Arnold van Schoorisse, episode uit den opstand der Gentenaers (1382-1385). Deel 1

[p. 83]

III.
Vaderlandsliefde en Verleiding.

Cuncta equidem tibi, rex, fuerit quodcumque, fatebur Vera, inquit: neque me Argolicâ de gente negabo.
Aen. lib. ii.

Wel hem, die 't Vaderland meer dan zich zelv' bemint,
In 't sneuvlen voor haar eer een' zuivren wellust vindt.....
...........
Gelyk een diamant zyn stralen schiet in 't duister
Schynt ook altoos zyn roem met onverdoofbren luister.

Helmers, de Holl. Natie.

Eenige dagen nadat Oda de liefdeverklaring van Walter van Herzeele afgeslagen had, zaten in de nabyheid van St-Pieters te Gent, in een huis, dat zich trapsgewyze en statig in de hoogte verhief, en van meer dan bur-

[p. 84]

gerlyk voorkomen was, twee mannen, sprakeloos, in verschillige gedachten verslonden. De zael, waerin zy waren, was achtkantig overwelfd; aen den wand hingen menigvuldige wapenen en harnassen, welker rosachtige kleur genoegzaem aenduidde dat ze sinds ettelyke jaren tot hunne bestemming niet gediend hadden. Op de schouwplaet, waeronder uitgebrande blokken eiken hout rookten, stond een zilveren Christusbeeld; zware leuningstoelen, met duizend koperen nageltjes versierd, waren met orde rond het vertrek geplaetst, en eene zwarthouten kas, met kunstig gebeitelde kroonlysten, en waerop de zinnebeelden eener brouwery pronkten, stond langs weêrzyden nevens den grooten schouwmantel, en maekte met dezen, als het ware, een en denzelfden huisraed uit. Twee zilveren lampen, waervan de eene hare schitterende stralen wierp op een opengeslagen parkement, en de andere geschikt was om de gelaetstrekken der aenwezige mannen in al derzelver wyzigingen te doen uitschynen, hingen aen het gewelf des vertreks, op welks kalkwitte muren zy de minste be-

[p. 85]

weging onzer beide vrienden zorgvuldig afteekenden. Een dezer, wiens uitstekend voorhoofd twee diepe oogen beschaduwde, waer men echter al het vuer der jeugd kon zien uitstralen, en wiens bovenlip door een zwarten knevel bedekt was, waervan de punten met gemaekten opschik tot in het midden van 's mans blozende wangen opkrulden, hield zich onledig met op 't gemelde parkement, eenige cyfers onder elkaêr te plaetsen.

De andere, die den ouderdom van acht en veertig jaren bereikte, doch het voorkomen had van eenen persoon, die nog in den bloei zyns levens was, zat met de beenen over elkaêr gekruist, en hield gestadig zyne kleine blauwe oogen, waerin schalkheid en list, uitblonken, op de gelaetstrekken van zynen makker gevestigd. Van stond tot stond rimpelde een lach van inwendige vergenoeging zyn voorhoofd; hy wrong stil de vingeren door elkander, en scheen zich, hoe langer hoe meer, in de gedachte te verheugen, die hem door de hersenen liep. Voor een menschenkenner was het gemakkelyk om zien dat er iets geveinsd in dit hoofd verschool.

[p. 86]

Met één woord, geheel zyn voorkomen stond in hemelbreed verschil met de deugderyke hoedanigheden van den persoon die tegen hem overgezeten was.

De cyferaer staekte zyne bezigheid.

- Honderd duizend man!’ riep hy verheugd uit, zich met de vingeren op het voorhoofd slaende, - honderd duizend man!... Met de ons verzekerde hulpbenden, die de steden van Vlaenderen te been zullen brengen, onze voetboogschutters, de Gentsche Witte Kappen, en de acht honderd leenlieden, die ge zegt uit uwe heerlykheid stedewaerts te zullen leiden, moeten wy Lodewyks slaven tot den laetsten toe verpletteren!’

De man, die in den zetel uitgestrekt lag, en waerin onze lezers Walter van Herzeele ongetwyfeld herkend hebben, sprong op, naderde zynen aenspreker, en had moeite om zyne verwondering te verbergen by het vernemen der groote magt, waerover Gent beschikken kon. Hy sloeg nieuwsgierig zyne blikken op het parkement, en na alles met nauwkeurigheid overzien te hebben: - Jonker Philips!’ sprak hy tot Artevelde, - want

[p. 87]

't was deze, die de magt der misnoegden opgerekend had - Jonker Philips! het land zal zyne verlossing aen onzen moed verschuldigd wezen: de onbepaelde trouw, die de vryheidsminnaren in u stellen, heeft ze bewogen om u tot opperbevelhebber van Vlaenderen te kiezen. De bylen zyn gewet, de spiesen geslepen, en onze dapperen wachten met ongeduld het oogenblik af, waerop zy hunne belegerde moederstad zullen mogen uittrekken om de vlag des opstands door al de steden van Vlaenderen te doen wapperen.

- Vryheer van Herzeele!’ hernam met fierheid de Gentsche burger, - ik heb met des te meer genoegen het ambt aenvaerd, waermede myne stadsgenooten my vereerd hebben, daer ik een onverzoenlyken haet tegen Graef Lodewyk heb opgevat. Sinds lang vervloekte ik hem, omdat zyne geldverkwistingen het volk tot den bedelzak brengen; sinds lang vervloekte ik hem, omdat hy zyne onderdanen als lastdieren aenschouwt, en den spot houdt met hunne klagten. O! ik voel my gelukkig die toomelooze eischen te mogen tegenkanten: wierden

[p. 88]

myne plannen met een gewenschten uitslag bekroond, zeker zou de Graef gewaer worden dat het volk, indien het wil, de meester zyner meesteren is.

- Die uitslag kan niet falen, jonker van Artevelde!’ sprak Walter op een vleijenden toon: - doch, om uw doel te bereiken, ware het noodig, gelyk ik zoo even gezegd heb, dat al de vermogende Gentenaers eenstemmig te werk gingen, opdat wy, onder het geleide van verschillig-denkende bevelhebbers, onze medeburgers de wapenen tegen elkander niet zouden zien opnemen.

- Uwe vrees is ongegrond, ridder! De Gentenaers hebben, als het ware, maer ééne vuist om de byl en de spies te behandelen: gy ziet, als het er op aenkomt, om de vryheden hunner vaderen weêr te winnen, dat alle verdeeldheid voor de grootste verstandhouding onder hen, plaets maekt. Als wy zeggen: slaet! gaen dertig duizend armen omhoog, en niemand durft onze bevelen tegenwerken. Alvorens wy ter verdelging van 's Graven benden uittrekken, zal er geen enkele

[p. 89]

sterveling in Gent meer gevonden worden, die ons tegenstrydig zal wezen.

- Gave God, dat uwe voorzegging bewaerheid wierde, jonker!’ antwoordde Walter zuchtend, terwyl hy schuins de oogen op Artevelde wierp, om de uitdrukking zyner gelaetstrekken te bespeuren.

- En wie zou zich tegen het herwinnen onzer voorregten, tegen de eer en den heilstand van Vlaenderen durven verzetten?’ was de driftige vraeg van den grooten Gentenaer.

- Wie? wie? ik weet niet wie,’ stamelde de Vryheer van Herzeele; - maer 'k heb een zeker voorgevoel dat jonker Ackerman, die zeer veel op 't Gentsche volk vermag, een groot deel dezer door list zal winnen, en alzoo de tweedragt onder ons zaeijen.’

Artevelde stond eenige oogenblikken in bedwelming, en Walter, die er geene stoornis aen wilde brengen, wachtte stilzwygend op de woorden van den Ruwaert.

- Denkt gy dat het onmogelyk zou we-

[p. 90]

zen Ackerman langs onzen kant over te halen?’ vroeg van Artevelde.

- Misschien niet onmogelyk, doch zeer moeijelyk, jonker!’ hernam Walter, die bly was zynen vriend de gedachte te zien koesteren dat Ackerman diens plannen zou kunnen verydelen. - Gy kent 's Graven gehechtheid aen den heere van Schoorisse, en de tytelen waermede deze begunstigd is geworden. Welnu, Ackerman is de verloofde der dochter van dit stamhuis; by het sluiten van den vrede moet hun huwelyk gezegend worden, en gy kunt wel denken dat hy, benevens zyn toekomenden schoonvader, de onbillyke eischen van den Graef zal ondersteunen.’

Deze woorden hadden eene ongewoone beweging in Arteveldes binnenste veroorzaekt. Zyne armen over elkander slaende, doorwandelde hy, prevelend en met gebukten hoofde, de zael: hy bleef op eens stilstaen, en beide handen op Walters schouderen leggende: - Ridder,’ sprak hy, - ik ken het middel niet om Ackerman onze party te doen aenkleven; nogtans ken ik datgene om hem te beletten iets ten voordeele van den Graef

[p. 91]

te verrigten. Van heden af zal ik op hem doen waken, en, des noods, hem in de boeijen klinken.

- Artevelde! een samenzweerder werkt in 't duister: Ackerman zal zich niet aen verdenking blootstellen; alwie iets vermag zal door hem aengestookt worden, en, zoodra wy 's Vorsten magt zullen aenranden, zal hy, met zyne verslaefden, zich tegen ons keeren.

- Ik weet niet, Vryheer van Herzeele,’ hernam Artevelde, - waerom gy de zaken zoo langs haren ongelukskant beschouwt: wilde men u gelooven, het heilige poogen tot het herwinnen der voorregten onzer vaderen, zou den vryheidsminnaer vrees moeten baren. Gent vraegt, als met ééne stem, die voorregten weêr; niemand durft of wil de magt des Graven ondersteunen, die ze van de eerste tot de laetste tracht te verdelgen, en gy zoudt kunnen veronderstellen dat er verraders in onze rangen bestaen.

- Jonker van Artevelde! ware ik niet gehouden een my toevertrouwd geheim te bewaren, dan zou een enkel woord u de over-

[p. 92]

tuiging van mynen argwaen geven. Gy weet in welke onderhandelingen van schynbare vriendschap ik met Graef Lodewyk ben; en, alhoewel hy een onbepaeld vertrouwen in my stelle, omdat ik hem de mogelykheid heb laten zien, dat myn oom Galterus zich onder zyne vanen zou rangschikken, heb ik, by eede, de onschendbaerheid van dit geheim moeten bevestigen. Maer - de liefde tot myn vaderland, de hoop, die ik koestere van eenen, ons voordeeligen, vrede te Haerlebeke te zien sluiten, nopen my u kennis van 's Graven voorstel te geven. Ik zelve moet hem aen Ackerman doen, en het verraed van dezen laetsten is de eenige voorwaerde, welke Arnold van Schoorisse op de hand zyner dochter stelt.’

Artevelde werd bleek van verontwaerdiging: in bitse woorden meende hy tegen Ackerman uit te varen, doch zich inbeeldende dat de jongeling deze bitsheid niet verdiend had, poogde hy zich te bedaren. Hy aenzocht Walter geen enkel woord nopens het gezegde van den Graef te reppen; en, op de opwerping des heeren van Her-

[p. 93]

zeele, dat hy door het niet volbrengen dezer taek, Lodewyks vertrouwen verliezen, en dien ten gevolge den opstand van geen nut meer wezen zou, was Artevelde van gedachte dat het hoogst tyd was een besluit nopens Ackerman te nemen.

- Morgen, voor den avond, moet ik den Graef verslag van myne zending doen,’ hervatte de Vryheer van Herzeele: - ik heb de zaek met ernst overwogen: één middel blyft er ons nog over om te gelukken.

- En welk is dit middel?’ was Arteveldes nieuwsgierige vraeg.

- Ackerman is jong en fier: - gy moet hem tot aenleider der Gentenaers doen uitroepen. Gevleid door deze eerbetuiging, zal hy zyne liefde vergeten, en zich aen onze zaek aensluiten.

- Deze gedachte is groot en edel, Vryheer!’ sprak Artevelde; - ja groot en edel!’ hernam hy statig; - en wanneer de Graef, onze voorstellen verstootende, uit Vlaenderen gejaegd is, dan zal Schoorisse geene belangen meer hebben om zich van ons te verwyderen, geene redenen om Ac-

[p. 94]

kerman als zynen schoonzoon niet te aenvaerden!’

Hier moest Walter zich geweld aendoen om zyn spyt te verkroppen; doch spoedig eene geveinsde koelmoedigheid nemende, - Wat raekt ons het huwelyk der erfdochter van Schoorisse?’ sprak hy; - 't is voldoende dat wy Ackerman beletten den Prins aen te kleven: alle middelen zyn goed om dit doel te bereiken.

- Vryheer!’ viel Artevelde hem in de rede, - die grondstellingen zyn onjuist. De dienst, dien Ackerman ons bewyzen zal, moet met geene opoffering gepaerd gaen! Morgen, in den ochtend, zal hy als bevelhebber der Gentenaers uitgeroepen worden, en myne plannen ten zynen opzichte goedkeuren.

- En ik zal zyn huwelyk verydelen!’ mompelde Walter binnens monds. - Oda moet aen my zyn; en kwame het zoo verre dat men hare vereeniging met Ackerman tot stand wilde brengen, dan zou myne byl dien liefdeknoop onverbiddelyk doorhouwen!’

[p. 95]

Artevelde, die aen de inkrimping van Walters lippen kon ontwaren dat de man aen wraekgedachten overgelaten was, meende niets beters dan dat zy haren oorsprong hadden in de handelwyze des Graven, die de zwaerste voorwaerden aen de onderwerping der Gentenaers stelde, en wien de ridder tegen dank moest onderschragen. Artevelde sprak breedvoerig over de moeijelykheid van Walters taek, over de nieuwe voorstellen van vrede aen de goedkeuring van den Prins toegezonden, en welke spoedig moesten aenvaerd worden, wilde Lodewyk van Male zich op 't onverwachts niet overvallen zien.

Walter drong aen om Ackerman zonder uitstel in den opstand te wikkelen, er byvoegende dat 's jongelings medewerking eene der byzonderste redenen zou wezen om den Graef tot vrede te bewegen.

Lang nog spraken beide vrienden over deze zaek; Walter kwam er altyd op terug, en daer Arteveldes stellige verzekering van Ackerman aen zyne zwakke zyde aen te tasten, den Vryheer van Herzeele gerust stelde, nam deze afscheid van den Ruwaert,

[p. 96]

zeggende dat hy 's anderdaegs zou weêrkeeren, om den uitslag der onderhandeling tusschen Artevelde en Ackerman te vernemen.

Nauw was Walter door de duisterheid beveiligd, die in de straten van Gent heerschte, of hy schoot in een hevig gelach. Na zyne eerste vreugd een weinig verdwenen was, overpeinsde hy het middel om best het ontworpen huwelyk tegen te gaen. - Morgen moet ik alles weten,’ sprak hy, - en eer de zou onder is, zal ik my by Arnold van Schoorisse bevinden. Hoog zal ik het verraed van Ackerman doen klinken; ja, de vervloeking van den Vryheer op hem inroepen! O! ik gevoel my gelukkig by deze gedachte: Oda zal het loon myner verknochtheid aen 's Prinsen belangen wezen, en Ackerman het hartzeer hebben my - met zyne beloofde bruid - in de armen der wellust te zien leven!’

By deze geruststellende gedachten naderde de nacht, en Walter, op wiens geweten de grootste euveldaden geenen indruk maekten, legde zich ter rust, en sliep weldra in.

[p. 97]

Artevelde in tegendeel, vervuld van 't denkbeeld dat hy geroepen was tot de rol van verlosser zyns vaderlands, kon de oogen niet luiken: zyne voorstellen van vrede doen aenvaerden of de magt des Graven omverwerpen; een aenzienlyk leger bezorgen; aen geheel Vlaenderen den haet tegen Lodewyk van Male inboezemen; in al de steden de vlag der vryheid doen wapperen, en het middel beramen om zyne landgenooten gelukkig te maken, waren de groote plannen, die zich in zyn breed voorhoofd onophoudelyk opvolgden. - Het was hem van hoog belang jonker Ackerman met zich te krygen. Ackerman was de spil, waerop Gent draeijen kon; Ackerman was de held, wiens belangen Artevelde met de zyne in verband moest stellen; hy was de man, van wien het afhing den burgertwist in de hoofdstad van Vlaenderen te vermyden: en diezelfde Ackerman was ook de verloofde der dochter en de hartevriend van den vurigsten Graefgezinden des lands. Hoe meer Artevelde dit alles overwoog, hoe moeijelyker hem de op zich genomene taek scheen.

[p. 98]

Nog altyd in radeloosheid gedompeld, werd hy er eindelyk uitgetrokken door de buitengewoone beweging, die in de straten van Gent heerschte. Hy sprong uit zyne legerstede, en vertoonde zich aen de byeengerotte menigte, die de lucht door herhaelde geroepen van liefdebetuiging en vreugde deed weêrgalmen. Gemakkelyk was 't om zien dat de man, die later Koningen moest doen sidderen, bedwelmd werd, en hem, ondanks al de poogingen om zyn gevoel te bedwingen, eene traen in het oog blonk!

Het oogenblik waerop de byeenkomst van Artevelde en Ackerman moest geschieden, was dáér. Walter had van in den vroegen morgen er kennis van doen geven; en het volk, vol hoop om door Vlaenderens Heere de vryheden van Gent te doen behouden, schaerde zich rond de woon van zynen opperbevelhebber.

Ackerman, wiens bevallige houding en aengenaem voorkomen eene bewondering op ieders aengezicht deed ontstaen, maekte een zonderlingen indruk op het doordringend oog van den Gentschen Ruwaert. Sedert

[p. 99]

lang door vriendschapsbanden vereenigd, reikten zy elkander de hand toe. Artevelde keek den aengekomenen strak in het gezicht, en: - Vriend!’ sprak hy met fierheid, - wy zyn geboren om het geluk van het huidige geslacht, en dit der nakomelingschap te bewerken.

- Die voorzegging,’ antwoordde Ackerman spytig, - moet door u of door my verydeld wezen. Ofschoon wy steeds eens van gedachte zyn geweest, moet ik u nu verklaren dat ik in uwe denkwys niet kan deelen.

- Bemint gy den heilstand van Vlaenderen niet, jonker Ackerman?

- Hebt gy er ooit aen getwyfeld, Ruwaert?’

Artevelde schudde het hoofd, en hernam: - Kunnen de boeijen, waermede men ons overladen wil, dien heilstand bewerken? Zeg Ackerman! ware het niet betreurenswaerdig voor het land, ware het niet hartscheurend voor ons beiden, de wapenen tegen elkaêr te moeten opvatten, en onze medeburgers eene bloedige hand de

[p. 100]

eene op den anderen te zien heffen? Zouden wy kunnen gedoogen dat een zoon de moorder worde zyns vaders; dat een broeder het hart van zynen broeder doorboore, en dat de helft onzer moederstad ons de afgrysselykste vervloekingen naer het hoofd wierpe? Neen, Ackerman! zoo schandelyk eene zaek keuren wy af: uw moed, dien de faem overal uitbazuint, is niet overdreven; de eer van het vaderland in het algemeen, die van Gent in het byzonder; van Gent, die fier is u het licht te hebben geschonken; van Gent, wier heilig poogen tot het verbryzelen harer slavenketenen met gulden letteren in de geschiedenis zal gegriffeld staen, vereischt uwe medewerking. Gy zyt door geenen eed aen het behoud des Graven vastgehecht: uwe medeburgers roepen u tot hunnen beschermer uit, en gy hebt te veel zielegrootheid om hunne bede, hun geluk, te verstooten.

- Indien geen eed van getrouwheid my aen den Graef hecht, kunnen andere beweegredenen my noodzaken onder zyne vanen te stryden, jonker Artevelde!

[p. 101]

- Geene beweegredenen zyn groot genoeg omdat ge de gruwelen niet zoudt voorkomen, die uwe verkleefdheid aen het bestaende bestuer zou tewege brengen. Gent rekent op u. De opstandvlag wappert op de torens uwer vaderstad, die, misschien heden nog, misschien morgen de prooi van het vyandlyke stael kan worden. Onze verdrukking moet eindigen; en om het bloed onzer oude moeders, het bloed onzer zwakke zusters op den dorpel niet te zien stroomen, dienen wy den wolf in zynen kuil aen te randen en te verpletten. De Graef zal myne voorwaerden van vrede niet onderteekenen: te trotsch en te volkverdrukkend is hy om ons iets toe te staen, dat wy hem met gebogene knien niet afsmeeken, maer - onze wraek zal hem... Hoort gy niet Ackerman! hoe uw naem onder de verzamelde burgers weêrgalm vindt? O vriend! ik zie dat de boezem u moedig klopt; groote gedachten vliegen u door de hersenen; en - iets dat in een oogenblik van opstand uwe ziel niet zou mogen boeijen, schynt u te beletten aen den wensch te voldoen van het

[p. 102]

volk, dat gedurig toeroept: - Ackerman is een held in wiens aderen Vlaemsch bloed stroomt; Ackerman moet de leeuw des Vlaemschen legers wezen!’

Hier zweeg van Artevelde, en zyne woorden, gepaerd aen het geschreeuw der opstandelingen, wier menigte Walter van Herzeele gedurig doorliep, hadden den jongeling doen wankelen: hy bleef in radeloosheid verzonken.

De Gentsche burger bemerkte die zielworsteling. Ackermans lot baerde hem medelyden, en de hand wegrukkende, die deze laetste zich voor de oogen had geplaetst, klemde Artevelde dezelve tegen zyn eigen boezem, en vroeg of Ackerman de slaverny voor de vryheid verkoos.

- Neen!’ riep de jongeling, met fierheid het hoofd oprigtend, - neen! doch ik kan, ik mag niet medewerken om 's volks boeijen te helpen verbryzelen. Artevelde! indien ik u beloofde geen deel in den opstand te nemen, en, by voortduring, my met geene staetkundige zaken te bemoeijen...

- O Ackerman! Ackerman! onmogelyk

[p. 103]

ware het voor u zulk eene belofte te houden: de weldaden, waermeê de Graef u overladen wil; de smeekingen des heeren van Schoorisse, die uwen invloed op het Gentsche volk kent; de liefkozingen zyner dochter, zouden uwen moed doen ontwaken, u welligt tegen den opstand der Gentenaers aensporen, en oorzaek wezen van al de onheilen, waerover ik u zoo even sprak. Ik weet wat de tranen eener vrouw op een mannenhart vermogen, en hoe moeijelyk men de eischen eener verloofde kan weêrstaen. Uwe betrekkingen met Oda van Schoorisse zyn my bekend, Ackerman! en daer uw hart geene geheimen voor my verbergen kan, heb ik reeds de overtuiging dat gy, meer dan iemand, meer misschien dan ik zelf, de willekeurigheid van den Graef laekt, en dat slechts de vrees van uwe verloofde te mishagen, u weêrhoudt den welstand van het ongelukkige Vlaenderen te bewerken. De zucht, die ons hart tot eene maegd doet ontgloeijen, is zeker heilig; doch honderd duizend mael heiliger is nog die, welke onzen boezem voor het

[p. 104]

vaderland doet blaken. Aen het geluk zyner medeburgers moet men zyn eigen geluk opofferen; en niets is groot, niets is edel, staet het niet in verband met de vryheid onzer landgenooten!’

De overtuiging waermede de Ruwaert sprak, maekte dat Ackerman niet bestond zyne woorden te wederleggen.

- Uwe opoffering,’ zoo vervolgde van Artevelde, - is die, welke men alleenlyk van een moedigen vryheidsverdediger verwachten durft: slechts dient gy oogenblikkelyk van de aenspraek op de erfdochter van Schoorisse af te zien: een held mag aen geene maegd verslaefd zyn, voor zoo verre het vaderland zynen arm vereischt!... Arnold zal u vervloeken, ja; maer uwe dapperheid zal Odas bewondering wegdragen: die bewondering moet op nieuw voor liefdegevoel plaets maken, en - wanneer wy 's Graven benden verdelgd, en Vlaenderens vryheid bewerkt zullen hebben, dan wil ik, des noods, den Vryheer van Schoorisse dwingen, de hand zyner eenige dochter, aen Ac-

[p. 105]

kerman, den verlosser des vaderlands, te schenken!’

Ackerman glimlachte: de woorden van Artevelde hadden zyne eigenliefde gestreeld, en de gedachte, dat hy als aenleider van zoo talryke benden zou optreden, maekte dat hy in geestvervoering uitriep: - Artevelde! gy verrukt my. Ja, ik haet de dwingelandy des Graven; o! ik hate die uit al myne krachten; en nogtans heb ik dien haet in mynen boezem moeten smooren, omdat ik vermeende dat hy met myne inzichten op Oda niet gepaerd kon gaen: maer nu, nu wil ik alles aen myn vaderland opofferen: met u, onder uwe bevelen, zal ik myn laetsten druppel bloeds met vreugde vergieten!...

- 't Zy zoo,’ antwoordde de Gentsche burger. Hy klemde den jongeling aen 't harte, sloeg de oogen ten hemel, en - O God! Heere der heirscharen,’ zuchtte hy, - Gy, die de innigste wenschen myner ziel kent, en weet dat niet de hoogmoed, doch slechts de heilstand van Vlaenderen my tot opstand tegen den Graef aenspoort, maek dat ik in myn poogen gelukke, of dat de dag, waerop

[p. 106]

men Gent op nieuw met boeijen zou overladen, de laetste myns levens zy.’

Artevelde zette zich op beide knien, en Ackerman aenschouwde hem met bewondering, totdat de spoedige aenkomst van Herzeele, die beider onderhandeling gedeeltelyk afgeluisterd had, Odas minnaer uit die bewondering trok. Deze sloeg de oogen op Walter, welke het vertrek weêr uitliep, om de door hem hoogst verlangde toestemming van Ackerman in den opstand, aen de nieuwsgierige menigte te verkondigen.

Nu leidde Artevelde zynen makker tot voor een ter straet uitkomend venster en sprak: - Ackerman! gebied aen uwe onderdanen.’

By het zien der twee mannen, waerin de Gentenaers een onbepaeld vertrouwen stelden, bleven allen, als het ware, roer- en sprakeloos, totdat Artevelde met eene bewogene stem uitriep: - Burgers van Gent! groet in Ackerman, uwen aenleider, den moedigsten verdelger van 's Graven dwingelandy!’

Een vreugdegejuich, dat gelyk was aen de

[p. 107]

klettering van eenen donderslag, werd aengeheven; allen ontdekten zich het hoofd, de vlag des opstands werd in de hoogte getild, en Walter van Herzeele naderde de twee helden, zich aen de linker zyde van Artevelde plaetsende. Hy hield een zwaer kruisbeeld in de hand, reikte het den Ruwaert over, en fluisterde hem in het oor, dat het volk verlangde zyn nieuwen Kapitein aenstonds den eed van getrouwheid te zien doen. Artevelde overhandigde op zyne beurt het Christusbeeld aen Ackerman, en sprak met eene stem, die een zichtbaren indruk op de aenhoorders maekte: - Ackerman! Gent, die de verlossing des lands moet bewerken, heeft u tot zynen aenleider gekozen. In den naem van allen geef ik u de magt om het gebied over onze moedige burgers te voeren, en ze tot de zege of de dood te geleiden. Zweer op het heilige afbeeldsel onzer Zaligmaking, haet aen Lodewyk van Male, getrouwheid aen de zaek der vryheden! zweer dat gy de verdelging betrachten zult van iederen Graefgezinden, en dat ge, wat al poogingen men aenwenden kunne om u van de bescherming

[p. 108]

des volks af te trekken, tot den vrede of tot het graf uwen eed gestand zult doen!’

Ackerman legde zyne vingeren op het Christusbeeld, en - Dit zweer ik!’ sprak hy bewogen; - echter neem ik den Hemel tot getuige, dat ik nooit myn rapier tegen Arnold van Schoorisse trekken, doch hem in alle netelachtige omstandigheid beschutten en verdedigen zal!’

Walter van Herzeele, te zeer verheugd by Ackermans woorden: - dit zweer ik!’ om naer diens overig gezegde te luisteren, riep op een doordringenden toon, terwyl de jongeling nog bezig was met spreken: - Leve Ackerman! leve onze Kapitein!’

Duizende stemmen, die zich als de echo in de verte verloren, herhaelden dees geroep, en in min dan een kwaert uers was de eed van Ackerman door gansch Vlaenderens hoofdstad gekend. Hy verheugde uitermate de opstandelingen, terwyl hy 's Prinsen partygangers inniglyk bedroefde.

Niemand scheen nog op vrede te hopen; de praelbogen, die gediend hadden om den Graef, by zyne laetste intrede, hulde te be-

[p. 109]

wyzen, werden nu, ter eere zyner verdelgers, in de straten van Gent opgerigt, en de woorden: Heil! en Zegen! vroeger in gulden letteren er op gegriefd, waren vervangen door die van: Dood! en Vervloeking aen Vlaenderens dwingeland!...

Tamelyk lang duerde het geroep, dat op Ackermans eed gevolgd was: alle harten waren van zuivere vaderlandsliefde vervuld, en men kon slechts op het gezicht van Herzeeles Vryheer de zwartgalligheid zyner ziel lezen. Walter gaf Ackerman den Judaskus, en het kruisbeeld uit dezes handen nemende, stamelde hy: - En ik, ik zweer ook dat de minnaer van Oda van Schoorisse nimmer heur bruidegom zal wezen!’

Vermeenende dat Walter in de gedachte van Artevelde deelde, nopens Arnold van Schoorisse en dezes dochter, drukte Ackerman den snoodaert tegen het hart, en liet door zyne gebaerden de erkentenis uitschynen, waervan zyn boezem overwelde.

Het volk had zich reeds aen allerhande vreugde en vermakelykheden overgegeven, wanneer onze drie vrienden in het belang

[p. 110]

des vaderlands, nog nieuwe middels beraemden. Walter van Herzeele, voorgevende dat zyne tegenwoordigheid niet te Gent, doch in 's Graven leger van dienst kon wezen, nam afscheid van de bevelhebbers. Hy lachte over hunne onnoozelheid, omdat zy, door zyn toedoen, beide in het net gevallen waren, en de Gentenaers weêr hunne dolle woede tegen den Graef botvierden, die, ware zulks alreeds niet gedaen, op het punt stond een deel hunner eischen toe te staen, ten einde met hen in vriendschap te kunnen leven.

Ackerman moedig, doch een weinig bedroefd, wendde zich naer zyne woon, alwaer hy door de zegeningen van allen vergezeld werd.

- Pieter!’ sprak hy tot een ouden bedienden, - ik verlange alleen te zyn: zeg aen alwie naer my vraegt, dat ik heden niet sprekelyk ben.

- Goed, jonker Frans!’ was 't antwoord.

- Dit gebod,’ vervolgde de jonge Kapitein, - moet noch voor jonker van Artevelde noch voor den Vryheer van Herzeele

[p. 111]

gevolgd worden: indien zy my zien willen, brengt ze in myne wapenkamer.’

De knecht deed eenen hoofdknik, en Ackerman trad in het aengeduide vertrek, welks deur hy op zich vast sloot. De naem van Oda ontvloog zynen mond. - O! wereldsche eerzucht,’ sprak hy spytig, - wat vermoogt gy niet op het gemoed eens jongelings! Hoe groot zyn de opofferingen, die voor u gedaen worden? Voorspoed, geluk, rust en liefde, alles legt men in de weegschael! Voor u moet ik aen de streelingen der teederste maegd vaerwel zeggen, en my verwyderd zien van haer, die my vroeger heuren hartevriend, haren troost noemde; van haer, voor wier bezit ik meende eene koningskroon te kunnen verachten! Oda! Oda! waerom heeft de Hemel u uit geenen vader doen geboren worden, die de onbillyke eischen, de schandelyke daedzaken van den Graef durft afkeuren en bestryden, om my het toppunt van geluk met u te laten smaken? O! kon ik den Vryheer doen gevoelen, dat de zaek, die hy verdedigt, de schande, het verderf zyner landgenooten

[p. 112]

met zich moet slepen; kon ik zyne hand, die de verdelging in onze ryen brengt, tegen de magt des dwingelands gekeerd zien, om my door Arnold geene vervloekingen over het hoofd te hooren roepen; door Arnold, voor wiens geluk ik myn eigen geluk zou opofferen, en dien ik nooit - nooit zal kunnen haten! By het sluiten van den vrede zal hy myn huwelyk doen zegenen, zegt Artevelde: maer Artevelde kent Arnold van Schoorisse niet; en - Oda! o! die beminnelyke Oda zal my misschien, benevens haren vader... Maer neen, neen: die lippen, welke my nog by onze laetste byeenkomst eeuwige liefde toezwoeren, kunnen zelfs geenen vyand vervloeken. Odas trouw zal, even als de myne, bestendig zyn: welligt zal zy met minachting van my spreken, maer - heur hart zal steeds voor den heilstand haers aenbidders blyven kloppen. Was de maegd, zonder nog door de gedachte bekommerd te zyn dat ik van haer afzie, reeds niet rampspoedig genoeg? O ik ben een ondankbare! de hoogmoed heeft my aen het genot des levens vaerwel doen zeggen; ik

[p. 113]

die zoo vaek de hoop gevoed heb van de deugden myner lieve bruid tot een talryk kroost overgebragt te zien!’

By deze gedachte voelde Ackerman zich ontmoedigd: hy sprong uit zynen armstoel, en wendde zich naer het venster, van waer hy eenen blik ter straet wierp. Daer bemerkte hy de vreugdeteekenen, die men bereidde: de vaen des opstands was voor zyne woon uitgesteken, en zyne oogen vielen op deze er op geprente letteren:

Lang LeVe FransoYs ACkerMan,
Ware GentsChe LeeUW.

- Ja!’ zuchtte de Kapitein, - weleer was hy moedig als de leeuw, die daer op de vlag met zyne klauwen de zinnebeelden der dwingelandy verplet; maer nu voelt hy al de zwakheid zyner ziel hem in eens overvallen. Moedeloos, ja moedeloos, in plaets van heldhaftig; moedeloos genoeg, om den eed, dien hy op het kruisbeeld gezworen heeft, niet tot stand te brengen; moedeloos genoeg, om de neigingen zyner ziel boven het heil des va-

[p. 114]

derlands den voorkeur te geven!... Maer neen: nimmer zal men zeggen dat Ackerman een eedverbreker was: nimmer zal men...’

Hier werd hy in zyne mymering gestoord, door iemand die vergeefs de deur zyner wapenkamer trachtte te openen.

- Jonker Frans! jonker Frans!’ riep eene stem verheugd uit.

- Welnu! Pieter! wat wilt gy?’ vroeg Odas minnaer, den doorgang aen zyn ouden dienstbode vrylatende.

Pieter antwoordde niet, terwyl hy lachend op eenen jongeling wees, die hem vergezelde. Ackerman verschrikte by het ontvangen eens toegevouwen parkements, waeronder de zegel van Arnold van Schoorisse hing; doch zyn schrik veranderde in kommer, zoodra hy den inhoud des briefs gelezen had, waerin men hem met de byzonderste voorwaerden van den vrede bekend maekte, die dags te voren te Haerlebeke by voorraed gesloten was tusschen twaelf wethouders van Gent, en de afgezanten van Brabant, Henegouwen en Luik,

[p. 115]

welke als middelaers by den Graef tusschengekomen waren. Die brief deelde nog de omstandigheid mede dat Oda zich gedurende eenige dagen in het slot van Schoorisse, afgezonderd van haren vader, moest houden, terwyl Arnold, zonder verwyl, Lodewyk van Male te Brugge ging vinden, van waer hy zich naer Audenaerde begeven zou om de beschikking te bewaken van een steekspel, waerop de Graef hem ridder wilde slaen. De brief meldde overigens dat de maegd, de bescherming van haren verloofden noodig hebbende, men dezen zoo spoedig mogelyk te Schoorisse zou verwachten.

Zonder nog aen iets anders dan aen zyn toekomende geluk te denken, liep Ackerman naer de wooning van Artevelde, deelde er de ontvangene tyding mede, en de opperbestuerder van Gent deed ze nog denzelfden dag door al de straten der stad uitbazuinen.

Hy aenzocht de burgers, den haet tegen Lodewyk van Male af te leggen, en liet weten dat de bezettingstroepen zich van voor de poorten der stad moesten verwy-

[p. 116]

deren, om den in- en uitgang aen de burgers vry te laten.

Van uit Arteveldes huis trok Ackerman naer dit van Herzeele, aen wien hy het voorgevallene gelykelyk overbriefde. Ofschoon de plannen van Walter er door omver geworpen werden, toonde hy zich hoogst vergenoegd; maer nauw was Ackerman vertrokken, of Walter besloot 's Graven voorwaerden als te drukkend voor de Gentenaers, te doen verstooten. Niemand kwam hem geschikter voor om dit doel te bereiken dan Van den Bossche, welke de wreedste en de hardnekkigste onder de opstandelingen was. Walter schilderde schrikkelyk de tiranny van Lodewyk van Male af, en: - Hoe!’ riep hy in zyne geveinsde verontwaerdiging uit, - die helsche volkverdrukker eischt dat twee honderd onzer medeburgers te Ryssel in de boeijen geklonken worden, om hem tot gyzelaers te dienen; en hy levert ons de minste waerborg niet op tot steun van de rust, die hy ons belooft⁽¹⁾. Twee honderd

(1) Den vrede eyndelyk wierdt getroffen met dit besprek, dat de stadt Gendt moest leveren 200 gysselaers, de welke tot Ryssel in de gevangenis moesten geleyt worden.
Chr. van Vlaend.

[p. 117]

onzer medeburgers in de klauwen van den tyger, die met zoo innerlyk eene vreugde den laetsten druppel bloeds van den laetsten zyner onderdanen zou aftappen! Twee honderd Gentenaers!... o! dit is niets voor eenen dwingeland, die reeds meer dan honderd duizend vryheidsverdedigers ter eeuwigheid heeft gezonden! En wie zullen die gyzelaers wezen? Zult gy, Van den Bossche, gy die zoo vaek uw leven hebt te pande gesteld om het welzyn uwer stadgenooten te bewerken, niet de eerste zyn om den nek te moeten buigen, onder het zwaerd van dien, welken wy met zynen laetsten slaef verdelgen zouden, wilden de Gentenaers zich nog als waerdige kinderen van Jacob van Artevelde toonen? Al de bedienden, al de dekens, alsook de vryheidminnende Jacob de Rycke, de onversaegde Jan van Heyst, en de dappere Raso Van de Voorde, welke, benevens u, tot Onderkapiteinen zyn

[p. 118]

aengesteld, zullen zoovele slagtoffers onzer moedeloosheid wezen. Mathys Coolman, de manhaftige bevelhebber onzer zeevloot, hy, die uwe vrouwen en kinderen, welke de ongenadige beheerscher van Vlaenderen door den hongersnood trachtte te verdelgen, steeds levensmiddelen uit Holland en Zeeland heeft bezorgd; en Frans Ackerman, die het bevel over de Reizers⁽¹⁾ op zich heeft genomen; in een woord, al wat Gent grootsch en volklievend telt, zal, na in de kerkers van Ryssels slot aen de schrikkelykste folteringen blootgesteld geweest te zyn, of door het strop, of door het zwaerd, of door het vuer omgebragt worden!...’

Van den Bossche had met eene zichtbare verontwaerdiging naer Walters gezegde geluisterd: nu was zyn geduld uitgeput, en hy zwoer, met heiligen eede, dat hy den trots des Graven zou beteugelen.

(1) De Reizers waren diegene welke steeds het land rondliepen om Gent leeftogt te bezorgen. Hunne magt bestond uit 3,000 der dapperste opstandelingen, aen wier hoofd Ackerman gesteld was.

[p. 119]

- En wat zult gy doen?’ vroeg de Vryheer van Herzeele op een navorschenden toon, als wilde hy laten zien dat hy geen geloof aen de volbrenging van Van den Bossches eed hechtte.

- Wat ik doen zal? wat ik doen zal?’ schreeuwde de onstuimige Gentenaer; - o! ik ken het middel om die schandelyke eischen te doen verwerpen. Ik wil alles wat in Gent leeft, tegen den dwingeland aenhitsen! Myn besluit is genomen, Vryheer! de meerderheid der Gentenaers is my verkleefd; en indien, gelyk gy zegt, Simoen de Bette en Gyselbrecht Gruter⁽¹⁾ de door hen onderteekende schandelykheden hier komen afkondigen, zal ik, en dit zweer ik by de asch myner moeder, hen met dit myn eigen rapier de borst doorsteken; en onze vlag rond al de straten van Gent weêr doen wapperen!

- Uwe vaderlandsliefde gaet myne verwachting te boven, Van den Bossche!... Ik

(1) Twee der Gentsche wethouders, die volmagt bekomen hadden om met den Graef over vrede te handelen.

[p. 120]

zal de eerste zyn, om u, met al wat my toegedaen is, te onderstutten: slechts eenige onzer getrouwe vrienden wil ik in deze samenzwering deel doen nemen, en - onze moederstad en Vlaenderen zullen gered zyn! Weet dat ons leven afhangt van het geheimhouden dezes besluits: Artevelde, die zyne zending en eed schynt vergeten te hebben, zou ons heilig poogen kunnen dwarsboomen: wees voorzichtig, en - gelyk gezegd is, ik en gy zullen de redders van Vlaenderen zyn!’

Nu verliet Walter zynen vriend, welke de gedane beloften en eed met geestdrift vernieuwde. Het welslagen dezer verleiding maekte dat die verachtelyke grimlach, hem zoo eigen, weêr op de wangen van Herzeeles Vryheer te voorschyn kwam. Eene helsche vreugde overmeesterde zyne ziel, en hy rende door de straten van Gent, om zyn slot te betrekken, van waer hy, in den vroegen morgen van den volgenden dag, zich op weg naer Schoorisse moest stellen, ten einde Arnold berigt van Ackermans gedrag te geven.

[p. 121]

Reeds lang had Walter de laetste poort van Gent achter zich gelaten, wanneer hy zynen draver op stap aenzette; en, niemand ontwarende, die zyn gesprek afluisteren kon: - Mattheus! wat dunkt u van de rol, die ik heden gespeeld heb?’ vroeg hy aen zynen vertrouweling.

- Vryheer! gy hebt meer werks afgeleid in éénen dag, dan tien der bekwaemsten van Vlaenderen in eene week zouden doen.’

Walter lachte schaterend. De vertrouweling, slaefsch genoeg om al de daden zyns heeren, hoe helsch die ook waren, goed te keuren, wist dat de vleijery op 's ridders gemoed grooten indruk maekte. Hy vervolgde: - Jonkvrouw Oda van Schoorisse zal niet graeg de hand aenvaerden van dien, welke Ackermans verleiding bewerkt heeft; maer Arnold, die door uw toedoen - want gy zult den Vryheer even als de andere in uwen wil doen stemmen - den verloofden zyner dochter moet vervloeken, zal de jonkvrouw noodzaken u tot echtgenoot te nemen!

- Uwe voorzegging is mogelyk, Mattheus! doch ik vrees dat Oda hierin niet

[p. 122]

gaern haren vader zal gehoorzamen: zy gevoelt eene zekere onverschilligheid voor my, waertoe myne gevorderde jaren misschien wel aenleiding kunnen geven.

- Dit kan niet zyn, Vryheer! nauwelyks zyt gy in uw veertigste jaer, en...

- In myn acht en veertigste,’ hernam Walter.

- Dat doet niets ter zaek; de maegd telt er misschien drie en twintig?

- Achttien!’ viel Walter in.

- Welnu!’ vervolgde Mattheus, - dit verschil is niet te groot, byzonderlyk wat u raekt, Vryheer! want alwie uwen ouderdom niet kent, zou zeggen dat gy maer dertig bloeimaenden beleefd hebt. De voren der jaren hebben uwen schedel niet gerimpeld; uwe hairen zyn uitmuntend schoon; uwe oogen vurig en teeder; de blos der jeugd verhoogt nog uwe wangen; in een woord, alles in u is geschikt om te behagen. Slechts dient gy Arnold wat by den neus te leiden: eer veertien dagen van hier, zal de onverschilligheid der erfdochter van Schoorisse jegens uwe edelheid, in liefde veranderd

[p. 123]

zyn, en ik zal in den Vryheer van Herzeele, den gelukkigen echtgenoot van de aenminnelyke Oda mogen groeten.’

Walter trachtte eene zoo bevallig mogelyke houding te nemen, en geheel in zyne liefde verslonden, sloeg hy onbedacht de gulden spoor diep in den buik van zynen draver. Als wilde de Hemel des snoodaerts handelwyze niet langer gedoogen, en hem beletten Ackermans verderf te bewerken, sprong het paerd, verschrikt, vooruit, wierp zynen berenner op het zand, en liep, zooveel het maer kon, over velden en weiden.

Mattheus hief eenen schreeuw op; hy sprong zynen meester ter hulp, welke, met het hoofd op den struik eens eikenbooms gevallen, in zyn bloed versmoorde, en geen het minste teeken van leven meer gaf.

Ofschoon de ondeugd zelden medelydend zy, was Mattheus de grievendste droefheid ter prooi: hy hief handen en oogen hemelwaerts, en diezelfde mond, die daer zoo even de wraekroependste plannen had goedgekeurd, bad God nu de behoudenis des Vryheeren van Herzeele af!

[p. 124]

Het bloed een weinig gestelpt zynde, bemerkte Mattheus dat Walters polsader geregeld begon te slaen, en hy verwaerloosde niets om den gewonden tot het leven terug te roepen. Na een deel zyner krachten weêrgevonden te hebben, vervloekte Walter de hem voorgevallene daedzaek, en bemande, schoon met moeite, het paerd zyns vertrouwelings, totdat vier dienstboden, eenig ongeval vermoedende omdat zyn draver alleen het burgslot van Herzeele bereikt had, hunnen meester met eene draegkoets naer zyne heerlykheid vervoerden.