Uit de diepte

Tijdgedichten

[p. 35]

Holland

[p. 37]

Aan de Hollandsche joden en hun vrienden

Toen de tijden jonger waren dan nu,
zijt gij, vluchtelingen gekomen
van 't Oosten eerst en toen dat lange stroomen
ophield, opnieuw vandaar, waar luw
de winden zijn, niet als de onze ruw,
de zee murmelzingt en slanke cypressen
de kerkhove' op de heuvelen omzoomen.

Geworden ware' uw oogen rijpe bessen
daar, waar hun lens weerkaatst' eedle kontoeren
van berg, baai, kaap, en in blauwzwarte tressen
neergolfde uwer dochtren weligheid.
Uw toegeknoopte horizon ontsnoeren
hielp daarginds wetenschap, zoowel gewijd
als wereldsch. Rijke arabische kultuur

schakeerde uw joodsche kracht met fijner tinten,
toen ge tot ons kwaamt in ons opgaand uur
van een klein volk, dat vrijheidswil cementte,
een wordend volk, dat droeg in zijn natuur
verdraagzaamheid, niet altijd even puur,
maar gezond. Ge vondt vrijheid van geweten
en van geloof. Hier, onder onze tenten

[p. 38]

 

mocht ge de ongezuurde brooden eten

 

in vrede en vieren het Loofhuttenfeest.

 

(Niet openlijk, een weinig nog bevreesd

 

en schuw, voorzichtig bij iedere bete

 

omziend', als lang opgejaagd beest).

 

De synagoge schuifeldet ge binnen,

 

beangst voor 't Oog, ¹⁾ spiedend door alle reten

 

 

 

in uw geboorteland, vol kouden haat. -

 

Nog leefdet afgezonderd achter dijken

 

van vooroordeel g'ook hier in overvolle wijken,

 

waart nog geen volberechtigde gelijken,

 

voeldet gemeten u met vreemde maat.

 

Maar toen uit Frankrijk woei de stormwind aan,

 

die d'oude machte' omverwierp met zijn stooten,

 

 

 

werd ge vrij in uw komen en uw gaan,

 

gelijk-berechtigden, niet meer heloten,

 

vereenigd met ons in één volksbestaan

 

van burgers. De hande' uwer kinderen zwaaiden,

 

juichend op school, de nationale vaan.

 

Smaad onder haar, voorheen u aangedaan,

 

zonk in 't verleden weg. Uw kindren kraaiden

 

 

 

het hardst, als het jaarlijksch schoolfeest begon.

 

Zeker: uw kern bleef oostersch. Heeter laaide

 

uw bloed dan 't onze, in Palestina's zon

 

gestoofd, en als de gure winden waaiden,

 

huiverdet ge. Nadruklijker doorsneden

 

dan d'onze uw gebaren de lucht en spon

 

 

1) De Inkwisitie.

[p. 39]

 

de draad van uw verhaal. En nog blijft heden

 

uw kern wat z'altijd was, uw zijn verworteld

 

met d' aardlage' in duizendjarig verleden;

 

zijn fundament met trane' en bloed gemorteld,

 

bevloerd met steenen van verned'ring, smaad,

 

aantijgingen, zinnelooze en wreede, -

 

met groot vertrouwen ook, dat in Gods raad

 

 

 

dit werd besloten en gij zijt verkoren

 

tusschen de volken. Zoo bleeft ge paraat,

 

gelooven, hopen, wachte', u zelf behooren

 

en Gode. Maar ook werd in u geboren

 

tussche' ons iets nieuws. Een jonge dageraad

 

vernieuwde uw wezen. Zeker bleeft ge Joden,

 

maar ge werd óók Hollanders. Goed en kwaad

 

 

 

deeldet ge met ons; d'eeuwen door zaagt roode

 

zon, als wij, ge zinken in de zee, door dampen,

 

zilte, gezeefd zijn straling. Onder de geboden

 

leefdet g' als wij, van zon en wind, met rampen

 

soms teistrend 't land, maar die ten zegen 't waren.

 

Met ons dezelfde wolken zaagt vergare' en

 

vervluchtgen ge, als d'avondlijke lampen

 

 

 

ontstoken werden, ópvlamden de vuren

 

in de diepste kraters der onmeetlijkheden.

 

Aan één strand stoofden uw kind'ren hun leden

 

met d'onze in 't warme zand, terwijl zackt schuren

 

over 't schelpengruis van een zomerzee

 

d'ouderen wiegde in een slaap vol vrede.

 

Onze en uw jongens eendre avonturen

 

 

[p. 40]

 

beleefden, speelden in dezelfde stee,

 

tolden na de spanning der sterke uren

 

te samen rond; liepen met meisjes mee;

 

bouwden, volwassenen, aan één kultuur en

 

wankultuur ook, tevree of niet tevree,

 

naar 't viel, maar die allen met ons nature

 

van dit land vormde, en er gedijen dee'.

 

 

 

Aan de roemrijkste onzer hoogescholen

 

zoon van uw volk verleende heldren gloed,

 

drong dóór, waar anderen levenslang dolen

 

in labyrint van duizend gange' en holen -

 

tot de kern van dit godlijk-menschlijk goed:

 

gerechtigheid. En telkens nieuwe beken

 

stroomde uit van inzicht, door zijn bron gevoed.

 

 

 

Samen, werkten w'om krotten af te breken,

 

waar zich verschanst ellende, en 't snerpend tergen

 

der pijnen te verzachten: dokters, leeken,

 

zusters (ook joodsche), nonnen, allen samen

 

de t.b.c. bestreden en d'andre erge

 

volksziekten: donkere schaduwen weken,

 

klaarden op. - In het gouden boek de namen

 

 

 

van joodsche zangers staan: hartstochtelijk-teere

 

gezangen onze schatkamers verrijken.

 

Eén hunner 't hart zijns volks verwoordde; prijken

 

zag wie hem las 't in vertrouwen in den Heer en

 

verlossing, komende voor dat volk. ²⁾ Eén zag wijken

 

't kapitalisme met zijn plage' en zeeren;

 

zong hoe saamhoorigheid in alle rijken

 

 

2) Jacob Israël de Haan.

[p. 41]

 

van 't Universum heerscht. ³⁾ Hij ons doet schouwen

 

de wezenseenheid van het zijn en stroomen.

 

En joodsche beeldhouwers hakten hun droomen

 

in steen, kneedden z'in klei; grootsche gebouwen

 

tot cier. ⁴⁾ In 't hart des lands op vale hei

 

verrijst monument een der kloekste zonen

 

van Afrika ter eere: zoo werden wij en gij

 

 

 

in veel een éénheid, sloegen ál meer bruggen

 

over dat, wat ons scheidde; heen en weer

 

liepen w' over hen neuriënd. Recht groeid' uw ruggen

 

als d'onze; uw schouders boog niet meer ter neer

 

de doffe pijn van minderwaardigheid.

 

Uw uitbundige aard en onze stugge

 

begrepen al beter elkaar. Uw vlijt

 

 

 

bleef even groot en in de wufte dagen

 

onverlet ook uw huiselijke sfeer.

 

Al meer leerde' elkaars eigenaardigheid

 

ontzien we, en glimlachende verdragen

 

elkaars zwakheden; vriendschap voor 't leven bond

 

vaak Jood met niet-Jood; bindt ze nog; het bloed

 

streek voor den geest de zeilen; in het heden

 

 

 

brak morgen door. Niet zelde' ook zoet verlangen

 

bewoog van een onzer zonen 't gemoed

 

voor een meisje uit uw volk: snel en behoed-

 

zaam werden draden tusschen hen gespannen,

 

glanzend gave, sterk en fijn

 

te gader, d'ouders trokken soms wel lange

 

gezichten, maar liefde en levensmoed

 

 

3) A. van Collum.

4) Mendes da Costa.

[p. 42]

 

lachen met de bezwaren van wie zijn

 

blijven steke' in vooroordeel. Meestal bleven

 

z'ontstemd slechts kort: hun ontstemming verging,

 

zoodra gluurde om den hoek het bottend leven

 

van kleinkindren bekoorlijk, zegening

 

van d'ouderdom. Neen 't was niet alles even

 

gemakkelijk: er wás soms iets dat schrijn-

 

 

 

d'een oogenblik, snaren niet altijd bleven

 

gelijk gestemd. Maar wanneer gaat ooit groei

 

zonder tweestrijd in de verborgen dreven?

 

En dit wás groei; ja meer: nieuwe geboorte,

 

voorspel tot nieuwe menschheid; háár lied woei

 

ons toe uit eindelijk ontsloten poorten;

 

in menschheid kwam een nieuwe knop tot bloei.

II

Geweld heeft ons gegrepen bij de keel,
terneergeveld met harde knoken,
levens ontwricht, der stede' en oude dorpen
schoonheid verwoest, toen zich op u geworpen
en ruw u afgerukt van uwen steel;
maar 't heeft u noch ons innerlijk gebroken.

Ons hart heeft de vuisten gebald
en bittere tranen vergoten
om onze machtloosheid; neen: machtloos zijn
enkel geweldenaars en despoten,
wanneer 't moordwapen hun ontvalt;

[p. 43]

 

niet zij, die zijn verbonden in d' ldee

 

en haar luister ook in Novembernachten

 

zien pralen met de oogen van den geest,

 

niet zij; al kent van hun gemoed de zee

 

haar eb en vloed, die toch tege' d'overmachten

 

weer opveren, heel even maar bevreesd.

 

 

 

Heil ons: de besten van ons, jonge' en ouden,

 

zijn opgevloge' en in den strijd gegaan

 

voor u, voor u, maakten van 't ik zich vrij

 

om u te schragen; trotsch zijn we en blij,

 

dat zij het deden - rond verscheurde vaan

 

en duizendmaal doorboorde - haar te dragen

 

door de lichtloosheid van dit wintertij,

 

dat wie haar zien, hunkren zich ook te wagen -

 

 

 

de in tallooze gevechten doorboorde,

 

wier naam geluidloos om de lippen zweeft

 

en aan hun oogen verleent een geluksglans -

 

zij en gij vinden in den doodendans,

 

waarin horden ronddwarrelen, levenswoorden,

 

doen daden, waar menschheid uit heeft geleefd

 

 

 

t'allen tijde... Een zachte vonk schiet uit uw oogen,

 

vertrouwder voelt de druk van uwe hand,

 

sinds samen w' over onze kindren bogen

 

om ze te troosten, als geweld de band

 

stuksneed ruw, die geduld, liefde en verstand

 

tusschen meester en leerling knoopen.

 

‘Hij komt terug, kind, vrees niet.’ Er gaat ope' in

 

kinderoogen iets van een wonderland.

 

 

[p. 44]

 

Mijn Joodsche vrienden, die mij nu omstaat

 

zoo rustig, in den geest, jongen en ouden,

 

en ongeschokt over u heengaan laat

 

den storm, wetend: ‘hij werpt ons niet omver’

 

en woorden vondt, die kwamen van zeer ver

 

uit groote diepte, om ons vast te houden, -

 

 

 

sterker worden aldoor de zachte krachten,

 

teederheden krijgen de overhand;

 

aan der wereld getouw Godlijke Hand

 

weeft uit de tranen der doorwaakte nachten

 

onzichtbaar weefsel, zilverkleurig band,

 

verbondenheid in gevoel en gedachte.

 

 

 

Hoe heerlijk is dit, dat uit donkre uren

 

opstijgt de zuivere gewijde lach,

 

dat God uit de bitterste avonturen

 

zoete vertroosting te schenken vermag,

 

dat het duister wordt als een jonge dag,

 

waardoor wij opgaan, nieuwe creaturen.