak. Ieder heeft het recht den nuttigen invloed te bewaren van natuurlijke werkers, die buiten het bijzonder eigenaarsrecht gesloten blijven’ Zoo spreekt de heer Pirmez, wanneer hij van de vogels gewaagt.

Geene bijzondere eigenaars hebben! dit woord heeft wat in, het verzekert het leven aan de kleine vogels, het geeft hun eenen waarborg tegen de mishandeling. Gelukkige vogels!

Maar nu zijn er andere wezens, die ook wel belang inboezemen aan de Kamers, aan de provintiale en andere raden, aan de dagblad- en novellenschrijvers; wezens, waarvan het behoud ook belangrijk, en de invloed ook nuttig is; maar die wezens hebben, eilaas! wel bijzondere eigenaars, en dus kan de overheid, vertegenwoordigd ten onzent door den heer Pirmez, ten hunnen voordeele niet tusschen beide komen.

Die wezens heeten kinderen en de eigenaars vaders.

Geheiligd zijn de rechten van den vader over het kind, hij mag het wel of slecht behandelen, naar de school of naar de fabriek zenden, er een kloek en denkend mensch of een kreupel, ziekelijk en onwetend wezen van maken: dat gaat hem en niet de wet aan. Als hij het maar niet met de hand doodslaat, of van honger laat omkomen, dat voldoet de wet. Verder tusschen beiden komen, daar schrikt zij voor terug, dat

[p. 42]

ware het recht van den vader, den natuurlijken eigenaar van het kind, schenden. - Gelukkige vogels!

Deze week, en het was niet de eerste maal, heeft men in onzen gemeenteraad op nieuw die zaak ter tafel gebracht en op nieuw voorgesteld een vertoogschrift aan den vogelminnenden heer Minister te zenden, ten einde zijn hart te bewegen, ook iets te doen voor de kinderen. Op nieuw heeft men gewezen op het misbruik van gezag, door de ouders op de kinderen gepleegd.

Hier een jongen op negenjarigen leeftijd aan de school ontrukt en aan den modernen Minotaurus voorgeworpen, die hem in weinige maanden verslonden had. Daar een meisje van denzelfden ouderdom op dezelfde wijze gedood, en overal ‘eene verkreupelde bevolking, die bij het tweede geslacht niet meer leven kan.’

Reeds twee jaar geleden was een dergelijk vertoogschrift door onzen gemeenteraad aan onze Wetgevende Kamers gezonden, en had daar eene bespreking uitgelokt, die tot niets anders dan tot een ministeriëel onderzoek leidde. Wat er van dat onderzoek zal geworden, denken wij wel te mogen voorzeggen, wanneer wij weten, dat de onderzoeker de Minister zelf is, en dat hij zich bij eene latere gelegenheid nog eens op een banket op eene wijze uitgelaten heeft, die toont, dat hij nog altijd sterk aan het vaderlijk gezag houdt. Dat brengt de stiel waarschijnlijk mede.

Twee jaar geleden was men te Gent, de groote fabriekstad, het dan ook nagenoeg eens om een wet tot regeling der werkuren te vragen voor de kinderen, in de fabrieken gebezigd.

De heer schepene Wagener had een uitgebreid verslag over de zaak uitgebracht; hij had er eene voordracht in het Willemsfonds voor de werklieden over gehouden, bij welks afloop de aanhoorders eenparig besloten, dat aan de Kamer zou geschreven worden, dat zij het met den spreker eens waren.

Naderhand was er nog eene volksvergadering gehouden, die ook met de zienswijze van den heer Wagener overeenstemde. De gemeenteraad had het voorgesteld, de deputatie van Gent had het verdedigd, het werkvolk had het als nuttig en noodzakelijk erkend, en echter werd het wetsontwerp in de Kamer ter zijde geschoven. Dit alles uit eerbied voor het vaderlijk gezag.

Wat de uitoefening van dit vaderlijk gezag te weeg brengt, leert ons

[p. 43]

onze eigene ondervinding en het verslag van den heer Wagener. De fabriek kinderen, of fabriekraderen, waar Cremer eens uwe aandacht en uw medelijden voor inriep, en ‘de verkreupelde bevolking, die bij het tweede geslacht niet meer leven kan,’ kan men dagelijks ten onzent door de straten zien voortstroomen. De eerste maal, toen ik de fabriekwerkers in grooten getalle zag, was ter gelegenheid eener volksvergadering, te zamen geroepen om ten aanhoore van den werkman over een punt van belang voor hem te spreken. In lange rijen, arm aan arm kwamen zij aangewandeld. Wat zagen zij er bedroefd schraal uit, vereenigd als zij daar waren. Zij schenen te rillen van koude onder hunne verschoten, blauwkatoenen kielen, of eerder die waskleurige tint was hun niet door de koude, maar door de uitputting op het gelaat gedrukt. Met lange, loome schreden bewogen zij zich voort, en men zag door hunne schamele kleedij heen, dat die beweging zonder veerkracht gemaakt werd door beenen zonder spieren. Bij die rillende, knokkelige wezens was de levenslust uit de oogen verdwenen gelijk de levenskracht uit het lijf, gelijk de denkkracht uit de ziel. Het waren de slachtoffers van het vaderlijk gezag.

En hoe kan het anders? Het onderzoek over den toestand der werkende klasse van België, in 1846 te Brussel verschenen, leert ons dat er van de vierenvijftig duizend werklieden in onze fabrieken drie duizend zijn beneden de twaalf jaren, werkende gemiddeld twaalf uren per dag. - In Oost-Vlaanderen alleen, zijn er op de kantwerkscholen 20,000 jonge werksters, die van hun zesde jaar veroordeeld zijn tot gestadigen arbeid.

Te Gent leidt men de kinderen naar de fabrieken op hun negende jaar, soms vroeger; te Dendermonde op hun achtste; te Doornik, IJperen en Kortrijk op hun zevende: in den regel werken zij daar van twaalf tot veertien uren. In gesloten zalen, waar katoenstof en oliegeur de lucht bezwangert, zijn zij tot beweegloozen, werktuiglijken arbeid gedoemd, die hun lichaam niet versterkt en hun geest versteent.

Hoe het met de verstandelijke ontwikkeling dier parias gelegen is, zullen ons de volgende cijfers leeren. In de schooljaren 1864-1865 en 1865-1866 verlieten 3261 leerlingen de Gentsche stadsscholen; 234 veranderden alleen van school, 124 stierven, 147 verlieten de stad, zoodat er eigentlijk maar 2756 in aanmerking komen; van deze verlieten er 53 de school op hun zevende jaar, 177 op hun achtste,

[p. 44]

237 op hun negende, 383 op hun tiende, 551 op hun elfde, terwijl 547, dus alleen een vijfde, boven hun elfde jaar bleven school gaan. Hunne ‘natuurlijke eigenaars’ hadden er over beschikt om ze naar de werkhuizen te zenden.

Als een bewijs van den aard der vruchten, welke onder die voorwaarden dat onderwijs kan dragen, ontleenen wij nog de volgende cijfers aan het verslag van den heer Wagener. De registers van den burgerlijken stand, ten stadhuize van Gent gehouden, bewijzen, dat van 1964 personen, te Gent in 1865 in het huwelijk getreden, alleen 1032, of iets meer dan de helft hunnen naam konden teekenen. Als men aanneernt, dat de burgerklas algemeen schrijven kan, en daarbij nagaat, hoe weinig het beteekent zijn naam te kunnen schrijven, vragen wij ook wat ons volksonderwijs tot hiertoe te beteekenen heeft.

In een bataljon voetvolk, zonder voordacht gekozen, verhaalt ons de heer Tempels in zijn werk over het volksonderwijs, heeft men bij onderzoek den volgenden uitslag bekomen: van de 168 aanwezige soldaten op 28 december 1864 waren er 89, die noch lezen noch schrijven konden; van de 79 anderen hadden 16 middelbaar onderwijs genoten, aan de 63 overigen liet men iets schrijven; 12 verklaarden daartoe niet in staat te zijn. 4 schreven onleesbare teekens, 32 schreven woorden, die men kon lezen, maar zoo slecht van schrift en spelling, dat zij volslagen gemis aan gewoonte verrieden. Geen enkele schreef zonder menigvuldige spelfouten.

Dit viel in België voor in 1864. Niet ten onrechte bekommerde zich dan ook onze gemeenteraad over dien staat van zaken; in 1867 vroeg hij aan de Kamers, dat eene wet zou gemaakt worden, waarbij het zou verboden worden in onze katoen-, vlas-, kant- en zijdefabrieken kinderen beneden de 10 jaren te aanvaarden; verboden, dat kinderen van 10 tot 14 jaar langer dan 6 uren per dag of drie dagen per week zouden werken; verboden, dat de jongelingen van 10 tot 18 jaar langer dan 12 uren per dag zouden werken.

Die maatregelen zouden voor gevolg hebben eerstens de kinderen niet af te werken, en dan, hun de gelegenheid te verschaffen, de helft van den tijd van 10 tot 14 jaar te blijven school gaan.

Wij zeiden reeds welk onthaal dit vertoogschrift in onze wetgevende Kamers te beurt viel, en wachten met gespannen aandacht, doch niet al te veel hoop, wat er van het nieuwe vertoog zal geworden, en of de

[p. 45]

rede en de stem van een verlicht stadsbestuur zal opwegen tegen het vaderlijk gezag en tegen het zoo erg en baatzuchtig misbruikt recht der ‘natuurlijke eigenaars.’