Sterft, oude vormen en gedachten!

Een beschouwing over den strijd der oostenrijksche arbeiders

[p. 3]

II.

Die tragedie kwam niet onverwacht.

Jaren lang scheen de oostenrijksche sociaaldemokratie zoo sterk, zoo diep en breed in de arbeidersklasse geworteld, dat haar positie niet aangerand kon worden.

Die positie was het gevolg der samenwerking van verschillende faktoren. We willen er hier slechts twee opnoemen. Ten eerste de volksaard zelf, minder diepzinnig dan de duitsche, maar geestelijk bewegelijker en temperamentvoller, waardoor de gevaren van lijdelijke berusting aan den eenen kant, van een star extremisme aan den anderen, na den oorlog in Oostenrijk zeer veel kleiner waren dan in Duitschland. Ten tweede bezat de oostenrijksche demokratie supérieure, schrandere leiders, door de massa's bemind en vertrouwd; theoretisch even goed geschoold als praktisch bekwaam, in staat de massa's te bezielen tot den aanval en terugtochten uit te voeren zonder veel kleerscheuren.

Van grooter gewicht misschien nog dan deze dingen was het feit, dat de oostenrijksche arbeidersklasse haar eenheid had weten te bewaren. Er was geen felle broederstrijd geweest in de revolutie, geen onrust en wroeging om broedermoord behoefde teruggedrongen te worden in het bewustzijn. Zou het niet vooral hieraan te danken zijn geweest, dat de oostenrijksche arbeiders zoo veel onbevangener, menschelijker, produktiever (in den zin, waarin Künkel het woord gebruikt) zijn gebleven dan hun duitsche kameraden? Dat juist zij de mooie groet ‘Freundschaft’ hebben kunnen smeden?

Er bestond in Oostenrijk een onbeteekenende kommunistische sekte, die telkens nieuwe afsplinteringen onderging; er waren eenige principieele anarchisten en syndikalisten; verder echter stond niet slechts te Weenen, maar ook in de industriesteden in de provincie, de groote massa der arbeiders in de soc. dem. partij.

Jaren lang nam die partij geregeld toe aan leden, steeg bij iedere verkiezingen de roode vloed.

Maar daaraan moest tenslotte een einde komen. De nationale omstandigheden waren voor gezonden socialistischen groei op den duur te ongunstig. Oostenrijk als bondsstaat was, door de schuld der overwinnaars van Versailles, ter wereld gekomen als een kind-met-een-waterhoofd; dat is als een land met een véél te groote hoofdstad, het centrum van een industriegebied, eveneens véél te groot voor de bevolking van 't agrarische achterland. Vandaar: een industrieele produktie, waarvoor men geen afzet wist; kronische werkloosheid, bijna sedert 't begin van het bestaan van de oostenrijksche bondsrepubliek; armoede, inflatie, schulden, hooge

[p. 4]

belastingen. Vandaar ook: aanvankelijk een algemeen verlangen, bij alle klassen en partijen, naar den ‘Anschluss’, het opgaan in een grooter Duitschland. Zoo hoopte men, van zijn zorgen bevrijd te worden. Vandaar: een toenemende verscherping, tol exasperatie toe, van de oeroude tegenstelling tusschen stad en land.

Als gevolg van een en ander moest de groei der soc. demokratie ten slotte gestuit worden. En moesten de tegenstellingen tusschen het stedelijke, industrieele proletariaat en de kleine burgers en boeren in Weenen zelf en vooral buiten Weenen toenemen. Dit bracht De Weensche arbeidersklasse in een gevaarlijke positie. Immers: de sociaaldemokratie had de meerderheid in het industrie gebied van Weenen, met twee millioen zielen. Maar zij had de minderheid in de andere bondslanden, die voornamelijk agrarisch zijn. Wanneer het aan demagogische volksmisleiders gelukte, de kleine boeren en kleine burgers buiten Weenen tegen de Weensche arbeiders op te hitsen, dan kon een reaktionaire regeering het wagen, de autonomie van Weenen aan te tasten en de hand aan de maatschappelijke rechten der arbeiders te slaan.

Dit is nu inderdaad gebeurd. De oostenrijksche sociaaldemokratie heeft het niet weten te voorkomen. Het marxisme schiet onherroepelijk te kort, waar het er om gaat de middel-klassen voor het socialisme te veroveren.

De oostenrijksche soc. demokratie behoorde tot de beste partijen der Tweede Internatinale. Zij was noch verstard in dogmatisch impossibilisme, noch afgezakt in karakterloos opportunisme. Haar leiders waren steeds bezig, een begaanbaar pad tusschen deze beide afgronden te zoeken. Zij begrepen de beteekenis van het konstruktieve socialisme. Wat zij, onder de moeilijkste omstandigheden, aan kultuurpolitiek hebben gedaan, is de hoogste lof waard. Natuurlijk had de partij de fouten van elke partij, natuurlijk werd haar politieke gezichtseinder beperkt door die van het marxisme, natuurlijk heeft zij vaak opportunistisch of demagogisch gehandeld, maar dat, wat een soc. dem. partij in de gegeven omstandigheden doen kon, dat heeft zij gedaan.

Daarom is juist dit verschrikkelijk, tragisch einde van de oostenrijksche sociaaldemokratie van zooveel beteekenis en zoo leerzaam, omdat zij tot zulk een hoog type van partij behoorde, omdat zij ondergegaan is, niet zoozeer aan haar eigen fouten, en zeker niet ten gevolge van een werkelijke ontaarding, zooals de duitsche, (al waren er in haar wel teekenen van verstarring) maar, behalve dan aan ongunstige nationale en internationale omstandigheden, aan de konsekwenties en tekortkomingen van het marxistisch partijwezen zelf.