Arnold van Schoorisse, episode uit den opstand der Gentenaers (1382-1385). Deel 2

[p. 222]

XII.
De Ontmoeting.

Arma, viri, ferte arma: vocat lux ultima victos.
Reddite me Danais, sinite instaurata revisum
Proelia: nunquam omnes hodie moriemur inulti.

Aen. lib. ii.

De Franschen traden, met hun benden,

Den vryen Vlaming op de lenden,

En dreigend klonk, met meerder klem:

‘Wat spreekt de Belg van tael en regten!

Hy leere buigen voor onz' knechten,

En kruipen, krimpen op hun stem!’

Ph. Blommaert.

Vernomen hebbende door zyne zendelingen, welke te Calais ontscheept waren⁽¹⁾, dat

(1) Die voorschreven Aertvelsche ambassadeurs arriveerden weder nyt Inghelant te Calis, metten Capiteyn Willem Frentoen, die welcke uyter name van den Coninck Richart, zynen heere ende meestere (die joncker Fransoys Ackerman, tzynen vertreckene, rudder slouch) een eeuweghe ligue ende confederatie quam accorderen ende sluten met die van Ghendt ende haerlieder gheallieerde.
Nicolaes Despars.

[p. 223]

de hulpbenden, die hy uit Engeland verwachtte, Vlaenderens bodem by tyde niet betreden konden om zyn leger tegen de magt van Karel VI te ondersteunen, besloot van Artevelde den opstandelingen de noodzakelykheid te doen zien van de Fransche huerlingen, zonder onderstand van vreemden, aen te randen.

Om zyn doelwit des te beter te bereiken, ontbood hy de hoofden zyner dapperen op eene maeltyd, alwaer hy hen met de hoop van overwinning en de vrees van door den vyand overvallen te worden, bekend maekte. Allen deelden in de gedachte van den Ruwaert, en er werd besloten dat men des anderendaegs, in den morgend, handgemeen zou worden. Van Artevelde dronk op de verdelging der Franschen; elke makker ledigde den hem overgereikten beker, uitte

[p. 224]

denzelfden wensch, en allen riepen dat men, even als hunne vaderen het te Groeninge gedaen hadden, die trotsche huerlingen tot den laetsten toe moest verdelgen!

Simoen van Vaernewyck, een der Gentsche Schepenen, die steeds met het gevoelen van den Ruwaert instemde, en aen wien niets zoo heilig was als de vryheid zyner land- en stedegenooten, deed eene geschikte redevoering, waerin hy al 's Graven gruwelen met vuer aenhaelde; hy liet zien dat de moed, die het Vlaemsche leger beheerde, vergenoegend was om den vyand schrik aen te jagen, en de vlag des opstands het geheele land door op nieuw te doen wapperen. Hy maekte eene zinspeling op de Engelschen, die de Vlaenderlingen aen hunne eigene magt overlieten, en gewis zich met het roer van het staetsbestuer zouden bemoeijen, wanneer alles voordeelig afgeloopen zou zyn, om er, volgens gewoonte, 't gewenschte nut uit te trekken. - Ten einde den vyand des te beter te doen zien dat wy niets vreezen,’ voegde de redenaer er by, - dienen wy onze versterkte legerplaets te verla-

[p. 225]

ten, en Frankryks vloekbenden in het opene veld aen te randen.’

Hy zweeg, en zyn trotsch voorstel verwekte eene algemeene verbazing onder de hoofden der opstandelingen.

Jan de Vreese, die het bevel over de boogschutters voerde, deed de onvoorzichtigheid gevoelen, die er bestond in het verlaten der legerplaets: hy liet aen allen opmerken dat de Franschen, veel sterker in magt, een onuitsprekelyk voordeel op de Vlamingen hadden, en dat deze, door Engeland teleurgesteld, geene trouw in de overdrevene moedeloosheid van de benden des Konings mogten stellen.

Dit gezegde gaf aenleiding tot onaengename woordwisselingen. Eenigen der aenwezigen gingen zelfs zoo verre, dat zy den spreker als een lafhartigen uitscholden: welk verwyt de Vreese dervoege belgde, dat hy de hand aen het rapier sloeg, en uitriep bereid te zyn om zich te meten met alwie hem van lafheid durfde beschuldigen. Niemand aenvaerdde zyne uitdaging: de twist werd door Artevelde gesust en de Vreese, als

[p. 226]

een moedigen aenleider uitgeroepen. Men besloot van Vaernewycks ontwerp, zonder verdere beraedslaging, te volgen.

Goesin Mulart, eerste Schepene van de Keure, die aen Arteveldes zyde in stilte met zyne ambtgenooten, Jan de Beer en Jan de Hert, redekavelde, stond van zynen zetel op, hief zynen beker in de hoogte, en stelde de gezondheid van den Ruwaert van Vlaenderen in: allen juichten dit voorstel toe, en het geroep: Leve Philips van Artevelde! klonk driemael door de tent van den aenleider, welke met statigheid het woord opvatte, en den vryheidverdedigers zyn hartelyken dank betuigde over de trouw, die allen in hem stelden; over de liefde, die allen hem toedroegen.

- Mannen van Vlaenderen!’ sprak van Artevelde met opgetogenheid, - en gy, edele bestuerders der stede van Gent, die u aen het hoofd onzer dapperen hebt geplaetst om de dwingelandy van den Graef te vernielen, gy hebt allen, doch vruchteloos, gerekend op den onderstand der Engelschen: gy zyt een oogenblik beducht geweest omdat zy aen

[p. 227]

onze eigene armen ons overlieten, terwyl het leger onzer verdrukkers uit allerhande slach van huerlingen is samengesmolten. Dat deze hinderpael u niet ontmoedige: wy hebben magt genoeg om over slaefsche benden te zegepralen: wat meer is, de overwinning moet van den kant der regtvaerdigheid wezen! Herinnert u allen de heldendaden uwer vaderen, en toont dat de Vlamingen, indien zy willen, voor sterkere ryen niet moeten wyken. Meer bloeddorstig nog dan de Graef van Vlaenderen, die door zyne wreede en fyngesponnen vervolging tegen vaderlanders, uwen moed wilde ontzenuwen, en de verbasterde telgen van onzen moedergrond door giften tot zich heeft gelokt om de tusschen ons bestaende eendragt te ontbinden, heeft de Koning van Frankryk eene uitzinnige wraek over ons genomen: al de bestuerders onzer steden van Westvlaenderen zyn door hem onthoofd! En waerom?... om u, vryheidlievende mannen, te beletten die bylen en die knodsen te zwaeijen, welke de verdelging onder onze vyanden zaeiden!...

‘Maer, weet hy niet, de rampzalige! dat

[p. 228]

onze fierheid vergroot, naer mate de middelen om die te beteugelen, strenger worden? Weet hy niet dat wy de vryheid, door onzen heldenmoed gewonnen, als leeuwen verdedigen zullen? Hebben wy niet getoond, afgemat en uitgehongerd, gelyk wy het waren, dat goede wil en moed een dreigend getal verachten kunnen?... Hebben vyf duizend onzer, te heldhaftig om de vernederende voorstellen van vrede te aenvaerden, die de Graef ons durfde voordragen, niet een leger van dertig duizend zyner slaven te Beverhout verdelgd, ten gevolge van welke verdelging geheel Vlaenderen trouw aen de banier van den opstand gezworen heeft?... O! ja!... die zegeprael ligt u nog versch in het geheugen: gy allen, vryheidlievende Gentenaers! gy allen vocht aen myne zyde: voor uwe slagen vielen 's Graven vleijers; en de Bruggelingen, gevoelende dat al de voordeelen hun toegestaen slechts strekten om hen tot geldschieters van Lodewyks verkwistingen te maken, hebben zich, even als gy, het juk des dwingelands onttrokken: zy hebben getoond dat de vryheid, met de moeder-

[p. 229]

melk ingezogen, door geene opoffering in hunnen boezem verdoofd kon worden; ja! zy zyn achter Gent de eersten onder al de steden van Vlaenderen geweest, - waervan er, helaes! zoovelen, min uit ongetrouwheid aen hunnen eed, dan wel uit vrees voor de onmenschelyke verdelging van de Fransche huerbenden, afgevallen zyn, - zy zyn de eersten geweest, welke de vlag des opstands in hunne muren hebben zien golven!...

Aen Gent, steeds zoo fier op vryheid; aen Gent, dat besloten had het vuer aen al de hoeken der stad te steken, om er tot den laetsten zyner inboorlingen in op te offeren, liever dan voor onwaerdige voorstellen te kruipen; aen Gent hebt gy allen, mannen van Vlaenderen! eene vriendenhand toegereikt, en gezworen - vry te zyn of te sterven! 't Is niet de eerste mael dat gy, dat het dappere Brugge uwe krachten met Frankryk meet: nieuwe Breydels en de Coninks zyn weêr opgerezen om hunne stadgenooten tot de overwinning te geleiden, en de vermolmde gebeenderen uwer vrye vaderen rusten nog in den heiligen grond van Groeninge!... Het

[p. 230]

nageschemer der eer, die Vlaenderen dan overglansde, is nog niet uitgestorvene: sterker dan heden waren de Franschen toen ter tyde in getal: één kreet slechts werd door hen aengeheven, namelyk die van den opstand der Vlamingen te dempen! Het volk was het eens met den adeldom, onder wiens verdrukkingen het zoo gedwee de knien boog: die heilige gedachte van vryheid was hun nog niet eens ingevallen, en hun scheen dat de Almagt het zwaerd in handen der grooten had geplaetst, opdat dezen er, volgens willekeur, over zouden beschikken! Maer nu, o! nu, beginnen zy hunne waerdigheid van mensch te gevoelen: Vryheid! is ook de leus van het Fransche volk, en zy willen, koste wat het moge, hunne verdrukkers beteugelen! - Zy haten; ja, zy haten, even als wy, uit het diepste hunner ziel, die, welke hen, meer en meer, door schattingen en lasten verarmen: verscheidene steden hebben reeds het juk afgeschud, en Parys is op het punt zyne vryheiddoodende versterkingwerken te slechten. Alleenlyk hebben wy nog den adeldom en eenige

[p. 231]

zyner vleijers te overwinnen: ons poogen moet met den besten uitval bekroond worden: wy moeten doen zien dat wy, vol betrouwen in onze dapperheid, zeker zyn van de overwinning, en onze verzamelkreet: Gent! Gent! zal hen van vrees doen deinzen! Wanneer onze moedergrond van dit uitheemsche gebroedsel verlost zal wezen, en wy het bloed van den laetsten volkverdrukker onder onze bylen zullen zien vloeijen, dan slechts kan Vlaenderen gelukkig zyn; dan slechts kan Vlaenderen den laegsten zyner landgenooten de voorregten onzer vaderen zien terug schenken; dan slechts kan Vlaenderen het heilige vryheidverbond met al de steden van Frankryk sluiten!

O! ik verheuge my, dat de beloofde hulpbenden van Engeland onze onderneming niet onderschragen. Wy zyn alléén, ja; maer getergde Vlamingen loopen als leeuwen ten stryde, en de Alvermogende, die de regtvaerdigheid kent van onzen opstand jegens den bloeddorstigen tyger, welken Hy ons, in zyne verbolgenheid tot Graef opdrong, is reeds te lang door onze rampen bewogen, dan dat

[p. 232]

Hy, morgen, zyne drukkende hand van het volk niet afwende, om ze op het hoofd der booswichten uit te strekken! Mannen! het einde van ons lyden nadert: geene genade voor hen, die geene genade schenken! Aen allen moet gy de kracht van uwen arm; aen allen de snede uwer rapieren en bylen doen gevoelen; doch - spaer den Koning van Frankryk, wiens tegenwoordigheid ik wil gedoogen: hy is een kind; men leidt hem waer men wil; en wy, wy zullen hem naer Gent voeren, om hem onze onverbasterde zeden in te boezemen, om hem Vlaemsch te leeren spreken⁽¹⁾!...’

Hier zweeg van Artevelde, en zyne redevoering werd met een luidruchtig handge-

(1) Een yghelick sla doot al dat voor hem comt, zonder yemende in gracie ofte ghenade tomtfane, uytghesteken ende ghereserveert alleenlick den persoon van den Coninck, die ic in alder maniere ghesaulveert ende ghespaert wille hebben, om dieswille dat hy noch maer een kynt en es, ende niet en weet wat hy doet, gaende al daer men hem leedt; dies zullen wy hem ooc te Ghendt waert leeden om Vlaemsch te leerene.
Nicolaes Despars.

[p. 233]

klap bejegend. Allen voelden zich het hart door warme vaderlandsliefde kloppen; het geroep der Vlaemsche aenleiders vond weêrgalm door geheel de legerplaets, drong tot in het oor der Franschen, en joeg hun schrik aen, zoo verre dat Lodewyk van Male, beducht voor overvalling, zyne heirbenden verliet, en den ganschen nacht met 600 ruiters waekte⁽¹⁾.

De avond werd met geneugte doorgebragt, en al de hoofden van het Vlaemsche leger voegden zich by hunne benden, welke zy met het genomen besluit en met de redevoering van Artevelde bekend maekten. - Onmiddelyk daerna werd de rust in beide legers hersteld.

Vol betrouwen in hunnen aenleider, hadden de Vlamingen hunne vermoeide leden uitgestrekt, en zich aen een verkwikkenden slaep overgegeven, wanneer eene Gentsche maegd, die onverbreekbare trouw aen Philips van Artevelde gezworen, en de zyne ontvangen had, nog steeds in de legertent van

(1) Cron. van Vlaenderen.

[p. 234]

den held waekte. Met hem wilde zy in den krygstogt tegen de verdrukkers harer vaderstad tegenwoordig zyn; met hem wilde zy overwinnen of sneuvelen!

Geheel in sombere gedachten verdiept, liet de jonge vrouw het hoofd op den boezem zinken; de oogen kon zy niet luiken; gestadig hield ze die op den Ruwaert van Vlaenderen gevestigd, die met een leger, ten grooten deele uit ongeoefende krygsmannen bestaende, de leenroerigheid van den adel wilde vernietigen; - en zy had, als 't ware, het voorgevoel dat hare moedige stadgenooten, ter prooi aen al die vreemde magt, bezwyken moesten, wilden zy niet wêer den nek onder het juk der dwingelandy bukken⁽¹⁾. Deze gedachte viel haer bitter; eene traen blonk in hare oogen, en zich tot by

(1) Philippe d'Artevelde avait à combattre les traitres, les peureux, les Flamands du parti du Comte, les Français, les Normands, les Bretons, les Bourguignons, les Artésiens, les Allemands, les Hollandais, les Zélandais et une multitude d'auxiliaires, plus faits au métier des batailles que les bourgeois et marchands qu'il conduisait.
La Cron. de P. d'Artevelde.

[p. 235]

het vuer wendende, waervoor Artevelde insluimerde: - Rust zacht, Philips!’ stamelde zy; - o! mogt uw poogen tot de vrymaking uwer landgenooten, met een goeden uitval bekroond worden!’

Eensklaps luisterde zy toe, en het geruisch, dat tot haer drong, verwekte eene trilling door al heure aderen. Zy wilde zich van de oorzaek dezer onverwachte beweging verzekeren, verliet de tent, en zag glinsterende vuersprankels in menigte over de legerplaets der Franschen opstygen. Haer scheen dat het gedruisch, waerdoor hare oplettendheid werd opgewekt, hoe langer hoe meer, vergrootte; de schrik overmeesterde hare ziel, en zy vloog de legertent van den Ruwaert binnen, hem toeroepende: - Philips! sta op en neem uwe wapenen! de Franschen komen ons overvallen⁽¹⁾!’

(1) Une jeune fille de Gand, qui s'était dévouée à Philippe d'Artevelde, et qui était sa fiancée, voyant la tournure de cette guerre et semblant pressentir des malheurs, n'avait pas voulu le quitter et l'avait suivi jusque là; elle veillait près de lui dans sa tente, pendant qu'il dormait sur un manteau devant un feu de charbons... Elle entendit sur le Mont-d'Or entre Roosebeke et le camp des Flamands, un grand bruit qui lui semblait se rapprocher de plus en plus. Elle rentra effrayée, éveilla Philippe et lui dit: - Levez-vous et prenez vos lances; car je crois que les Français nous viennent assaillir.
La Cron. de P. d'Artevelde.

[p. 236]

Artevelde wendde zich naer buiten: zyne byl in de hand, ging hy tot by de voorwachten der Vlamingen, en luisterde met aendacht op de ongewoone beweging, die in het Fransche leger heerschte. Hy eerbiedigde de rust zyner mannen, en na twee uren een wakend oog over alles gehouden te hebben, deed hy de krygsbazuinen blazen. Naer het voorbeeld der Franschen, werden er door de Vlamingen talryke vuren ontstoken; de Ruwaert doorliep al hunne ryen; iedereen vond verkwikking in zyne aenmoedigende stem, en nauw had hy hun aengezegd dat de dag, die stond aen te breken, de onafhankelykheid der Vlamingen vereeuwigen, of hen op nieuw met boeijen overladen zou, of allen wierpen zich ter aerde, en 40,000 monden baden den Hemel de zegening hunner wapenen af.

[p. 237]

De Ruwaert stelde zich in het midden der 9,000 Gentenaers die hy ten slagvelde had geleid: allen zwoeren, by heiligen eede, dat zy de vryheid en de voorregten hunner vaderen weêrwinnen, of er hun laetsten druppel bloed voor vergieten zouden.

Ofschoon beducht dat de Bruggelingen, wier stad voor het vyandlyke leger open lag, zyne vanen ontwyken, en zich langs den kant van Frankryk wenden zouden, hield Artevelde zich als stelde hy het grootste vertrouwen in hen: hy deed zien dat moed alleen hunne stad redden kon, en hunne vrouwen en kinderen beletten onder de alvernielende hand van den uitheemschen dwingeland te vallen. De Ruwaert voelde zyne vaderlandsliefde door de Bruggelingen beantwoord; hierdoor gerustgesteld deed hy zyne makkers de versterkte legerplaets verlaten, waerin zy zich tot dan toe, beschut door talryke wagens, en omringd met grachten, gehouden hadden, en gebood hun op den Guldenberg post te vatten⁽¹⁾.

(1) Il m'est avis que Philippe d'Artevelle se cognoissoit es armes moult bien: fors en tant qu'il se forfit d'une seule chose, que je vous diray. Ce fut quand il se partit du fort et de la place ou au matin il s'estoit traict. Car jamais on ne le fust là allé combattre, pourtant qu'on ne l'eust point eu sans trop grand dommage. Mais ils vouloient monster qu'ils estoient gens de fait, et de grand' volonté, et que petit craignoient leurs ennemis.
Jehan Froissart.

[p. 238]

Alvorens de Fransche magt aen te randen, welke in drie onderscheidene legers verdeeld was, doorreed Artevelde op nieuw al de gelederen der Vlamingen, en, na hun aenbevolen te hebben dat zy zich allen te samen in digtgeslotene ryen houden moesten, om alzoo den vyand te overvallen en te verschrikken, werden al de banieren der onderscheidene steden en neeringen ontrold, wier verdedigers met stormhoeden, korte wapenrokken en armplaten bedekt, en ten grooten deele met speren, slagzwaerden, knodsen en hamers gewapend waren⁽¹⁾. Iederen aenleider kon men gemakkelyk onderscheiden aen zyne kleeding, en aen de kleur der banier, die hy voor zich deed dragen.

In de eerste ry stond Artevelde met zyne

(1) Hist. des Ducs de Bourgogne.

[p. 239]

Gentenaers, die hem tot lyfwacht dienden: hy werd ondersteund door Jan de Rycke, deken der poortery; Jan Herman, deken der wevers; Simoen van Vaernewyck, Schepenen der stad, en Jan de Vreese, welke laetste het bevel over de boogschutters voerde. Achter Gent stonden Aelst en Geeraerdsbergen, opgevolgd door de Bruggelingen, de bewooners der Casselrye van Kortryk en die der Vier Ambachten, diegene van Damme, Sluis, het Land van Waes en anderen, en het leger werd gesloten door de mannen van het Vrye van Brugge. De Ruwaert vernieuwde het reeds gegevene bevel, en de lucht wêergalmde van het geroep: Leve van Artevelde! Dood! dood aen onze verdrukkers!

De groote Gentenaer, de geestdrift van zyne legerbenden ontwarende, streelde, hoe langer hoe meer, hare eigenliefde, en na allen den wensch hadden geuit van zich op het Fransche leger te werpen, deed Artevelde zyne vaen ontrollen, en riep met eene stem, die als een donder door zyne ryen klonk: - Mannen van Vlaenderen! let op dat men door uwe gelederen niet breke!

[p. 240]

Houdt uwe wapenen gereed, en dat, by den eersten aenval, elk uwer ten minste eenen onzer verdrukkers ter neder velle! - Vooruit dan! met rasse schreden vooruit!...’

Nauwelyks had de Ruwaert dit bevel gegeven, of de klaroenen bliezen den aenval.

Steeds vergezeld van zynen pagie⁽¹⁾, die, even als hy, op een moedigen draver gezeten was, zond Philips van Artevelde zyne schichtwerpers vooruit; de overige Vlamingen stegen de hoogte af, en liepen op het leger des Konings, dat aen den voet van den berg hen moedig afwachtte.

Zoo hevig bulderden de menigvuldige vuermonden, die de Ruwaert ter zyner beschikking had; zoo snel en dapper vlogen de schichten der boogschutters; en de, met yzer beslagen, kluppels der voetknechten

(1) Philippe d'Artevelde avait auprès de lui, sur un beau coursier, un page qui ne le quittait pas; c'était la jeune Gantoise. Il était entouré de neuf mille soldats de Gand, décidés à vaincre et à mourir avec lui. Lui seul commandait les braves Gantois, vêtus de cottes de mailles d'acier et d'airain, coiffés de chapeaux de fer, armés d'arcs, de haches et de lances.
La Cron. de P. d' Artevelde.

[p. 241]

bonsden zoo schrikkelyk op de stalen uitrusting der Franschen, dat het aengerande leger aen het wankelen raekte, menigeen zyner dapperen verslagen werd, en het derde deel des adels sneuvelde⁽¹⁾!

Een helsch gedruisch en geroep liet zich van wederkanten hooren: Gent! Gent! aen ons! brak schrikkelyk door de lucht, en het leger des Konings begon reeds heil in de vlugt te zoeken, ja zou gewis onder de slagen der Vlamingen geheel omgekomen zyn, waren de overblyvende Franschen de hunnen niet ter hulp gesneld. De oriflamme werd, op bevel van den Monarch, op den Molendam geplant, van waer hare wentelende golven zich aen beide legers vertoonden⁽²⁾.

(1) Ende in 't vergaderen was zeer ghevochte ende wonnen de Vlaminghe de eerste battalgie en versloughe meest al dat jeghen henlieden comme was. De Fransoyse, siende dat sy nalinx tderde van hare edele verlore hadde, sy toechde de oliflamme enz.
Hands. begin der XV^e eeuw.

(2) Deze vlag was nooit tegen Roomschen ten stryde gevoerd geweest; naaer de Vlamingen werden gehouden als ongeloovigen, omdat zy de party van Paus Urbanus VI aengekleefd waren, terwyl de Franschen die van Clement VII hielden.

[p. 242]

De verschyning van deze vlag, welke tot dus verre slechts tegen de onroomschen ten stryde was gedragen geweest, en waeraen men, in dit tydstip van bygeloovigheid, de kracht toekende om Frankryks benden op den vyand steeds te doen zegepralen, maekte zoo hevig eenen indruk op beide legers, dat de eerste weeklagt der Franschen in een vreugdegeroep veranderde, en een groot deel der Vlamingen, als zeker van hunne onderlaeg, den moed begon op te geven; zoo verre dat de bewooners van het Vrye van Brugge de vlugt namen.

Weinig acht gevende op deze vlugtelingen, en gewaer wordende dat zyne benden sneuvelen of overwinnen moesten, moedigde Artevelde die onophoudelyk aen. - Gent! Gent!’ was nogmaels de schreeuw, dien hy liet hooren; allen schaerden zich rond zyne banier, en de moed zyner stadgenooten beurde dien der andere steden op. De Fransche bevelhebbers, party willende trekken uit

[p. 243]

de oogenblikkelyke verslagenheid der Vlamingen, verzamelden al hunne magt, omringden het vyandlyke leger, en besprongen het hevig. Dapper werd er gevochten: de Fransche ruiters wonnen, hoe langer hoe meer, veld, doorstaken ongenadig, met hunne lange zwaerden en speren, de steeds terugdeinzende Vlamingen, zoo verre dat een deel dezer laetsten, door de persing geen gebruik van hunne wapenen maken konden, en door hunne medemakkers zelven verstikt werden.

Middelerwyl bleef Artevelde, omringd van zyne dappere stadgenooten en van de Bruggelingen, die zich met hen vermengd hadden, nog altyd het geweld met geweld wederstaen. Het geklikklak der wapenen, het gebulder der kanonnen, het vreugdegeroep der Franschen, en het gekerm der Vlamingen vervulden de lucht. De Gentenaers, meer en meer door hun eigen volk te samen gedrongen, werden genoodzaekt vooruit te springen om eene vrye beweging aen hunne zwaerden en knodsen te kunnen geven. Zy trachtten zich eene opening door het Fransche leger

[p. 244]

te booren, dat zy nogmaels noodzaekten voor hunne doodende slagen te deinzen.

Niettemin, het gezucht en gekerm hunner stervende broeders, gepaerd aen de vermoeidheid, waerdoor zy aengedaen waren, verflauwden de slagen der Vlamingen, terwyl de Franschen, welke met steeds vernieuwde hulpbenden hunne vyanden aentastten, het slagveld met duizende lyken bezaeiden!

Artevelde viel in het midden zyner dapperen: die slag verbryzelde hunne ziel, en de gedachte dat zy door de vlugt aen een zekeren dood ontkomen zouden, begon by allen te ontstaen, wanneer Ackerman, die met zyne benden in de omstreken van Ruysselede⁽¹⁾ gezonden was, om, zulks noodig zynde, het Vlaemsche leger te versterken, zich aenbood, en den moed der opstandelingen een weinig opbeurde.

Het gebulder der kanonnen bad de aendacht zyner mannen opgewekt, terwyl hoop en kommer Ackermans ziel beurtelings ver-

(1) François Ackerman fut chargé d'aller s'opposer aux Français du côté de Ruslede, au-delà de Deynzo.
Jules de St-Génois.

[p. 245]

vulden. Nauw was hy op eenen afstand van een kwaert uers het slagveld genaderd, of hem scheen dat het vreugdegeroep zyner landgenooten door de lucht galmde: hy sprong in het veld om zich aen het geruisch zyner steeds voortsnellende legerbenden te onttrekken. Van daer kon hy reeds ontwaren dat eene menigte vlugtelingen, opgevolgd door talryke vyanden, het slagveld ontloopen was. Onmogelyk was het hem te zien wie de overwinnaers, wie de vlugtelingen waren: deze onzekerheid beneep zoodanig zyn hart, dat een vloers hem als voor de oogen daelde. Het gebulder van het grof geschut werd hoe langer hoe heviger; en nu kon Ackerman eindelyk het geroep: Gent! Gent! aen ons! tot zich hooren dringen. Hy sloeg de spoor in de zyde van zynen draver, en riep, zooveel hy maer roepen kon: - Spoed! mannen, spoed! de Vlamingen zyn meester van het slagveld!’

By deze uitroeping werd de stap verhaest, het lied van den Vlaemschen Leeuw door eenen der bevelhebbers aengeheven, en in koor door 4,000 monden voortgezet. De kla-

[p. 246]

roenen begeleidden deze mannenstemmen, en de vreugde heerschte in aller harten.

De verlatenheid waerin Ackerman de legerplaets der Gentenaers zag, kwam hem als onheilvoorspellend voor: moedig, doch steeds beducht, trok hy den Guldenberg op, en nauw had hy zyne oogen over de vechtende legers laten weiden, of de naem van Artevelde vloog met een geroep van afgryzen uit zyne borst.

Als hadde de Alvoorzienigheid den slag, dien den Ruwaert ter neêr vellen, en de schande, welke den Gentschen standaert te beurt vallen moest, beschikt om Ackermans ziel te verpletteren, voelde de aenleider zich zoodanig ontsteld, dat het wapen in zyne hand waggelde. Niettemin werden zyne krachten door het gekerm der Vlamingen weêr opgebeurd; en nauw had hy uitgeroepen: - Vooruit! mannen, vooruit!’ of hy wierp zich met zyne benden op des Graven leger, dat hetgene van den Koning ter hulp gesneld was, en begon ze hevig langs achter aen te randen. Bygestaen door de Gentenaers, die, by het gezicht dezer nieuwe krygsbenden, den zwaren slag vergetende, welke

[p. 247]

hen zoo deerlyk getroffen had, slechts nog aen wraek dachten, begon Ackerman het geroep: Gent! Gent! op nieuw te laten hooren: hy deed eene wreede slagting van den Franschen en Vlaemschen edeldom, en gewis zou het grootste deel dezer in het zand gebeten hebben, waren de overige Koningsbenden, welke in de tegenovergestelde rigting des legers alles verdelgden wat zich onder het bereik hunner zwaerden bevond, hunne mannen niet ter hulp gesneld.

Nauw was het achterste deel van het leger der opstandelingen door den vyand verlaten, of de schrik, waermede het bevangen was geweest, maekte plaets voor lagere gevoelens: die, welke zich het verst van de Franschen bevonden, wierpen hunne wapenen weg, en zochten heil in de vlugt. Dit voorbeeld werd door een aental opstandelingen gevolgd.

Van Vaernewyck, het gevaer ontwarende, dat zyne makkers liepen, deed eene laetste pooging om Frankryks rangen te doorbreken: Jan de Rycke en Jan Herman vonden onder het geroep: Gent! Gent! vooruit! beide

[p. 248]

den dood. Van Vaernewyck werd met eene speer doorboord; en de moed der Vlamingen bezweek ten eenemale met deze dappere hoofden. De ingeslotenen vochten slechts nog in de hoop van zich eenen doortogt tot de vlugt te banen.

Al de Gentenaers, die aen Arteveldes zyde gestreden hadden, waren, getrouw aen hunnen eed, voor de vryheid en de voorregten hunner vaderen gesneuveld, en niemand hunner kon de treurige mare dezer verdelging aen zyne stadgenooten overbrieven⁽¹⁾!

Inmiddels stond Ackerman nog altyd dapperen weêrstand te bieden: zyne krachten verflauwden merkelyk; eenige der zynen begonnen het voorbeeld te volgen van de steeds aengroeijende vlugtelingen, en hy besloot den aftogt te doen blazen. Nu versterkten al de Vlamingen zyne benden: eene nieuwe proef om de Fransche ryen te doorbooren, werd bewerkt, en de moed, die de opstandelingen bezielde, de hardnekkigheid, waermede de Franschen hunne vyanden tot

(1) La Chron. de P. d'Artevelde.

[p. 249]

den laetsten toe wilden verdelgen, deden het slagveld als in een bloedbad veranderen. Eindelyk gelukte het Ackerman zich van de hem omringende Franschen te ontmaken. Dezen, tevreden van hunne vyanden de legerplaets te zien ontwyken, hieven hun geroep van overwinning luidruchtig aen; zy verdeelden zich om de Gentenaers aen hunnen wrok te offeren, terwyl de overigen slechts nog met tegenzin het terugdeinzende leger achtervolgden.

De Graef, die het hartzeer niet verkroppen kon eenige zyner tegenstrevers aen die algemeene slagting te zien ontsnappen, en gebelgd omdat zoo menig edelman de verkleefdheid aen zynen persoon met den dood had geboet, verzamelde zyne benden; hy gebood hun den vlugtelingen de baen af te snyden. Nauw waren deze bevelen gegeven, of de Gentenaers zagen zich achtervolgd. In de vrees dat zy zich verspreiden zouden, moedigde Ackerman hen aen om den vyand met gesloten gelederen af te wachten: hy deed gevoelen dat alwie de vlugt zou nemen, ongenadig van het leven moest gebragt wor-

[p. 250]

den, en zy, met saêmgespannen krachten, den verdrukker hunner vaderstad nog konden overmeesteren. Zyne stem werd met welgevallen aengehoord: de kreet van: Gent! Gent! verbaesde, meer dan ooit, de benden van den Graef, en alvorens Lodewyk de afwykelingen toegenaderd was, stonden deze, met speren en zwaerden vooruit: onversaegd ontvingen zy hunne ongenadige vyanden, welke in grooten draf op hun renden, en de eerste ryen onder hunne paerden vertrappelden.

De Vlamingen sloten weêr hunne gelederen: de ridders, die ze doorbroken hadden, vonden de dood op de speren hunner vyanden, terwyl de knodsen der buitenstaenden geweldig op de harnassen en helmen der Graefgezinden neêrbonsden. Naer het voorbeeld der Franschen wilde de Gentsche bevelhebber 's Graven ruiters doen in sluiten: Lodewyk belette zulks, en naer mate de aenranding der opstandelingen versterkte, werd de verdediging kloek en hevig: de vyanden vielen dreigend op elkander: en de moed der vryheidgezinden vermeerderde steeds by hunne overwinning.

[p. 251]

Ackerman, omringd door een tiental vyanden, vocht als een leeuw in het midden van de zynen: met zooveel behendigheid en kracht werd zyne byl rondgezwaeid, dat menigeen ter neêr viel; doch gewis moest hy voor het geweld ten onder doen, waren eenige Gentenaers hem niet ter hulp gesneld. Het geroep van: Leve de Graef! werd aengeheven; de drang der vyanden, het geklikklak der wapenen, het gekerm der gewonden en de doodkreten der onder de paerden vertrappelde mannen, waren schrikkelyk; en een ridder, welke wonderen van dapperheid bewerkte, bood zich eindelyk voor Ackerman. De verdelging, die de Gentenaer van zyne vyanden maekte, had de woede van den ridder ten top doen stygen: zoo krachtig deed deze zyne breede heerbyl op Ackermans helm bonzen, dat de losspringende riemen diens hoofd bloot lieten. Diezelfde byl, die Ackerman gewis den schedel doorklieven zou, flikkerde weêr in de hoogte; een akelig geroep werd door den ridder aengeheven, en de byl viel magteloos op die van den Gentschen bevelhebber, welke ook zich de kracht

[p. 252]

niet gevoelde weêrstand te bieden. De wapenen der twee helden bleven over elkander gekruist, en eer iemand hunner de gedachte had opgevat van zich voor de slagen der rondstaende vyanden te bevryden, stiet een Gentenaer zoo geweldig zyne knods op de borstplaet van den ridder, dat deze uit den zadel tuimelde en voor de voeten van zynen aenrander viel. Tien zwaerden waren opgeheven om den gevelden om te brengen, wanneer Ackerman, zich op hem werpende, hem, als het ware, tot schild diende.

Slechts nog voor zyn moedigen tegenstrever beducht, scheen Ackerman het lot zyner broeders te vergeten: hy snoerde de riemen van 's ridders helm los, en bekeek met kloppenden boezem het vale gelaet van Arnold van Schoorisse, welke een dankbaren blik op zynen verlosser wierp, en onder het uitboezemen van den naem van: Oda! zyne oogen voor het licht toesloot.

Nog steeds waren Ackermans makkers bezig met de verdelging der overblyvende ridderen: de overwinningkreten der Gentenaers wekten de aendacht van hunnen aen-

[p. 253]

leider weêr op, welke, gewaer wordende dat de eer zyner moederstad door eene volledige overwinning nog hersteld kon worden, de gedachte opvatte zich van den Graef meester te maken. Hy vertrouwde Arnold van Schoorisse aen de monniken, die het leger opgevolgd waren, en gerustgesteld omdat de man niet gesneuveld was, sprong de Gentenaer in het midden der nog overblyvende Graefgezinden, rigtte eene schrikkelyke slagting er aen, en noodzaekte hen te vlugten.

Ackerman vond slechts nog enkele vyanden te bestryden, wanneer het noodgekreet der mannen, die hy met de zorg van Arnold belast had, zyne aendacht opwekte: ylings sprong hy hen toe, en een ridder, vergezeld van vier dappere makkers, van welke twee reeds den magteloozen Vryheer van Schoorisse wegvoerden, waegde het hem de baen af te snyden. Deze nieuwe hinderpael tergde Ackerman: drie slagen werden hem terzelfder tyd toegebragt, en een vermetele knaep, die de speer velde om den Gentenaer de borst te doorbooren, zag zyne hand, met het zwaerd dat ze nog knelde, bloedend ten

[p. 254]

gronde vallen. De ridder braekte eene vervloeking uit, sloeg zyn rapier op het hoofd van Ackerman, die, ofschoon een oogenblik bedwelmd, zich herstelde alvorens zyne bestryders hem weêr toegesprongen waren. Het gelukte hem den eersten toesnellenden in het zand te doen byten, het paerd van een anderen te wonden, en diegenen te verjagen, welke met de vervoering van den vader zyner verloofde gelast waren.

De Gentenaer had slechts nog den ridder te bevechten, die hem met eene afgrysselyke godslastering toeriep dat hy zich tot den dood bereiden zou. Ackerman grimlachte. Weêr deed het geklikklak der beide wapenen zich hooren: onderscheidene houwen werden beurtelings gegeven en verydeld, en de kampers knarsetandden by het niet gelukken hunner wederzydsche poogingen. - Hunne slagen, eerst met hevigheid toegebragt, vertraegden naer mate hunne krachten verflauwden.

Walter van Herzeele, - want 't was hy, die, door het bestryden van de zaek der opstandelingen, zich over den hoon, hem te

[p. 255]

Gent aengedaen, willende wreken, zoo moedig zyn leven verpandde om Arnold uit de handen van Odas verloofden te redden; - Walter liet zyn rapier vallen, en poogde met zyne heerbyl den schedel zyns vyands te doorklieven. Het wapen bonsde by eene laetste vervloeking ter neder, doch werd in zynen val gestuit door dit van Ackerman, dat, geweldig tusschen het maliehemd van Walter ingedrongen, dezen eene zware kneuzing toebragt. De ridder hief eenen noodkreet aen; en zyn draver zich door de krachtelooze hand des berenners niet meer voelende bedwingen, vloog in het midden der vlugtenden, en stelde zich aen de zyde van den Graef, die, by het gezicht van zyn verslagen vriend, zich innerlyk beklaegde de opstandelingen achtervolgd te hebben.

Inmiddels had Karel VI zyne gekwetste makkers doen verbinden: de opstandelingen, welke in hun poogen tot de vlugt gelukt waren, werden in hoven en bosschen opgezocht, en meest allen aen de woede der uitheemschen geslagtofferd!

Meer dan vyf en twintig duizend Vlamin-

[p. 256]

gen verloren het leven op dien noodlottigen dag⁽¹⁾!...

Artevelde, die zoo hevig eenen schrik in de harten van den Franschen en Vlaemschen adel gejaegd had, werd op bevel des Konings opgezocht. Men ontdekte hem, in eenen deerniswaerdigen toestand aen de zyde des lyks van zynen pagie, onder eene menigte zyner gesneuvelde stadgenooten, en bragt hem voor den Monarch, die last gaf om zyne wonden te verbinden. Doch, de groote Gentenaer, de slaverny zyner landgenooten niet langer willende beleven, verzaekte de hulp zyns vyands, en trotsch en moedig, gelyk hy het steeds geweest was, stierf hy op diezelfde plaets, waer hy gepoogd had Vlaenderen aen de magt eens vreemden dwingelands te ontrukken⁽²⁾!...

(1) Cecideruut è Flandris supra viginti quinque hominum millia, interque eos cìvium Gandensium millic novem.
Pontus Heuterus. Rer. Burg., lib. II.

(2) Den Coninck victorie hebbende, dede Philips van Artevelde soucken. Een van de ghevanghenen seyde dat hy neffens hem versleghen wiert; mits welcken ter plaetse gheleet synde, heeft hem ghewesen ouder de doode ligghende, half levende half dood. Den Coninck dede de wonden toebinden ende vermaecken; maer den selven, versaeckende alle hulpe, niet willende te lyve blyven (soo hy seyde) als syne medeborghers, souckende de vryheyt van den lande, vernielt waren, heeft hem doot ghebloet. Dus is syn lichaem op een spriet ghehanghen.
Cron. van Audenaerde, HS.

[p. 257]

Ten loone zyner opoffering werd Artevelde, op bevel van Karel VI, op een spriet gehangen, van waer Pieter Van den Haute, een der boezemvrienden van den Ruwaert, zyn lyk in eene draegbaer naer Gent deed vervoeren⁽¹⁾. Met Artevelde viel de magt der Vlaemsche gemeenten, welke, zonder onderstand van vreemden, hare privilegien en vryheden, zoo deerlyk door den Graef miskend, met het wapen in de vuist, wilden herwinnen.

Nauw was het kleene leger van Ackerman verlost van zyne aenranders, of de bevelhebber deed de gekwetste vryheidverdedigers

(1) Pierre Van den Haute, un des fidèles amis de Philippe van Artevelde, fit transporter son corps à Gaud, dans une litière.
Dag-Chronycke van Vlaenderen. (Archiv. Fland. Orient.) Note de St-Génois.

[p. 258]

op wagens laden, en ze door de minderbroeders verbinden, terwyl hy zelve al het mogelyke aenwendde om zynen halsvriend, Arnold van Schoorisse, tot het leven terug te roepen. De geweldige slag, dien de man ontvangen had, en waerdoor zyn stalen harnas ten grooten deele verbroken was, had eene zware, doch niet gevaerlyke wonde onder diens regter boezem veroorzaekt, wiens hevige kloppingen genoegzaem aenduidden dat het bloed hem ongehinderd door de aderen vloeide, en hy eerlang hersteld zou zyn. Ackerman schiep moed: onophoudelyk dacht hy aen zyne beminde, die hem, over de zorgen haren vader toegediend, hoogst erkentelyk zou wezen; en om Oda een klaerder blyk te geven van zyne steeds durende vriendschap; om haer te doen gevoelen dat hy zelve, als een beschermengel, op den man gewaekt had, kruiste hy zorgvuldig Odas hoofdsluijer over de wonde des Vryheeren van Schoorisse, en deed dezen door vier minderbroeders naer Audenaerde vervoeren, alwaer de maegd zich, sinds eenigen tyd, in 't gezelschap van hare pleegzuster ophield.

[p. 259]

By de terugkomst heurs vaders, wiens dood men aen Oda reeds had aengekondigd, aen Oda, welke met loshangende hairen, treurig voor een Madonabeeldje knielde, om Godes Moeder, als tusschenspreekster by den Heiland, de eeuwige rust voor de ziel van den overledenen af te smeeken, hief de maegd een hartscheurend gegil aen; als eene uitzinnige wierp zy zich op den gewonden, sloot hem in hare armen, en verwarmde zyne killige wangen onder hare zoenen.

Na eene vrye uitboezeming aen hare droefheid gegeven te hebben, rukte zy zich van het roerlooze lichaem los, en aenschouwde met ondervragende blikken den arts, die aengekomen was om Arnold te bezorgen. Het geroep, dat men ter straet aenhief; de vreugde, die overal heerschte omdat de Gentenaers het beleg van Audenaerde verlaten hadden⁽¹⁾; het belang, dat de be-

(1) Die van Gendt, die ten Goudberghe ter bataillien niet gheweest en hadden, ende al noch meer dan eene halve mile van daer waren, hoerende dat Philips van Artevelde zeere ghequétst was ende ghevanghen, sy liepen wech te Oudenarde waert tot haren ghesellen, die Oudenarde beleit hadden; sy deden se upbreken ende met hemlieden te Gendt waert kieren.
Cron. van Vlaend. (Vlaems. Bibliophilen.)

[p. 260]

wooners der stad aen het bezit van Arnold stelden, en de verzekering der minderbroeders, dat Odas vader aen het gevolg zyner wonden niet zou overlyden, beurden den moed der maegd een weinig op: men ontdeed den gekwetsten van zyne kleederen, en nauw had Oda haren hoofdsluijer herkend, waerop het bloed van Arnolds wonde doorscheen, of zy look de oogen, en de naem van: Ackerman! ontvloog haren mond. Als ware dit pand, dat zoo lang de boezemkloppingen heurs verloofden gevoeld had, Oda heiliger geworden door de nieuwe herinneringen, die zy er aen hechtte, rukte zy den sluijer uit de hand van eenen der minderbroeders, drukte dien tegen het hart, en wierp zich weenend in eenen leuningstoel neder.

De geestelyke, die Odas beweging had gadegeslagen, wendde zich tot haer, onderhield ze over de beschikkingen des Hemels ten haren opzichte; over de hulp door den Gentschen aenleider aen haren vader toe-

[p. 261]

gebragt, en eindigde met haer geheel en al te troosten.

Steeds bygestaen door hare dierbare zuster, verliet Oda het vertrek terwyl men Arnolds wonden vermaekte, en ging in eene der zalen harer wooning de gelukwenschen ontvangen, die de talryke vrienden des Vryheeren haer nopens zyne ontsnapping toestuerden.

_* * _*

Zoodra had men de rampzalige tyding van de onderlaeg der Vlamingen te Gent niet vernomen, of eene schielyke vrees beneep de harten van allen, in wier aderen nog vaderlandsch bloed stroomde. - Artevelde was gesneuveld, en met hem de moed, de fierheid zyner stedegenooten verdwenen. Eenieder betreurde de dood van eenen vader, eenen zoon, eenen broeder of eenen boezemvriend; en de verslagenheid was zoo groot, dat, ofschoon men er voor de aenkomst van het Fransche leger uitermate bevreesd was, niemand dier verdrukte vryheidverdedigers het denkbeeld opvatte stads poorten te sluiten.

[p. 262]

Degenen, die, uit vrees of dwang, vroeger Arteveldes party schenen verkleefd te zyn, begonnen het hoofd op te steken: de moedeloosheid der opstandelingen maekte dat de Graefgezinden zich, hoe langer hoe meer, verstoutten; en in de hoop van den Prins te behagen, sloegen zy de hand aen al de bedienden door den Ruwaert aengesteld, ja, bragten er eenigen om het leven⁽¹⁾!

Eindelyk trok Ackerman, door het grootste deel zyner krygslieden verlaten, de hoofstad van Vlaenderen binnen, en trachtte te vergeefs de gemoederen te stillen. Steeds was hy voor de overrompeling der Franschen beducht, welke, uit wraek over de onderlaeg door hunne vaderen te Groeninge onderstaen, Kortryk in asschen legden, en de inwooners deerlyk vermoordden⁽²⁾. Brugge

(1) Cron. van Vlaenderen.

(2) Après la dite baptaille, le Roi et son armée tirèrent vers Courtrai, ou deux frères cordeliers vinrent à lui de par la ville de Bruges, requerre que il eust merchi de eulx, à laquelle il pardonna leurs meffais, parmi ce qu'il cubt de la dite ville pour amende la somme de VJxx mil francs, après fut dit au Roi que la ville de Courtrai, c'est asscavoir les Seigneurs de icelle, avoient mis en fermure les esporons dorez et cottes d'armes des Chevaliers de France, qui moururent à la baptaille de Gronninghe, qui fut l'an mil III^e et II, et que anuelement faisoient de iceulx esporons et cottes une manière de moquerie et desrision, laquelle chose despleut moult à plusieurs Seigneurs et espécialement au Roi, qui, pour cette cause, abandonna pillier toute la dite ville et après le aidoir.
Extrait d'un MS. intitulé: Chronique de Flandre et d'autres Pays. Communiquè par M. le Baron de St-Génois.

[p. 263]

gaf zich aen den Graef over, en al de steden van Vlaenderen gingen den Koning van Frankryk hare sleutelen aenbieden.

De Monarch, na vruchteloos de Gentenaers afgewacht te hebben, zond gezanten naer hunne stad, ten einde de opperhoofden te aenzoeken opdat zy zich tot hem zouden wenden. Van den Bossche⁽¹⁾ die zich, ofschoon gewond, uit Brugge naer zyne moederstad had doen vervoeren, verzette zich tegen het voorstel van den Vorst: niettemin wilde het volk de hun op te leggen vredevoorwaerden kennen, en vaerdigde eenige zyner voornaemste burgers af tot den Ko-

(1) Van den Bossche was, benevens Pieter de Winter, tot Gouverneur van Brugge aengesteld geweest.

[p. 264]

ning in de abdy van St-Marten te Doornyk.

Deze voorwaerden van onderwerping, die voornamelyk hierin bestonden, dat Gent, boven de betaling eener som van 300,000 gulden tot dekking der kosten van oorlog, Arteveldes wetten vernietigen, en zich met den Graef verzoenen moest, werden op Van den Bossches raed verstooten.

Hy deed gevoelen dat, wilde men een anderen opperbevelhebber kiezen, deze met meer schranderheid dan de Ruwaert, 's lands zaken besturen, en gewis den naem en de dapperheid der Gentenaers vereeuwigen zou. Dees voorstel werd aengenomen; de poorten gesloten, en het antwoord der opstandelingen, dat zy nimmer Lodewyk van Male als Heere van Vlaenderen meer wilden herkennen, maekte dat de Koning zwoer Gent tot in den grond te verdelgen.

einde van het tweede deel.