Kapitein Blommaert of De Boschgeuzen te Audenaerde 1566-1572

[p. 65]

V.

Wie ligt daer, groote God! op luttel stroo gezonken,
En haveloos, en bleek, en in den boei geklonken,
Maer edel van gelaet, maer d'opslag vrank en vry,
En in de kluister nog de schrik der dwinglandy?

Pr. Van Duyse, Egmont.

Voor dat de Boschgeuzen zich ter inneming van Audenaerde op weg begaven, kwam Blommaert, welke Nassaus bevelen ontvangen had, hun die mededeelen.

Ter nauwer nood waren de beschikkingen tot dit beleg genomen, of allen snelden met

[p. 66]

de meeste omzichtigheid naer het Edelaerbosch, dat weldra van bondgenooten wemelde, die de boeyen van den edelen Noé de Caron slaken, en den dood des moedigen Backereels wreken wilden.

De zon, welke den dag der verwoesting aenkondigde, begon hare eerste glinstering aen het oog der Boschgeuzen te vertoonen, toen ze meer dan ooyt in hunne wraekdorstige harten allerlei middelen van verdelging tegen de koningsgezinden smeedden.

Een deel der burgerwacht, die 's nachts over stadspoorten tegen de aenvallen des vyands gewaekt had, begaf zich ter ruste: de roomsche priesters, die door de aenhangers der nieuwe leer belet waren geweest de goddelyke diensten uit te oefenen, bekreunden zich maer weinig aen dezen meer, en hadden de kerkwyding te Pamele aengekondigd; tot welke plegtigheid al de stadgenooten en een groot deel der bewooners van de omliggende dorpen toestroomden^(a).

(a)

Den sevensten Septembris s'morghens naer den acht uren
Deur loose cueren hebben zy de stadt verraen:
Want zy wisten wel die buuten laeghen in huusen en schueren
Dat de burghers warren ghaen rusten, die ter mueren
Den gheheelen nacht tot den morghenstond hadden ghestaen;
Ten tweeden, dat alle de insetenen waeren t' sermoene gheghaen.

J.D. Waelckens.

[p. 67]

Wapenbroeders doorwandelden nog hier en daer de straten van Audenaerde; en, boven dat de burgers, die tot bewaring der Baertpoort waren gebleven, met de grootste zorgvuldigheid alle onbekende persoonen by hunne aenkomst ondervraegden, zond het magistraet nog talryke bespieders uit, om te zien of er nergens eene verzameling plaets had. Echter werd men niets gewaer; want de Boschgeuzen hadden tot het geheimhouden hunner onderneming alle mogelyke maetregelen genomen.

De zon, door de regenzwangere wolken allengskens verduisterd, was onzichtbaer geworden; en een dikke nevel, die, als stofregen, uit de lucht viel, bragt te wege dat de straten der stad byna eenzaem en verlaten waren.

Eenigen van Blommaerts stoutste makkers, die deze gelegenheid wilden waernemen, boden zich ter Baerpoort aen; terwyl men het doelwit hunner aenkomst navorschte, hielden zy de stadswacht met eenige beuzelingen bezig. Hun getal groeyde spoedig aen, en de geleider, ziende dat de kans gunstig was, loste, ten teeken van toesnelling, een zinkroer af.

De nieuwgezinden, die zich tusschen beide poorten ophielden, sprongen hunne strydmakkers ter hulpe: de burgerwacht verzette zich hevig tegen deze onderneming, en aenstonds werden Boschgeuzen en Koningsgezinden handgemeen. Krygskreten en vervloekingen hief men van beide kanten, al brullend, aen;

[p. 68]

verscheidene bewooners sneuvelden by de verdediging hunner vaderstad, en Jakob Stalins, een der raedsheeren, werd den arm door een' yzeren kogel doorboord^(a).

De geloovigen, in de kerke van O.L.V. en de inwooners van Pamele, in hunne huizen, door de angstkreten der vluchtenden, van de inneming der poort onderrigt, bieden den Boschgeuzen een' hevigen wederstand: doch dezen met roeren, bylen en kluppels gewapend, bonzen al wat hun tegenvliegt ter neder, en noodzaken de burgers hun heil in de vlucht te zoeken.

Te midden dezer verwarring greep een schrikkelyk tooneel in de kerk van Pamele plaets.

Nadat Blommaert zyne moederstad overmeesterd, en de wachten ontwapend had, deed hy al de spaenschgezinden, die zich tegen zyne onderneming hadden verzet, den prins van Oranje getrouwheid toezweren. Elkander

(a)

Ende mits dat de kerckwydynghe was in t Paemelsche bereyt
Soo was den deurleyt groot van den volcke die van buuten quaemen,
Onder andere soo quaemen dry of vier ter zelver tydt
Ter Baerpoorten inne, wesende zeer wel in 't habyt.
Ghevraeght synde wie dat sy waeren, en naer heurlien naemen,
Sen wildent niet segghen, maer achter haer riepen se t' saemen
Oraingne! Oraingne! ende met eenen cleenen alaerme
Soo schooten zy Jacob Stalins deur synen aerme.

J.D. Waelckens.

[p. 69]

afwisselende krygsscharen doorwandelden gedurig de straten; en het bevel dat men gegeven had, om elkeen, wie het ook zyn mogte, te doorschieten, dompelde de inwooners in doodsangst: allen hielden zich schuil in hunne huizen; en eene diepe nachtstilte, slechts afgebroken door de dreuning der zware voetstappen van de Boschgeuzen, beheerschte de stad^(a).

Middelerwyl begaven de opstandelingen zich ter gevangenis, voorgegaen door Blommaert en Noach, welke elkander als hevige voorstaenders van Oranje, sedert ettelyken tyd, wederzydschen bystand gezworen hadden^(b).

De deuren worden ingeslagen; elk wedyvert

(a) De rebellen uyt vreese van door de borgers, die zy wel wisten getrouwe onderdaenen des Conings van Spagnien te wesen, overvallen te worden, deden niet alleen de Merct, maer ook alle straeten en wycken, door de hunne besetten; daer was qualyk een huys 't welk geenen bewaerder en had met last van te schieten naer alle de borgers en soldaeten, die zy op de straete souden vinden, en ook naer al de gene, die zy aen deuren, vensters, of andere lonk-gaeten, souden gewaer worden.
Robyn.

(b)

Soo haest als sy nu in de stadt waeren vry en onbelaen,
Sy syn gheghaen naer de vanghenisse vander stadt,
Alwaer Mynheere Van Schoonewalle lagh ghevaen,
Om den welcken dat meest de enterprise was ghedaen;
En hebben hem losghelaten met al dat ter selver plecken sat.

J.D. Waelckens.

[p. 70]

om de boeyen van een' vader, een' broeder, of een' vriend te slaken.

In den kerker der hoofdmisdadigen, lag de vaderlandsvriend, Noé De Caron, omgord met een' yzeren band, op een weinig strooy ter neder. Eene lykkist en een doodshoofd, welke door eene uitbrandende teerlamp nog genoegzaem waren verlicht, om al het afschuwelyke dier voorwerpen te laten ontwaren, stonden nevens een zwart houten kruisbeeld voor het verzwakte oog des edelen gryzaerts, wien men met zyn doodvonnis, reeds had bekend gemaekt.

De jonge Noach, als gevleugeld door de begeerte om zyns vaders verlossing zelf te bewerken, had by zyne aenkomst, den gevangenenbewaerder tot zich getrokken, en stond, brandend van ongeduld, voor de deur, welke hem van zynen vader afscheidde. Ylings werd die geopend: en zoon en vader vielen in elkanders armen.

- Lieve Noach! sprak eindelyk de gryzaert, had ik u niet gezeid, dat gy uwe hoop op God stellen moest, en dat wy elkander in gelukkiger tyden weêr zouden zien? Myne boeyen zyn verbryzeld, myn zoon, maer die onzes vaderlands, zyn ze 't reeds?

Nu wierp Noach zyn' vader een' treurigen blik toe, waerin deze een ontkennend antwoord kon lezen.

- Zie, myn edel kind! hervatte de mis-

[p. 71]

troostige gryzaert, zyne afgemergelde armen uitstekende: zie hoe de landverdrukkers ons, Vlamingen, behandelen, om dat wy voor onze vryheid stryden; hoe ze my, de ontaerden!... my, die geen' tegenstand meer bieden kan, tot den bloede geslagen hebben... zie hoe deerlyk myne hand verminkt is, die vroeger aen uwe zyde zoo mannelyk onze regten verdedigde!... Kan ik my wel met vreugde den reeds aengekondigden dood onttrekken, daer ik zelfs de borst eens flauwhartigen Spanjaerts niet meer doorbooren kan? Liever de folteringen derdwingelandy te onderstaen, dan 's lands verdrukking te moeten aenschouwen; ja eene eeuwige smart zou my grieven, moest ik dien vuigen Pizarro, welke my, met zulk eene vreugde, de schrikkelykste tormenten heeft doen ondergaen, nog straffeloos zien ademen.

- Pizarro! brulde de jongeling: Bautissa Pizarro!... ach! vader; denkt gy dat uw bloed in de aderen uwes zoons zy verloren gegaen? Bedaer u: eerlang doorboort myn stael de spaensche borst van 't ondier.

- Goed, Noach; maer 's volks boeyen, wie zal die afrukken?

- Wie? vader, wie? Wy, Geuzen!... Blommaert en ik... ik in het byzonder: ik, die met het grootste zielsgenoegen myn leven tot de uitroeying der dwingelandy te pande stelle. Ja, ik zweer u, op myn deel hemelryks; ik zweer u by het afbeeldsel van den gekruisigden

[p. 72]

Zaligmaker, voor welken gy zoo dikwerf het heil uws zoons heb afgesmeekt, dat ik het bloed des laetsten verdrukkers met vreugde zal najagen.

De oude vaderlander kon niets op deze rede antwoorden: zyne voldoening was zoo groot, dat de woorden op zyne lippen stierven: dan eindelyk zynen zoon met fierheid aenkykende:

- Uw moed, Noach, zuchtte hy, kan my het leven nog aengenaem maken.

By deze woorden drong Blommaert, gevolgd door een drom Boschgeuzen, den kerker in: Noach prestte hem aen het hart, en noemde hem den verlosser zyns vaders.

Het zien des dapperen bevelhebbers liet den blykbaersten indruk op het gelaet des gryzaerts geprent, welke, na zyn nieuwen vriend de hand te hebben gedrukt, hem gulhartig over den goeden uitval zyner stoute onderneming gelukwenschte.

Het afgemergelde lichaem van den ouden De Caron, wiens oogen door onophoudelyke pynigingen diep in het hoofd waren gezonken, deed nu de woede der aenwezigen ten top stygen: de vervloekingen tegen de Spanjaerden werden hevig en heviger; en allen staefden by eede, dat zy, wreeder dan deze wreedaerden-zelve, de aenhangers der dwingelandy behandelen zouden.

Na dat deze woede een weinig gestild was, en de staetsgevangenen hunne vryheid hadden

[p. 73]

bekomen, legde men den heer van Schoonewalle op eene draegbaer: men voerde hem onder het geroep van: Leve Noé de Caron! rond al de straten der stad; en de wapenbroeders, voorgegaen door de edellieden die zich aen het hoefd der bestormers geplaetst hadden, bragten den gryzaert in Backereels woonhuis, alwaer alles werd aengewend, om zyne verzwakte lidmaten te versterken.

Blommaert, die de noodige maetregelen beraemd had om de zynen aen de listen te onttrekken, der talryke spaenschgezinden die in de stad waren, gevoelde weldra dat hy nog gevaer liep, zoo lang het koninklyke slot niet hem was. Derhalve besloot hy de bezettingstroepen te ontwapenen, en vermeende hun zonder tegenstand den eed van getrouwheid aen den prins van Oranje te doen afleggen^(a).

Maer als de hoogbailliu, Joost Van Courtewille, dien men, voor zyne dapperheid en getrouwheid aen koning en wetten, tot gouverneur van 't slot had aengesteld, het oogmerk der opstandelingen vernomen had, schaerde hy de bezettingstroepen rond zich, en er werd

(a)

Als nu Capitain Blommaert was meester vander stede
En met eenen mede van alle de artellerye,
Soo vloogh hy met t gheschut in alderneerstighede
Naer het nieuw casteel, alwaer hy groot gheweldt dede
Om daer over ook te hebben heerschappye.

J.D. Waelckens.

[p. 74]

eenparig besloten, dat allen het leven voor hunnen wettigen vorst te pande zouden stellen, liever dan voor 't juk der opstandelingen te bukken. Hierop worden de poorten versterkt, en men maekt toebereidselen om de Boschgeuzen ingeval van bestorming, terug te slaen.

Bevorens tot het beleg over te gaen, vorderde Blommaert de sleutelen van het kasteel, die hem door den Gouverneur geweigerd werden. Voor beloften, zoo wel als voor bedreigingen, bleef deze onbewegelyk; en toen hy zag dat de bevelhebber zyne eischen voortzette:

- De eed van getrouwheid, sprak hy hem met fierheid toe, dien ik mynen wettigen heer en meester gezworen hebbe, aenzie ik als onverbreekbaer: niemand kan my er van ontslaen; en al de moedige krygsknechten, die ik onder myn bevel heb, wagen vast met vreugde hun bloed, om eed en eer ongeschonden te bewaren. Wy wachten u af.

Blommaert over een zoo kloek antwoord vertoornd, voedde de hoop dat de Gouverneur welhaest dezen overmoed betreuren zou, en hield zich onledig met de middelen van bestorming te verzinnen, toen eensklaps voor 't aenschyn der Spanjaerden, het geroep Oranje! Oranje! by de ongeduldige opstandelingen uitbrak. De bezettingstroepen beantwoordden dees geschreeuw door eenige snaphaenschoten, en verscheidene belegeraers vonden den dood zonder verdediging.

[p. 75]

De voorpoort des kasteels, door de vlammen vernield, stortte weldra ten gronde, en liet aen de Boschgeuzen den toegang tot het voorhof vry: daer, aen het vuer der belegerden blootgesteld, sneuvelden zy in menigte: zy zouden eerlang genoodzaekt zyn geweest, van hunne onderneming af te zien, had hen de tegenwoordigheid van geest huns bevelhebbers, uit dezen nood niet komen trekken. Deze beval het kasteel langs een' anderen kant te belegeren.

De Bourgondsche toren, welke slechts door een klein tal spaensche krygsknechten bezet was, werd in razerny aengerand: de deuren kapte men open: de Boschgeuzen stroomden binnen, en sabelden ter neêr al wat hunnen doortogt belemmeren wilde^(a).

Nu bevonden zy zich in het midden van 's konings slot: Blommaert, Noach, Ghuys, Van den Ryne en honderde anderen, verdedigden zich dapper; en Heloisa Backereel had ook reeds de grootste blyken van moed gegeven, toen een aental nieuwe Spanjaerden

(a)

Siende dat 't aldaer swaer was, vele van dees valsche boeven
Sy wilden proeven aen een gat daer sy niet en waeren verwacht.
Dus liepen sy naer den Bourgoenschen torre sonder toeven,
Nemende mede instrumenten die hemlien mochten behoeven,
En geraeckten aldaer in met veel aerbeyds en groote macht.

J.D. Waelckens.

[p. 76]

hunne makkers ter hulp snelden, en als woedende tygers op de bestormers vielen.

De slagting werd grooter en grooter: het gekerm der gekwetsten, en het geklater der wapenen vermengden zich afgrysselyk: Boschgeuzen en spaenschgezinden sneefden in menigte.

Eindelyk bekwamen de belegerden eene volkomene nederlaeg; en de overblyvenden, ziende dat zy de gedurig toesnellende Boschgeuzen geenen weêrstand meer bieden konden, sprongen, in hoop van een zekeren dood te ontgaen, in de Schelde, alwaer zy door 't lood der roekelooze opstandelingen het leven verloren^(a).

De rust was reeds een weinig hersteld, en eenieder verheugde zich over de verdelging der bezettingstroepen, toen het geroep: op den toren! op den toren! schrikkelyk in het oor der Boschgeuzen weêrklonk. Daer verdedigde zich nog de manhaftige Gouverneur, welke, door een tiental bestormers omringd, en door de hem toegebragte wonden verzwakt, den bloeddorstigen ging ten prooy vallen, wanneer Blommaert hem onder zyne beschutting nam, en hem toeriep dat hy zich moest overgeven.

Maer Van Courtewille, ofschoon nu ontwa-

(a) Hier door quam de vreese onder de soldaeten, van de welke den meerderen deel in de Schelde sprongen, om door het swemmen het leven te behouden.
Robyn.

[p. 77]

pend, verwaerdigde zich niet, op Blommaerts gebiedenden toon te antwoorden. Eensklaps sloeg hy zyne oogen op de rond hem gesneuvelde Spanjaerden, en als hadde hy willen aenduiden, dat hy hun lot benydde, wees hy met spytige uitdrukking op de lyken dezer getrouwe mannen, en bleef, de regter hand uitgestrekt, in eene onbewegelyke houding staen.

Nogmaels eischte Blommaert dat de Gouverneur: leve Nassau! zou uitroepen. De man kon zyne woede niet meer beteugelen, en den Boschgeus met verachting aenstarende:

- Aen eerlooze verraders, die tegen God en koning de wapenen hebben opgenomen, beloof ik geene gehoorzaemheid: dood, of onbevlekt!.. schreeuwde hy^(a).

Nu hoort men het geroep: dood, dood! woedend opgaen; en de edele Van Courtewille, door een' kogel doorboord, valt in het midden zyner dapperen^(b).

(a)

Als hy hoorde dat sy persisteerden als leeuwen fel,
Soo vraeghde hy seer wel wie hy hem soude overgheven.
Capitain Blommaert verantwoorde met woorden snel:
Den prince van Oraingnen, en niemant el.
Doen verantwoorde hy, door den geest Godts ghedreven,
Veel liever zal ick abandonneren myn leven,
Dan an hem my overgheven ten dezer stonden,
Die eenen verraeder van den coninck is bevonden.

Waelckens.

(b)

Ipse etiam Praetor rutilis sublimis in armis
Opprimitur numero, pugnansque viriliter alto
Vulnere trajectus cadit, et prostratus ab omni
Parte globis laceros misere configitur artus:
Sicque sua in duro perfunctus funere lucta
Spiritus ad superas ter felix subvolat arces.

Yetzweirtius.

[p. 78]

De roekelooze bestormers, die vermeenden zich over den getrouwen bevelhebber niet genoeg gewroken te hebben, bragten 't ziellooze lichaem nog verscheidene wonden toe, en ploften het in de Schelde^(a).

Nadat de dooden weggevoerd, en de gekwetsten verbonden waren, begaven de opstandelingen zich naer het kasteel van Pamele, waer uit de heere van Locquenghien, daegs te voren vertrokken was: men opende hun zonder tegenstand de poorten, en al die deze versterking bewaerden, rangschikten zich onder de vanen van Blommaert. De heer van Pamele keurde deze handelwys goed, en behandigde by zyne terugkomst, den Boschgeuzen het geld, de juweelen en het zilverwerk, die hy in zyn bezit had^(b).

Toen alles in de heerschappy van Blommaert was gebragt, begon deze eerst eenige rust te genieten, en vestigde zyne verblyfplaets in het

(a)

.......Exutumque suis crudeliter illum
Vestibus in rapidum perfusum sanguine flumen
Praecipitant.....

Idem.

(b) Den Heere van Locquenghien (alsdan Heere van Pamel) was buyten de stadt gereden daegs te vooren eer het ingenomen wierd, en korts daer naer wedergekeert zynde, heeft den eedt, die van de zyne aenveert was, goetgekeurt, meer uyt dwang als uyt liefde, en hy dede twaelf soldaeten in rood scharlaken kleeden tot zyn bescherminge, maer 't heeft hem luttel geholpen; want de rebellen wisten op schoone voorwentsels al zyn gelt, juweelen, en silverwerk uyt zyn handen te krygen.
Robyn.

[p. 79]

nieuw kasteel, hetwelk sedert ettelyke jaren den gouverneurs tot woon had gediend^(a).

(a)

.........Blommardius arcem
Occupat, inque lares proprios Regalia vertit
Atria.

Yetzweirtius.