Het feest der gedachtenis

(1915)–Henriette Roland Holst-van der Schalk– rechtenstatus



[pagina 53]
III. De deerne.
[pagina 55]
Alleen tusschen de gezellinnen stond Stem-van-'t-verleden verlore' in gepeizen; een trilling speelde om haar teere mond of zij een wolk van droefheid aan zag deizen. Zij dacht, hoe al die ongerepten lachten onbekommerd om de lange wreedheden en haar hart was bedroefd om de gedachte dat zij uit de urnen van het verleden een teug moest mengen door die klare wat'ren die maken zou hun blijheid minder blij, want onze zonden bespatten die lat'ren als schuim dat opslaat van een ebbend tij. En nu ging zij den blanken vrede breken dier jonge oogen, hun klaarte verduist'ren: het moest. Zij hief de hand op tot een teeken: allen schikten zich tot aandachtig luist'ren. ‘Ik zie een vrouw staan in het bloedend licht dat trillend daalt van fel-oranje manen hoog aan hun staken bloeiend; zwarte vanen beurt wanhoop in dat loerend nacht-gezicht. Winkelkasten fonkelen óverlicht verleiding; hel flitst in verschijne' en tanen hoog aan der huizen nok 't opdringend manen ‘koop mij, koop mij’, op verlokking gericht.
[pagina 56]
Heete adem vaart, kleuren vlammen, gebouwen lokken met rijen lichten; binnen-in gaan oogen feesten in verdwaasd aanschouwen: genot zoekt elke hunkerende zin, en langs de straat bieden geschonden vrouwen slent'rend te koop valsche en wrange min’. Door de roze ging een trilling van pijn en onrust. In die lichte wereld zijn de gedachten aan onze donk're harten als genezen wonden die even smarten als men ze aanraakt. En van alle schanden lag deze donkerst op die vreugde-landen: 't denken, hoe vrouwen eens hun lijf verkochten, hoe mannen eens vrouwen-lichamen kochten en streelingen en kussen, al het arme valsche vertoon van liefde in veile armen. En toen zij wisten dat nu moest beginnen het droeve aanschouwen van ontwijde minne, kreunde door hun rijen een lange klacht. Stem-van-'t-verleden suste die en zacht begon ze te spreken in de lage tonen waarin weemoed en mededoogen wonen. Het was stil in de zuiv're morgenlucht, men hoorde niets als het verre gerucht van wind aan oude sparre' een sprook verhalen en de kleine bron klat'rend ademhalen. Toen heeft het smarten-dragend menschen-woord den blijden vrede der natuur verstoord:
[pagina 57]
‘Ze werd gebore' in een steeg waar zon-gelaat nooit toe neeg zijn weldoende koestering, de dag een vaalheid verging. Steen-muren hoog, zwart en blind, weerden zonlicht van het kind; en in de zielswereld rezen zorg-muren hooger dan deze en weerden den lichtglans der vreugd. Zoo kwijnde omschaduwd haar jeugd; zich rekkend begeerig altijd naar sfeer van glans en blijheid. In het kinderhart lagen gespreid zaden die niemand verwachtte: hunk'ring naar genot, begeeren naar alle dingen die lachten, naar rozen en pauweveeren fonkel-steene' en dansende lichten, naar alle schitter-gezichten die streelen de hunk'rende zinnen, naar liefde ook - niet de groote die de ziel vult, maar luchtige minne in lach en kus welig genoten; naar broze schoonheid die danst op de golven des levens en glanst in kleurigen fonkel-schijn als zonlicht-doorglansde wijn. Wie had die zaden gezaaid in 't kind? Van vergeten ouden voorvader was 't overgewaaid.
[pagina 58]
Geslachten lang had het gehouden zich slapend, maar elk geslacht had getrouw'lijk het overgebracht aan een volgend, en nu werd het wakker in die kleine meisjes-akker, wies op tot haar eigen natuur. Die vroeg niet, waar ze was geboren, die stond in haar als het figuur in de nerf van een blad of zeehoren. Zij was geschape' om te zweven tusschen lachende bloeiende dreven, om te kussen en verder te ijlen glanzende, niet te verwijlen. Zij was een vlinder-nature geboren tusschen de muren van zorg en armoe, - wee haar! Zij kon niet ontkome' aan 't gevaar dat de dochters der armen beloerde als ze niet hun wezen saamsnoerden, en dat vermocht zij niet. Ach wie zoo, met begeerige zinnen, de veilige haven verliet der moederschoot, om te beginnen zijn vaart door het bare gebied der armoe, die moest op de klippen wel stranden der klater-vreugd: er was geen weg te ontglippen; zoo verdierf veel bloeiende jeugd. Vreugdeloos-vaal was haar thuis als een hoop dor kolengruis:
[pagina 59]
de vader barsch en streng, de moeder klagerig-eng, de zusters snibbig van mond, de broers plagerig, grof-gezond. Zooals een arme gevangen vogel vol licht-verlangen - ze hebben zijn kooi omhangen dat hij niet zal kwinkeleeren - zoo was tusschen haar en de sferen waar haar drang heen wilde, altijd een gordijn van triestigheid. In den morgen baden ze tot hun strengen toornigen God, wanneer de arbeidsdag steil en naakt voor hen lag; en als zij dien hadden beklommen, was het avond, de lichamen zwaar van moeheid, enkel in haar oogen avond-droomen glommen, lichten van verlangen. Zij alleen leefde nog, ademde: binnen-leven werd vrij, begeerte omvademde heel de aarde. Duizendvoudig begeeren rekte zich door haar leden naar niets-doen en mooie kleeren, naar glinst'rende heerlijkheden, naar luchtige sluiers van kant fijn als zeeschuim, naar een vingerring met in 't midden de schittering van zijn stralenden diamant.
[pagina 60]
En ook naar de dingen die zijn zoet aan de tong: zoeten wijn, en taarten, met roze suiker versierd: bonte begeerte-ruiker strooide door haar uit in den nacht zijn bloeiende wissel-pracht. En als de morgen kwam die de droomen medenam, de roze- en gouden-lonkende, de schuimende, glinster-vonkende, - in dag-begin vaal en grauw krijschten de stemmen weer rauw, fabrieksfluiten gilden heesch. O de weerzin, die gulpend rees van haar hart naar haar bleek gezicht; o het donkere bezinnen, hoe toen menig jong kind moest beginnen weer den dag met wanhopige zinnen, oproerig en zonder licht! - Het zure brood dat zij at, de lompe stoel waar ze op zat, de grove stof, trekkend stijf en plomp om haar rank jong lijf, de dagtaak met naald en schaar, alles, alles verdroot haar en om troost vlood ze telkens weer naar de warme lichte droom-sfeer. Ze zag zich gevoerd ten dans in een kleed van geel satijn: diep in den lampen-schijn glansde zijn kost'lijke glans.
[pagina 61]
Haar minnaar voerde haar: ze waren het schoonste paar. Zij hoorde zijn stem beven van hartstochtelijk binnen-leven, teeder in het blank droom-licht glansde zijn mannen-gezicht. Om te foppen honger-begeer en te denken dat zij at, dwaalde zij vaak door de sfeer der verleiding in de weelde-stad, wanneer de groote licht-gloed alle zinnen tintelen doet. Zij stond en zag van buiten door blanke spiegelruiten de kost'lijke glinst'rende heerlijke gesmijdige warme begeerlijke dingen der aarde uitgestald: ros-bruine en sneeuw-witte vachten die hadden op moeizame tochten koene jagers weggehaald uit bevrozen sneeuw-wildernissen; edele steenen; robijn smaragd en topazen, die zijn gegroeid in de donkere nissen der aarde, en parels als melk die een wilde met droom-zachte oogen had gebeurd uit den diep-groenen kelk van een zee zonder mededoogen, kristallen zee vol verraad.
[pagina 62]
Als de avond oud werd en laat, de winkelluiken zich sloten, stond ze hunkerend te kijken bij den ingang, lichtschijn-omvloten, van de feest-huizen der rijken: wanneer een deur open-gaat hoort men muziek-golven zoemen, en ziet van de modder-straat stralende lichten en bloemen in slanke kristallen vazen, en onder de fijne gazen vrouwen-schouders mat-blinken: zij heffen de kelken vol schuimenden wijn in lachend geluks-beseffen van als engelen schoon te zijn. Ze wist dat ze ook schoon was: dat zei haar het klein spiegelglas in haar kamertje, alleen wat bleek. Als ze naar die vrouwen keek, flonkerend van juweelen, en hoorde klat're' uit hun keelen de lach, die het mannen-bloed aanjaagt tot kokenden gloed, voelde ze of in haar brak verlangen, een pijl: de punt stak in haar hart dat deed brandend pijn. Dan kwam door heel haar zijn weer de groote walging op-beven tegen haar kleurloos leven, tegen de gore straat vol eentonige zorgen-praat,
[pagina 63]
en de trieste kamer waar dreef een duffe lucht van eten en menschen, en d' uitgesleten trap die verzakte scheef. Dan kon ze niet huis-toe gaan, en dwaalde verder tot aan brug hoog over donkeren stroom: leunend stond ze en droom- verloren, keek naar beneden: gouden licht-strepen zigzaggend gleden als dolke' in het donkere, koele. Er was in haar geen voelen en geen denken meer: zonder wil zag ze het wiebel-getril van lichte' in het waterbeven; ze was vol onbewust leven. Op de brug over de rivier vond een heer haar en sprak haar aan die zocht zijn avond-plezier: hij vroeg of ze mee wou gaan. Ze lachte en schudde het hoofd, maar heeft morgen weer-komen beloofd. Hij droeg mooie zachte kleeren en hij geurde naar bloemenwater, zijn snor wuifde zijig als veeren over zijn lip, die zou later vaak kittelen tegen haar wang. Zijn stem vleide zacht: als gezang was die weeke modulatie na de stemmen van thuis, de gewende, ruw hortend en grof van klank.
[pagina 64]
't Lijf droeg hij in makk'lijke gratie en zijn handen waren zacht-blank omdat hij den arbeid niet kende. Hij was als een god voor haar, die aanvliegt uit stralende sfeer, hij opende de poort naar vervulling van heet begeer; hij was de schoonheid, op-rijzend in haar steenige levens-woestijn, hij was de vrijheid, wijzend het eind van gevang'nis-pijn. Hij straalde op het hartje dat rilde, neder, een warmende zon; hij was voor de zinnen die wilden genieten het feest dat begon: hij was de redder uit nood, leven dat versloeg den dood. Had zij hem lief om wat hij voor haar uit de mijnen ging delven der vreugde aan fonkel-schat, of had zij hem lief om hem zelven? Zij had alles lief aan hem, zijn oogen zijn handen zijn stem, maar zij had hem ook lief om de hoop dat vreugde zou nemen zijn loop uit hem, uit hem tot haar klat'ren veel bruisende levens-wat'ren. Is het niet zoo met wie mint altijd? Doet hoop dat de vrind of de liefste geluk zal geven, liefde niet bloeien en leven?
[pagina 65]
Elke liefde, de groote, de kleine. Maar niet voor alle' is gelijk vreugd waarop zij hopen: het rijk der vreugde heeft vele domeinen al naar de mensch is gezind, en zij was maar een zinnen-kind. Die nacht sliep zij niet veel. Zoet als vogel-gekweel in vroege dag-schemering, trillerde hoop, zweeg en ving weer te trilleren aan door den nacht. Hoe mooi hij was en hoe zacht, zong soms opperst in haar denken en soms, wat hij haar zou schenken. Dan lag zij met oogen wijd-open te kijken in het nacht-zwart en voelde vreugde loopen, een warme stroom door haar hart. Maar soms, als wind aanvaart door riet, voer aan een ruischende beving: ‘ga niet kind, ga niet, ga niet’, - dan lag zij in twijfel-leving tot het zoet gekweel weer aanving... en zoo de nacht verging. Die stem was het ruischen in haar van het oude eerbare bloed, geërfd van moêr en van vaar, van een langen eerbaren stoet; - die was ook het zwakke gemor van den wil dien men haar had geleerd in woorden, droefgeestig en dor
[pagina 66]
tegen den lach die onteert, tegen de geurende roos der zonde; - ach, deugd was in haar een plantje wortelloos of met zwakke worteltjes maar, en de stem zweeg na een poos. Toen de winter-morgen daagde was in haar verstomd wat knaagde. Ze lag stil: het zoete gekweel werd luider, of vogeltjes veel trillerden al-maar al-maar lente-wijsjes door haar; zoo gelukkig in haar denken lag ze of niets haar kon krenken. Heerlijk om in grauw dag-begin te dragen een feest binnen-in! Heerlijk om door den werkdag te hunk'ren naar 't avond-dalen en in gedachten te dwalen door 't droom-land dat voor haar lag, Ze is gegaan dien avond, haar hart was een beetje gehavend van onrust of hij zou komen, en laatste meisjes-schromen. Ze zag hem van ver al staan: samen zijn ze gegaan door het roezig avond-leven, van ijle geluks-sfeer omgeven, jonge lijven toegebogen elkaar, naar lamp-lichte zaal
[pagina 67]
waar muziek met weeke logen omspon alle harde dingen, verlange' en herinneringen versmolt tot wonder-taal: haar hunkeren en ontberen lag ver, in wazige sferen. Geluk geurde, het open-gebloeide, als de roos die hij haar bood, die lag aan haar borst en gloeide bedwelmend donker-rood. Muziek-golven deinden, deinden: eerst waren zij teeder klagen, toen richtten zich op, omlijnden zij zich tot begeerend vragen, toen stegen z'in jubelen wild: harten begonnen te jagen, hartstocht wou worden gestild. Hij had haar al dien tijd liefheden toegevleid en verhaald met stem-sidderingen heerlijke zachte dingen. Samen zijn ze gegaan, ze wist niet waarheen, ze hing aan zijn arm en voelde het komen: er was in haar haast geen schromen meer, niets als 't jonge bloed en de bevende zinnen-gloed en de wijn die leden maakt loom, en naast haar het vreemd-zachte aroom van zijn sterke mannelijkheid.
[pagina 68]
Zij heeft zich hem gegeven en toen een weinig geschreid, omdat dit was het afscheid van haar eerbare meisjes-leven. En toen de morgen kwam, is zij gegaan met de vlam van vrouwen-geluk makend licht haar witte bloem-gezicht, dat wie haar gemoetten, zagen naar haar met welbehagen, want als uit rozeknop steeg teere gloed in haar op. Toen is de tijd gekomen van angstig-jagend geluk. Niet lang: haar vreugden en droomen brak zijn hart'looze zelfzucht stuk: hij had haar maar gekust uit vluchtige zinnen-lust; nog eer hun kind was geboren, had zij hem al verloren. Vaal knarste het leven thuis, een hoop dor kolengruis; vader was hard als steen, moeder smolt weg in geween, buurmenschen schamperden saam, jongens joelden haar na vuilen naam, lange dagtaak gaf droog brood, klein wichtje kwijnde en ging dood. Ze wist een wereld van licht vlak naast haar armoe-bestaan:
[pagina 69]
ze voelde over haar gezicht adem van die wereld gaan: ze was aan den drempel geweest, ze had het zinnen-feest geroken, even geproefd, ze wist dat ze maar hoefd' te believen den rijken heer die haar al menige keer had aangehouden op straat met verliefden blik en praat, om te koesteren haar leden in donzen weelderigheden. Ze gruwde wel van hem, van zijn blik en zijn hand en zijn stem, maar zij gruwde ook van haar bestaan. Op een dag is zij weggegaan, een dag dat schemering vaal langs de huizen hing, een modder-dag laat in het jaar: armoe was al te zwaar. Zij kon de weeë lucht van die kamer niet meer verdragen, en vaders norsche gebaar, en moeders zeurderig-klagen: zij is 't armoe-leven ontvlucht. Zij is gezonken, gezonken, heeft weinig vreugd gedronken, veel bitterheid veel ellende; nu staat zij daar met het gewende lok-gebaar in avond-licht, schamper en hard van gezicht.
[pagina 70]
Zij jaagt den rijken wellusteling na als de jager het wild; arm zinnen-kind dat verloren ging omdat het wat glans heeft gewild’. De stem poosde even tot een nieuw begin; de vrouwen hielden den beklemden adem in en zwegen, hun oogen sloegen zij neder; in 't zuiv're bad van stralend voorjaars-weder stond de schande der eeuwen opgericht, een zwarte schaduw door het blank zonlicht; een donkere gedachte, die met roet doofde den dag, dempte zijn schoonen gloed. 't Was stil. Men hoorde niet als gons-gezoem en 't zilv'ren babb'len van de beek. De roem der bergen zijn die trippelende wat'ren waar kinderstemmen fijn en hoog door schat'ren terwijl een mannenstem diep-onder gromt. Blijheid-in-rust, droom'rige vrede komt over wie toehoort, hoe de beek vertelt den langen droom van 't onbewuste leven; in zijn hart wordt de onrust opgeheven die het bewuste leven altijd kwelt. Wel hem die luist'rend één met Alvreê wordt! De vrouwen luisterden, hoe ginder stortt' de beek omlaag en allen voelden koelen vrede betten hun heete smart-gevoelen. Toen ving de menschen-stem weer aan. Zij klonk lager en meer bewogen na dien dronk
[pagina 71]
van stilte, in haar diepten schrijnde de pijn om de velen die zóó gezonken zijn. ‘Bloem van menschelijkheid ging lang verloren onder het masker dat de kooper wil: de lip lacht óver-rood om te bekoren, de groote oogen glanzen óver-schril onder de óver-scherpe wenkbrauw-bogen; tot gekunstelde en oneed'le lijn is het lichaam verwrongen en verbogen dat had een kelk van gratie kunnen zijn. En de ziel is misvormd tot een gedrocht van lage hebzucht en zinlijke lusten, de kleine vlam in 't hart, die om-hoog vocht, den drang naar liefde's licht en schoonheid bluschte veilheid; veilheid stuwde zijn troeb'len vloed door alle gangen van haar weze' om-hoog, rees, tot hij had gevuld den laatsten toog, verontreinigd den laatsten druppel bloed. Zie, hoe haar nacht-oog angstig-loerend leeft, mikt naar de mannen in de avond-straten en zich haakt in hun kleeren en gelaten als een dier dat zijn prooi besprongen heeft. Hoor in haar schamper-luide lachen gillen gemaakte vroolijkheden: onder-door gaapt woeste leegte van smart niet te stillen.
[pagina 72]
Wrang is het lachen van wie jong verloor onschuld en eer en hoop van zuiv're minnen, en alle levens-wat'ren heeft ontwijd, die geen vreugd meer kent dan de dronkenheid van verwilderde toomelooze zinnen. Nu roept z' en blaast lok-fleemend in het zatte man-dier de slap geworden driften aan en haar klauwe-hand poogt zijn arm te vatten om haar onkuischen wil te doen verstaan. En zoo hij weigert, zal ze hem narazen een vloek, maar onder het hoog-bloedend licht zullen haar trekken smartelijk verglazen tot een gespannen nood-gezicht. Want ze heeft honger, en de wil te leven brandt door haar vooze lichaam driftig sterk, en ze weet niets anders om van te leven dan dit, haar lang gewoonte-werk. Maar grijpt hij toe, dan zullen zij te zamen gaan, vreemde liefdeloozen voor elkaar, hij heet-van-lust, zij met een laag beramen in haar geschonden ziel, een treurig paar. Zullen zoeken in dronkene omarming vergetelheid en korten wellust proeven, maar verlatenheid zal hun keel dicht-schroeven met niets in hen van teerheid of erbarming.
[pagina 73]
En als de morgen grauwt, bij het ontwaken, zal een afkeer en walging door hen stuwen, hij zal haar lijf niet meer willen aanraken, en zij zal van zijn koude oogen gruwen. Dit zijn haar dagen, tot ze merkt vol vreeze bekoring mind'ren van het welkend lijf, en angstig vechten tegen 't sloop-bedrijf begint, opdat geen vreemde oogen lezen den neergang - maar die merken toch het tanen der jonkheid in haar rimpelende huid; ouderdom heft haar tegen grauwe vanen; ze schrikt, ze weet wat zijn dreiging beduidt. Eer haar dag om is en de nacht gaat dalen, zal zij neerliggen, een geschonden beest, het leven moe en voor den dood bevreesd, in een krib van de kille gasthuis-zalen; verlaten, uitgeleefd, zonder herdenking van één goede liefde-gedragen stond', en met bitterheid van leeflange krenking gebeiteld om de hoeken van haar mond. O zusters, gedenkt in mededoogen de armen met de begeerende oogen die eer en jeugd en onschuld weggaven om zich één dag aan wat glans te laven, die alles wegwierpe' om één uur te zijn bevrijd van de looden levenspijn.
[pagina 74]
Zusters, gedenkt wie gingen verloren als deze omdat ze waren geboren met blijheid-begeerenden vlinder-zin; erbarmend gedenkt ze, sluit ze in uw harten met dankbare teederheid: zij hebben mede uw vreugd bereid. Zij streden niet zelven, zij waren voor strijd te voos en te veil en te diep ontwijd, maar hun schande heeft velen den haat geleerd; hun zwarte ellende voedde de vlam die uit ondere donkers op-varen kwam en de wereld van onrecht heeft verteerd. O laat hun heugenis uw harten vinden bereid: Vrijheid is als over een steen over hun arme lijve' omhoog-geschreên tot u, tot u, gelukkige beminden’. Stem-van-'t-verleden zweeg. Een groote vrome stilte van leed-herdenken en leed-droomen hing door den klaren morgen. Al die zachte zuivere bloeiende wezens herdachten de lange smarten en de booze wonden die uit levens lief'lijkheid nooit meer konden worden uitgewischt, die zijn glans verdonk'ren in eeuwigheid. Ik zag tranen op-flonk'ren in klare oogen die geen tranen kenden om smart die zuster leed, om haar ellende. Ik zag de zachten die nooit toornden toornen, om harteloosheid smakkend de verloornen
[pagina 75]
om-laag, ik zag de statige matronen die tusschen hoop en herinnering wonen even verbleeke' in moederlijke pijn dat een kind zóó uitgeworpen kon zijn. Ik zag de jonge reinen, ongerepten, wier wang bloosde, wier vlinder-vleugels klepten als wind van zinlijkheid even opwoei in hun nabijheid, sidd'ren van meedoogen; - natuurs heilige wet hield ze in boei die zij schrijft in den blik van meisjes-oogen, die z' aan het vrouwen-gemoed heeft gezet om mannen-drift te toornen: goede wet van afwerende kuischheid. 't Wijfjes-dier in de bloeiende jonkvrouw voelt het vuur hartstocht brande' in haar, maar een and're kracht bedwingt zijn vlammen: kuischheid heeft die macht. Deze jonkvrouwen waren allen kuisch, en kuisch der aarde schoon-gebouwde zonen; in de lachende steden stond geen huis waar heete lust en liederlijkheid wonen; geen beeld van schaamtelooze ontuchtigheden lokte de geile wellust uit haar hol; in 't zuiv're licht glansden de warme leden van zon-gebronsde knapen glorievol. Zinlijke neiging schreed zonder te blozen fier langs de wegen en omarmde zacht: er was veel liefde in het zoet verpoozen, de zang der hartstocht trilde door den nacht,
[pagina 76]
maar in de straten hinnikte niet meer de lach der wulpschheid, en de armoe bood geen kussen meer voor goud; de vrouwen-schoot baarde uit liefde; liefde maakte een sfeer van hemel over d'aarde; allen spraken haar naam met oogen diep van zaligheid; de jongelingen voelden haar genaken, bevend, de jonkvrouwen hielden bereid hun hart, als in Juni knoppende rozen heffen omhoog hun half-omhuld gezicht, wachtend tot de kus van het middag-licht hun jonge schoonheid zal doen open-blozen. Hun droom-verlangen trok naar liefdes luister als morgen-nevels trekken naar de zon; liefde stond stralend aan den horizon der dagen, zij doorblonk het nachte-duister. Maar altijd wanneer zij aan liefde dachten, leidde het hart, schuchter volgden de zinnen, zij wisten niets van een andere minne; en dit is kuischheid: liefde zóó verwachten. Toen hun d' onkuische zuster werd getoond die had zoo jammerlijk op aard gewoond, zij haar zagen neer-hurken schuld-bevlekt, werden hun wange' om haar schaamte-bedekt. Ik zag de droefheid trillen om hun mond, ik zag in hun oogen, nog groot en rond
[pagina 77]
als kinder-oogen, liefde en afschuw botsen, ik zag de strijdige gevoelens klotsen in 't klare water van die meisjes-zielen; het was of men den klop der harten hoorde, maar allen zwegen en geen klanken vielen: jonkvrouwen hebben nog geen taal, geen woorden om te beelden de ziels-bewegingen. Dicht bij dezen en toch niet een met hen zate' and're jonge vrouwen dicht bijeen en uit hunne groep rezen murmelingen van zachte klacht en onderdrukt geween. Lieflijk bloeiden hun hoofden uit gewaden los aangesneden en zacht-hel van kleur; alleen van allen droegen zij sieraden fonk'lend om hals en polsen; bloemengeur wolkte uit hun haar. Schoon waren deze allen, niet van zoo ed'le schoonheid als de Bruid, maar vol bekoringen, een welgevallen voor d' oogen; jeugd lachte hun oogen uit en glansde van hun wang; jeugd, jeugd alleen was al hun schoonheids-water, ander geen dan liefde en blijheid die jeugd vergezellen. Deze jongen met de fijne gazellen- kopjes, bevallig in hun luchtige gewaad, vonden hun vreugd' in vluchtige minne: zij dartelden als vlinder-scharen door Liefde's tuin. Niemand zag neer op hen omdat z' in 't minnen onstandvastig waren, allen beminde' ze om de gratie en
[pagina 78]
de blijheid die zij dartelend verspreidden als bloemen-geur: ze weten 't zelven niet. Tusschen hen uit trad nu eene die schreide, jong en lief'lijk van aangezicht: verdriet maakte haar lief'lijker omdat men zag dat meegevoelen had den schitterlach gedempt om haar lippen en in haar oogen. Weemoed maakte alles zacht aan haar, veel zachter dan anders: ze was als fluweel terwijl haar voeten tot de plek bewogen waar Stem-van-'t-verleden en Morgenlicht stonden, heffend tot hen 't beschaamd gezicht, als wilde zij hen om iets vragen, maar bedacht zich en vroeg niet. Zij knielde waar de Bruid voorheen gestaan had; in haar handen begroef zij 't zacht gelaat en men zag aan de bewegingen van haar schouders dat zij snikte. Na een poos ebde het getij der ergste droefheid af: zij nam van voor d'oogen de handen weg; met lippe' aldoor nog bevend, begon zij te spreke', eerst zacht toen luider, deze innige dooden-klacht: ‘O mijn zuster, in u werd ik gesmaad; O mijn zuster, en nu is het te laat, voor goed te laat, en niemand kan dien vloek wisschen uit het eeuwige levensboek. In u waren alle kiemen gespreid die door mij dragen bloemen van blijheid; en alle zaden draag ik in mijn hart die maakten u ellendig: veil en hard.
[pagina 79]
Ik geef de kussen van mijn rooden mond, ik geef mijn liefde in de zoete stond' aan den geliefde: o zijn lip is zacht, over zaligen zwijmel daalt de nacht... de nacht daalt die het zoet begeeren stilt. Als liefde-bloem is uitgebloeid, verkild de roode vlam der liefde, scheiden wij met dank in 't hart: elk maakte d'ander blij. Niemand ziet laag op onze liefde neer omdat zij kind is van zin'lijk begeer; niemand noemt onze liefde valsch en slecht omdat zij niet zoo hoog is niet zoo hecht als de liefde die in anderen leeft, waardoor een vrouw haar hart voor altijd geeft, waardoor een man een vrouw in zijn hart sluit voor altijd. Onze is het kortstondig kruid, hun liefde langlevenden boom gelijk; maar de natuur is door veel wezens rijk en veel soorten van liefde, en elke heeft recht te leven omdat zij vreugde geeft. Ik groei en bloei en geur naar eigen aard, mijn dag is lief lijk en mijn nacht is zoet, niemand veracht mij omdat mijn warm bloed licht is, omdat mijn hart zijn vreugden gaart uit vele bloesems, als de vlinder doet. De jonge moeders reiken mij de hand, de jonge kind'ren spelen op mijn knie; gij weert ze niet, en kind'ren minnen wie gelijk zij zelf zijn, blij naar kindertrant.
[pagina 80]
De wijze vrouwen zeggen een zacht woord van welkom als ik treed in hunnen kring; bij alle goeden vind ik koestering en nooit heb ik een barsche stem gehoord. Maar zij, mijn zuster in den verren tijd, leefde uitgeworpen als een onrein beest; niemand is mild en zacht voor haar geweest, zij heeft gesidderd van verlatenheid. Ze zeiden dat ze veil was: O ja, zij was veil, maar wat maakte haar veil? Natuur gaf haar de lichte zinne' en 't liefde-vuur dat vlamt en weer vergaat: maar maatschappij maakte haar veil, die blies begeerten aan door haar jong lijf, onthield haar alles wat begeerte stilt: 't lokken der weelde-stad en de armoe, die hebben het gedaan. Ach, vroeg in haar heeft toch gezongen drang naar liefde en schoonheid zijn morgen-zang, ach, diep in haar lag toch zaad gespreid van blinkend-lichte lieftalligheid. Als een vlinder, een glinst'rende libel had zij kunnen zweven in sierlijk spel, had zij kunnen maken veel anderen blij met dartele levens-melodij. Ze had kunnen weze' als de winde-bloem die lieflijk bloeit, den zomer tot roem drijvend elken dag een nieuwen kelk teeder van schoonheid en wit als melk. Ze had kunnen weze' als de winde schoon, een schepsel van lief'lijkheid, glans en licht,
[pagina 81]
geen deerne, geen smet op het aangezicht des levens, den dag en de zon tot hoon. Een beetje vreugde en een beetje glans was al wat zij vroeg, en werk niet zoo zwaar en zoo lang, en 's avonds een bloem in 't haar, een kanten kleedje en een huppel-dans, en een vriend die haar warme lippen zou kussen, haar hoofdje nemen teeder tusschen zijn handen zeggend ‘ik houd van jou’. Ze was mooi en jong en warm en een vrouw, en in de wereld was overvloed aan bloemen en kant, aan muziek en jong bloed; maar zij was een kind van armoe-land en de vreugden bloeiden aan d' overkant. Zij had kunnen wezen al wat ik ben, ik had kunnen worden al wat zij was; o Zangzuster, uw lied lijkt een toover-glas: 't is of ik nu eerst mijzelve ken. Nu zal ik vaak liggen in den nacht en denken aan u, arm zustertje, zacht en innig, half om mijn geluk beschaamd, begeerend half om te worden verzaâmd met dat donkere hart in verworpenheid opdat het niet zoo alleenig schreit. Ach, wij kunnen niets voor u doen als aan u denken, aan allen die ondergegaan zijn als gij, mild-streelende zuster-gedachten, lange en innige, en altijd trachten aan alle schepselen vreugd te geven, omdat wij gezegend zijn, nu te leven’.
[pagina 82]
Zij zweeg. In 't volle groote middag-licht de vrouwen allen saam als één gezicht zwegen ontroerd; nog droef omdat zij zagen de afgronden van de leed-duist're dagen aan de flanken der aarde open-vallen. 't Gelaat in hun handen verborgen allen: zoo stonden zij een wijl zinnend, verloren in liefde, aan wie te vroeg waren geboren, in smart, om de schaduw van dat verleden. Toen, zooals in den oceaan der lucht wanneer wolkengevaarten binnen-reden, de zon roept en de donk're wolk-drift vlucht, en weder lacht het klare hemel-diep, zijn hun handen van het gelaat gegleden omdat hun eigen groote vreugde riep tot hen, en hunne harten dien roep hoorden. En de Vlinder, 't zinnen-kind dat bekoorde, rees op van 't lang geknield-zijn, half-beschaamd, en liep om weer met de zusters verzaâmd te worden, snel terug. Daar in hun kring was begonnen bewogene deining. Lieve woordjes kirden, glimlachen zoet zweef-lokte, gaf aan de beschroomde moed; zoo lachen toe hun dartel en verwend kindje moeders en zusters indulgent. Toen ze kwam aan den ring, openden zich de scharen, ze schoof tusschen hen, een wig, in lache-weene'. Ik zag strekken de Bruid haar armen naar die lieve Vlinder uit, die greep ze, in teere omarming stonden de lieftallige ongelijken, verbonden door Liefde. Een der matronen streek zacht
[pagina 83]
over de goudig-glanzende haarvacht die langs het fijne reeën-kopje vloeide, en over de donzen wang, die nog gloeide van tranen. Allen dede' iets liefs haar aan die haar omstonden, dat ze toch geen traan zou weene', uit schaamte of uit pijn, omdat de natuur haar vlinder geschapen had; allen vol teederheid tot haar bewogen. De wijze vrouwen met de diepe oogen die niet veel spreken omdat zij veel denken, zeiden ook iets liefs om haar niet te krenken. En de Vlinder was weer getroost en lachte weer, in haar oogen danste zonne-gloed, want de minnaar dien zij liefhad zou wachten in 't avond-gouden, aan den heuvel-voet.

Vorige Volgende

III. De deerne.

III.
De deerne.