Kultuur en wetenschap in het nieuwe Rusland

[p. 114]

Leerlingenwerk Sitindrukkerij Moskou ‘De Drukkerij’

Leerlingenwerk Sitindrukkerij Moskou (Litho) ‘De Mijn’

[p. 115]

Over kunstopvoeding in Sowjet-Rusland
Peter Alma

Door een studiereis in de Sowjet-Unie in 1921 was ik in staat om op Kunstgebied enkele gegevens te verzamelen en wil hier den belangstellenden lezer een en ander van mededeelen.

Voor de juiste beoordeeling van de kunsttoestanden in het roode Rusland moeten wij allereerst begrijpen, dat de socialistische of communistische ideologie van daar hemelsbreed verschilt met de burgerlijk-individualistische van hier.

In West-Europa staan wij midden in de burgerlijk-individualistische maatschappij-beschouwing. In Rusland wil men althans de kollectivistische. Wie echter nu reeds van Rusland een kunst zou verlangen, in harmonie met die maatschappijbeschouwing is àl te voorbarig, alhoewel het tooneel en de filmkunst zich met verrassend resultaat in die richting ontwikkelen.

Een kollectieve kunst kan alleen dáár bestaan, waar een kollectieve kultuur bestaat. Die kultuur moet zich eerst kunnen ontwikkelen en heeft daar tijd voor noodig.

Wat wij echter redelijkerwijze van Sowjet-Rusland mogen verlangen, is de aanwezigheid van de mogelijkheden tot het ontstaan van een kollectieve kunst, die de nieuwe gemeenschapsidealen naar voren brengt.

In hoeverre zijn deze mogelijkheden aanwezig?

Hoe duidelijk het den leiders der Russische revolutie was, dat het kultureele leven een even groote omwenteling moest ondergaan als het maatschappelijke, bewijst het volgende gedeelte uit een decreet, onmiddellijk na de revolutie van October 1917 uitgevaardigd:

‘Bevordering van de revolutioneering van het geheele kultureele leven en zijn wederopbouw op nieuwe kollectieve grondslagen’.

Direct na de Octoberdagen ging men over tot het stichten der zoogenaamde ‘scholen voor proletarische kultuur’, kortweg ‘Prolet-Kults’ genoemd.

De Prolet-kults werden speciaal voor de talentvolle proletariërs opgericht, om hen in de gelegenheid te stellen, zich op kunstgebied te ontwikkelen.

Ook de leeraren waren meest uit het proletariaat voortgekomen. Daar de revolutie een proletarische was, ging men van de veronderstelling uit, dat ook proletariërs de nieuwe kunst zullen scheppen. De idealen van den arbeid op gemeenschappelijke basis kunnen het best door de arbeiders begrepen worden.

[p. 116]

Het rythme van den gemeenschappelijken arbeid, dat in de komende kunst ongetwijfeld een rol zal spelen is als de polsslag van het nieuwe leven.

Door heel Rusland zijn nu de Prolet-Kults opgericht. Landelijk en plaatselijk worden tijdschriften uitgegeven, waarin arbeid van leeraren en leerlingen is te vinden.

De Prolet-Kults houden districts- en landelijke congressen, om door uitwisseling van gedachten, door de praktijk verkregen, tot een algemeene basis van arbeid te komen. De Prolet-Kults omvatten alle takken van kunst; theater-, koor-, muziek-, schilder- en beeldhouwkunst. Vooral op theatergebied en koor hebben zij veel tot stand gebracht.

Men vindt in de Prolet-Kults allerlei kunstrichtingen vertegenwoordigd, hetgeen natuurlijk aanleiding tot meeningsverschil geeft. Dit lichaam doet eigenlijk nog niets als experimenteeren; toch brengt het door actieve deelname aan volksfeesten, massavoorstellingen e.d. reeds veel tot stand.

Toen ik een kleine expositie van schilderwerk der leerlingen in Moskow bezocht viel het mij op, hoe sterk de invloeden van het verleden daar nog zijn.

De leeraren en leerlingen begrepen blijkbaar de bedoeling van hun school nog niet voldoende.

Deze expositie geeft ons echter niet het recht over het schilderwerk van alle Prolet-Kults te oordeelen. Men werkt niet overal op dezelfde manier en, zooals gezegd, alle kunstrichtingen zijn er vertegenwoordigd. De strijd tusschen al die richtingen moet ook daar gestreden worden, totdat de praktijk de oplossing zal brengen.

De z.g. ‘moderne’ kunstrichtingen waren een tijdlang uit de Prolet-Kults verbannen, maar later zijn ze er weer in eere hersteld. Naast deze scholen heeft men ook nog andere lichamen, die het proletariaat op kunstgebied willen ontwikkelen.

Ik zag bijv. een tentoonstelling van teeken- en schilderwerk der Roode Soldaten, die enkele verrassende resultaten te zien gaf. De Roode Soldaten, de matrozen, de fabrieksarbeiders en boeren hebben dikwijls hun eigen kultuur- en ontwikkelingsclubs.

Zeer belangrijk is ook de nieuwe kunstopvoeding aan de Sitindrukkerij in Moskow, onder leiding der Russische vakvereeniging van kunstenaars, genaamd I.S.O.

Het is arbeid, die door de nieuwe opvoeding en de nieuwe gedachten wordt beheerscht; dus tot stand gekomen onder andere invloeden dan wij in West-Europa kennen, en daarom voor ons geheel nieuw.

Wat ons reeds bij eerste aanschouwing treft in deze, vaak

[p. 117]

onbeholpen geteekende litho's en houtsneden, is de oprechtheid, de soberheid en onbedorvenheid. Bij sommigen treft ons de invloed der moderne kunstenaar. De leerlingen zijn geïnspireerd geworden door tafereelen, die zich momenteel in Rusland afspelen. Realisme, en daarnaast de nieuwe ideologie, vormen den grondslag van hun arbeid.

Ik geef hierbij twee reproducties naar litho's. Hoe karakteristiek is ‘De drukkerij’. Alles werkt er en beweegt. Maar waarom bewegen zich mensch en machine in die motorische kracht, in datzelfde tempo? Het is het gemeenschapsgevoel, dat allen beheerscht; dit staat ook te lezen in de hoek van de prent: ‘De drukkerij is een onmisbare schakel in de keten der algemeene kultuur’.

In deze prent, zien wij duidelijk den invloed der kubistische kunstenaars. Opvallend is, hoe het natuurlijke gevoel der leerlingen zich vereenigt met de primaire vormen, waartoe vele moderne kunstenaars in hun zoeken zijn gekomen.

‘De mijn’ geeft ons, zonder naturalistisch te zijn, de karakteristiek van een groote zwarte steenmassa met de kleine, als mieren werkende, menschen in de laagte.

Toen ik deze prenten en vele anderen zag vroeg ik me af: of onze bewondering voor de onbedorvenheid van deze prenten niet op een gebrek in onze maatschappij, waar het de ontwikkeling van deze bijzondere gaven geldt, duidt.

Waarom zijn deze prenten door leerlingen in het Rusland van nú gemaakt? Waarom werden ze er vroeger niet gemaakt? Waarom maken onze arbeidersjongens ze niet?

Deze vragen dienen we te onderzoeken, daar hieruit blijkt, dat het milieu, waarin we opgevoed worden, van zeer grooten invloed op onze karaktervorming is.

Niet de schoonheid van dit leerlingenwerk is in de allereerste plaats belangrijk, maar inzicht in de omstandigheden, die haar ontstaan mogelijk gemaakt hebben.

Zooals in elke overgangsperiode moeten we ook ten opzichte van kunst en kultuur, niet in de eerste plaats het positieve resultaat, hoe belangrijk ook, op den voorgrond stellen. Veeleer moeten wij de belangrijkheid in verband met de geheele ontwikkeling zien. De bijna drie jaren Russische revolutie (de prenten zijn in 1920 gemaakt) hebben het al mogelijk gemaakt, dat het moreel en het aesthetisch gevoel der jeugd niet werden bedorven door de wanproducten, waarmee ònze maatschappij, uit winstbejag, overladen is. (Bedenk bijv. wat bazars, cinema's e.d. ons toonen).

Bij afwezigheid van deze degenereerende invloeden, zijn deze jongens niet bedorven; integendeel, door excursies naar musea

[p. 118]

en tentoonstellingen heeft men getracht, de nog sluimerende gevoelens voor schoonheid bij hen wakker te roepen.

Toen ik mij dan ook van de kunstopvoeding in de Sowjet-Unie op de hoogte stelde, werd in mij steeds sterker de overtuiging, dat de natuur aan velen schoone gaven heeft gegeven. Waar dit zoo is, heeft men er voor te zorgen, dat deze gaven niet door het milieu, waarin het jonge geslacht opgevoed wordt, onderdrukt en bedorven worden, maar tot volle ontplooiing kunnen komen.

In Sowjet-Rusland heeft men dezen weg ingeslagen en zag ik hiervan reeds de eerste resultaten.