Arnold van Schoorisse, episode uit den opstand der Gentenaers (1382-1385). Deel 2

[p. 167]

XI.
Erkende Onschuld.

........... Crudelis ubique
Luctus, ubique pavor, et plurima mortis imago.

Aen. lib. ii.

Op, Gentenaren, vliegt vooruit,

Aen Arteveldes zy'!

Verplet de hand die u bedreigt

Met vreemde slaverny.

Vooruit, vooruit, met leeuwenmoed,

Voor regten en voor tael!

Hy die voor vreemden schitter bukt,

Moet bukken voor uw stael.

Vrouwe Courtmans.

Nauw had Ackerman, uit de boeijen verlost, Oda op haer mat voorhoofd den vredeen afscheidkus gedrukt, of hy ylde, op het dringend verzoek der maegd, tot de plaets waer Walters vertrouweling hem afwachtte.

[p. 168]

Deze werd door het gerammel van het kreupelhout uit zyne sluimering getrokken, en zich aen het bevel zyns heeren herinnerende, namelyk dat hy den grootsten spoed gebruiken moest om Ackerman aen de waekzaemheid van 's Graven lyfwacht te onttrekken: - Gauw, gauw, jonker!’ sprak hy driftig: hy stak den toom van Walters ros in de hand des vlugtelings, bereidde zich om dezen op den zadel te helpen, doch Ackerman zat er reeds in, alvorens zyn reisgenoot zich omgewend had. Op een honderdtal tellens hadden beide de burgt van Schoorisse verre achter zich gelaten: de loop der paerden werd verhaest, naer mate de aengroeijende klaerte de vlugt vergemakkelykte; en een derde deel der te doorloopen baen was reeds afgelegd, alvorens de zon geheel boven de kim stond.

Nu stelde Ackerman zynen draver op stap, keek lang en navorschend achter zich, doch kon niets ontwaren dat hem noodzaekte de vlugt te verhaesten. Geene de minste vrees meer gevoelende, besloot hy met zynen geleider een gesprek aen te gaen om de kleinste byzonderheden van Walters handelwyze te

[p. 169]

kennen. De vertrouweling verhaelde alles wat hy er van wist, en Ackerman kon zich niet weêrhouden te glimlachen by de gedachte dat Walter door Odas bewerking zoo geestig was teleurgesteld. Nogtans veroorzaekte het gezegde van Mattheus, dat de erfdochter van Schoorisse het loon moest wezen van het verraed zyns meesters jegens den Graef, by Ackerman eenige gebaerden van verontwaerdiging, en hy bleef in sprakeloosheid verzonken.

- De Vryheer van Herzeele is waerschynlyk in zyne meening bedrogen geweest, jonker!’ hernam Mattheus, niet wetende waeraen de plotselinge stilzwygendheid zyns reisgenoots toe te schryven. - Hy had my gezegd,’ vervolgde hy, - dat uwe edelheid tot my zoude gekomen zyn, zoodra alles in de burgt aen de rust overgelaten zou wezen, en ik heb den ganschen nacht op u moeten wachten: ik dacht dat de poogingen van jonker Walter om u te verlossen, misschien verydeld waren?’

Deze vraeg niet onbeantwoord willende laten: - Mattheus!’ sprak Ackerman, -

[p. 170]

de schuld van dit vertoef kan ik slechts aen strenge bewaking toeschryven: ook het verbryzelen myner boeijen hing van eene voorwaerde af, die jufvrouw Oda zoo spoedig niet kon toestaen; en men heeft van weêrzyde iets aen de gevormde plannen moeten wyzigen.

- Maer het blyft niettemin zeker, jonker!’ zeide de knaep met nieuwsgierige belangstelling, - dat de erfdochter van Schoorisse het loon van Mynheer Walters opoffering moet zyn?

- Die voorwaerde is noch door de maegd, noch door my aenvaerd geweest,’ antwoordde Ackerman met trots: - nimmer zal die edele spruit de echtgenoote uws meesters wezen.’

De knaep bezag Ackerman met verwondering, vroeg de oorzaek van dit gezegde, doch kreeg geen antwoord. Ackerman zette zich op eenen galop; Mattheus volgde zyn voorbeeld, en beide rossen vlogen weêr door weiden en velden, en beide ruiters, door onderscheidene gedachten bekommerd, bewaerden een volstrekt stilzwygen, totdat zy

[p. 171]

nogmaels de drift hunner viervoeters beteugelden, en traegzaem door het dorp Meirelbeke renden, alwaer Mattheus op nieuw het stilzwygen afbrak, en jonker Ackerman, niet meer over zyne verlossing, doch over het steekspel onderhield, waerin deze als overwinnaer uitgeroepen was geweest.

- Waert gy er tegenwoordig?’ sprak de Gentsche Kapitein, zynen geleider strak in de oogen kykende. Deze aerzelde te antwoorden; doch om het vermoeden van zynen ondervrager niet verder op te wekken, zegde hy zulks door den Vryheer van Herzeele vernomen te hebben, welke, ofschoon hy er ook niet aenwezig was, al de byzonderste omstandigheden te Schoorisse had hooren verhalen.

- Ik vermeende nogtans dat Mynheer Walter zich onder de vermomde ridders bevond,’ vervolgde Ackerman, den knaep, op wiens wangen eene roode kleur te voorschyn kwam, nog gestadig aenstarende.

- Ik zweer u by God, jonker! dat de Vryheer te Audenaerde niet geweest is,’ antwoordde Mattheus aerzelend. Even als

[p. 172]

iemand, die, zich versproken hebbende, zyn gezegde onbemerkt wil doen doorgaen met over eene geheel verschillige zaek te handelen, veranderde hy het voorwerp der begonnen redekaveling, en deed door deze voorzorg het grootste vermoeden by Ackerman ontstaen, welke diepdenkend zynen weg tot tegen de St-Lievenspoort voortzette, alwaer hy door de wakers met geestdrift ontvangen werd. Ackerman zond zynen geleider met de rossen terug, en drong onder eene algemeene toejuiching zyne moederstad in.

Verre reeds had Mattheus de woelige hoofdstad van Vlaenderen achter zich gelaten om de burgt van Herzeele te bereiken, toen Walter, hem te gemoet snellende, schuimbekkend van woede, en het hart vervuld van wraek, inlichtingen nopens zynen aertsvyand nam. De vertrouweling verhaelde alles, en Walter, die zyne razerny niet kon beteugelen, vloekte, stampvoette over zyne teleurstelling. Hy gebood Mattheus met hem stedewaerts te keeren, gestadig uitroepende, dat hy zich over Ackerman wreken, en hem nog dienzelfden dag zou doen ombrengen, ten

[p. 173]

einde Arnolds onbezonnen dochter des te gemakkelyker tot zyne aenspraek op hare hand, te kunnen dwingen.

Zonder hinderpalen stapte de snoodaert de poorten van Gent binnen, en deed zyne partygangers op de Koornmerkt verzamelen. Daer sprak hy hun van listen, die de Graef besloten had den Gentenaren te leggen, en van het verraed, dat een hunner aenleiders, de trouweloosste die ooit in de gunsten van het volk gedrongen was, op het Evangelie gezworen had, te weten, van zyne moederstad in de magt van den Prins te stellen.

Een gemor van algemeene verontwaerdiging ging op; het geroep: Dood! dood aen den verrader! werd aengeheven, en Walter, overtuigd dat hy zynen wrok zou kunnen botvieren, riep met eene forsche stem: - Die verrader, die snoodaert is Fransoys Ackerman!... Ik kan de proeven zyner eedschending aen den dag brengen!

- Wy hebben geene proeven noodig!’ schreeuwde het grauw: - de aengekleefdheid van Herzeeles Vryheer aen de heilige zaek der volkeren is ons te zeer bekend,

[p. 174]

dan dat wy eene valsche betigting van zynent wege zouden durven veronderstellen. Leve! leve Walter! Dood aen Ackerman, den verrader!’

Walter was getroost; en onder al die harten, die van woede en haet tegen Ackerman zoo ongestuimig klopten, voelde de helsche verrader het zyne door vreugde overmeesterd. Hy vergrootte nog de verontwaerdiging der te ligtgeloovige menigte, die by het minste vermoeden van verraed, maer al te dikwerf blyken van hare oploopendheid gegeven, en den kop verplet had, aen diegenen, welke de yverigste verdedigers der voorregten hunner vaderen waren; aen die, welke zy dags te voren nog als goden aenbaden!

In deze algemeene oploopendheid wendde de Vryheer van Herzeele zich naer de woon van Ackerman, welke in den schoot zyns huisgezins het omstandige verhael deed van al hetgeen er sinds zyne aenkomst te Schoorisse voorgevallen was. De ter straet aengehevene woedekreten drongen Ackerman in het oor; hem scheen dat zyn naem met de afgrysse-

[p. 175]

lykste vervloekingen gepaerd ging. Hy luisterde; en de verzekering dat hy wel gehoord had, verspreidde eene doodsche kleur op zyn gelaet. Nu sprong hy van in het midden zyner verbaesde bloedverwanten, nam zyne heerbyl, ja bereidde zich om zyne woon tegen allen aenval te verdedigen, wanneer eene andere gedachte hem spoedig inviel. Het wapen werd op den grond geworpen, en Ackerman, versterkt door de zuiverheid van zyn geweten, verscheen voor de onstuimige menigte: hy vroeg welk het verraed was, dat men tegen hem inbrengen kon. Die koelmoedigheid stilde aller woede; en de jongeling, die meer en meer hoopte zyne onschuld te doen herkennen, besloot zyne stadgenooten aen te spreken, toen Walter met eene forsche stem uitriep, dat men zich van den verrader moest meester maken. Hier werd Ackermans verachting voor Walter onuitsprekelyk groot. Met bitsige woorden begon hy deszelfs hatelyk gedrag aen den dag te leggen, en zegde dat hy, Ackerman, verre van Gent aen den vyand over te leveren, voor zynen tegenstand aen den wil des Graven,

[p. 176]

en op eene vuige aentyging van Walter, ter dood veroordeeld, doch gelukkig ontsnapt was.

Deze uitroeping deed een stil gemor van verontwaerdiging tegen Walter opryzen, die, gevoelende dat het tyd werd om zyne beschuldiging staende te houden, eene reeks van uitgedachte euveldaden jegens Ackerman uitbrulde, en aen eenige zyner verslaefden het gebod vernieuwde van hem aen te randen. Het geroep: Dood! dood aen den verrader! werd weêr aengeheven, en een twintigtal gespierde kerels, sleepten Ackerman naer den kerker, alwaer hy zyn vonnis moest afwachten.

_* * _*

't Was deze daedzaek, die, door den knecht in de burgt van Arnold verhaeld, oorzaek had gegeven aen de droefgeestigheid, die wy er onder de bewooners hebben zien heerschen.

_* * _*

Nauwelyks was Ackerman weêr aen zyne sombere gedachte overgelaten, of Walter

[p. 177]

ging tot Philips van Artevelde, welke zich bereidde om de omstandigheden van Ackermans kerkering te gaen vernemen, wanneer de Vryheer van Herzeele werd aengemeld. - Jonker Artevelde!’ sprak Walter, de hand over de borst leggende, als had hy eene zaek, die hem het grootste hartzeer baerde, aen den Gentschen bevelhebber mede te deelen, - jonker van Artevelde! de flauwhartigheid, die gy met uw doordringenden geest, by Ackerman ontwaerd hebt, is heden aen allen bekend: gy weet wat gesprek zyne zotte liefde voor de dochter van Schoorisse, hem in uwe tegenwoordigheid heeft doen houden; de moeite, door ons aengewend, opdat hy zich onder de heilige banier des opstands zou scharen, en zyn eed van getrouwheid aen het Gentsche volk, zyn nog frisch in uw geheugen. Welnu! diezelfde Ackerman, wien gy al uwe geheimen ontvouwde, heeft ons gisteren verraden!

- Ackerman?’ vroeg Artevelde met bevreemding; - hoe? Ackerman zou zich aen verraed pligtig gemaekt hebben; hy, die my beloofde zyn bloed voor de vryheid, voor

[p. 178]

het heil zyner stedegenooten te zullen verpanden! O!... die trouweloosheid verbryzelt my het harte!... Ackerman zou... maer neen; neen, Vryheer! gy bedriegt u; ik ken de grootheid zyner ziel te wel, dan dat hy immer in myne oogen als een meineedige zou kunnen doorgaen!... Hebt gy proeven van die betigting, Vryheer van Herzeele?

- Gy vraegt my proeven; jonker Artevelde!’ sprak Walter met eene soort van misnoegdheid, - proeven; o! die zyn maer al te klaer. Van over lang verdacht ik den verrader, en heb zyne inzichten stellig willen kennen. Ten loone zyner trouweloosheid moest de hand der erfdochter van Schoorisse hem geschonken worden: de Graef was op de burgt aenwezig, en Ackerman boog den knie voor hem! diezelfde lippen, die hier in uwe tegenwoordigheid, in het byzyn van dertig duizend Gentenaers, de dood des dwingelands gezworen hebben, kusten gisteren de hand, welke onze boeijen zoo zwaer doet drukken. Nog meer: hy heeft geloofd, de flauwmoedige! dat ik, even als hy, myn vaderland verloochenen en verraden kon: hy

[p. 179]

heeft my aen den Graef aengemeld; en dáér heb ik hem, de vingeren gedrukt op het heilige Evangelie, hooren zweren dat hy morgen, te middernacht, met zyne aengekleefde makkers aen de Heuvelpoort zal staen, om Gent, de vrees des dwingelands, aen dezes willekeurigheid te openen!

- Hy is den dood schuldig!’ riep Artevelde, hoogst verontwaerdigd; - hy is den dood schuldig!’ herhaelde hy, en sloeg zich zuchtend de hand op het voorhoofd.

Walter voelde zich als een looden last van het harte nemen. - Jonker!’ vervolgde hy op een deernisvollen toon, - ik heb dit verraed willen voorkomen: in de vrees dat hy den opstand aenstoken zou, heb ik hem in den kerker doen sluiten. Aller verontwaerdiging is ten top gestegen: het geroep: Dood! dood aen den meineedigen! weêrgalmt de stad door; en willen wy de gunst onzer moedige en vryheidlievende medeburgers blyven behouden, dan moet gy Ackermans vonnis aenstonds uitspreken, en zyne ter dood veroordeeling rond al de straten van Gent doen uitbazuinen!’

[p. 180]

Artevelde bleef sprakeloos; hy veranderde van houding niet, en gemakkelyk kon Walter ontwáren dat de man aen de hevigste zielmartelingen ter prooi moest wezen. De snoodaert vervolgde op eenen toon, geheel geschikt om Artevelde eene beslissing te doen nemen: - Ik zeg u dat ons behoud en Vlaenderens heil van uwe vaste beslissing afhangt, Ruwaert!

- En wie zou de verantwoordelykheid dezer veroordeeling op zich willen nemen, zonder de verdediging van den aengeklaegden te hooren?’ vroeg Artevelde bewogen.

- Ik, ik zelf,’ viel Walter zynen aenspreker spoedig in de rede, als wilde hy dezen beletten zyne gedachte verder uit te drukken. - Ik,’ herhaelde hy; - ten einde alle tegenkanting te keer te gaen, wil ik slechts zyne straf in uwen naem doen afkondigen. Om het volk te overtuigen dat ik, noch myn oom Galterus geen het minste deel in het ontdekte verraed genomen heb, zal ik dezen aensporen opdat hy met my Ackermans onthalzing zou bywoonen.

- Galterus bevindt zich in onze muren

[p. 181]

niet,’ sprak Artevelde, in de gedachte van door deze woorden den spoed, dien Walter aen Ackermans lyfstraf wilde stellen, eenigen tyd te weêrhouden.

- Dit doet niets ter zake,’ antwoordde de beschuldiger; - de minste vertraging ware noodlottig; wees niet ongerust; ik alleen wil my met die taek belasten; ofschoon het my moeijelyk valle een gewezen vriend ter dood te brengen, zal ik alle vriendschappelyk gevoel van kant leggen, en den veroordeelden slechts als eenen verrader des vaderlands aenschouwen.’

Na eene nieuwe reeks van euveldaden tegen Ackerman te hebben aengehaeld, welke Artevelde niet kon beoordeelen, nam de verklikker afscheid van den Gentschen bevelhebber, die voor de laetste mael toeriep: - Jonker Walter! gy zyt zyn eenigste beschuldiger! Is hy onpligtig, dat al de verantwoordelykheid zyner moord op u wege!’

Om zyne zoo welgelukte zending niet verder te zien tegenkanten, rukte Walter zich spoedig om, en doorliep lachend den gang, die van het vertrek des bevelhebbers ter

[p. 182]

straet leidde. Alvorens de groote Gentenaer er aen gedacht hadde om Walter te vergezellen, hoorde hy dat deze de deur op zich toetrok, en er ter straet vervloekingen tegen Ackerman werden aengeheven.

Artevekle zuchtte diep: hy overpeinsde al hetgene Walter gezeid had, en kon niet begrypen waerom de ridder zooveel belang had gesteld in het mislukken van Ackermans huwelyk. De voetstappen door Walter vroeger aengewend, om Odas minnaer de party der opstandelingen te doen aenkleven, hielden ook Arteveldes gedachte geboeid, en alles zweefde hem, hoe langer hoe meer, als eene onverstaenbare zaek voor den geest. Na rype overweging kreeg de Gentsche bevelhebber de overtuiging dat Ackerman aen de hem opgelegde meineedigheid en schandelyk verraed, onpligtig moest wezen, en hy besloot dit bloed, dat hem zoo dierbaer was, niet te laten plengen, alvorens hy de onwederleggelyke verzekering had van de aentygingen tegen Ackerman ingebragt.

Ten einde die verzekering te bekomen, deed Artevelde eenige van de hoofden der

[p. 183]

opstandelingen tot zich roepen, maekte hen met zyne wantrouw, nopens den Vryheer van Herzeele, bekend; en Van den Bossche, die nu ook begon te gevoelen dat hy de speelbal van Walters kuiperyen geweest was, daer deze hem de voorstellen van vrede zoo ongenadig had doen verstooten, deelde grootelyks in Arteveldes wantrouw. De Ruwaert stelde voor zich tot Ackerman te wenden, om hem eene strenge ondervraging te doen ondergaen.

Middelerwyl had Walter het verraed en de doodstraf van Ackerman door al de straten van Gent doen afkondigen. Half de stad, woedend over deze meineedigheid, snelde ter plaets waer de onthoofding moest geschieden, en alles was er reeds, door de zorg van Walter, in orde gebragt. De pyk, geschikt om er het hoofd van Ackerman op ten toon te stellen, stond nevens het zwaerd des scherpregters, en het geschreeuw der menigte, dat zoo schrikkelyk in de ooren van den gevangenen dreunde, veranderde eensklaps in statige stilte: nu liet de naem van Artevelde zich hooren, en de Ruwaert,

[p. 184]

aen het hoofd zyner medeambtenaren, bood zich voor den kerker aen. Walter, vergezeld van een duizendtal gewapende mannen, trok langs de Lange-Munt, terwyl Artevelde St-Pieters afdaelde, en kwam juist voor de gevangenis nadat de Gentsche bevelhebbers er ingedrongen waren.

Deze daed ontstelde Walter. De stilte der menigte, welke al haer betrouwen in de opperhoofden stelde, en in verlangend ongeduld de uitspraek dier mannen scheen af te wachten, viel hem als eene bloedige beschuldiging op het hoofd. - Aller oogen waren op hem gevestigd; bleek en sidderend stond hy met gevouwen armen en gebukten hoofde, totdat hy eindelyk de hachelykheid zyner gesteltenis gevoelende, eene deftigere houding poogde aen te nemen: en hy zwoer zich over Artevelde ook te wreken!...

Iedere stond, in deze folterende twyfeling doorgebragt, scheen aen Walter lang, zeer lang te wezen: hy besloot voor den betigten te verschynen, ten einde zyne uitgedachte beschuldiging staende te houden. Dit besluit

[p. 185]

werd echter spoedig verworpen; doch de gedachte dat Ackerman, welke de valschheid van die aentygingen, met de koelmoedigheid zoo natuerlyk aen onpligtigen, aen den dag zou leggen, verlamde de ziel des verraders. Hy overpeinsde de middelen om zich best aen de woede van het volk te onttrekken, wanneer hy zynen naem hoorde uitroepen door eenen geregtsdienaer, die hem aenmeldde dat hy voor den raed werd uitgedaegd.

Als een verpletterende donderslag, die ons gehoor en onze zinnen bedwelmt, kwam deze tyding den meineedigen Walter voor: hy volgde met langzame schreden de stappen van den soldenier, en sloeg de oogen navorschend rond zich. In de vrees dat hy in Ackermans plaets met boeijen overladen zou worden, sloop de snoodaert door een openstaende poortje, langs eene eenzame en lange straet, van waer hy, onmiddelyk daerna, zyne woon bereikte.

Walters vlug! naer Brugge bragt 's volks woede ten top; en de bevelhebbers, overtuigd van Ackermans onschuld, deden overal uit-

[p. 186]

bazuinen dat hy de trouw van het Gentsche volk hoogst waerdig bleef.

Artevelde sloot zyn moedigen vriend tegen den boezem, terwyl eene traen van genot in zyne oogen glom, en allen riepen: Leve Ackerman! leve onze Kapitein! Dood! dood aen Walter den verrader!

Na men Ackerman in zegeprael tot aen zyne woon gedragen had, stelde men voor, het paleis van Walter tot in zyne grondvesten te vernielen. De Schepenen verzetten zich tegen deze schending van eigendom; doch het volk om zyne woede te koelen, plaetste voor het huis van Herzeele eene marmeren zuil, waerop, met Walters naem, het woord: Verrader! in gulden letteren schitterde.

Zoodra Galterus in Gent weérgekeerd was, viel hy in bitsige woorden uit, en besloot niet langer als aenleider van een volk op te treden, dat zynen neef zoo deerlyk geschandvlekt had. Op bevel van Artevelde, die als een alvermogende zyne moederstad beheerschte, werd die blyk van Walters verraed weggerukt, en Galterus, die te zeer

[p. 187]

de belangen des lands behertigde, om aen den algemeenen roep der vryheidsminnaren niet te voldoen, zag van zyn genomen besluit af. Hy maekte by voortduring alles werkstellig om den opstand in Vlaenderen te doen aengroeijen.

Ondertusschen bragt de edeldom, die zich meest allen te Audenaerde, Deynse en Dendermonde ophielden, groote schade aen de hoofdstad van Vlaenderen toe. Artevelde verzette zich tegen deze gruwelen, overrompelde het kasteel van Hansbeke, waerover Daniel Halewyn⁽¹⁾ het bevel voerde, en trok van daer op Zeven-Eecken, alwaer hy eene kleine onderlaeg bekwam, en zeven honderd zyner dapperen sneuvelden.

De Graef, die de Gentenaers tot gehoorzaemheid wilde pramen, deed de wegen bezetten langs waer men levensmiddelen ter hunner stede kon inbrengen. Hy verbrandde en vernietigde al wat zich in het land van Aelst bevond, en noodzaekte des-

(1) Daniel Halewyn was de vaderlyke oom der afgestorvene vrouw van Artevelde.

[p. 188]

zelfs bewooners eene schuilplaets in Braband en Henegouw te zoeken. De hongersnood begon zich in Gent te doen gevoelen; de graenzolders werden er opengebroken, en Philips van Artevelde, om verdere geweldenaryen te voorkomen, maekte zich meester van de kostbehoeften der kloosters en deed ze aen een gestelden prys verkoopen⁽¹⁾. Deze voorzorg was echter van korten duer: weêr riep het volk om brood, en Ackerman verzamelde twaelf duizend zyner medeburgeren, met welke hy op Brussel trok, wier poorten voor hen gesloten werden. Op het verzoek des aenleiders werd het noodige voedsel verschaft; doch daer de intrede der stad den Gentenaren steeds verboden bleef, ging Ackerman naer Loven, alwaer de gezanten van Luik hem mildelyk ontvingen. Daer,

(1) De bakkerswinkels en andere graensolders worden met geweldt opengebroken en geruymt van het gemeyn en aerm volk, het welk veel gekerm maekte. Hog Philips Artevelde willende thoonen syn groot medelyden, dede de graensolders van de cloosters en ryke lieden openstellen, van de welke dagelykx het graen wierdt uytgemeten aen sekeren gestelden prys.
Chron. van Vlaend.

[p. 189]

door de voorspraek van Bisschop Arnulphus, die zyne tusschenkomst tot den vrede aenbood, werd Ackerman door de Luikenaers ondersteund, en het gelukte hem zyne moederstad van de noodige mondbehoeften te voorzien.

Het welslaen dezer pooging spoorde Ackerman aen om zyne onderneming voort te zetten; en in eene onderhandeling met Joanna van Braband werd er hem beloofd dat de Hertogin eene vergadering binnen Doornyk zou beroepen, alwaer zy den Bisschop van Luik, de staten van Braband en Henegouw wilde doen tusschenkomen als voorsprekers voor de stad Gent, ten einde deze met den Graef eene beslissende overeenkomst zou aengaen.

Inmiddels had Lodewyk de aen de Gentenaren toegezondene hulp vernomen; hy besloot hunne stad met meer geweld dan ooit te omringelen, en het land der Vier Ambachten, ingezien de inwooners tegen zyn gebod heimelyk levensmiddelen naer Gent zonden, tot den wortel toe te vernietigen.

Artevelde, die in al deze woelingen niets

[p. 190]

dan den vrede behartigde, het inzicht van Lodewyk van Male willende te keer gaen, herinnerde de Hertogin van Braband en den Prins van Luik de aen Ackerman gedane beloften: de dag der byeenkomst werd vastgesteld; Artevelde trok met twaelf oude en aenzienlyke wethouders naer Doornyk, doch de grammoedige Graef, die met de wederspannigen in geen gesprek wilde treden, vergenoegde zich met zyne gezanten herwaerts te zenden, en gelastte den proost van Haerlebeke aen de vergadering zyn uitersten wil te doen kennen. Hy had besloten dat de Gentenaers, zonder eenige uitneming, op dood of leven zich met al hunne goederen aen zyne begeerte zouden overleveren; dat zoo mans als vrouwen, in hun onderkleed, blootsvoets en het strop aen den hals, hom moesten te voel vallen: op deze voorwaerde alleen zou hy den muitelingen vrede verleenen⁽¹⁾.

(1) De Graef vilde ten gheenen anderen appointemente met de Ghendtenaers zich verstaen, dan mids hebbende haerlieder stede, lyf ende goet teeneghadere in zyne handen, omme zynen ville daer mede te doene, naer dien dat hem alle die mans ende vrouven (boven de XV ende ondere de LX jaren) in haerlieder lynwaet, blootshoofs ende barbeens, elc met eenen bost an den hals, up Buscampvelt, te voete ghevallen hebben, twelcke die Ruart Aertvelde zo buytermaten onredelick dochte te zyne, dat hyder in gheender maniere toe te bringhene en was, zonder't expres consent van den ghemeente.
Nicolaes Despars.

[p. 191]

Deze strenge en dwaze voorstellen schokten hevig het harte van den moedigen Artevelde: hy kon die niet aenvaerden alvorens de toestemming zyner medeburgeren bekomen te hebben, trok, onverrigter zake, weêr op Gent, en liet al het volk ter Vrydagmerkt verzamelen. Daer deed de Ruwaert eene aenspraek, waerin hy drie voorwaerden voorstelde, namelyk dat allen zich in de openbare bidplaetsen, en na een oprecht berouw over hunne zonden, met gesloten poorten lieten omkomen; zich het strop aen den hals voor 's Graven voeten wierpen om hem eene gunst af te smeeken, waertoe zy hem misschien nog konden dwingen; of, omringd met hunne wapenen, te Brugge een beter lot gingen zoeken! Hy eindigde met aen het woelende volk toe te roepen dat zy

[p. 192]

onder deze voorwaerden te kiezen hadden, en hy de eerste zou wezen om zich aen hun besluit te onderwerpen.

- Kies gy zelf!’ riep de menigte: - kies! en uw wil zal voor ons eene wet zyn.

- Wat my raekt,’ hernam Artevelde met fierheid, - ik verkies wat mannelyk is. Of met het stael moeten wy overwinnaer worden, of met eer en kloekmoedigheid sneuvelen! De regtvaerdige God zal zich onzer ontfermen, want Hy weet het, wy hebben alles aengewend om vrede te bekomen⁽¹⁾!’

(1) Daer up dat hem 't gemeente terstont verantwoorde dat hy zelve kiesen zoude't ghuene dat hem best doch te, met stercke belofte van hem in alles ghetrauwelick naer te doene ende onverscheedelick by te blivene; dies coos hy die wapenen als een vroom vaylgeant Capiteyn (ghelyck hy was) omme by dier middele te besiene wat fortune ende prouesse vermochten, of ten erchsten commende glorieuselyk int velt die doot te stervene, die hy evenwel met een goet ghedeelte van hemlieden niet ontghaen en zoude hebben, met die Prince ten ghenade te commene; treckende mids dien, svrydachs ter anderen daghe van Mey, ter steden uyte met omtrent vyf duysent van de aldervroomste, cloucste ende hasardeuste mannen; die men daer conste ghevinden, hebbende elc up een witte slinckere mouwe in roode letteren ghebourduerwrocht: Helpt Godt! ende voerende met hemlieden drie hondert sticken artylgerie.^*
Nicolaes Despars.

* Le premier emploi bien constaté de l'artillerie dans les batailles appartient aux Flamands; il ent lieu dans la guerre soutenue par les Gantois, sous Philippe d'Artevelde, contre leur Comte, puis contre Charles VI, conduisant groupée autour de l'oriflamme, toute la chevalerie de France.
Major Renard.

[p. 193]

Artevelde zweeg, en zyne stem vond weêrgalm in ieders harte.

Onmiddelyk koos men vyf duizend der kloekste Gentenaers: alwie nog enkele levensmiddelen bezat, bragt ze hun, en terwyl Artevelde en Ackerman, aen het hoofd des legers, hunne moederstad uittrokken, riep men hun van alle kanten toe, dat zy de eer van Gent staende moesten houden, en dat, indien men er hunne onderlaeg vernam, de te huis geblevenen het vuer in de stad zouden steken, liever dan die aen den dwingeland over te leveren!

Nauw was Artevelde te Beverhout aengekomen, of de Graef, die de ligging der Gen-

[p. 194]

tenaers vernomen had, en door het volk gepraemd werd om ze te gaen bevechten, zond eenige ruiters uit, ten einde met 's vyands magt bekend te zyn. De Bruggelingen stelden zich in de wapenen, en de Prins, die het klein getal zyner belegeraers nu kende, verheugde zich innerlyk, en riep schertsend uit: - Daer zyn ze, die zich in onze handen komen leveren: eindelyk zullen wy dien opstand gedempt zien!’ Een der ridders antwoordde: - Waerlyk! zy zyn nog kloek; liever willen zy door het zwaerd, dan door hongersnood omkomen⁽¹⁾!’

Hierop trok Lodewyk van Male met zyne krygsmagt voor het vyandlyke leger: hy was omringd van acht honderd edele ruiters, en de Bruggelingen begonnen het gevecht. Artevelde, overal tegenwoordig, moedigde zyn volk aen, keerde zich Oostwaerts om de stralen der ondergaende zon in het gezicht zyner aenranders te doen blikkeren, en gebood dat men al het geschut op dezen zou losbranden. Zoo maekte hy eene opening

(1) La Chron. de Philippe d'Artevelde.

[p. 195]

in de ryen van 's Graven verdedigers. De Gentenaers traden in digtgeslotene gelederen vooruit, braken met geweld door de Bruggelingen, besprongen die langs twee zyden te gelyk, en hakten en sloegen zoo onbarmhartig, dat zy hen noodzaekten de vlugt te nemen.

Nu sprongen de opstandelingen als brieschende leeuwen op den edeldom, nog steeds rond Lodewyk geschaerd: de Graef, van zyn paerd gesmeten, ontsnapte met moeite aen het gedrang⁽¹⁾: aenranders en verdedigers vochten even dapper, en de ruiters vielen de eene na den anderen onder de zware bylen der Gentenaers, wier eenig doel was zich van Vlaenderens bestuerder meester te maken. Lodewyks lyfwacht werd zoo ongenadig verdelgd, dat er van de acht honderd edelen slechts veertig overbleven. Deze vonden zich genoodzaekt met den Graef schandelyk te vlugten⁽²⁾.

Al wat nog op het slagveld te been was, volgde het voorbeeld van Lodewyk van Male,

(1) De Barante.

(2) Chron. van Vlaenderen.

[p. 196]

en een aental der vlugtelingen, door de overwinnaers overrompeld, vond de dood onder de slagen dezer laetsten, welke hunne vyanden tot voor de poorten van Brugge achtervolgden, alwaer zy Heylardus van Poucke, bevelhebber der stede, die met 's Graven standaert ten stryde gesneld was, ook in het zand deden byten.

Terwyl de Graef al wat de wapenen dragen kon ter Groote Merkt deed verzamelen, om zich over den hoon, zynen naem aengedaen, te wreken, hadden de overblyvende Gentenaers zich voor Brugge geschaerd. - Vruchteloos poogden de inwooners stads poorten te sluiten; wat zich nog in de weer stelde, werd doodgeslagen, en Artevelde trok eindelyk door de straten van 's Graven verblyfplaets, alwaer hy zyn volk in twee scharen verdeelde, en nog een hardnekkig gevecht moest aengaen met de vleeschhouwers, grauwwerkers en andere neeringen, welke allen of vlugtten of sneefden. Zoo hevig werd er gemoord, dat, volgens de getuigenis der

[p. 197]

kronyken, de aenranders tot de halve schoenen in het bloed liepen⁽¹⁾.

Lodewyk van Male, nog altyd trouw in zyn leger stellende, terwyl de wevers en smeden van Brugge zich reeds onder Arteveldes banier geschaerd hadden⁽²⁾, werd door de Gentenaers in het midden der

(1) De wachters die de poorten wachten, sy ne dorsten de poorten niet sluten, om haer volc dat vaste in quam ghevloen, maer als sy saghen die van Ghendt ancomen, sy pynden hem de poorte te slutene, memar yeer dat sy toe ghinc, een Ghentenars schoet sine pyke tusschen biede de bladeren van der poorten, ende by dien soe ne conste de poorte niet toe, ende Philips van Artevelde dat siende, beval terstont met crachte de poorte up te drommene, ende alsoe quamen die van Ghendt in Brugghe ter Gendscher poorten in, vechtende ende slaende al doot dat sy vonden... Daer was sulcke bloetstortinghe ende sulc ghevecht, dat die van Ghendt ghingen tot halven schoene in 't bloedt.
Kron. van Vlaend. (Vlaems. Bibliophilen.)

(2) Die wevers ende die smeden met heer Symoen Cokermoes quamen ter Marct bi die van Ghendt, ende si hielden hem met hemlieden. Ende die contrarie den Ghentenaers waren, ofte in voorleden tyden eenich quaet van hemlieden gesproken hadden, men slouchse doot.
Die excell. Cronike.

[p. 198]

Groote Merkt, by de klaerte van het fakkellicht ontdekt. Nauw had Artevelde uitgeroepen: - Daer is de Graef, die zich in onze handen komt leveren!’ of hy beval dat men Lodewyk krygsgevangene zou nemen. - Wy zullen hem naer Gent sturen,’ vervolgde hy, - en hem noodzaken op de voorwaerde, die wy willen opleggen, met ons in vredeonderhandelingen te treden⁽¹⁾.’

Zyne voorzegging werd by een geweldigen slag, den Grave toegebragt, en door het uitdooven der fakkelen, verydeld. Lodewyk sprong van tusschen de Brugsche smeden, die op zyn leven uit waren⁽²⁾, en om des te beter heil in de vlugt te kunnen vinden, trok hy een slecht kleed aen, en doorliep de straten der stad, terwyl Artevelde

(1) Nicolaes Despars.

(2) Myn Heere van Vlaendren quam weider ter Maerctwaert met lichte omme weider hooft te makene. Daer quamen hem eenen hoop quadien van Brugghe te ghemoete, twelcke men seide dat smeiden waren. Daer slouch een Myn Heere tusschen zinen schoudren, ende dander sloughen tlicht huut, by den welcken Myn Heere met groter anxt ende vreese mochte ontcommen.
Merkw. Gebeurt. in Vl. en Brab.

[p. 199]

zich voor den wachttoren der Halle plaetste, de overige zyner manschappen zich langs de grauwwerkers en St-Jacobsstraet in den Ouden Zak begaven om zich van de geheele stad meester te maken, en Ackerman de wacht rond de muren hield, ten einde 's Graven ontsnapping te beletten. Deze, na lang gedwaeld te hebben, ziende dat het hem onmogelyk werd zich aen zyne opzoekers verder te onttrekken, sprong, door eenige Gentenaers achtervolgd, in een arm huisje digt tegen de Boveriepoort, en riep smeekend aen de weduwe, die het bewoonde: - Vrouw! help en verberg my, ik zal u rykelyk beloonen⁽¹⁾!’

(1) Comes, quadraginta equitum comitatu fugientibus immixtus, urbem intrat, portas claudi, praesidia disponi, in forum convenire populum jubet. Sed dum per urbem cum funalibus discurrens, viusque catenis claudens, ho tem excludere conatur, Artevilla, occupatis jam publicis locis, suos medio foro in acte continebat, fabrique ferratii, textores, fullonesque, concitante Simone quodam Cocermos, armati se Gandeusibus jungebant. Quare Comes ab omnibus destitutus, abjectis quoque armis, proximum portae Boveriae, pauperis viduae domunculam solus ingreditur, à qua (saepiùs enim stipem propria ei manu dederat) sub tecto, in immundo infantium cubili locatus, stramine, pannosisque vestimentis tegitur: cumque per omnia urbis aedificia quaereretur, milites aliquot in hanc aediculam irruentes tabulatum ascenduut, locum ubi lectus jacebat aspiciunt, nec ultra scrutantes, viduae quicquam de Comite se scire neganti credunt, quod unum Artevilla ad summam felicitatem defuit.
Pontus Heuterus.

[p. 200]

De arme weduwe, voor wie de Graef dikwerf zyne milddadige beurs geopend had, herkende haren aenspreker, en met medelyden tot hem bewogen: - Loop naer boven, heer Graef!’ stamelde zy, - en leg u in het bed myner kinderen!’

Lodewyk van Male deed wat hem aengeraden werd: hy bedekte zich met slordige deken, maekte zich zoo klein mogelyk, en nauw was hy deze schuilplaets ingedrongen, of eenige Gentenaers volgden hem op de hielen, en vroegen waer de persoon was, dien zy daer even het huisje hadden zien insluipen. Zoo bedaerd als het haer mogelyk was, zat de bewoonster voor een smeulend vuertje, nevens eene wieg, waerin het jongste harer kinderen sliep, en antwoordde: - Brave

[p. 201]

mannen! ik verzekere u dat niemand hier aengekomen is.

- Gy liegt!’ was het bondig antwoord der Gentenaers.

- En waer zou ik dien man verduiken?’ vroeg de weduwe. - Hier staet myn bed,’ vervolgde zy vrypostig, - en daer boven dit myner kinderen.’

Een der krygslieden tastte onder de aengeduide koets, nam het lichtvat van de schouw, steeg een klein trapje op, en het hoofd op den zolder stekende, sloeg hy zyne blikken er rond, zag het slordige bed der kinderen, en geene de minste achterdocht hebbende dat de beheerscher van Vlaenderen er verdoken kon wezen: - De goede vrouw zegt de waerheid,’ sprak hy tot zyne makkers; - nogtans meenden wy dat iemand hier ingekomen was.’

Terwyl de teleurgestelde Gentenaers zich verwyderden, en de Graef van zynen schrik een weinig bekwam, riep de vrouw dat zy zelve zich ter straet begeven had om eenig water uit te gieten; iets dat waerschynlyk aen de goede lieden van Gent had doen

[p. 202]

vermoeden dat iemand anders hare woon was ingedrongen⁽¹⁾.

Na de rust hersteld was, verliet de Graef zyne schuilplaets, vond het middel om met een schuitje de grachten der stad over te varen, en kwam tot in het dorp St-Michiel, alwaer een boer hem een paerd verkocht, en hem tot Rousselare begeleidde. De Graef vlugtte naer Ryssel⁽²⁾.

Door de onderneming der Gentenaers waren er meer dan drie duizend man in Brugges wallen omgebragt, en zes duizend hadden op het veld van Beverhout in het zand gebeten! De overweldigers vierden hunne wraek op de wethouders en ambtenaren der stede bot: het paleis van den Graef en de huizen zyner partygangers werden ten roof gesteld, en alles wat er zich kostelyks be-

(1) Chron. van Vlaenderen.

(2) Die Grave Lodewyc vloot huyt Brugghe, ende hy was met een cleen bootkin bi die Minnewater-Brugge over ghestelt tot buyten der veste, ende daer sadt hy up een merys, ende reedt daer mede tot Roeselare, ende also voort tot Ryssele.
Die excell. Cronike.

[p. 203]

vond, naer Gent vervoerd⁽¹⁾, van waer duizende menschen, al de neeringen met hare standaerden ten hoofde, hunne verlossers toesnelden en eene uitzinnige vreugde lieten blyken. Vyf honderd der eerlykste en rykste poorters van Brugge, werden als gyzelaers naer Vlaenderens hoofdstad geleid, en Artevelde deed afkondigen dat alwie het leven wilde behouden, zich buiten de vesten naer Ste-Catharina moest begeven, om getrouwheid aen het Gentsche volk te zweren⁽²⁾.

Niemand dorst zich aen dees gebod onttrekken; de standaerts der Gentsche neeringen werden op de Merkt van Brugge geplant, en Pieter de Winter tot Gouverneur aengesteld. Men begon met drie der voor-

(1) Onder anderen de draek, staende op St-Donaeskerk, thans op 't Belfort van Gent.

(2) Die Ruart Aertvelde dede allomme achtere die stede publieren ende vercondighen, dat zy tsanderdaechs (wesende doen maendach) alleghadere buyten Ste-Cathelynepoorte verghaderen zouden, omme den ghemeente van Ghendt in zyne handen eedt te doene, diet leven behouden wilden, zoot ghebeurde.
Nicolaes Despars.

[p. 204]

naemste poorten af te breken, en de versterkingswerken werden geslecht opdat de ingang der stad altyd voor de Gentenaers vry zoo blyven⁽¹⁾.

Al de steden van Vlaenderen, ter uitzondering van Audenaerde en Dendermonde, onderwierpen zich aen de magt van Artevelde, die overal bewindhebbers aenstelde en gyzelaers naer Gent ontbood. Artevelde deed zich hulden en herkennen als Ruwaert van Vlaenderen, en nam den eed van getrouwheid van elken ambtenaer af⁽²⁾.

(1) Up den vierden dach nader processie, twelcke was up eenen dysendach, doe quamen dye ambochten van Ghendt met haren standaerden, staende ter Marct, ende sy maecten doe eenen Pieter dye Winter Capiteyn van Brugghe. Ende tswoensdaechs so deden die van Ghendt vellen ende breken die drie poorten, dye welcke staen te Ghendtwaert, te wetene: die Cruyspoorte, die Ghendtpoorte, ende Sinte Kathelynen-Poorte, ende men dede die vesten vullen metten steenen, so dat men vry commen mochte bi daghe ende bi nachte in Brugghe, ende huytgaen soe men wilde. Ende die van Ghendt namen te Brugghe in ghysele van den eerlycsten van der stede, wel twee hondert persoonen, ende die hilden haer te Ghendt gheselschip.
Die excell. Cronike.

(2) Ten eersten naer dezen, achtervolchde die Ruart Philips van Aertvelde met zulcker diligentie ende neersticheyt zyne victorie voorschreven, dat hy die steden Ipere, Veurne, Berghen, Burburch, Nieupoort, Cortrycke, Oudenburch, Aerdenburch, Dammen, Sluys ende Oosthurch, bovendien noch 'tzynder subjectie ende onderdanicheid ghecreech, met alle die reste van Vlaenderen Vlaminghant ofte puer Vlaenderen (uytghesteken ende ghereserveert allenlick Denremonde ende Oudenaerde), stellende allomme zyne Capiteynen ende garnisoenen, ende vernieuwende die Baillius, Schouteetens, Wethouders ende alle andere Officiers, metsgaders ooc eedt doende ende ontfaende (alsof hy die Prince zelve gheweest hadde), ende nemende voorts hostagiers, die hy met hem te Brugghe waert brochte, aldaer hy in als lancx zo meer den Grave van den lande beghonste te contrefaicten, ten aldernaesten dat doenlick was, houdende hem binnen zynen hove in grooter boogheit ende magnificentie, ende ghevende zyne gendarmerie tcasteel te Male overe.
Nicolaes Despars.

[p. 205]

Gebelgd omdat Audenaerde zich onder zyn bewind niet wilde stellen, zond de Ruwaert aen Diederick Damman en Floris van Heule, die aen het hoofd der bezetting waren, stads overlevering afvragen: men wees zyne eischen van de hand; en Artevelde zwoer den ondergang van Audenaerde⁽¹⁾.

(1) Dierick Damman en Floris van Heule die hebben terstont gheantwoort dat sy niet en mochten de erve van haerlieder Prince yemant ei gheven, maer dat sy bereet waren de selve te bewaren tot er doot. Philips ontfanghen hebbende dese antwoorde, met gramschap ontsteken, zwoer Audenaerde te verdervene.
Cron. van Audenaerde, HS.

[p. 206]

Lodewyk van Male, van alles onderrigt, en zeer genegen om zyne geliefkoosde stad te behouden, zond er Daniel van Halewyn, een vromen ridder, als opperbevelhebber, welke met zich eene groote hoeveelheid levensmiddelen en krygsgetuig, noodig om het beleg te onderstaen, uit Doornyk medevoerde. Hy versterkte de bezetting met honderd vyftig ruiters, honderd stukken steengeschut, en twee honderd voetknechten⁽¹⁾.

(1) Grave Lodewick te Ryssel wesende, was sorchvuldich voor Audenaerde, dus sant hy derwaerts Daneel van Halewyn, een dapper ruddere, om het garnisoen te versterckene ende dat hy soude syn pricipael Capiteyn van der stat, die Dierick Damman en Floris van Heule langhen tyt ghetrouwelyck hadden bewaert. Dus Daneel in Audenaerde ghecommen synde, heeft victaylde ende al dat nootsakelyck was met hem inghebrocht en merkelyck ghecregen. Hy hadde onder hem hondert en vyftich runters, hondert archiers oft die met den voetboghe schoten, met ander twee hondert voetknechten.
Idem.

[p. 207]

Deze tegenstand maekte dat Artevelde al de wapendragende mannen onder zyne banier riep. Hy stelde nieuwe schattingen door het geheele land, ten einde in het onder houd zyns legers te voorzien, en trok, aen het hoofd van omtrent honderd duizend wapenknechten, voor Audenaerde, welke stad hy langs alle kanten omzette⁽¹⁾.

De Ruwaert plaetste zyne tent op den Edelaerberg, van waer hy het beleg bestuerde, en zyne bevelen rond geheel Vlaenderen zond⁽²⁾.

(1) Nemaer Artevelde heeft vergadert groot volck ende is den 30 van Meye voren Audenaerde ghekomen, zweerende dat hy van daer niet scheen en soude voor dat hy t inghenomen soude hebben, ende edel ende onedel vermoort. Om de cnechten te betalene, sette hy eel tlant deure caefghelt op vier groote alle wecken, waer mede dat hy in dit belech wel hadde bee hondert duusent mannen. Hy scictese met honger te benauwen deur het lanch belech, wetende dat in de stormen te veele volcx te cleenen proffyte bleef. Hy heeft in den gront van Schelde groote balcken doen steken ende heeft soo belet de schepen te varene, op dat van Doornicke tot de belegherde gheen victaylde soude ghesonden worden.
Cron. van Audenaerde, HS.

(2) Artevelde is gaen ligghen met die van Ghent op den Edelaert berch; maer die van Brugge laghen an de Brugsche Poorte, dat is de Beverpoorte, ende by hemlieden die van Ipre, het Vrye, Cortrycke, Poperinghe ende Cassel; daer sy Audenaerde soe nauw besloten hebben, dat er niet eenen haze uutgheraken en couste.
Cron. van Audenaerde, HS.

[p. 208]

Van een anderen kant werkte de Audenaerdsche bevelhebber met onvermoeiden vlyt om den Grave de stad te behouden: de huizen, die het naest tegen den vyand stonden, werden, ten einde brand te voorkomen, geslecht of met aerde bedekt, en Artevelde begon het beleg. De edeldom verdedigde zich manhaftig, een groot gedeelte van Pamele werd door de Gentenaers in eenen puinhoop geschoten; byna dagelyks werden er uitvallen gedaen, en steeds bleef de overwinning onbeslist.

De Ruwaert, om in zyne pooging op Audenaerde te slagen, deed zware stukken geschut smeden, waeronder een van vyftig voeten lang⁽¹⁾, en een ander nog, dat men

(1) Encores de rechef, pour plus ébahir ceux de la garnison d'Audenarde, ils (les Gantois) firent ouvrer une bombarde, merveilleusement grande, laquelle avoit cinquante piez de long, et gettoit pierres grandes, grosses, et pesans merveilleusement; et quand celle bombarde dêqliquoit, on l'oyoit bien de cinq lieues loing par jour, et de dix par nuit, et menoit si grande noise au décliquer, qu'il sembloit, que tous les diables d'enfer fussent en chemin. Encores firent faire un autre engin les Gandois, en asseoir devant la ville, qui gettoit carreaux de cuyvre, tous bouillans.
Jehan Froissart.

[p. 209]

het Wonder van Gent heette. Men plaetste dit laetste stuk voor de muren van Audenaerde; en Ackerman, die het beste uitwerksel er van verwachtte, noemde het de Overwinning. In den beginne ontmoedigde dit wonderwerk de stad, doch het kon de belegerden niet bewegen om zich over te geven. Audenaerde bleef den Graef getrouw, en de Overwinning kreeg eerlang den naem van Dulle Griete⁽¹⁾, bynaem dien de Vlamingen aen hunne gewezene Gravin, Margaretha van Constantinopolen, gaven, welke men ook de Zwarte Vrouw heette, omdat hare kwaedaerdigheid den Vlaenderlingen zooveel leed had berokkend⁽²⁾.

(1) La Chron. d'Artevelde.

(2) De overlevering wil dat het groot kanon, 'twelk heden nog te Gent zich bevindt, hetzelfde is, dat Philips van Artevelde ter verdelging van Audenaerde deed vervaerdigen. Wat zeker is, is dat Dulle Griete in 1452 reeds bestond, wanneer de Gentenaers, den oorlog tegen Philips den Goeden voerende, Audenaerde andermael belegerden. Door eenen uitval van de bezettingstroepen, werden de opstandelingen genoodzaekt hun grof geschut te verlaten: de Audenaerdisten maekten zich meester van Dulle Griete, plaetsten die in het arsenael onder de groote Halle, deden er de wapenen van Hertog Philips op snyden, en bewaerden ze tot in het jaer 1576. Audenaerde, alsdan met Gent verbroederd zynde, werd Dulle Griete, op verzoek der Gentenaers, aen hunnen Kapitein Rockelfing behandigd, en de Audenaerdisten betaelden zelfs om ze in het schip van Gent te doen overbrengen. Ter dezer gelegenheid vindt men in de rekeningen van Audenaerde (1577): ‘Item betaelt Jan ende Pieter Dil Croos, van de Groote Griete te leveren int scip van Ghendt, by twee lastinghen, LX liv. par.’

[p. 210]

Artevelde, gewaer wordende dat hy zoo magtig een leger niet noodig had om Audenaerde uit te hongeren, zond een deel van hetzelve voor Dendermonde, ten einde zich ook van die stad meester te maken; maer de stoutmoedige burgers gaven ten antwoorde, dat de sleutels hunner poorten te Audenaerde op de Merkt lagen, en men ze aldaer kon gaen halen⁽¹⁾!

(1) Binnen middelentyde heeft Halewyn met groote sorchvuldicheyt Audenaerde bewaert: al het onweerbaer volck, als ouders, kinders en vrouwen, heeft hy in de kercken ghedaen: de huusynghen die te by de muren waren heeft hy afgheworpen of met eerde ghedekt, up det sy van de vianden niet verbrant en souden worden. Pamele nochtans 'twelck het deel van Audenaerde is vuer de Schelde hebben de bondghenooten den vyften july gheheel verbrant.
Dat hier verbrant is, laet ick my duncken gheweest te syne: de Baesstrate en Beerststrate. Wat op t Spey is, bleef, dunck ick, wel staende, ende wiert bewaert van voornoemden Halewyn.
De Vlaminghen maeckten dammen in de langde veertich, ende in de breedde twintich voeten hebbende. Met deze ende andere instrumenten die sy soghen hieten, item voetboghen ende bombaerden, deden sy de stede swaerlyck deunen. Maer de edele bleven onvervaert: tweemael ofte drymael in de weke quamen sy uute slaende de vianden met meerder profyt, dan schade. Artevelde sant oock eenighe om Dermonde te belegghen, de welcke sy niet en creghen; want die van Dermonde zeyden dat heur sleutels tot Audenaerde op de Maert laghen.
Cron. van Audenaerde, HS.

[p. 211]

De Ruwaert grimde by dit antwoord, en besloot, zoodra hy zich meester van Audenaerde zou gemaekt hebben, den Dendermondenaren die trotschheid duer te doen boeten. Hy vergenoegde zich met een groot getal

[p. 212]

zyner benden voor Audenaerde te laten verblyven, stichtte eene merkt in het midden van zyne legerplaets, alwaer alles in overvloed te vinden was, en alle volken, ter uitzondering van de Franschen, toegelaten werden. Het beleg duerde zes achtereenvolgende maenden⁽¹⁾.

Graef Lodewyk, die den uitgehongerden edeldom ter hulp wilde komen, nam zyne toevlugt tot het hof van Frankryk en bad den Koning om bystand. Twee honderd der Vlaemsche gyzelaers, welke de Graef nog in zyne magt had, werden, ten einde hunne medeburgers tot gehoomemheid aen te ma-

(1) In den legher vas gheen ghebreck; alle saterdaghen hadden sy te koope van alle saecken die hemlien noodsakelick waren; sy hadden wyntavernen als in de stede; uut de naeste dorpen creghen sy oock alle suvel als melck, caes, boter, appels. Het scheen eene stat te syne. In den legher mogten comen wandelen Brabanteneers, Luuckeneers, Heynewiers, Hollanders, Zeelanders ende Duutschen; maer gheen Walen en mochten daer comen, want sy en betrauden de Walsche spraecke niet. In dat belech hebben sy volhert ses volle maenden, om dat sy met hongher die van binnen sauden overvallen.
Cron. van Audenaerde, HS.

[p. 213]

nen, naer hunne wederzydsche haerdsteden terug gezonden, en een groot deel van deze gyzelaers, waerby Galterus van Herzeele zich voegde, smeekten Artevelde opdat hy met den Graef in vredeonderhandelingen zou treden. De Ruwaert weigerde eerst; doch op het herhaelde verzoek zyner vrienden, welke hem deden gevoelen dat de tydsomstandigheden geschikt waren om de halsstarrigheid van den Prins te vermurwen, zond Artevelde een bode, drager van eenen brief aen den Koning, biddende dat de Monarch den twist tusschen den Heere van Vlaenderen en het volk zou stuiten. Zyn brief werd met trots aenvaerd, de gezant gevangen gezet, en de gebelgde Ruwaert besloot zyne toevlugt tot den Koning van Engeland te nemen. Twaelf afgevaerdigden, waeronder Frans Ackerman, werden gelast een verbond aen te gaen tusschen dit land en Vlaenderen, en den Monarch te smeeken opdat hy hulpbenden herwaerts zou zenden⁽¹⁾.

(1) Men stack den bringhere 's briefs in echte van vanghenesse, twelcke hem (van Artevelde) zo grootelicx speet, dat hy Pieter van Auxy, Bisschop van Door nycke, joncheer Fransoys Ackerman, joncheer Rachen Van de Voorde, joncheer Lodewyck de Vos, joncheer Jan de Schoutelare ende Maerten Van de Watere (met noch zes regeirders van Brugghe ende Ipere) zonder langher delay, in ambassade te Inghelantwaert depescheerde an den Coninck Richart, die tweede van dier name, versoukende zeer instantelick zyne hulpe ende bystandicheit jeghens die Fransche magt ende moghentheit...
Nicolaes Despars.

[p. 214]

Deze gezanten werden heuschelyk ontvangen, en de vraeg toegestaen.

De Franschen zulks vernemende, verhaestten zich Arteveldes bode terug te zenden, en vaerdigden eenige gevolmagtigden naer Doornyk af, om er de Vlamingen tot eene vredehandeling te beroepen. Onder de zendelingen bevonden zich drie Bisschoppen, welke brieven naer Gent, Brugge en Ypre stuerden, om het gewenschte doel te bereiken.

Artevelde, die den ontvangen hoon nog niet vergeten had, en geene trouw in Frankryk meer stelde, deed op zyne beurt den drager van den brief des Konings in de boeijen slaen, zeggende dat de Monarch,

[p. 215]

door zyne toegevendheid, de Vlamingen van hun verbond met Engeland wilde aftrekken. Hy schreef dat hy in geene verstandhouding met het Fransche hof wilde treden, alvorens men Audenaerde en Dendermonde aen zyne magt overgeleverd hadde⁽¹⁾.

(1) Den Coninck vernemende dat Artevelde naer Inghelant ghesonden hadde, liet den voornaemden bode los, ende sant den XVI Octobris seker lieden van Doornicke naer Brugghe, Ghent en Yper om eenen dach te nemen om pays te maecken. Artevelde dit verstaende, die doen tot Ghent was, wilder niet naer hooren, meenende dat hy soude den Coninck van Inghelant te cleen doen aen den welcken hy ghesonden hadde: ende commende in den legher voor Audenaerde, lesende de brieven voor Mynheere van Herseele, seyde: Het schynt dat de Francoysen met ons ghecken en ick en twyffele niet sy en soucken ons te bedriegen; want hoe soude het moghen gheschien dat wy met hemlieden van payse souden spreken, eer ons ghesanten uut Inghelant wederghekeert syn: sy soucken ons met bedroch van de Inghelsche af te treckene ende, alsoo ghecranct hebbende, te verdruckene.
Dus heeft hy in den legher voor Audenaerde den XX Octobris eenen brief gheschreven aen den Conink, inhoudende dat sy van gheenen payse en wilden spreken, voor dat Dermonde ende Audenaerde hemlieden overghegeven waren, ende dat sy heur toevlucht elders hadden moeten soucken, mits dat by Coninck van Vranckerycke hemlien niet en hadde willen hooren: dus en mochten nu met de Inghelsche niet ghecken.
Cron. van Audenaerde, HS.

[p. 216]

De Koning ontving dees antwoord te Perone, en er werd op het aendringend verzoek van Graef Lodewyk, besloten dat men eenen veldtogt in Vlaenderen zou doen, alvorens de Engelsche hulpbenden er indrongen. Geheel de Fransche magt werd byeengeroepen, en haestige toebereidselen gemaekt om het leger der opstandelingen te verdelgen⁽¹⁾.

Artevelde, van alles onderrigt, liet de zorg van het beleg van Audenaerde aen Galterus van Herzeele over, en begaf zich naer Brugge. Pieter Van den Bossche werd naer Comene gezonden, en Pieter de Wintere naer Waestene, om den doortogt aen het Fransche leger te beletten, en al de bruggen, die tusschen Kortryk en Meenen

(1) Dit verstaende den Coninck die te Peronnen was, wiert seer verstoort, ende dachte sulcke vermetentheyt niet onghestraft te laten, ende ontboot al syn volck, gheel Vranckerycke deure.
Idem.

[p. 217]

over de Lei geslagen waren, af te breken.

Lodewyk Haze, bastaertzoon van den Graef, en Joannes van Jumont, die door het Fransche leger vooruitgezonden waren, lieten geheel het platte land aen den roof van hunne benden over: waerdoor de bewooners zoo zeer vertoornd werden, dat zy, in menigte, tegen de Franschen in opstand kwamen, en Haze noodzaekten de vlugt te nemen langs de half afgebrokene brug van Comene, welke onder het gewigt zyner benden instortte, Zoo digt waren de Vlamingen hem op de hielen, dat een groot deel hunner met de vlugtende ruiters in het water viel en versmachtte. De overblyvende Franschen sprongen in de rivier, en zestig hunner vonden er den dood, terwyl Willem van Langres, die ook's Graven zoon was, met moeite uit de handen der Vlamingen ontsnapte⁽¹⁾.

(1) Hierentusschen dede Mer Lodewyck d'Hase, 's Gravens bastaerde zuene van Vlaenderen, ende Mer Jan van Jumont, die heere van Merlemont, zo veel poochs ende neersticheits, dat zy met C ende XX ruyters te peerde ovre die brugghe te Comene gherochten, aldaer zy tal pylgierden ende in gronde wierpen dat er naest gheleghen was, vindende niet min eindelinghe zulc reucontere van weghen tgheboerte, dat zy noodzakelick weder ter voorzeider brugghe waert vlieten moesten, daer die voornoemde bastaert zo haest (zyn dertichstere) niet ovre ghepasseert en vas, ofte zy en brack duer tghewichte van der naervolghende ghedruse, zinckende gheel plof onder hemlieden int watere nedere, zo dater wel LX versmoorden ofte by den messe verghinghen. Die heere van Merlemont ontquamt noch (naer menighe bloedighe wonde) met eeneghe van de zyne, buytermaten vreimdelick ende basardeuselick; zo dedeu insgelycx ooc Mer Willem, die bastaert van Langre.
Nicolaes Despars.

[p. 218]

Zoo groot was de haet die het volk den Franschen toedroeg, dat eenigen het waegden de vyandlyke stad Ryssel in te dringen, alwaer zy een aental huizen, met al de plaetsen, bereid tot het verblyf des Konings, in asschen legden.

Middelerwyl stelde de Monarch, vergezeld van zyn hof en den Franschen adel, zich aen het hoofd zyns legers: hy trok door Séclin en Ryssel op Markette, versloeg Pieter Van den Bossche, die met 9,000 voetknechten, hem den doortogt willende beletten, deerlyk gewond werd, en maekte zich meester van

[p. 219]

de overgangen van Waestene, Werveke en Meenen, langs waer geheel de Fransche magt over de Lei trok, en de gemelde steden met de omliggende dorpen plunderde en verbrandde. Ypre, die de vroede der Franschen vreesde, wilde zich aen dezen overgeven: de Gouverneur en eenige edellieden, die zich tegen dit besluit verzetten, werden om het leven gebragt; en de abt van Formezeele, met twaelf der voornaemste burgers, tot den Koning gezonden, om hem de sleutelen der stad aen te bieden. Poperinge werd ook verwoest en in asschen geleid; alles wat leefde vermoord. Om aen den wrok der uitheemschen te ontsnappen, onderwierpen byna al de steden van Westvlaenderen zich aen derzelver magt. Zy leverden hunne bevelhebbers den Koning over, welke hen allen op de brug van Ypre deed onthoofden⁽¹⁾!

(1) Alzo vullick als die van Cassele, Berghen, Burburch, Grevelinghe, Veurne, Dunckercke, Poperinghe, Tourhout, Rousselare, Belle ende Meessene 't inhouden van den gracelicken appointemente van die van Ipere verstonden, zo vinghen zy (elc int zyne) alle de Capiteynen die hemlieden die Regent Aertvelde ghegheven ende verleent hadde, ende leverdense in 's Conincx handen, met odmoedelick versouck van remissie ende pardoene, twelcke hemlieden stappans gheaccordeirt wiert, behoudens dat alle haerlieder mueble goedinghen teeneghadere gheabandoneert zouden wesen ter pylgiagie, gheen uytghesteken, ghesondert nochte ghereserveert, zoot gheschiede... Doen dede die Coninck alle die voorzegde overgheleverde Capiteynen up die brugghe, voor die stede van Ipere, thooft af hauwen.
Nicolaes Despars.

[p. 220]

Nu waren de gezanten uit Engeland te Calais aengekomen met eenen gevolmagtigden van Koning Richard, om het aengegane verbond met Artevelde te bevestigen. De Ruwaert, ziende dat het tyd was om de Franschen te keer te gaen, trok uit Gent met een leger van negen duizend zyner stadgenooten, en ofschoon het grootste deel der Vlaemsche steden hem afgevallen was, en zyne troepen in menigte wegliepen, kon hy nog veertig duizend strydbare knechten byeenbrengen⁽¹⁾. Arlevelde kwam den 21

(1) Die Coninck van Vranckerycke nam haestelick zynen wech te Brugghewaert, vernachtende te Roosebeke, aldaer hem die Regent Aertvelde in alderdiligentie van voor Audenaerde, duer Cortrycke, te Roesselare jeghens quam, met XL duysent van de aldercloucste, vroomste, hasardeuste ende upperste crychslieden van zynder leghere, latende die reste metten gheassiedgierde gheworden.
Nicolaes Despars.

[p. 221]

November uit Audenaerde te Kortryk aen, van waer hy zich naer Rousselaere wendde om den vyand, welke, na vier dagen vertoevens, Ypre verliet, te beletten zich naer Brugge te begeven. Van uit Rousselaere ging hy de Fransche benden te gemoet, en vond eene bekwame legerplaets tusschen Ypre en West-Roosebeke, alwaer hy besloot zich op te houden, de legerplaets versterkte, en eene groote hoeveelheid levensmiddelen deed aenbrengen.

* Le premier emploi bien constaté de l'artillerie dans les batailles appartient aux Flamands; il ent lieu dans la guerre soutenue par les Gantois, sous Philippe d'Artevelde, contre leur Comte, puis contre Charles VI, conduisant groupée autour de l'oriflamme, toute la chevalerie de France.
Major Renard.